Prezentacja przedstawia podstawy prawa autorskiego z punktu widzenia ochrony/dostępności dzieł w formie elektronicznej. Wprowadzenie do prawa autorskiego jest częścią zajęć z Otwartych Zasobów Edukacyjnych prowadzonych od 3 lat dla studentów pedagogiki oraz nauczycieli na studiach podyplomowych.

1. PRAWO AUTORSKIE
OCHRONA DZIEŁ ELEKTRONICZNYCH
Joanna Rabiega-Wiśniewska
8 kwietnia 2018

2. ŹRÓDŁO
Barbara Szczepańska
Kancelaria prawna Lovells H. Seisler Sp.
komandytowa
Prawo autorskie – ochrona dzieł elektronicznych
BIBLIOTEKI CYFROWE projekty, realizacje, technologie
Praca zbiorowa pod redakcją
Jadwigi Woźniak-Kasperek i Jerzego Franke
Warszawa 2007
Wydawnictwo SBP
2

3. PYTANIA
 Jeśli kupujemy książkę, film, muzykę, jakie są
nasze prawa do wykorzystywania dzieła?
 Jeśli wypożyczamy książkę, film, muzykę, jakie są
nasze prawa do wykorzystywania dzieła?
 Czy wolno nam wykonywać kopie – własnych Czy wolno nam wykonywać kopie – własnych
zbiorów albo wypożyczonych?
 Jak prawo autorskie wpływa na korzystanie ze
zbiorów bibliotecznych?
 Jak prawo autorskie wpływa na dostęp do dzieła
np. w formie elektronicznej?
3

4. WSTĘP
 Udostępnianie, archiwizacja i ochrona zbiorów
bibliotecznych zależą od określenia własności
intelektualnej, w szczególności od prawa
autorskiego i praw pokrewnych.
 Zależne od nich są również rodzaje oferowanych Zależne od nich są również rodzaje oferowanych
usług, jak i warunki, na jakich biblioteki zapewniają
dostęp do materiałów chronionych tym prawem.
 Problem praw autorskich a społeczeństwo
informacyjne, w którym kluczową rolę odgrywa
dostęp do szeroko rozumianych mediów oraz
środków powszechnej i bezpośredniej komunikacji.
4

5. WSTĘP
Informatyzacja zasobów
 Zalety: wykorzystywanie technologii cyfrowej do
zapisywania, udostępniania, przechowywania,
archiwizowania i przesyłania dzieł
 Zagrożenia: Zagrożenia:
 naruszenia praw autorskich i praw pokrewnych;
 wykorzystywanie chronionych dóbr bez zgody
uprawnionych podmiotów;
 „manipulowanie” treścią utworów rozpowszechnianych
w postaci cyfrowej.
5

6. POJĘCIA
 Pojęcie własności intelektualnej jest bardzo
szerokie i obejmuje prawo autorskie i prawa
pokrewne oraz prawa własności przemysłowej takie
jak: znaki towarowe, projekty wynalazcze, ochrona
konkurencji i zwalczanie nieuczciwej konkurencji.konkurencji i zwalczanie nieuczciwej konkurencji.
 Prawa pokrewne, to zgodnie z ustawą o prawie
autorskim i prawach pokrewnych, prawa do
artystycznych wykonań, prawa do fonogramów i
wideogramów, prawa do nagrań programów, prawa
do pierwszych wydań, prawa do wydań naukowych
i krytycznych, niektóre dobra osobiste.
6

7. POJĘCIE DOBRA WSPÓLNEGO
 Dobro wspólne (common good) – pojęcie
wywodzące się z angielskiej rewolucji agrarnej
polegającej na grodzeniu dotychczas wspólnych
pastwisk.
 Garrett Hardin „Tragedia wspólnego pastwiska”: Garrett Hardin „Tragedia wspólnego pastwiska”:
dobra będące wspólną własnością są skazane na
nieuchronny upadek.
 Wykorzystanie tez Hardina do pochwały procesów
prywatyzacji, w tym prywatyzacji kultury oraz
postępujących zmianach prawa autorskiego
 Prywatyzacja kultury = ograniczanie dostępu do jej
wytworów 7

8. PRYWATYZACJA KULTURY
 Zwiększenie zasięgu i czasu trwania praw
autorskich
 Wydłużenie czasu trwania autorskich praw
majątkowych na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat:
 1952 – 20 lat od śmierci autora, 1952 – 20 lat od śmierci autora,
 1994 – 50 lat od śmierci autora,
 2000 – ochrona przez 70 lat po śmierci twórcy.
 Kogo interesuje przedłużanie ochrony?
Producentów i wielkie koncerny medialne
 Przykład: Walt Disney
 w latach 20-tych XX wieku ochrona trwała 32 lata
 obecnie prawa do wielu dzieł imperium Disneya wygasa
8

9. DOMENA PUBLICZNA
 Domena publiczna (public domain) – ogół utworów,
co do których autorskie prawa majątkowe wygasły
lub ich autorzy się ich zrzekli.
 Po wygaśnięciu praw majątkowych nie potrzeba
niczyjej zgody, aby korzystać z dzieła lub tworzyćniczyjej zgody, aby korzystać z dzieła lub tworzyć
utwory zależne (np. film na podstawie książki)
 Problem ograniczania domeny publicznej jest
ważny dla bibliotek cyfrowych.
 Tylko kilka procent wydawnictw jest w stałym
obiegu, przynosząc zysk autorowi i wydawcy po
kilku latach.
9

10. DOMENA PUBLICZNA
 Skoro komercyjne życie większości książek trwa
kilka lat, co stoi na przeszkodzie przeciw włączaniu
ich do bibliotek cyfrowych?
 Jeśli książka jest w domenie publicznej – nic.
 Jeśli książka jest chroniona prawem autorskim, Jeśli książka jest chroniona prawem autorskim,
twórcy bibliotek cyfrowych muszą otrzymać zgodę
właściciela praw autorskich.
 Jest to proces praco- i czasochłonny.
 Zjawisko czarnej dziury XX wieku (20th century
black hole)
10

11. PRAWA AUTORA
 Niezbywalne prawo do autorstwa utworu –
autorskie prawo osobiste
 Prawo do rozporządzania utworem i otrzymywania
wynagrodzenia za jego wykorzystywanie –
majątkowe prawo autorskiemajątkowe prawo autorskie
 Prawo majątkowe jest zbywalne, może zostać
przeniesione na inne podmioty
 Umowa o przeniesienie autorskich praw
majątkowych pozbawia autora możliwości dalszego
rozporządzania dziełem
 Umowy o korzystanie z utworu (licencja)
11

12. RODZAJE LICENCJI
 Licencja wyłączna ogranicza prawa autora do
wykorzystywania dzieła
 Licencja niewyłączna zezwala twórcy na
upoważnienie innych podmiotów do korzystania z
tego samego dzieła na takich samych polachtego samego dzieła na takich samych polach
eksploatacji (np. publikacje tego samego artykułu w
różnych czasopismach)
12

13. PRAWO AUTORSKIE
Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:
 akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
 urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
 opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
 proste informacje prasowe
13

14. DOZWOLONY UŻYTEK
 Jest to prawo do korzystania z utworów
chronionych prawem autorskim bez uzyskiwania
zgody właściciela praw autorskich, a w niektórych
przypadkach również bez przekazywania
stosownego wynagrodzenia.stosownego wynagrodzenia.
 Nie wolno naruszać normalnego korzystania z
utworu i godzić w słuszne interesy twórcy.
 Dozwolony użytek prywatny (osobisty) –
nieodpłatne, niewymagające zgody korzystanie z
utworu na własny osobisty użytek
 Dozwolony użytek publiczny
14

15. LICENCJA USTAWOWA
 Dozwolony użytek publiczny dla bibliotek szkół i
ośrodków dokumentacji (odpłatny, nieodpłatny)
 Instytucje naukowe mogą wykorzystywać drobne
utwory lub fragmenty do celów dydaktycznych
 kopiowanie przez wykładowców kopiowanie przez wykładowców
 zamieszczanie utworów w podręcznikach i wypisach
 Dozwolony użytek dla bibliotek
 nieodpłatne udostępnianie egzemplarzy
 sporządzanie pojedynczych egzemplarzy utworów
niedostępnych w sprzedaży
 nieodpłatne udostępnianie zbiorów do celów
badawczych 15

16. CZY KOPIOWANIE KSIĄŻEK JEST LEGALNE?
Artykuł Agnieszki Stach i dyskusja pod nim
 http://prawatworcow.pl/blogerzy/kserowanie-jest-
legalne/legalne/
16

17. NOWELIZACJA USTAWY – DOZWOLONY
UŻYTEK
 Prawo cytatu
wolno przytaczać w utworach stanowiących
samoistną całość urywki rozpowszechnionych
utworów oraz rozpowszechnione utwory
plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utworyplastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory
w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu,
takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna
lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku
twórczości
wolno w sposób niezamierzony włączyć utwór do
innego utworu, o ile włączony utwór nie ma
znaczenia dla utworu, do którego został włączony 17

18. NOWELIZACJA USTAWY – DZIEŁA OSIEROCONE
 Dostrzeżono, że chroniąc prawa twórców, krajowe i
międzynarodowe akty prawne ograniczają
możliwości udostępniania i archiwizowania
utworów, co mogłoby się dokonywać na przykład
poprzez digitalizację.poprzez digitalizację.
Po nowelizacji, dozwolone będzie korzystanie z
utworów osieroconych przez archiwa, instytucje
oświatowe i instytucje kultury w celach takich jak
zachowanie, odnawianie i udostępnianie w celach
kulturalnych i edukacyjnych.
18

19. NOWELIZACJA USTAWY – UTWORY OUT-OF-
COMMERCE
 utwory niedostępne w obrocie handlowym, chodzi o
dzieła niedostępne na rynku, ale z jakiegoś powodu
interesujące dla odbiorców (książki, dzienniki,
czasopisma i inne utwory opublikowane drukiem)
 instytucje takie jak archiwa, instytucje oświatowe, instytucje takie jak archiwa, instytucje oświatowe,
uczelnie, jednostki naukowe będą mogły tego
rodzaju pozycje zwielokrotniać oraz udostępniać
przez Internet.
 Rejestry takich utworów będą jawne.
19

20. BIBLIOTEKI CYFROWE
 Ustawa o bibliotekach nie zawiera żadnych
odniesień do bibliotek cyfrowych.
 Materiały biblioteczne – dokumenty zawierające
utrwalony wyraz myśli ludzkiej, przeznaczone do
rozpowszechniania, niezależnie od nośnikarozpowszechniania, niezależnie od nośnika
fizycznego i sposobu zapisu treści
 Zdigitalizowane wersje utworów umieszczone w
bibliotece cyfrowej są materiałami bibliotecznymi, a
rozpowszechnianie on-line jest formą udostępnienia
20

21. BIBLIOTEKI CYFROWE
 Twórcy zasobów biblioteki cyfrowej
 nabywają zdigitalizowane wersje utworów
 lub przygotowują je sami
 Włączenie nabytych zasobów możliwe jest po
uprzednim zawarciu umowy z podmiotem prawuprzednim zawarciu umowy z podmiotem praw
autorskich
 Można pozyskać zbiory poprzez zmianę zapisu już
posiadanego utworu
 bezproblemowo przy wygasłych prawach autorskich
 na podstawie licencji ustawowej bez zgody podmiotu
praw autorskich i odprowadzania wynagrodzenia
21

22. BIBLIOTEKI CYFROWE
 Biblioteki mogą w ramach licencji ustawowej
udostępniać swoje zbiory za pośrednictwem
końcówek systemu informatycznego (terminali)
znajdujących się na ich terenie.
 W ramach biblioteki cyfrowej dostępnej tylko za W ramach biblioteki cyfrowej dostępnej tylko za
pośrednictwem sieci wewnętrznej biblioteki można
udostępniać bez zgody twórców nieodpłatnie
egzemplarze utworów.
 Udostępnianie to odbywa się wyłącznie dla celów
badawczych lub poznawczych.
22

23. BIBLIOTEKI CYFROWE
 Nieograniczone udostępnianie zasobów biblioteki
cyfrowej wymaga uzyskania zgody właścicieli praw
autorskich oraz odprowadzenia wynagrodzenia.
 Instytucje naukowe oraz zakłady pracy, np.
biblioteki mają pewną swobodę: pracodawca,biblioteki mają pewną swobodę: pracodawca,
którego pracownik stworzył utwór w wyniku
wykonywania obowiązków służbowych, nabywa
prawa autorskie do tego utworu.
 Autorskie prawa majątkowe do utworów, które
powstały w wyniku działalności naukowej lub
badawczej zwykle nie pozostają przy twórcach.
23

24. REPOZYTORIA UNIWERSYTECKIE
 Prawa autorskie do publikacji przejmują zwykle
wydawnictwa uczelni.
 Repozytoria prac naukowych uczelni mogą w
zasadzie powstawać bez uzyskiwania stosownej
zgody.zgody.
 Prawa autorskie do artykułów w czasopismach
naukowych i książek przechodzą na wydawców
odbierając często autorom prawo do korzystania z
tekstu.
 Wielokrotnie opłacanie prac badawczych: podczas
badań, publikowanie wyników, prenumeratę pism,
w których wyniki opublikowano. 24

25. REAKCJA ŚRODOWISKA NAUKOWEGO
 Powstanie i rozwój ruchu Open Access.
 Powstanie nowego rodzaju licencji na korzystanie z
utworów objętych prawem autorskim zwanej
Creative Commons http://creativecommons.pl/.
 Creative Commons – organizacja, która za zadanie Creative Commons – organizacja, która za zadanie
postawiła sobie uzyskanie kompromisu pomiędzy
pełną ochroną praw autorskich a niczym nie
skrępowanym korzystaniem z cudzej twórczości.
25

26. BIBLIOTEKA CYFROWA JAKO BAZA DANYCH
 Baza danych to
 zbiór danych lub jakichkolwiek materiałów
 zgromadzony wg określonej systematyki lub metody
 dostępny, np. elektronicznie
 wymagający istotnego nakładu inwestycyjnego w celu wymagający istotnego nakładu inwestycyjnego w celu
sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego
zawartości
 Zbiory biblioteki cyfrowej spełniają tę definicję w
świetle ustawy o bazach danych.
 Twórcom BC przysługuje prawo do ochrony bazy i
uprawnienie do zakazu pobierania i wtórnego
wykorzystania jej fragmentów lub całości. 26

27. ZAGROŻENIA I OGRANICZENIA
 Dzieła osierocone (orphan works) – dzieła, których
właściciel praw autorskich nie jest znany.
 Techniczne zabezpieczenia – pozwalają na kontrolę
bądź na ograniczenie wykorzystania dzieła w
środowisku cyfrowym .środowisku cyfrowym .
 Digital Rights Management
 Technological Protection Measures
27

28. PROJEKT GOOGLE BOOK SEARCH
 Założenie projektu –umożliwienie dotarcia poprzez
Internet do wielkich zasobów kultury i nauki, dzięki
narzędziom wyszukiwawczym stworzonym przez
firmę Google.
 Biblioteka Uniwersytetu w Oxfordzie dostarczyła
twórczość XIX wieku.twórczość XIX wieku.
 Do projektu dołączyły biblioteki uniwersytetów
Stanford, Harvard, Michigan i Nowojorska
Biblioteka Publiczna.
 Wydawnictwa: Blackwell, Cambridge University
Press, University of Chicago Press, Houghton
Mifflin, Hyperion, McGraw-Hill, Oxford University
Press, Pearson, Penguin. 28

29. PROJEKT GOOGLE BOOK SEARCH
 Zasoby przeszukuje się korzystając z okna
wyszukiwarki.
 Wynik: lista książek
 Bez względu na dostęp do zbiorów warto wiedzieć,
że Google dysponuje całością dzieł.że Google dysponuje całością dzieł.
 Udostępnienie:
 pełne teksty dzieł (ang. full view)
 ograniczony dostęp (ang. limited preview)
 urywek (ang. snippet view)
 brak dostępu (ang. no preview available)
29

30. EUROPEJSKA BIBLIOTEKA CYFROWA
EUROPEAN DIGITAL LIBRARY
 W odpowiedzi na inicjatywę Google, szefowie
sześciu państw, w tym Polski, opowiedzieli się za
utworzeniem europejskiej cyfrowej biblioteki, która
zgodnie z komunikatem w tej sprawie, ma
udostępnić wszystkim zainteresowanym europejskiudostępnić wszystkim zainteresowanym europejski
dorobek kulturalny i naukowy
 Dyskusja nad formą udostępniania dzieł
 Debata nad środkami technicznych zabezpieczeń i
informacjami o zarządzaniu prawami
 http://www.theeuropeanlibrary.org/
30