1. 1
Jakub Jakubowski
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Konwencja partyjna – festiwal, msza, widowisko. Rola i funkcje masowych
wydarzeń politycznych w Polsce
1. Wstęp
Transformacja ustroju politycznego, powstanie niezależnych instytucji
medialnych, ewolucja prawa wyborczego, w końcu szeroko pojęte przekształcenia
standardów życia społecznego stanowią główne przyczyny głębokich przemian w
procesie komunikowania politycznego w Polsce. Przez ponad dwadzieścia lat rozwoju
instytucji demokratycznych, wzorując się na dojrzałości w tej dziedzinie państw Europy
Zachodniej i USA, wykorzystanie przez aktorów rodzimej sceny politycznej narzędzi
komunikowania ulegało systematycznej ewolucji. Efektem tego była znaczna
profesjonalizacja zasad współdziałania na linii aktor – widownia. Jednym z licznych
przejawów rozwoju narzędzi komunikacji w obszarze polityki jest zmiana funkcji
masowych wydarzeń politycznych. Przebyły one w swojej ewolucji daleką drogę od
działań legitymizujących władzę na poziomie zachowań1
do pseudowydarzeń
medialnych pełniących funkcję soczewki skupiającej uwagę masowej publiczności i
zhiperbolizowanej emanacji siły środowiska politycznego w warunkach partyjnej
rywalizacji.
W Polsce w okresie tak zwanego realnego socjalizmu wydarzenia polityczne o
charakterze masowym nierzadko pełniły funkcję propagandową. Sama kwestia licznego
uczestnictwa w działalności społeczno-politycznej spełniała dwojaką, użyteczną dla
systemu rolę. Po pierwsze, wizualnie podkreślała kolegialny kierunek przebudowy
społecznej wyznaczony przez zasady dążenia do komunistycznego ideału. Środki
przekazu, starając się pielęgnować obraz jednostki stanowiącej jedynie element
różnorakich struktur społecznych, podkreślały więc tę grupową zależność budując w
oczach obywateli wizję homo sovieticusa jako bezalternatywnego wzorca. Z drugiej
strony, masowość owa wydawała się być użyteczna w odniesieniu do kwestii
legitymizacji elit rządzących. Poparcie przybierające formy spektakularne miało być
funkcjonalne w sensie podobnym do efektu współcześnie nam znanych sondaży
1
D. Beetham, Legitymizacja władzy, w: Władza i społeczeństwo, red. J. Szczupaczyński,
Warszawa 1995, s. 288.

2. 2
wyborczych z wyraźną przewagą jednej partii. Budowany w ten sposób obraz
bezalternatywności i stabilizacji poparcia skłania jednostkę do zadania sobie pytania:
skoro wszyscy opowiadają się „za”, to dlaczego ja – jednostka dokonująca racjonalnych
wyborów – mam skazywać się na margines życia politycznego? Faktem jest, iż stan ten
z punktu widzenia historycznego dystansu, można by nazwać dziś fikcją czy
umiejętnym wymuszeniem posłuchu dla władzy sprawowanej w sposób autorytarny.
Odstawiając na bok kwestię skuteczności tego typu zabiegów, warto jednak podkreślić
samą próbę ich stosowania, co z punktu widzenia dzisiejszej praktyki komunikowania
politycznego można uznać za zabiegi promocyjne. Wydarzenia takie jak wiece,
pochody czy zjazdy partyjne ukazujące publiczności masowość uczestnictwa w nich
szeregowych działaczy, miały na celu fabrykować wizerunek rozumiany jako obraz
partii w oczach obywateli, oparty na sile, liczebności, a – poprzez powtarzalność tych
zabiegów – stabilizacji.
W ustroju demokratycznym funkcję opisywanych zabiegów przejęły w pewnym
stopniu konwencje partyjne. W warunkach rywalizacji na rynku politycznym spełniają
one dwojaką rolę. Po pierwsze stanowią okazję do zebrań wewnątrzpartyjnych,
kolegialnych organów decyzyjnych, co częstokroć jest eksponowane w sposób nikły i
umykający uwadze masowych mediów. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest
nierzadka tajność owych spotkań i ich zakulisowy charakter. Bardziej znamienna z
punktu widzenia tego artykułu jest jednak druga funkcja związana z ich rolą w procesie
komunikowania politycznego i budowania wizerunku środowiska politycznego w
oczach opinii publicznej. Przybierając performatywny charakter, konwencje partyjne
ewoluują do roli święta nie tylko ekskluzywnej grupy, ale i całego społeczeństwa
będącego obserwatorem spektaklu z perspektywy szklanego ekranu odbiornika
telewizyjnego czy komputera podłączonego do sieci internetowej. Warto wobec tego
zadać kilka pytań i podjąć rozważania, na temat roli oraz funkcji owych masowych
wydarzeń politycznych, w szczególności biorąc pod uwagę ich marketingowe
zastosowanie.
Po pierwsze, istotna wydaje się kwestia: na ile zabiegiem świadomym i
zaplanowanym jest wykorzystanie owych wydarzeń w komunikacji na linii aktor –
widownia? Wydaje się, biorąc pod uwagę wszechobecność kultury obrazu oraz media
pełniące funkcję gate keepera, iż w coraz większym stopniu aktorzy są zmobilizowani
do podejmowania rywalizacji o czas i zainteresowanie widowni. Bez względu na
motywację działania aktora, w jego interesie jest jak najdłuższe pozostanie na scenie

3. 3
przy wysokim poparciu ze strony elektoratu. To z kolei jest najistotniejszym warunkiem
podtrzymania społecznego mandatu. Wszystko to wydaje się mieć zasadniczy wpływ na
wzrost samoświadomości członków partii jako aktora zbiorowego w zakresie
budowania swojego wizerunku w mediach. Drugą istotną kwestią jest sprawa narzędzi
wykorzystywanych w komunikowaniu politycznym w Polsce. Skuteczność komunikacji
zależy bowiem od jakości nadanego komunikatu i technik wykorzystanych w celu
wywołania pożądanej reakcji. Wobec tego aktorzy zbiorowi hiperbolizując rangę
danego wydarzenia i nadając mu charakter święta, widowiska, przeżycia o znamionach
sacrum, czy festiwalowej atmosfery radości, wprowadzają w życie sen o sile i potędze
własnego ugrupowania „wyprodukowanego” na potrzeby masowego odbiorcy. Zabiegi
te, które z pewną subtelnością korzystają z technik wywierania wpływu, posiadają
formę perswazyjnego komunikatu wizualnego, który ma wywołać oczekiwaną reakcję.
Stąd istotna i warta analizy kwestia wykorzystywania konkretnych narzędzi i ich
skuteczności. Kolejne nasuwające się pytanie brzmi: w jakim celu aktor zbiorowy
podejmuje się tak – nierzadko – skomplikowane czynności? Unaocznienie ostatecznych
motywów każdej ze stron politycznej komunikacji nie jest wprawdzie łatwe, ale
analizując bilans korzyści i strat w przypadku danego wydarzenia politycznego, można
dojść do wniosku, iż pewne powtarzające się determinanty dają prawo do znajdywania
w tej kwestii satysfakcjonujących uogólnień.
Uwzględniając specyfikę powyższych zabiegów, zasadna jest analiza
przedstawionego problemu z punktu widzenia komunikowania politycznego. Biorąc
pod uwagę części składowe tego pojęcia, będzie to rozpowszechnianie informacji
mającej wpływ na system władzy. Brian McNair znacznie głębiej zanurza się jednak w
tą tematykę biorąc pod uwagę takie jej elementy jak: mówioną i pisaną retorykę
polityczną, akty komunikowania, znaki paralingwistyczne czy intencje nadawców
wpływania na środowisko polityczne. Analizując owe składniki pojęcia, należy przyjąć
iż, komunikowanie polityczne to wygłaszane lub pisemne oświadczenia oraz wizualne
środki znaczeniowe (ubiór, makijaż, logo, scenografia, rekwizyt) – tzn. wszystkie te
elementy komunikowania, o których można stwierdzić, iż tworzą polityczny wizerunek
czy tożsamość2
. Wymiana specyficznego typu informacji, będąca celem
komunikowania politycznego, odbywa się pomiędzy trzema zasadniczymi podmiotami
tego procesu: nadawcą (aktorem), pośrednikiem (mediami) i odbiorcą . Z punktu
2
B. McNair, Wprowadzenie do komunikowania politycznego, Poznań 1998, s. 26.

4. 4
widzenia analizowanego problemu ten pierwszy element wydaje się być tu najbardziej
istotny.
Aktorzy polityczni to partie polityczne, organizacje społeczne, grupy nacisku
oraz organizacje terrorystyczne. Można w ten sposób określić jednostkę lub grupę
jednostek, które zabiegają o wpływ na podejmowanie decyzji. Mogą to czynić za
pomocą próby zdobycia realnej władzy lub wywierania na nią nacisku3
. Aktor posiada
określoną scenariuszem rolę i dysponuje wskazówkami wyjaśniającymi tożsamość
danego wydarzenia politycznego. Jego organizatorzy przejmują zaś rolę reżysera
budując między innymi choreografię ceremonii4
. Realia polityczne wymagają od
aktorów ciągłych zabiegów promocyjnych, co skutkuje tzw. permanentną kampanią, w
której to aktorzy działają w trybie ciągłego „stanu podwyższonej gotowości”. W takich
realiach badania nad komunikowaniem politycznym mają praktycznie stały dopływ
materiałów do naukowej analizy. Jest to sytuacja w której media stają w pozycji
uprzywilejowanej, gdyż wzmożona potrzeba obecności aktorów w mediach, daje tym
drugim możliwość dyktowania warunków ich pojawienia się na antenie czy na łamach
prasy5
. David Marshall uważa iż pierwowzorem kampanii wyborczej staje się dziś
kampania reklamowa, gdzie media tworzą z obywateli konsumentów, oddziałują na
wielkie zbiorowości, odwołują się do sfery irracjonalnej6
.
Spoglądając na problem z punktu widzenia samego aktora można stwierdzić za
Fritzem Plassnerem, iż polityka uległa „medifikacji” – zaczęła kierować się w swoich
działaniach logiką funkcjonowania mediów masowych7
. Z każdą kampanią wyborczą
czy innym wydarzeniem wymagającym zaangażowania technik wywierania wpływu
społecznego, coraz wyraźniej dostrzec można prawidłowość, iż istotnym dla interesu
danego środowiska politycznego czy kandydata jest odpowiednie wykreowanie i
poprowadzenie jego medialnego wizerunku, a nie przedstawienie polityka w świetle
jego autentycznych cech charakteru. Sprzyja temu zjawisko amerykanizacji kampanii,
czyli przenoszenia standardów komunikacji politycznej ze Stanów Zjednoczonych w
inne rejony świata. Joe McGinniss twierdzi, iż należy sprawę traktować szerzej –
3
Ibidem, s. 26-31.
4
D. Dayan, E. Katz, Wydarzenia medialne. Historia transmitowana na żywo, Warszawa 2008, s. 145-
146.
5
D. Piontek, Politycy i media. Sposoby wpływania przez polityków na zawartość mediów, w: Polska
scena polityczna. Środowiska – komunikacja polityczna – strategie, red. K. Sobolewksa-Myślik, A. Hess,
K. Kowalczyk, Kraków 2010 , s. 212.
6
D. Marshall, Celebrity and Power: Fame in Contemporary Culture, Minneapolis 1997, s. 205.
7
W. Schulz, Komunikacja polityczna. Koncepcje teoretyczne i wyniki badań empirycznych na temat
mediów masowych w polityce, Kraków 2006, s. 179.

5. 5
przemianie ulega cała sfera polityczna8
. Amerykanizacja, modernizacja czy
mediatyzacja zwiastują nadejście „polityki wizerunku”, gdzie „opakowanie i otoczka”
wokół aktora mają większe znaczenie niż sama gra aktorska. Istotną kwestią staje się
więc nie tylko wygląd czy ubiór, ale także sposób organizacji i przygotowania zjazdów
partyjnych czy konferencji. Chodzi tu o obrazy łatwo rozpoznawalne i przyswajalne,
które będą wywoływać odpowiednie skojarzenia i preferowane zachowania
wyborców9
. W takim świecie, jak twierdzi Danilo Zolo, „telegeniczność” staje się
podstawowym kryterium politycznym10
.
2. Komunikacja polityczna w ujęciu performatywnym
Analogia życia społecznego do teatru jest nie tylko jednym ze sposobów badania
stosunków międzyludzkich, ale i formą przedstawiania wzajemnych relacji jednostek w
społeczeństwie. Trudno odmówić w tym miejscu zasług Ervingowi Goffmanowi, który
jako pierwszy dokonał wnikliwej analizy stosunków społecznych wpisując je w
konwencję wydarzenia scenicznego. Słusznie zauważa w tej kwestii Robert E. Park, iż
pierwszym znaczeniem słowa „osoba” (person) jest słowo „maska”11
. Każde spotkanie
człowieka z inną osobą to „spektakl” odgrywany na „scenie” przy użyciu odpowiedniej
maski. Warto pokusić się tu o przełożenie analogii życia do gry scenicznej z gruntu
socjologii na obszar badawczy politologii. Jak stwierdził Paweł Mościcki – „postać
polityka jest dzisiaj nieuchronnie kojarzona z aktorstwem, gwiazdorstwem, ogólnie
rzecz biorąc - z "występowaniem"12
.” Posługiwanie się pewnego rodzaju teatralnym
żargonem oraz spłaszczanie rzeczywistości – scena stanowi wszakże przedstawienie
realnego świata w sposób uproszczony – prowadzi do oddzielenia polityki od realnego
życia i uznania jej za umowną sferę13
. Mimo iż nieco schematyczna, jest to jednak
analogia trafna – dzięki niej możliwe jest zaobserwowanie wielu zależności między
osobami uczestniczącymi w spektaklu. Paralela ta zauważona została już w literaturze
myślicieli starożytnych, choć jak zapewnia Stanisław Filipowicz, pierwszym
8
J. McGinniss, The Selling of a President, New York, 1969, s. 23.
9
J. Street, Mass media, polityka, demokracja, Kraków 2006, s. 163.
10
D. Zolo, Democracy and Complexity, Cambridge 1992, za: J. Street, Mass media, polityka, demokracja,
Kraków 2006, s. 161.
11
R. E. Park, Race and Culture, Glencoe 1950, za: E. Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego,
Warszawa 2000.
12
P. Mościcki, Teatr angażujący, „Gazeta Wyboracza” z dnia 15.04.2006, s. 12.
13
P. Pawełczyk, Socjotechniczne aspekty gry politycznej, Poznań 2000, s. 19.

6. 6
imponującym przykładem przenikliwości odsłaniającej sekrety politycznego teatru
zdarzeń jest „Książę” Niccolo Machiavellego14
. Istotnie, obraz manipulacji i kreowania
wizerunku w tym klasycznym dziele, to bez wątpienia pierwszy wykład z politycznego
public relations stanowiący dobrą podstawę i inspirację dla dzisiejszego PR.
Warto w tym miejscu przyjrzeć się pojęciu performance, które stanowi pojemny
znaczeniowo zespół aktywności ludzkich związanych z odgrywaniem ról społecznych.
E. Goffman definiuje performance jako wszelką działalność danego uczestnika
interakcji, w określonej sytuacji służącą wpływaniu w jakiś sposób na któregokolwiek z
innych jej uczestników15
. Nie ulega wątpliwości, iż jest to definicja na tyle pojemna, iż
zawiera w sobie stosunki w relacjach międzyludzkich dalekie od pojęcia „widowisko”,
jak niektórzy badacze próbowali przetłumaczyć na język polski centralne pojęcie
goffmanowskiej koncepcji modelu dramaturgicznego. Częste tłumaczenia
encyklopedyczne charakteryzujące performance jako „przedstawienie” czy
„wykonanie” bliższe wydają się charakterystyce tego pojęcia z punktu widzenia sztuki,
co w przypadku analizy socjologicznej wydaje się być podejściem zbyt zawężającym
pole obserwacji. Bliższy wydaje się być tu termin „występ”, jako ten, który wpisuje się
w nurt szeroko rozumianego interakcjonizmu symbolicznego, za pomocą którego
rozpatrywać możemy relacje zarówno o charakterze intymnym, prywatnym, jak i
publicznym. Korzystając z tej szerokiej koncepcji, można za Richardem Schechnerem
wymienić osiem obszarów życia społecznego uznawanych za spełniające warunki
działań performatywnych w życiu codziennym. Należy tu wyróżnić aktywność w
dziedzinach:16
1. sztuki;
2. sportu i w innych rozrywek popularnych;
3. biznesu;
4. technologii;
5. seksu;
6. świąt i świeckich rytuałów;
7. zabawy.
14
S. Filipowicz, Mit i spektakl władzy, Warszawa 1988, s. 213.
15
J. J. MacAloon, Wstęp: widowiska kulturowe, teoria kultury, w: Rytuał, dramat, święto, spektakl. Wstęp
do teorii widowiska kulturalnego, red. J. J. MacAloon, Warszawa 2009, s. 20.
16
R. Schechner, Performatyka. Wstęp, Wrocław 2006, s. 46.

7. 7
Nie jest to oczywiście katalog zamknięty biorąc pod uwagę ujęcie definicyjne
Goffmana i podkreślenie w nim mechanizmu wywierania wpływu społecznego. Z tego
punktu widzenia, niemal każde spotkanie z drugim człowiekiem uznać możemy za
zdarzenie performatywne i istotnie tak jest, biorąc pod uwagę sprzężenia zwrotne
charakterystyczne dla procesu komunikacji. Powyższe katalog stanowi jednak
przydatną wskazówkę w stosunku do rozważań dotyczących aktywności politycznej
aktorów wykorzystujących występy sceniczne do wpływania na relacje z widownią i
budowania obrazu samych siebie w oczach publiczności teatru zdarzeń. Pomijając więc
sztukę, która czerpie z życia społecznego próbując je naśladować i odwzorowywać oraz
seks należący do katalogu interakcji intymnych, reszta działań performatywnych
wydaje się być bliska komunikacji politycznej. Po pierwsze, aktorzy nierzadko w
sposób wyraźny i dosadny, budują relacje z otoczeniem (widownią), spoglądając na
politykę przez pryzmat gry rywalizacyjnej. Być może najbardziej wyrazistym
przykładem takiej komunikacji jest jej warstwa retoryczna zawierająca cały słownik
analogii do sportu. Mamy więc tutaj do czynienia z rozgrywkami wewnątrzpartyjnymi,
faulami, nieczystą grą, wymianą ciosów i innymi sformułowaniami odsyłającymi
odbiorcę do terminologii związanej z zawodami. Skądinąd sport jest dziedziną życia
społecznego danej zbiorowości o niezwykle bogatej historii i idei, którą można by
nazwać „szlachetną”. Czysta rywalizacja o zwycięstwo, gloria chwały, gra fair play – to
cechy sportu o bardzo pozytywnych konotacjach. Rola sportu w budowaniu
pozytywnego wizerunku aktora ma dwojaki charakter. Po pierwsze aktorzy polityczni
wykorzystują znany psychologii społecznej tzw. efekt świecenia odbitym blaskiem.
Polega on na przenoszeniu przez publiczność pozytywnych cech z aktora posiadającego
pewien autorytet czy z osoby odnoszącej sukcesy (np. „gloria chwały” zwycięzcy
zawodów sportowych) na drugiego aktora. Warto przy tym dodać, iż siła fizyczna i
ogólnie pojmowana sprawność są dla wielu potencjalnych wyborców wyznacznikami
prezencji i atrakcyjności zewnętrznej17
. Sport, jako niezwykle popularne zjawisko
społeczne, budzące ekscytacje wielkich grup ludzi, zbiorowy entuzjazm oraz – jak było
już wspomniane – element „szlachetnej idei”, pozycjonuje aktora jako „jednego z nas”
zapobiegając alienacji politycznej, gromadząc zwolenników i pozytywnie wpływają na
wizerunek. Znajomość tej prawidłowości staje się niezwykle przydatna przy okazji
projektowania komunikatu w relacjach na linii aktor – widownia.
17
W. Cwalina, A. Falkowski, Marketing polityczny. Perspektywa psychologiczna, Gdańsk 2006, s. 182.

8. 8
Ową zależność dostrzec można także w sferze biznesu i technologii. Z jednej strony
sama sfera relacji gospodarczych i nowych technologii informacyjnych przenikają się
ze sobą, co wymusza na aktorach posługiwanie się językiem branżowym tej sfery życia
społecznego. Sama polityka stanowi również płaszczyznę wymiany handlowej między
nadawcą a odbiorcą komunikatu. Przedmiotem handlu jest wszakże oferta wyborcza,
która wystawiona na rynku politycznym poszukuje nabywców. Poprzez negocjacje,
„polityczne targi”, racjonalnie gospodarujący swoimi kapitałami konsumenci wybierają
najbardziej odpowiadający im produkt i w akcie elekcyjnym dokonują wiążącej
transakcji. Rozumiejąc te zależności, aktorzy rynku politycznego stają się więc
pośrednio częścią rozumianego w opisanych kategoriach biznesu i wykorzystują
zdobytą wiedzę w sferze komunikacji dążąc przy pomocy zabiegów perswazyjnych i
manipulacyjnych do maksymalizacji zysku mierzonego głosami wyborców.
W tym celu aktorzy zbiorowi życia politycznego fabrykują i celebrują święta będące
źródłem politycznych rytuałów. Prezentacja zbiorowych wydarzeń politycznych przez
pryzmat ceremonii, pompatycznych spotkań organizowanych na wielką skalę, nie tylko
pozwala na przyciągnięcie uwagi mediów, ale na budowanie obrazu danego środowiska
w zbiorowej wyobraźni widowni obserwującej spektakl. Funkcją takiego sposobu
prezentacji zdarzeń – jak pisze Maria Marczewska-Rytko – jest przede wszystkim
jednoczenie18
. Walory integracyjne tego typu wydarzeń można zaprezentować za
pomocą ich dwóch postaci: po pierwsze jest to funkcja wewnętrzna zrzeszająca
określone środowisko polityczne wokół wydarzenia stanowiącego emanację jego siły i
integralności. Święto stanowiące dla określonego aktora zbiorowego możliwość
spotkania, ekspresji poparcia dla swoich liderów, uczczenia ważnych rocznic,
ugruntowania mitów19
(na przykład mitu założycielskiego danego środowiska
politycznego), stanowi znakomitą okazję do scementowania danej zbiorowości jako
społecznie jednolitej i eksportu jej wizerunku na zewnątrz organizacji. I tutaj należy
upatrywać drugiego elementu spajającego. Chodzi mianowicie o rozproszoną widownię
celebrującą święto za pośrednictwem mediów. Ten sposób komunikacji na linii partia –
publiczność daje możliwość panowania nad społeczeństwem, posiadając przede
18
M. Marczewska-Rytko, Rytuał polityczny: próba charakterystyki, w: Rytuał. Przeszłość i
teraźniejszość, red. M. Filipiak, M. Rajewski, Lublin 2006, s. 103.
19
„Bezustannie tworzymy przestrzeń mityczną wypełnioną uproszczeniami wydarzeniowymi,
heroicznymi, funkcjonalnymi, założycielskimi i w niej zamykamy nasze światy, symbolizując je”, cyt. za:
A. Sepkowski, Człowiek w przestrzeni mitycznej, w: Mity historyczno-polityczne. Wyobrażenia zbiorowe.
Polityka historyczna. Studia i materiały. Tom I., red. E. Ponczek, A. Sepkowski, Toruń 2010, s. 16.

9. 9
wszystkim wizualny walor prezentacji grupy przy odpowiedniej scenografii i reżyserii,
pozwalającej zadbać o najdrobniejszy szczegół „politycznego show”20
.
Ostatnim z wymienionych obszarów życia społecznego uznawanych za
spełniające warunki działań performatywnych jest zabawa. Aktorzy w kontaktach z
publicznością w coraz większym wszakże stopniu odwołują się do sfery rozrywkowej.
Funkcja ludyczna w mediach, jest współcześnie tą, która wydaje się w nich dominować.
Widownia coraz częściej rezygnuje z audycji o walorach informacyjnych i
edukacyjnych, na rzecz programów, które niosą im stan psychicznego
odprężenia. Gwarantuje to możliwość ucieczki od codziennych problemów i
przeniesienia się w rzeczywistość umowną – strefę zabawy, gdzie obowiązują inne
mniej surowe reguły i zgoła odmienne wartości21
. Projektowanie sfery komunikacji
przez podmioty życia politycznego musi więc brać pod uwagę ten trend i dostosować
kształt komunikatów do potrzeb rynku informacji. Stąd – z jednej strony – pojawienie
się tak zwanego infotainment jako połączenia rozrywki i informacji w przestrzeni
medialnej, z drugiej – wysiłki samych aktorów na scenie, aby ich aktywność była
postrzegana przez pośredników w triadzie komunikowania jako wartościowa dla
nadawcy; jako ta, która posiada potencjał atrakcyjności i popularności.
Powyższy katalog zabiegów komunikacyjnych pozwala także na wyodrębnienie na
jego podstawie funkcji, jakimi charakteryzują się masowe wydarzenia polityczne22
. Po
pierwsze, należy wymienić i podkreślić właściwości rozrywkowe. Jak już było
wspomniane, kierunek, w jakim podążają media wymusza niejako na aktorach zmiany
w autoprezentacji partii, jako aktorów zbiorowych na politycznej scenie. W trend zmian
w komunikacji politycznej jako procesu wpisują się idee, którymi można
scharakteryzować współczesną dynamikę przemysłu medialnego oraz zmian w samych
mediach i kulturze. Podobnie jak produkt, który należy wypromować i sprzedać, tak
informacja pojawiająca się w mediach ulega procesowi „utowarowienia” rozumianego
jako dostrzeganie przez rynek i konsumenta pewnych określonych usług jako towarów,
ujednoliconych pod wieloma względami takimi jak: ich funkcje, właściwości, jakość i
wytwarzanie na masową skalę. W ten sposób dany przekaz musi wpisać się w
mainstream treści medialnych kierując się zasadą maksymalnej popularyzacji, czyli - w
20
Ibidem, s. 105.
21
N. Postman, Zabawić się na śmierć, Warszawa 2006, s. 127.
22
R. Schechner wymienia tutaj takie funkcje jak: 1. zabawić, 2. tworzyć coś pięknego, 3. ustanawiać lub
zmieniać tożsamość, 4. budować lub podtrzymywać wspólnotę, 5. uzdrawiać, nauczać, przekonywać,
namawiać, 6. obcować z tym, co święte i demoniczne. Zob. R. Schechner, op. cit., s. 61.

10. 10
tym przypadku - trafienia do odbiorcy masowego. „Nie możemy zapominać, że wolność
konsumenta informacji poruszającego się po medialnym rynku ma istotne ograniczenia,
a cenzura nie jest właściwa tylko państwu, ale także komercji kierującej się zasadą
zysku i oglądalności”23
. Stwarza to pole wyspecjalizowanej rywalizacji o uwagę
jednostki, nazywanej przez Georga Francka „ekonomią uwagi”24
. „Aby zaspokoić
swoje podstawowe potrzeby – także potrzebę uwagi – ludzie angażuję się w interakcje
rządzone bezpośrednio lub pośrednio przez rynek. Uwaga stała się towarem. Można ją
kupić. Przedstawiciele klas dominujących mają więc największy dostęp do tego rodzaju
uwagi i korzystają z niej w największym stopniu”25
. Nadawcy, aby przebić się ze swoim
komunikatem do konkretnych odbiorców, muszą podjąć odpowiednie kroki ku temu,
aby formułowana przez nich informacja nie została odrzucona26
. „Percepcja widowiska
informacyjnego – pisze N. Postman w „Zabawić się na śmierć” – jako wystylizowanie
dramatycznego przedstawienia, którego treść została w głównej mierze
zainscenizowana dla rozrywki – jest zintensyfikowana przez kilka innych czynników,
między innymi przez to, ze przeciętna długość jakiejkolwiek relacji wynosi 45
sekund”27
. I stwierdza dalej: „ujmując bez ogródek, widowisko informacyjne jest
formatem, który sprzyja rozrywce a nie edukacji, zadumie czy katharsis”28
.
Po rozrywce, jako drugą należy podkreślić funkcję estetyczną. Trafnie tę
zależność między polityką a walorami wizualnymi – bo ten element wydaje się tu
dominować – ujął Stanisław Filipowicz pisząc, że sztuka sprawowania władzy jest w
dużej mierze sztuką mobilizowania wartości estetycznej. „Polityczne dekoracje”
odgrywają nie mniej istotną rolę niż ideologia, co sprawia, że estetyka jest bez
wątpienia jednym z filarów polityki29
. Istotnie, aspekt estetyczny wydaje się odgrywać
23
Cyt. za: R. Pyka, Polityzacja mediów a bezradność polityków wobec mediatyzacji polityki – zapowiedź
końca starego porządku, w: Za kulisami spektaklu, red. M. Sokołowski, Toruń 2009, s. 39.
24
„Najbardziej powszechnym i skutecznym systemem zarządzania uwagą okazała się telewizja, która w
pełni przeniknęła do życia społeczeństw i jednostek. (...) Telewizja i komputer osobisty, choć zmierzają
ku jednej, wspólnej funkcji mechanicznej, działają zgodnie z atynomadycznymi procedurami utrwalania i
żłobienia. Są metodami zarządzania uwagą, które wykorzystują różne sposoby podziału i osadzenia w
miejscu, sprawiając, że ciała stają się jednocześnie podatne na kontrolę i pożyteczne, choćby nawet były
iluzją wyboru i interaktywności”. Cyt. za: J. Cary, Zawieszenia percepcji. Uwaga, spektakl i kultura
nowoczesna. Warszawa 2009, s. 101 i nast.
25
Cyt. za: C. Derber, Zaistnieć w społeczeństwie. O potrzebie zwracania na siebie uwagi. Gdańsk 2002,
s. 85. Mówiąc o klasie dominującej, kluczowe znaczenie mają tutaj oczywiście elity polityczne, które
nierzadko posiadają ułatwiony dostęp do obecności w mediach, a głównym problemem staje się pytanie:
w jaki sposób skonstruować komunikat, aby trafił on za pośrednictwem gate keepera do świadomości
zbiorowej publiczności sceny politycznej?
26
P. Nosal, Polityczny homo ludens. Politycy i widowisko, w: Za kulisami..., red. M. Sokołowski, s. 159.
27
Cyt. za: N. Postman, op. cit., s. 150.
28
Ibidem, s. 131.
29
S. Filipowicz, op. cit., s. 203.

11. 11
w komunikacji politycznej rolę coraz bardziej znamienną. Kluczowy wydaje się być tu
element identyfikacji wizualnej danego podmiotu, jako ten, który nie tylko pozycjonuje
dane środowisko na rynku politycznym, ale i buduje relacje na linii nadawca – odbiorca.
Nie mniejsze znaczenie ma tutaj funkcja związana ze zmianą społeczną pod wpływem
obcowania z ową estetyką. Komunikacja polityczna, przy użyciu narzędzia jakim jest
performance, ma za zadanie dokonać zmiany społecznej. Warto mieć na uwadze, iż jest
to zabieg, którego percepcja wśród członków widowni odbywa się za pomocą wielu
zmysłów. Rodzi to rozległe możliwości w dziedzinie celowościowych i
uświadomionych działań prowadzących do modyfikacji postaw społecznych, zmian w
obrębie wartości i przekonań jednostki. Nie trudno odkryć tę prawidłowość analizując
retoryczne aspekty przemówień i odczytów, będących tradycyjnymi formami
politycznych wystąpień. Nieco trudniej udowodnić zbiorowym aktorom politycznej
sceny dążności w kierunku wywołania zmiany społecznej w innych aspektach
analizowanych zjawisk: w muzyce, scenografii czy w proksemice. Jak wykaże analiza
przeprowadzona na konkretnym przykładzie w dalszej części tej pracy, możliwe jest tu
jednak odnalezienie licznych motywów o walorach perswazyjnych.
Pozostałe dwie funkcje to integracja i sakralność opisywanych zjawisk. Warto je w
tym miejscu przytoczyć i przeanalizować jako całość. Ceremonie i rytuały o
zabarwieniu politycznym zasługują na szczególną uwagę ze względu na przeniesienie
wartości z sacrum do profanum, co powoduje zwiększoną intensywność przeżyć i
emocji przy ciągle zmieniającym się znaczeniu politycznym30
. To wspólne przeżywanie
– czy to celebracja w sensie fizycznym w czasie obchodów uroczystości, czy w
rozproszeniu dzięki mediom – buduje poczucie aktywnego lub pasywnego
uczestnictwa, wspólnego przeżywania obrzędów związanych z organizowanym
wydarzeniem, co sprzyja jednocześnie wspomnianej integracji. Przeniesienie
elementów obrzędowości i mistycyzmu ze świata sacrum w obszar świecki, tworzy
zupełnie nową formę emocjonalnego przeżywania święta. Obserwatorzy mogą pod
wpływem liturgii słowa, światła, muzyki i rekwizytów popaść w stan podobny do transu
będącego integralną częścią wielu obrzędów religijnych. W przypadku świeckich
ceremonii sprzyja on przede wszystkim bezkrytycznemu spojrzeniu na określoną grupę
będącą jako widownia integralną częścią wydarzenia. Nie jest w tym miejscu istotne
czy jest to punkt widzenia li tylko biernego obserwatora, przypadkowego widza, czy
30
K. Churska-Nowak, Rytuały polityczne w demokracji masowej, Poznań 2009, s. 102.

12. 12
zaangażowanego aktywisty. Istotne znaczenie ma tu efekt powoływania się jednostki na
powszechność sądu. Masowe uczestnictwo w wydarzeniach politycznych staje się
sygnałem, iż sama liczność danego ruchu może być rekomendacją dla jednostki w
kwestii jego popierania. Jako, że rytuały zawsze posiadają charakter grupowy, tak i w
przypadku ceremonii o politycznym charakterze, element zbiorowości wydaje się być
nieodzowny. Istotny wydaje się być też fakt, że sfery mistycyzmu i świeckości mieszają
się tu ze sobą tworząc hybrydę o swoistym charakterze; rzeczywistości pierwotnie
świeckiej nadawany jest wymiar sakralny. J. Maisonneuve pisze, że w rytuałach
świeckich może chodzić o „idee niereligijne, które mają charakter metafizyczny, jak
chociażby patriotyzm, nacjonalizm, wiara w misję historyczną narodu lub klasy, czy
idee historiozoficzne, do których odwołują się rytuały polityczne31
. Warto do tej
charakterystyki dodać innych aktorów zbiorowych gry politycznej jak chociażby partie,
które również nawiązują do pojęcia misji, jaką mają do zrealizowania, po zwycięstwie
w wyborach i realizacji ich zasadniczego celu – przejęcia władzy i tworzenia rządu.
Tutaj swoiste przewartościowanie form liturgicznych i religijnych obejmuje coraz to
nowe płaszczyzny32
. Środowiska te, również odwołując się do określonych ideologii,
tworzą system wierzeń, mesjańskich oczekiwań, zbiór pojęć i rytuałów, które wymagają
uczczenia i celebracji, najlepiej podkreślonej masowością uczestnictwa. Ich organizacja
i powtarzalność nie tylko leży w żywotnym interesie środowisk politycznych, ale jest
gwarantem podtrzymania mobilizacji i cyklicznego kultywowania samego istnienia
zbiorowości, w której jednostka integruje się i socjalizuje – także w sensie politycznym.
Konwencja partyjna w warunkach demokratycznych stanowiąca egzemplifikację i
emanację opisywanych masowych wydarzeń politycznych jest to więc – jak się wydaje
– performance par excellence zanurzonym w życiu politycznym. Takie przedsięwzięcie,
w dobie funkcjonowania partii wyborczych, stanowi nowatorskie narzędzie
komunikowania politycznego zarówno w swoich aspektach bezpośrednich jak i
pośrednich. W tym pierwszym rozumieniu mamy więc do czynienia z konsolidacją
partyjnych „wyznawców”; z bezpośrednim obcowaniem z tym, co dla członków danego
środowiska stanowi przedmiot czci i podstawę do integracji. Obrzędy związane ze
scenariuszem tego typu spotkań, role i maski przyjmowane przez poszczególnych
aktorów spektaklu, wybór miejsca i sposób organizacji sprawiają, że mamy tu do
czynienia z wydarzeniem performatywnym o świeckim charakterze, które przejmuje
31
J. Maisonneuve, Rytuały dawne i współczesne, Gdańsk 1995, za: K. Churska-Nowak, op. cit., s. 100.
32
P. Antoniak, Ceremonie i rytuały, w: „Tygiel kultury”, nr 4 z 1999, s. 27.

13. 13
cechy związane ze sferą sacrum. Z drugiej strony dostrzec należy też pośredni wymiar
obcowania z rzeczywistością spektaklu, poprzez przekaz medialny rozszerzający
kategorię widowni do znacznie większych rozmiarów. W ten sposób instytucja partyjnej
konwencji przekształca się z platformy dyskursu wewnątrzpartyjnego w wydarzenie
medialne pełniące liczne, wymienione wcześniej funkcje w stosunku do obserwującej
scenę polityczną publiczności. Jest to dość widoczny dowód na rozwój
postmodernizacyjnych trendów w politycznej komunikacji, które w przeciwieństwie do
wcześniejszych zjawisk podążają w kierunku umieszczania w centrum swojej uwagi
widowni, a nie aktorów. Dość paradoksalnie, w spektaklu życia politycznego rolę
wiodącą zaczęła grać nie oświetlona scena, a pogrążone w półmroku rzędy teatralnej
publiczności.
Warto jednocześnie dodać, iż jest to spektakl o cechach specyficznych i
wykazujących znamiona trzech rodzajów wydarzeń z masowym udziałem publiczności:
festiwalu, mszy i widowiska33
. Warto przeanalizować funkcje partyjnych konwencji
pod kontem tych trzech typów zjawisk społecznych. Pomoże to w lepszym zrozumieniu
roli, jaką pełnią organizowane przez partię pseudowydarzenia w tworzeniu relacji
między aktorem politycznym a publicznością; pozwoli też przybliżyć czytelnikowi
transformację od prymatu użyteczności wewnątrzśrodowiskowej do tej nakierowanej na
szeroko pojęte relacje z otoczeniem. Atrakcyjne i wartościowe naukowo wydaje się być
podparcie powyższych rozważań stosowną egzemplifikacją. Taką stanowić może
konwencja partyjna Platformy Obywatelskiej z 11 czerwca 2011 roku. Wybór ten nie
jest przypadkowy, gdyż wydarzenie to jest największym tego typu przedsięwzięciem od
1989 roku w Polsce34
. Z jednej strony – niespotykany wcześniej rozmach
organizacyjny, z drugiej – podobieństwo w przebiegu tej imprezy z innymi tego typu
wydarzeniami sprawiły, iż jest to wartościowy przykład do analizy i przyczynek do
generalizacji pozwalający na wysnucie istotnych i wartościowych wniosków.
33
W szczególności taką analogię można znaleźć w odniesieniu do widowisk sportowych, gdzie trzon tego
typu wydarzeń stanowi rywalizacja zawodników i udział publiczności, jako zbiorowego obserwatora
zmagań, którym towarzyszą charakterystyczne zachowania, reakcje i rytuały ludzi.
34
Konwencja partyjna Platformy Obywatelskiej zorganizowania 11 czerwca 2011 roku odbyła się w hali
sportowej Ergo Arena w Gdańsku, będącej największym tego typu obiektem w Polsce. Budżet tej
imprezy wyniósł ok. 300 000,00 PLN. W konwencji wzięło udział 13 000 uczestników – zarówno
członków partii, jak i sympatyków, obserwatorów i dziennikarzy. Z racji na większą liczbę osób chcących
wziąć udział w tym wywarzeniu niż wynosiła pojemność Ergo Areny, część z nich (ok. 4 000) oglądała
przebieg konwencji na telebimach ustawionych przed halą. Możliwość obserwacji uczestniczącej
pozwoliła autorowi artykułu na dostrzeżenie aspektów tego typu wydarzenia niemożliwych do
uchwycenia w przypadku relacji medialnej i opisanie reakcji publiczności na poszczególne aspekty
owego performancu.

14. 14
3. Konwencja partyjna jako polityczny performance
Angielskie słowo festival – „święto”, pochodzi od łacińskiego festivus, czyli
„wesoły, radosny, beztroski”, oraz od rzeczownika festum – „czas świąteczny”35
. Te dwa
elementy pozwalają na wyznaczenie dwóch dróg pojmowania tego zjawiska. Po
pierwsze ma ono spełniać funkcję rozrywkową. Festiwal jako zjawisko performatywne
ma za zadanie stworzyć taką rzeczywistość, która zapewni publiczności oderwanie od
trosk dnia codziennego. Warte podkreślenia jest wszakże to, że podczas festiwalu
spektakl jest tworzony dla widowni, która staje się integralną częścią wystąpienia. To
odbiorca komunikatu poprzez sprzężenie zwrotne w modelu zachodzącej komunikacji
aktywnie recenzuje wypowiedzi interlokutora; poprzez swoje reakcje wpływa na ich
kształt, samemu stając się częścią odbywającego się masowego wydarzenia
politycznego. Aktor indywidualny czy zbiorowy, zdając sobie sprawę z tej zależności
wykorzystuje ją, a nie rzadko i reżyseruje. Instytucja próby generalnej pozwalająca na
rozpoznanie nastroju publiczności wobec komunikatu czy rola tzw. klakierów są tu
doskonałym przykładem na to jak ścisłe są to więzy36
. Publiczność nie stanowi w tym
wypadku biernego tła dla odbywającego się performancu. Mając realny wpływ na to co
dzieje się na scenie, widownia bierze na siebie część odpowiedzialności za to, w którym
kierunku potoczy się akcja. Poprzez ten wpływ, sama niejako staje się aktorem.
Niezwykle trafnie zależność tą ujął E. Rothenbuhler stwierdzając, iż „oglądanie jest
rodzajem uczestnictwa” i dodając iż „większość form oglądania jest nacechowana
społecznie, a także wyraża role i formy komunikacji. Widz zatem nie jest jedynie
oglądającym, lecz stanowi część większego systemu. Jeżeli spojrzeć na to przez
pryzmat teorii komunikacji, staje się oczywiste, że oglądanie, to jeszcze jeden
przypadek pewnej formy rytualnej”37
.
35
J. J. MacAloon, Igrzyska olimpijskie a teoria widowisk w społeczeństwach współczesnych, w: Rytuał,
dramat, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturalnego, red. J. J. MacAloon, Warszawa 2009,
s. 368.
36
Podczas wspomnianej konwencji uczestnicy niejednokrotnie ćwiczyli sposób powitania Prezesa Rady
Ministrów, którego wejście na halę miało stanowić punkt kulminacyjny zaplanowanego wydarzenia.
Publiczność poprzez swoje emocjonalne reakcje dawała też prelegentom wskazówki odnośnie czasu
trwania poszczególnych przemówień. Zbyt długie wystąpienia przerywane były oklaskami sugerującymi
czas opuszczenia mównicy (tak było m. in. w przypadku Minister Zdrowia Ewy Kopacz).
37
E. W. Rothenbuhler, Komunikacja rytualna. Od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej, Kraków
2003, s. 86.

15. 15
Drugi element festiwalu jako politycznego performancu stanowi okazja do
świętowania i celebracji szczególnego momentu, jaki przeżywa dana zbiorowość w
ramach zorganizowanego wydarzenia. Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż poszczególni
badacze opisywanych zjawisk różnie umiejscawiają „święto” w siatce pojęciowej
związanej z teatralizacją życia społecznego. Roberto DaMatta utożsamia je z
widowiskiem jako takim38
. J. MacAloon natomiast tworząc klasyfikację widowisk
umieszcza święto w owym wyliczeniu traktując je jako zjawisko podrzędne39
. Wydaje
się jednak, iż na potrzeby podjętego tematu warto przeanalizować te dwa zjawiska w
pewnej separacji, wykazując ich cechy szczególne. Święto w obranej perspektywie
stanowić więc będzie moment, kiedy odbywają się niecodzienne ceremonie, przy
zachowaniu pewnego ściśle określonego porządku publicznego święta40
. Tak jak w
święcie, mamy tu do czynienia z okresem oczekiwania na punkt kulminacyjny, który
stanowi nie tylko czas zbliżania się głównych obchodów, ale jest także momentem
narastania napięcia emocjonalnego. Jest on rozładowywany w momencie zenitalnym, w
którym to publiczność jednoczy się we wspólnym świętowaniu zorganizowanych
uroczystości41
. Wspomniany E. Rothenbuhler wskazuje natomiast użyteczność
komunikacyjną takiego traktowania wydarzeń tworzonych na potrzeby budowania
pozytywnych relacji na linii aktor – widownia. Autor podkreśla, iż doniosłość owych
momentów wpływa na sposób postrzegania tego co polityczne poprzez wykreowanie
atmosfery powagi, a przede wszystkim poprzez podkreślenie wyjątkowości chwili42
.
Święto stanowi przecież czas wyjątkowy w kalendarzu liturgicznym, sprzyjający nie
tylko refleksji, „myśleniu magicznemu”, ale i szczególnym obrzędom i rytuałom.
„Politykę należy uprawiać – pisze autor – jako rodzaj odświętnej, niecodziennej
38
J. J. MacAloon, Wstęp: widowiska kulturowe, teoria kultury, w: Rytuał..., red. J. J. MacAloon, s. 28-29.
39
Ibidem, s. 29.
40
J. J. MacAloon, Igrzyska..., w: Rytuał..., red. J. J. MacAloon, s. 368.
41
Konwencje partyjne również przyjmują ten schemat. Okres oczekiwania sprowadza się do wykładów,
odczytów, przemówień partyjnych działaczy, wywiadów, odtwarzania różnego rodzaju materiałów
multimedialnych itp. Sam punkt kulminacyjny to wystąpienie szefa danego ugrupowania.
42
Konwencja partyjna z reguły podkreśla wyjątkowość chwili, w której zorganizowane zostało dane
wydarzenie. W przytoczonym przykładzie konwencji Platformy Obywatelskiej, kluczowe znaczenie w
tym względzie odegrało dziesięciolecie ugrupowania, które przypadało na 2011 rok. Owa niecodzienność
podkreślona została poprzez materiały multimedialne nawiązujące do historii partii, scenografię
przygotowaną specjalnie na tę okazję, jak i poprzez przemówienia poszczególnych aktorów
występujących na scenie. Innymi tego typu wyznacznikami „politycznych świąt” bywają ustalone
konstytucyjnie terminy wyborcze, które same w sobie stanowią źródło rytuałów (zob: K. Churska-
Nowak, Rytuały polityczne w demokracji masowej, Poznań 2009), jak i kwestie związane z celebracją
rytuałów żałobnych. Takowym bez wątpienia sprzyjała katastrofa smoleńska z 10 kwietnia 2011 roku,
która to, jako wydarzenie doniosłe w najnowszej historii Polski, stała się dla wielu środowisk
politycznych punktem odniesienia wpływającym na agendę wydarzeń partyjnych.

16. 16
komunikacji przystosowanej do wymagań uroczystości, jak i również do potrzeb
skutecznej i sprawnej komunikacji”43
.
Festiwal w rozumieniu kulturowym może przybrać różne formy i posiada kilka
cech, które przystają do opisywanego zjawiska performancu w teatrze życia
politycznego. Pierwsza – już wspomniana w odniesieniu do etymologii pojęcia – to
radosna atmosfera towarzysząca wydarzeniu, która ma nie tylko budować pozytywny
wizerunek danego środowiska politycznego, ale też wpłynąć na pozytywne odczucia
widowni. Drugą z nich jest forma, zakładająca przegląd osiągnięć poszczególnych
aktorów w danej dziedzinie. Tak jak festiwale muzyczne czy teatralne mają stanowić
bilans pracy danego środowiska i przedstawienie go widowni, tak w polityce można
mówić o podsumowaniach określonych etapów prac dotyczących kwestii partii czy
organów państwa, w których te posiadają personalny udział. Ta forma prezentacji może
przybrać wielorakie formy: od festiwalu osiągnięć w ramach poszczególnych jednostek
terytorialnych, po sprawozdania ministerialne44
. Inną wartą podkreślenia cechą jest tu
zhierarchizowany program wystąpień poszczególnych aktorów służący wspomnianemu
budowaniu emocjonalnego napięcia. Faktem jest, iż festiwale chętnie korzystają z tego
schematu, co w szczególności widoczne jest podczas muzycznych odsłon tego zjawiska
społecznego. Wprowadzanie publiczności w stan transu przy pomocy zmieniających
swoje tempo, głośność i rytm dźwięków jest zresztą charakterystyczne nie tylko dla
wydarzeń artystycznych, ale i dla mistyki religijnej. Budowany stan napięcia prowadzi
tu do nieuchronnego punktu kulminacyjnego i katharsis, w którym na scenie pojawia
się lider. Podobną formę przyjmują opisywane masowe wydarzenia polityczne.
Przykładowo, wspominana konwencja Platformy Obywatelskiej w przeważającej części
składała się z 11 zhierarchizowanych wystąpień działaczy partyjnych zakończonych
wejściem na scenę Prezesa Rady Ministrów i szefa partii. Wart podkreślenia jest fakt, iż
kolejność ta stanowiła nie tylko kompromis związany z parytetami poszczególnych
środowisk wewnątrz partii. Posiadała też walor informacyjny dla widowni wskazując jej
kierunki rozwoju ugrupowania czy wzrastające znaczenie poszczególnych resortów.
43
E. W. Rothenbuhler, op. cit., s 126.
44
Ten drugi schemat został zastosowany podczas analizowanej konwencji Platformy Obywatelskiej,
kiedy to, początkowo w formie sfilmowanych wywiadów wyświetlanych na ekranie, a później w postaci
wystąpień poszczególnych szefów resortów rządu PO-PSL, aktorzy mieli możliwość zaprezentowania
swoich osiągnięć po kończącej się czteroletniej kadencji Rady Ministrów. W sensie relacji z
publicznością jest to zabieg o tyle użyteczny, iż w przeciwieństwie do innych form komunikacji takich
jak konferencja prasowa czy briefing, nie bierze pod uwagę dyskusji czy możliwości zadawania pytań.
Wersja rzeczywistości przedstawiona przez jednego aktora stanowi więc jedyny pryzmat, przez który
definiowana jest rzeczywistość polityczna.

17. 17
***
Nazwanie masowego wydarzenia politycznego „mszą” stanowi oczywiście
jedynie metaforyczny punkt wyjścia do rozważań na temat przenikania sfery sacrum do
świeckich rytuałów życia społecznego. Nie ulega wszakże wątpliwości, że przestrzeń
profanum jest sakralizowana poprzez nadanie wielu elementom polityki znamion
mistycyzmu. Przejawia się to w licznych aspektach funkcjonowania teatru życia
politycznego – zarówno w sposobie celebrowania świąt, rolach, jakie mają do odegrania
poszczególni aktorzy, jak i stosunkowi obserwatorów wewnętrznych i zewnętrznych do
symboliki wykorzystywanej w politycznej komunikacji. Sakralny wymiar
rzeczywistości świeckiej objawia się tu w sposobie publicznego wyrażania idei, który
przyjmuje formy znane szerszym kręgom społecznym.
Swoiste przewartościowanie form liturgicznych i religijnych obejmuje coraz to
nowe płaszczyzny. Zastępowanie uroczystości religijnych ceremoniałem świeckim
można było już obserwować w odniesieniu do środowisk politycznych czy partii dawno
przed powstaniem dominujących dziś demokracji liberalnych w powszechnym jej
rozumieniu. Rewolucja francuska czy dwudziestowieczne totalitaryzmy stanowią tylko
promil z bogatego katalogu przykładów historycznych, do których można odnieść te
kwestie. Chociaż porównywanie w tym miejscu procesów komunikacyjnych w dwóch
diametralnie różnych systemach nie jest uzasadnione z powodu mnogości różnic w
funkcjonowaniu i zgoła odmiennych kontekstach sytuacyjnych, to nie sposób nie
wskazać tu pewnych analogii, które można potraktować jako przejaw kontynuacji
trendów w budowaniu relacji na linii aktor polityczny – widownia. Warto tu chociażby
przytoczyć realia wyżej wymienionych totalitaryzmów, gdzie struktura hierarchiczna
partii w dużej mierze zbieżna była z wieloma licznymi związkami wyznaniowymi,
samokrytyka stanowiła formę publicznej spowiedzi zakończonej pokutą45
, powszechny
był kult symboli i osób na czele struktur władzy a architektura miejsc publicznych
spotkań przypominała do złudzenia tą świątynną. Dzisiejsze wydarzenia partyjne, w
szczególności te związane z masowym uczestnictwem, również zawierają w sobie
elementy o znamionach sakralizacji strefy świeckiej. Możemy tu zaobserwować pewien
plan celebracji święta obejmujący w kolejności: obrzędy wstępne, liturgię słowa
przygotowującą do punktu kulminacyjnego uroczystości oraz rytuały związane z
zakończeniem celebry. Istotną rolę pełnią tu również przestrzenne aspekty zdarzeń,
45
P. Antoniak, op. cit., s. 27.

18. 18
które odbywają się w specjalnie przygotowanej ku temu przestrzeni świątynnej46
. Jose
Ortega y Gasset, snując rozważania na temat możliwości wpływania na zbiorowości
ludzkie twierdzi, iż przestrzeń ma sprawiać wrażenie potęgi47
. Nie ulega wątpliwości,
iż w większości historycznych faz rozwoju architektury, główną cechą budownictwa
sakralnego była potęga wyrażana w gabarytach przestrzennych danego obiektu. Ta
cecha przejmowana jest przez podmioty polityczne, które tworzą komunikat posługując
się również kontekstem przestrzennym danego wydarzenia. Jasne jest, że aby wywołać
wrażenie potęgi danego środowiska politycznego, tłem dla toczącej się debaty powinna
być przestrzeń wielka i przytłaczająca. Warto tu również podkreślić jej symboliczny
charakter oraz eksponowanie za pomocą efektów świetlnych najistotniejszych
elementów owej przestrzeni.
Za najważniejszy z nich należy uznać partyjne logo stanowiące centralny punkt
miejsca odbywania spotkań. Tego typu „ikony – marki, które opowiadają sobą pewne
historie, stają się środkiem do symbolicznej konstrukcji ludzkiej tożsamości,
społecznego świata”48
. W ten sposób postrzegane „kultowe” logo – polityczna marka
wykazuje nierzadko bardzo wysoki wskaźnik lojalności członka grupy utożsamiającego
się z określoną symboliką, a wręcz niemal fanatyczny do nich stosunek. Taka
identyfikacja, której percepcja następuje za pomocą zmysłu wzroku, ma swoich
„wyznawców” identyfikujących się z nią i okazujących swoje przywiązanie na wiele
widocznych sposobów49
. W tym aspekcie wizualne aspekty komunikowania w obszarze
polityki przyjmują charakter integracyjny i to w dwojakim rozumieniu. Po pierwsze jest
to identyfikacja wewnętrzna członków – „wyznawców” danego ugrupowania.
Jednoczenie się wokół symbolu niosącego ze sobą określone wartości oraz
nagromadzone doświadczenia lat funkcjonowania partii, wskazują na potrzebę
odwoływania się do wspólnych idei stanowiących fundament dla funkcjonowania i
46
Funkcjonalne aspekty zaprojektowanej przestrzeni dla wydarzenia pozwalają na zorganizowanie go w
odpowiedniej skali, z uwzględnieniem licznych elementów służących podkreśleniu jego sakralnego
charakteru. W przypadku omawianego tu przykładu była to hala Ergo Arena w Gdańsku – obiekt
sportowy umożliwiający przyjęcie kilkanaście tysięcy widzów. Istotna jest rola sceny – „ołtarza”, na
którym znajduje się mównica – „ambona”, stanowiąca centralny punkt performancu. Ważną rolę spełnia
w tym miejscu także logo partii będące przedmiotem kultu. Hierarchia w jakiej umiejscowieni są
przestrzennie poszczególni aktorzy – z najbardziej wpływowymi najbliżej sceny – również przypomina
tradycję stosowaną w wielu zgromadzeniach o charakterze religijnym. W przypadku opisywanej
konwencji Platformy Obywatelskiej, sakralny wymiar przestrzeni uzupełniały „nawy boczne”, w których
odbywały się wydarzenia o niższej randze niż te na głównej sali celebry oraz balkon umiejscowiony
naprzeciw „ołtarza”, będący miejscem tworzenia oprawy muzycznej spotkania, co nadawało mu
uroczysty i podniosły charakter.
47
J. Ortega y Gasset. Bunt mas, Warszawa 2006, s. 33.
48
A. Duda, Język mitu w reklamie, Lublin 2010, s. 195.
49
Ibidem, s. 204.

19. 19
spajania danej grupy. Wyraża się to nie tylko w centralnym umiejscowieniu logo w
przestrzeni, ale i w wykorzystywaniu symboliki partyjnej poprzez różnego rodzaju
emblematy, transparenty i flagi. Po drugie natomiast, logo jest perswazyjnym
narzędziem komunikacyjnym w stosunku do grup zewnętrznych, nie wchodzących w
skład danej organizacji, a zjednywanych przy pomocy mediów. Już Gustav Le Bon
zauważył, iż „tłum myśli obrazami i potrzebuje religii a owe obrazy – jako obiekty
czczone – są jej ucieleśnieniem”50
. Komunikaty przekazywane w sposób wizualny
wpisują się w trend rozwoju narzędzi przekazywania informacji, który nazwać można
„kulturą obrazu”. Kojarzy się ona przede wszystkim z konwencją komiksu lub z
ikoną51
. W ten sposób wykształca się nowa postać odbiorcy informacji – homo videns –
człowiek, którego percepcja nakierowana jest na obraz wytworzony przez media. Istotą
kultury obrazu jest zjawisko, które znakomicie wpisuje się w specyfikę funkcjonowania
społeczeństw ponowoczesnych – jest to potrzeba ciągłej zmiany, dynamicznego
rozwoju sytuacji, spektakularnych i widowiskowych wydarzeń, także tych politycznych.
Logo stanowiące przykład sakralnego wymiaru świeckiej rzeczywistości jest więc
„pomostem” między żywiołowym spektaklem a odbiorcą.
***
Rozważania na temat wizualnych aspektów organizacji masowych wydarzeń
politycznych skłania do pochylenia się nad nimi jako nad widowiskiem, rozumianym
jako event, w którym najważniejszą role spełnia widownia. W tego typu spotkaniu
pojawiają się aspekty związane z elementami sztuki, sportu czy – szerzej – rozrywki.
Widowiskowość – rozumiana tu jako prymat przekazów wizualnych – w toku
niniejszych rozważań zakłada jednocześnie pomijanie kwestii programowych w
organizowanym spektaklu. Dominują tutaj kwestie związane z wizerunkiem i
tworzeniem pozytywnej atmosfery funkcjonowania danego środowiska politycznego.
Posługiwanie się obrazem jako narzędziem perswazyjnym oraz słowem, gdzie główne
narzędzie wpływu stanowi nacisk na formę z pominięciem treści, ma stanowić źródło
oczyszczenia przez doznanie silnie emocjonalne. Owe stany mają zostać stworzone
poprzez spotkania z liderami danego środowiska; gloryfikację jego siły i jedności.
Wobec powyższego faktu, osoba przywódcy partyjnego jest podczas masowych
50
G. Le Bon, Psychologia tłumu, Warszawa 1994, s. 45.
51
B. Jarosz, Przestrzeń graficzna w przekazach multimedialnych dobie dominacji kultury obrazu, s. 1,
źródło: www.up.krakow.pl/ktime/ref2004/jarosz.pdf [01.11.2011].

20. 20
wydarzeń politycznych w sposób wyjątkowy eksponowana. Tak jak podczas widowiska
muzycznego rola głównego wykonawcy jest nadrzędnym powodem uczestnictwa
publiczności w danym wydarzeniu a w sporcie kwintesencją organizowania zawodów
jest wyłonienie i szacunek wobec zwycięzcy, tak w masowych wydarzeniach
politycznych przywódca ma za zadanie zintegrować widownie wokół swojej osoby –
najwyższej władzy. W tym przypadku postać lidera nie jest jedynie ucieleśnieniem
dążności grupy do tworzenia zhierarchizowanego porządku społecznego, ale spełnia też
funkcje integracyjne. Wart podkreślenia jest sakralny wymiar tego zjawiska. Nie chodzi
tu jednak o pojęcie „kultu jednostki” charakterystycznego dla społeczeństw
niedemokratycznych, a opartego głównie na mechanizmie intensyfikacji lęku jako
narzędziu socjotechnicznym. W tym przypadku relacje przyjmują formę
charakterystyczną raczej dla układu fan – idol. Kult wynika tu raczej z podziwu dla
samych osiągnięć lidera na gruncie polityki i na budowaniu przez aparat partyjny jego
wizerunku. Konwencja jako narzędzie komunikacji same przez się, również służy takim
zabiegom52
.
W nurcie rozważań na temat postrzegania masowych wydarzeń partyjnych w
kategorii widowiska mieści się ujmowanie polityki jako gry rywalizacyjnej. Nie jest
tutaj istotny element samego spierania się różnych wizji rzeczywistości, chociaż
podczas opisywanych wydarzeń, kategoria wroga czy konkurenta ma istotne znaczenie
w budowaniu własnej identyfikacji i integracji grupy53
. Istotniejsze jest tutaj budowanie
atmosfery sportowego święta, podczas którego widownia przyjmuje postawy
charakterystyczne dla wydarzeń takich jak mecze, memoriały czy olimpiady. Rytuały
świeckie takie jak widowiska sportowe, to spotkania, podczas których klimat
uczuciowy jest intensywny54
. Emocje te wyrażają się w reakcjach tłumu
przybierających formy zbieżne z tymi, jakie można zaobserwować, gdy ma się do
czynienia z „kibicowaniem”. Wymienić tu można ekspresywne zachowania widowni
poprzez formy symboliczne, obecność transparentów, skandowania, eksponowanie
symboliki narodowej czy „barw klubowych” – kolorystyki partyjnej. Widowisko tworzą
52
Podczas konwencji Platformy Obywatelskiej stanowiącej tutaj przykład masowego wydarzenia
politycznego, lider partii Donald Tusk był jednoznacznie najbardziej eksponowanym aktorem na sali.
Jego wejście stanowiło osobny punkt programu konwencji, do której uczestnicy przygotowywali się
przed rozpoczęciem wydarzenia poprzez liczne próby. Przejście przez skandujący jego imię tłum
zgromadzonych na płycie hali osób zajęło liderowi PO ok. 10 minut na odcinku kilkudziesięciu metrów;
towarzyszyła temu podniosła muzyka („Jump” zespołu Van Halen). Przemówienie D. Tuska było ostatnie,
najdłuższe i stanowiło punkt kulminacyjny całego wydarzenia.
54
J. Maisonneuve, Rytuały dawne i współczesne, Gdańsk 1995, s. 54.

21. 21
więc wspólnie aktorzy oraz publiczność i wspólnie biorą odpowiedzialność za
ostateczny efekt w postaci spektaklu. Poza tym, warto dodać, iż dla większości
uczestników i widzów wrażeniem dominującym podczas rozgrywek jest uczucie co
najmniej przyjemności i radości. Tak postrzegane widowiska masowe – jak pisze J.
Maisonneuve – są najbliższe naszej epoce55
.
Istotną i wartą podkreślenia cechą widowisk jest pojawiający się zawsze element
schematyzmu polegający na tym, że przebiegają one według pewnego, z góry
określonego scenariusza; jak ujął to Singer – według uporządkowanego programu
działań56
. Jest to charakterystyczne nie tylko dla widowisk sportowych, ale i dla
wydarzeń sakralnych, kulturalnych, artystycznych – wszystkich tych, które mają
charakter performatywny. Daje to organizatorom możliwość dokładnego
wyreżyserowania spektaklu. Schemat daje z jednej strony poczucie pewności twórcy
politycznego performancu, gdyż każdy z uczestników wydarzenia zna swoją rolę i jest
w stanie przygotować się do niej zgodnie ze wskazówkami autora. Daje to również
możliwość przeprowadzania prób i trenowania grupy w wypełnianiu powierzonej roli.
Wiąże się to z bezpieczeństwem – bardzo istotną kategorią w kontekście
komunikowania politycznego57
. Zabezpieczenie przed stanem niepewności jest źródłem
poczucia kontroli nad politycznym widowiskiem. Sprawność organizacji, realizacja
założonego planu, z jednoczesnym ustrzeżeniem się braków i niedociągnięć, również
stanowi źródło pozytywnego obrazu danego środowiska w zbiorowym wyobrażeniu
widowni oceniającej performance.
4. Zakończenie
Codzienne odgrywanie ról jest stałym elementem sceny, także tej politycznej.
Każda z masek wymaga odpowiedniej oprawy: scenografii, rekwizytu, partnerów na
scenie, przestrzeni stanowiącej teatr zdarzeń. Można z dużym prawdopodobieństwem
założyć, iż gra sceniczna aktorów sceny politycznej – także tej polskiej – jest z czasem
coraz bardziej świadoma i zaplanowana. Stąd coraz większy poziom profesjonalizmu w
odniesieniu do podjętej kwestii – wykorzystania masowych wydarzeń politycznych jako
55
Ibidem.
56
J. J. MacAloon, Wstęp..., w: Rytuał..., red. J. J. MacAloon, , s. 25.
57
Permanentna obserwacja aktora przez widownię wymusiła stałą ostrożność w przygotowaniu kolejnych
aktów sztuki, w której każde potknięcie może skończyć się „klapą”, jak w języku potocznym określa się
nieudane przedsięwzięcie sceniczne.

22. 22
narzędzi komunikowania politycznego. Odpowiedź na pytanie o cel tych zabiegów,
wydaje się być niejednoznaczna. Istotnie, największe znaczenie wydają się mieć:
popularyzacja zbiorowego aktora scenicznego, zdobycie sympatii wśród zwolenników i
w segmencie niezdecydowanego elektoratu, przekonywanie do swoich racji i założeń
programowych. Szerzej – nadrzędnym celem wydaje się być pozostanie na scenie; brak
zgody na zagłuszanie własnych komunikatów w szumie analizowanych przez widownię
danych. Wydaje się jednak, że znaczenie ma także, a może przede wszystkim,
uzyskanie pewnego rodzaju przewagi – pozycjonowanie swojej kreacji aktorskiej
wobec działań konkurencyjnych. Owa przewaga może dotyczyć konkretnego –
drugiego „ja” scenicznego oraz informacji wyżej pozycjonowanej w agendzie
medialnej. Jednym z narzędzi polityki uzyskiwania przewagi nad konkurentem jest
zjawisko orkiestracji, a więc nagłaśniania, hiperbolizowania pewnych działań w celu
budowania obrazu własnego „ja” scenicznego w oparciu o takie kategorie jak siła,
skuteczność, popularność, społeczne poparcie, umiejętność zapanowania nad
świadomością zbiorową tłumu itd. Walne zebrania członków partii – jak by je nie
nazwać – stanowią okazję dla wykazania tych cech i stworzenia pewnej wizji czy
narracji na własny temat, przekazywanej widowni bezpośrednio lub za pośrednictwem
mediów.