Ptaki krajobrazu rolniczego. Ochrona gatunków. Projekty: kulik wielki, kraska, błotniak łąkowy, bocian biały. Pozytywny wpływ rolnictwa ekstensywnego na zachowanie ginących i zagrożonych gatunków ptaków..

1. Ptaki krajobrazu rolniczego
i metody ich ochrony

2. Wykształcenie się rolnictwa na
ziemiach polskich – proces
długofalowy.
SPADAŁA LESISTOŚĆ KRAJU.
W XIX WIEKU wykształcił się
współczesny krajobraz polski z
dominacją krajobrazu rolniczego.
OBECNIE:
Krajobraz rolniczy od 200 lat ciągle
ulega przemianom.

3. Bieszczady. Krajobraz rolniczy.
Zmiany te dotyczą:
 sposobów uprawy ziemi
 techniki zbioru plonów
 wielkości obszarów upraw
Przez te lata ptaki miały czas
związać się i dostosować do tego
typu krajobrazu.
Nadal polskie rolnictwo
charakteryzuje się dużą mozaiką
siedlisk.
Wpływa to pozytywnie na
bioróżnorodność.

4. Roztocze.
Krajobraz rolniczy
nad Bugiem.

5. CO NAS ODRÓŻNIA OD
EUROPY?
duże rozdrobnienie gruntów
 obecność licznych oczek
wodnych
 obecność torfowisk
 śródpolne zadrzewienia i
miedze
W krajach zachodnich
dominuje rolnictwo
wielkoobszarowe, z
ubogą
bioróżnorodnością, co
powoduje zanik wielu
gatunków ptaków, u nas

6. Zalecane – małe dawki nawozów, w niewielkim stopniu niewiele
środków ochrony roślin.
Tylko w Europie Środkowej i Wschodniej
rolnictwo zachowało w dużej mierze
tradycyjny i ekstensywny charakter. Obecnie
w coraz większym stopniu kładzie się nacisk
na ochronę środowiska i zachowanie
różnorodności biologicznej obszarów
wiejskich. Zauważono, że rolnictwo to nie
tylko produkcja żywności, ale także piękny
kulturowy krajobraz, przyroda, wielowiekowa
tradycja czy też rekreacja.

7. Ma to strategiczne znaczenie dla zachowania
globalnych populacji ptaków typowych dla
krajobrazu rolniczego: skowronek, ortolan,
bocian biały, kuropatwa, pokląskwa czy
derkacz.
Polska wieś wnosi do Wspólnoty Europejskiej
ogromne bogactwo: piękny krajobraz: wąskie
pasy pól przeplecione łąkami, ugorami i
nieużytkami, stare grusze i jabłonie rosnące
na miedzach śródpolnych oraz zadrzewienia i
kępy krzewów.

9. Aby zachęcić rolników do gospodarki ekstensywnej, o niższych
dochodach, wypłacane są kwoty rekompensujące poniesione straty.
Korzyść – ochrona przyrody, zwiększanie bioróżnorodności, produkcja
zdrowej żywności. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych
sygnalizuje spadek liczebności dotychczas pospolitych gatunków
ptaków: trznadla, ortolana, makolągwy i świergotka łąkowego.

10. Do niedawna ornitolodzy nie przypuszczali, że pospolite ptaki
terenów rolniczych mogą być zagrożone w naszym kraju.
Inne gatunki – skowronek i potrzeszcz, wykazują tendencje wzrostowe.
Zmiany liczebności gatunków w krajobrazie rolniczym, są większe niż w
środowiskach leśnych.

11. Najbardziej typowym gatunkiem zasiedlającym pola jest
skowronek na stałe związany z tym środowiskiem.
Śpiewa w locie, słuchamy go od przedwiośnia, nawet końca
lutego, aż do sierpnia.
Inne gatunki krajobrazu rolniczego to: trznadel, potrzeszcz,
kuropatwa, bażant, przepiórka, ortolan i pliszka żółta.
Zakładają one gniazda na ziemi, wśród roślinności uprawnej.

12. Tam gdzie występują zadrzewienia śródpolne, większe skupiska drzew,
gniazdują zięba, kos, piecuszek, kapturka, bogatka, modraszka, szpak.
Gniazda zakładają na drzewach, lub w dziuplach, a na polach żerują,
tępiąc szkodniki upraw.
Na zakrzaczonych miedzach porośniętych głogiem, tarniną, jeżynami –
zakładają gniazda pokrzewki: cierniówka, piegża,
i dzierzby: gąsiorek i srokosz.

13. Krajobraz rolniczy tworzą także wsie i pojedyncze gospodarstwa.
Trudno wyobrazić sobie naszą wieś bez jaskółek – dymówek i
oknówek, czy wróbli i mazurków, bociana białego, który gniazda
zakłada w obrębie zabudowań, kopciuszka, pliszki siwej i szpaka.
A na strychach, w otworach
wentylacyjnych budynków, na
wieżach kościelnych i dzwonnicach,
chętnie gnieżdżą się sowy – puszczyk
i płomykówka, a także pustułka.

14. Bardzo duże znaczenie mają śródpolne oczka, niewielkie
bagienka, gdzie zakładają gniazda żurawie, ostatnio liczne.
Pola są dobrą bazą pokarmową, a zboże daje schronienie.
Na śródpolnych jeziorkach skupiają się
ptaki wodne – krzyżówki, łyski,
perkozki, łabędzie nieme, kokoszki.
Jeśli jeziorko pokrywa sporo trzcin, dogodne miejsce lęgowe znajduje
błotniak stawowy, a na polach poszukuje gryzoni i piskląt ptaków.
Zaś dużo rzadszy błotniak łąkowy, gniazduje w uprawach zbóż i
rzepaku, a nie na łąkach.

15. Ostatnio pola stały się głównym miejscem gniazdowania
czajki. Idealne warunki maja na obsianych zbożem polach,
gdzie nie przeszkadza im w chodzeniu i żerowaniu zbyt
wysoka roślinność.
Ideałem jest bliskość nawet niewielkiego zbiornika z wodą,
choćby nawet niewysychająca kałuża, takie miejsca zajmują
także sieweczki rzeczne.
Jeśli chodzi o siedliska
krajobrazu rolniczego, lista
gatunków jest długa. Liczba
gatunków lęgowych liczy 166
pozycji spośród 234 gatunków
stwierdzonych w Polsce.

16. Dla 5 GATUNKÓW PTAKÓW
KRAJOBRAZ ROLNICZY ODGRYWA
KLUCZOWĄ ROLĘ. Są to:
 Bocian biały (23 %)
 Kuropatwa (19%)
 Trznadel (12 %)
 Łozówka (10%)
 Świerszczak (10%)
Liczebność 6 gatunków
w Polsce przekracza 5%
Pokląskwa
Cierniówka
Szpak
Czajka
pliszka żółta
skowronek

17. Aby zachować cenne
przyrodniczo gatunki ptaków
krajobrazu rolniczego, stosuje
się ochronę czynną.
Przykładem jest ochrona
bociana białego:
o Zakładanie platform
gniazdowych
o Działalność edukacyjna
o Monitoring gniazd
(Przygodzice)
o Muzeum Bociana Białego
w Kłopocie (woj. lubuskie)
W Polsce – 23% populacji
światowej
bociana białego

18. Aktywną ochronę prowadzi
się także dla błotniaka
łąkowego.
 Przekonywanie rolników
o pożytecznej roli
błotniaka w agrocenozie
 Zachęcanie do
niekoszenia fragmentów
pól z lęgiem (minimalna
zachowana powierzchnia
to 5,5 m2)
 Dodatkowe
zabezpieczanie gniazd
metalową siatką

19. Inne chronione drapieżniki agrocenoz
gniazdują w różnych wnękach
budynków – pustułka,
płomykówka.
Ochrona czynna – rozwieszanie
dostosowanych skrzynek
lęgowych mocowanych na
drzewach, słupach.

20. W luźnych zadrzewieniach wśród pól, w opuszczonych gniazdach krukowatych,
buduje swoje gniazda. Nie buduje własnego.
Ochrona czynna:
Montowanie wiklinowych koszy lęgowych na drzewach. Dodatkowa korzyść:
zasiedlanie przez inne gatunki: grzywacza, sójkę, srokosza, co daje bioróżnorodność.

21. W kępach drzew instaluje się budki lęgowe dla sikor,
pleszek, mazurków, szpaków.

22. Na miedzach pozostawiamy krzewy
kolczaste (tarnina, dzika róża, głóg).
Przyczynia się to do ochrony dzierzb –
srokosza i gąsiorka.

23. Aby zwiększyć
skuteczność polowania
ptaków drapieżnych,
można na miedzach
wśród pól wbijać ok. 2
metrowe tyczki. Ptaki
często siadają na nie,
polując z zasiadki
(myszołów).

24. Siedlisko
 pastwiska i łąki w
dolinach rzecznych
z dziuplastymi drzewami;
 sady ze starymi drzewami owocowymi;
 skraje lasów, głównie sosnowych, rzadziej
większe polany i zręby;
Gniazdo
W dziupli naturalnej (np. w wierzbie) lub
wykonanej przez dzięcioły (często po dzięciole
zielonym). Kraska zajmuje również skrzynki
lęgowe typu D.
Kraska Coracias garrulus
Dudek Upupa epops
Siedlisko
 pastwiska lub łąki w dolinach rzecznych;
 ugory i nieużytki;
 sady ze starymi drzewami owocowymi;
 skraje lasów, rzadziej większe polany i
zręby.Gniazdo
W dziupli naturalnej (np. w wierzbie) lub
wykonanej przez dzięcioły (często po dzięciole
zielonym). Czasami w zakamarkach budynków
gospodarczych, wśród materiałów
budowlanych oraz w stertach suchych gałęzi,
kamieni, a nawet śmieci.

25. W krajobrazie rolniczym ptaki nie tylko gniazdują.
Pola stają się szczególnie atrakcyjne jesienią, po zbiorach plonów.
Wtedy przez nasz kraj odbywa się masowa wędrówka ptaków
przelotnych.
Gęsi zbożowe i
białoczelne, mieszkające
w tundrze na północy,
przelatują wiosną na
tereny lęgowe i jesienią
na zimowiska przez nasz
kraj.
Jesienią spotkamy je od
września do listopada, a
wiosną w marcu i
kwietniu.

26. Wiosną siadają na polach z oziminą, gdzie
się pasą, a jesienią na skoszonej
kukurydzy, znajdując kolby z ziarnem.
Na nocleg przelatują na pobliskie
zbiorniki wodne.
Obydwa gatunki
mogą tworzyć
wielotysięczne stada.

27. Bywają także bernikle – obrożna,
białolica i kanadyjska. Są łatwo
rozpoznawalne, ale wypatrzenie ich
w dużej masie jest trudne.
Z upraw polowych korzystają
wszystkie 3 gatunki łabędzi.
Najliczniej na polach
przebywają łabędzie krzykliwe.
Czasem na przelotach X/XI i
III/IV zobaczymy mniejsze
łabędzie czarnodziobe.

28. Widoczne są na polach żerujące coraz liczniejsze żurawie.
Jesienią tworzą stada przemieszczające się między polami a
noclegowiskiem na mokradłach.
Żurawie na polach zjawiają się już w sierpniu, podczas żniw,
wyjadając resztki skoszonego zboża. Potem przenoszą się na pola
ozimin, a jeszcze później na skoszona kukurydzę, gdzie zostają
najdłużej – do odlotu na przełomie października i listopada.

29. Pola uprawne odwiedzają także siewkowate. Najliczniejsze
są czajki i siewki złote.
Ze względu na sposób odżywiania się, wybierają pola
pozbawione upraw. Brak roślin umożliwia im łatwe
poruszanie się i wypatrywanie zdobyczy.

30. Na polach w maju, sierpniu i wrześniu zatrzymuje się ornitologiczny
rarytas – mornel. Ciekawostka: odwrócony dymorfizm : samice są
intensywniej ubarwione niż samce. Samiec wysiaduje jaja i opiekuje
się pisklętami – jego ubarwienie jest bardziej stonowane.
Takie przypadki w świecie ptaków to rzadkość.

31. Jesienią, w okresie zbiorów plonów i orki za maszynami rolniczymi
podążają stada ptaków krukowatych: gawronów i innych krukowatych,
szpaków, mew, bocianów białych.

32. Z pól korzystają także mniejsze
ptaki np. droździki, kwiczoły,
zięby i jery.
Żerują one blisko śródpolnych
zadrzewień i skrajów lasu.
Liczne ptaki krajobrazu
otwartego ściąga
drapieżniki- krogulce,
jastrzębie, bieliki.

33. Nawet zimą pola nie pustoszeją.
Tam, gdzie śnieg nie przysypie całkiem pól, gromadzą się łuszczaki: trznadle,
potrzeszcze, makolągwy, jery i dzwońce. Można spotkać czeczotki, śnieguły i
górniczki. Wtedy też zobaczymy polujące srokosze, a z północnego wschodu
przylatują myszołowy włochate, błotniaki zbożowe. Czasem przemknie po niebie
najmniejszy europejski sokół – drzemlik.

34. Zagrożeniem, zwłaszcza dla dużych
gatunków – żurawie, łabędzie,
bieliki – są niestety elektrownie
wiatrowe masowo stawiane na
polach.
Monitoringi poprzedzające
instalacje tych budowli, mają
wykluczyć lokalizację elektrowni
w miejscach dużych skupień i
regularnych przelotów ptaków.

35. Oranie pól zaraz po zbiorach – nie pozwala żerować na
ścierniskach ptakom.

36. Chemizacja pól.

37. Mimo, że niektórzy rolnicy niechętnie patrzą na ptaki zatrzymujące się
na polach, żerujące ptaki nie powodują strat w uprawach, gdyż żywią
się pozostawionymi po zbiorach resztkami, lub też, jak bociany,
żurawie, mewy, siewkowe, szpaki, krukowate, zbierają wyorany
pokarm zwierzęcy.
A podstawową metodą minimalizowania strat jest niegroźne
zaprawianie nasion.

38. Program rolnośrodowiskowy
Program rolnośrodowiskowy to jeden ze
schematów pomocowych, zawartych w
Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-
2013, który polega na realizacji określonych
działań w ramach pakietów
rolnośrodowiskowych. Działania te zmierzają
do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju
obszarów wiejskich oraz do zachowania
różnorodności biologicznej na tych terenach.
Cele:
Poprawa środowiska przyrodniczego i
obszarów wiejskich, w szczególności:
1) przywracanie walorów lub utrzymanie
stanu cennych siedlisk użytkowanych
rolniczo oraz zachowanie różnorodności
biologicznej na obszarach
wiejskich;
2) promowanie zrównoważonego systemu
gospodarowania;
3) odpowiednie użytkowanie gleb i ochrona
wód;
4) ochrona zagrożonych lokalnych ras zwierząt
gospodarskich i lokalnych
odmian roślin uprawnych.
Czerwończyk zamgleniec

39. Należy jednak mieć nadzieję, że wszystkie metody ochrony
ptaków krajobrazu rolniczego, przyniosą pozytywne efekty
i będziemy nadal cieszyć się możliwością obserwowania
skrzydlatych – i nie tylko - mieszkańców pól.