Беларускі грамадска-культурны часопіс

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
550
egz.
Nr 9 (349). Верасень 2021 ■ Cena 5 zł (w tym 5% VAT)
(стар. 12, 17)
Аперацыя „Шлюз"
і жах на мяжы

2. To vže 10 liêt, Asiu! (стар. 37)
Po drugiej stronie Olzy (стар. 21)
У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Мой летні дзённік
7 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за VII-VIII 2021)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Дэсант на Падляшшы нетутэйшага
фальклору (стар. 7)
■Няпоўная і крыху непадляшская
ўжо актава (стар. 8)
■Гэта для нас усіх вялікі гонар
(стар. 9)
■Аперацыя„Шлюз”(стар. 12)
■Насмешка над беларусамі
на„Славянскім базары”(стар. 14)
■ Памёр геніяльны паэт (стар. 15)
17 ПАЛІТЫКА
Жах на мяжы
20 INICJATYWA
TUTAKA żywie Biełaruś
21 REPORTAŻ
Śląski mikrokosmos (cz. 4)
27 DZIENNIKARSKIE ŚLEDZTWO
Zagadkowa śmierć
batiuszki (cz. 2)
30 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў верасьні
31 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
5. „Akowiec” z Kazłowaho Łuha (7)
32 IN MEMORIAM
A serce zostało w Trepałowie (cz. 1)
35 SZKICE Z ODDALI
Strata (cz. 1)
37 TEATR
To vže 10 liêt, Asiu!
42 FELIETON
Nawołocz
Фота на вокладцы з твітэра міністра
абароны Польшчы Марыюша Блашчака
TUTAKA żywie Biełaruś (стар. 20)

3. 3
IX.2021
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
У канцы чэрвеня
Патэлефанаваў Чэслаў Грыка, з якім пазнаёміўся я ка-
лісь падчас юбілею 70-годдзя агульнаадукацыйнага лі-
цэя ў Міхалове як намеснік тады бургомістра горада. Ён
выдатны выпускнік гэтай школы – прафесар Галоўнай
школы Сельскай гаспадаркі (SGGW) у Варшаве. Аказ-
ваецца, чытае Часопіс і сочыць за маімі даследаваннямі
мінуўшчыны Вострава і рэгіёну. Рэкамендаваў мяне як
эксперта і „адзінага стоража сапраўднай гісторыі род-
ных ваколіц” свайму сябру Кшыштафу Вайцяхоўскаму.
Гэта рэжысёр дакументальных пераважна фільмаў, ця-
пер ужо на пенсіі (яму ўжо 82 гады). У 1997 г. зняў амаль
гадзінную „Гісторыю пра прарока Ілью з Вершаліна”.
Цяпер з кінааператарам Пётрам Марэцкім на пару дзён
прыехаў на Беласточчыну, каб павандраваць слядамі ге-
рояў і месцаў з гэтага фільму. Быў вельмі ашарашаны,
калі на ўзгорку ў лесе каля Лішчаной на фундаментах
недакончанай Іллём Клімовічам царкоўкі ўгледзеў „эку-
менічны міш-маш”. Патрабаваў, каб хтосьці паясніў яму,
хто і чаму на гэтым намоленым праваслаўнымі месцы
ўчыніў такую яго прафанацыю.
Па рэкамендацыі сябра прафесара Вайцяхоўскі патэ-
лефанаваў мне, каб сустрэцца. Вельмі хацеў ён таксама
пачуць выказванне Уладзіміра Паўлючука, які супра-
цоўнічаў з ім пры рэалізацыі таго фільма. Экуменіч-
ны перформанс на фундаментах пад Ілляшову царкву
гэта запярэчанне мараў і планаў „прарока”, пра якія яму
тады ён расказваў і што было выкарыстана ў сцэнарыі
напісаным Мар’янам Пілётам.
З Вайцяхоўскім нашы дарогі аднак неяк размінуліся.
Паспелі мы толькі некалькі разоў пагутарыць з сабою
па тэлефоне. Я сказаў, што не здзіўляе мяне абурэнне
рэжысёра. Я таксама (і не толькі я) рашуча не пагаджа-
юся, што былы крынскі надлесны – чалавек прыезджы
– звыш дзесяці гадоў таму стварыў у Вершаліне. На-
сцягваў агромністых валуноў, на якіх вырылі права-
слаўны ды каталіцкі крыжы, мусульманскі паўмесяц
ды яўрэйскую зорку Давіда. Такая „монатэістычная
святыня свету” гэта вялікае непаразуменне, не мае ні-
чога супольнага з задумай Ільлі Клімовіча. А яшчэ з
мастацкага пункту гледжання гэта проста „кіч”.
Прафесар Уладзімір Паўлючук як першы даследчык
руху „прарока Ільлі” пэўна таксама не пагаджаецца з
такой дзівоснай новай з’явай ў Вершаліне, але Вайця-
хоўскаму так і не ўдалося з ім скантактавацца. Праўда,
я перадаў нумар тэлефону, аднак папярэдзіў, што наўрад
ці нешта з гэтага атрымаецца. Бо Паўлючуку ўжо 87 га-
доў, з увагі на стан здароўя даўно ўжо са сваёй кватэры
ў цэнтры Беластока нават не выходзіць, з нікім не кан-
тактуецца, застаецца пад пастаяннай апекай дачкі.
На жаль, „монатэістычны храм свету” ў Вершаліне,
хаця не мае нічога супольнага з гістарычнай праўдай,
застанецца там пэўна ўжо на вякі. Мой аднавясковец,
які працаваў пры яе „пабудове” расказваў мне, што тыя
валуны ледзь на ўзгорак тады звалаклі. Агромністы
трактар з надлясніцтва з Пачапка пад вялікім цяжарам
заграз у багне і некалькі гадзін з стуль яго выцягалі.
Прывярнуць папярэдні стан фундаментаў царкоўкі бу-
дзе ўжо немагчыма. Астаецца толькі пра гэта пісаць і
прыпамінаць – найперш турыстам – што сапраўды на
гэтым месцы было і мела быць. Нанова трэба і напісаць
усю тую гісторыю „прарока”. Прафесар Паўлючук, які
як першы ўзяўся за гэту тэму, зрабіў гэта на аснове
перадусім аповедаў сваіх аднавяскоўцаў з Рыбалаў і
жыхароў суседніх Канюкоў і Целушок. Там менаві-
та перад вайною найбольш было паклоннікаў Ільлі з
Грыбоўшчыны, якія старылі нават філіял „секты”, а
насамрэч асобны яе адлам. Таму ў гэтых аповедах не
ўся праўда, а шмат міфаў і перайначанняў. Паўлючук
зрабіў з гэтага сенсацыю. Пасля тэму падхапілі яшчэ
іншыя, пераважна з далёкага свету, якія з несамавітай
гісторыі зрабілі проста насмешку.
Ну што ж, прыйдзецца самому напісаць сапраўдную
гісторыю „прарока” Ільлі. Я пэўна ўжо адзіны, які ў
змозе адчуць рэаліі тамтых часоў і вэрхал, што разгар-
нуўся ледзь дзве вярсты ад майго роднага дому ў Вост-
раве. Праз гады накапіў надта шмат матэрыялаў, нашу
ў сабе таксама аповеды пачутыя ад бацькоў і жыхароў
наваколля. Здаўна маю ўнутраную патрэбу спісаць усё
як было. Урэшце прыйшоў час за гэта ўзяцца.
На пачатку ліпеня
Ізноў нечаканы тэлефон. На гэты раз пазваніла новая
чытачка Часопіса. Аказалася, што яна мая зямлячка – з►
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Мой летні дзённік

4. 4 IX.2021
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►калёніі Слойка ў Шудзялаўскай гміне. Хтосьці перадаў
ёй апошнія нумары Часопіса з маім аповедам – па-про-
сту – пра Казіміра Казьмяровіча, „акоўца” з Казловага
Луга. У ім згадваецца таксама асоба дзядзькі мужа чы-
тачкі, Станіслава Кундзіча. Ён быў у той жа групоўцы
што і Казьмяровіч, якая пасля вайны змагалася нібыта
з камуністамі, але пры нагодзе ноччу абкрадала з уся-
кага дабра сялян у навакольных вёсках. Пасля нападу
на пастарунак міліцыі ў Шудзялаве УБоўцы яго злаві-
лі. Атрымаў смяротнае пакаранне, быў расстраляны ў
турме ў Вронках на Познаньшчыне.
За гэтым ужо правам чытачка з мужам дабіліся скаса-
вання тамтога прыгавору дзядзькі. Аднак згоды на пера-
пахаванне на шудзялаўскіх могілках так і не атрымалі.
Чытачка правяла са мною амаль гадзінную размову. Я
зразумеў, што патрэбныя ёй новыя факты з падпольнай
дзейнасці дзядзькі, каб перад судом поўнасцю ачысціць
яго з абвінавачанняў. Чытачка спадзявалася, што такія
маю. Была ўпэўнена, што ў мае рукі трапілі чыесьці ўс-
паміны, паколькі паводле яе надта скрупулёзна апісаў я
гэтую гісторыю. Мой артыкул палічыла як палец божы,
паколькі прачытала яго ў Зялёныя свёнткі, у дзень Па-
слання Святога Духа. Не магла паверыць, што напісаў
я яго выключна на падставе матэрыялаў з ІПН, якія і
яна пераглядала.
На канец размовы я звярнуў увагу, што мой артыкул
быў на простай мове, а не па-польску. –Ale nam to wcale
nie przeszkadza, my wszystko rozumiemy – сказала. Гэты
артыкул, як аказалася, прачытала ўся сям’я, нават нейкі
іхні сваяк у Лодзі...
28 ліпеня
На Уладзімера на могілках у Востраве. На свяце ў го-
нар князя, што хрысціў Русь з 988 г., а званне якога як
праваслаўнага святога прысвоена тутэйшай царкоўцы,
пабудаванай у 1907 г., сабралася даволі шмат народу.
Пасля няпоўных двух месяцаў ад велікодных Провадаў
бацюшкі зноў свянцілі магілы і разам з вернікамі малі-
ліся за душы памерлых. Такі ў нас звычай.
Стаяла гарачае летняе надвор’е. Была нагода і су-
стрэцца са сваякамі і знаёмымі. З году ў год тут штораз
менш вядомых мне твараў. Толькі за апошні час у маім
Паўднёвым Востраве памерла звыш дзесяці чалавек. Іх
хаты стаяць пустыя, шмат паселішчаў мае ўжо новых
уласнікаў. Гэта пераважна прыезджыя – з Беластока,
Варшавы... Цягам вякоў тут пераважалі праваслаўныя,
якіх было тры чвэрці насялення. Яшчэ пасля вайны, за
маёй ужо памяці, было ў нас пад сотню сяліб, з чаго
каля васьмідзесяці праваслаўных. Цяпер дамоў, у якіх
пастаянна яшчэ хтосьці жыве – 13 праваслаўных і 15
каталіцкіх.
На Уладзімера апрача мяне рэдка хто загаварыў па-
-просту. Але імёны ў кніжачках і на картачках „за упо-
кой” людзі надалей часта пішуць па-руску. Вылоўлівае
іх на здымках Адам Матышчык, які не прапускае амаль
ніводнага царкоўнага свята на Сакольшчыне і свае рэ-
партажы змяшчае ў Інтэрнэце, між іншым на папуляр-
ным у павеце парталу iSokolka.eu.
– Адкуль Матышчыкі? – пытаю сімпатычнага хлопца,
калі падыходзіць да маёй сямейнай магілы.
– З Сідэркі каля Дубровы-Беластоцкай, – адказвае.
З Адамам я крыху знаёмы. Магістра зрабіў ён па ней-
кай беларускай тэме. Калі абараніўся, неяк пятнаццаць
гадоў таму, прыйшоў у рэдакцыю Часопіса, каб пака-
заць сваю працу. Размаўлялі мы, помню, па-польску. А
вось цяпер з яго вуснаў пачуў я прыгожую крынічную
простую мову. Крыху з сабою мы пагутарылі. Было
вельмі прыемна.
Падышоў да мяне таксама Янак Казейка, родам з
суседняга Вострава-Новага. Так як і я цікавіцца ён
мінулым сваёй вёскі. Перадаў мне папку з ксеракопія-
мі гістарычнага нарысу між іншым пра нашы землі, а
таксама картачку з невядомымі мне інфармацыямі пра
героя кніжкі „Echa ostoi utraconej”. Ён дакладна яе пра-
чытаў, успамінаючы тое што і сам пачуў ад бацькоў і
дзядоў пра мінулае.
Гэтая кніжка, якую я выпусціў вясною, стала сярод
маіх землякоў вельмі папулярнай, шмат каго зацікавіла.
Паколькі апісаныя там асобы маюць зменены прозві-
шчы, атрымліваю просьбы, каб іх удакладніць. Напярэ-
дадні Уладзіміера звярнуўся з гэтым у імэйлі да мяне
акадэмічны выкладчык з Варшавы. Яго карані, вядома,
згэтуль і цікавіцца сваім радаводам.
Хаця цяжка мне будзе ўдакладніць усе тыя прозвішчы
герояў (не ведаю, ці дазволіў бы на тое, каб жыў, аўтар
успамінаў), трэба будзе гэтым заняцца. На час лета з
увагі на іншыя справы спыніў я крыху працу пры сайце
Vostravo.pl, але ўжо з верасня пачну інтэнсіўна публіка-
ваць там новыя матэрыялы. Планую між іншым і ванд-
роўку слядамі герояў з кніжкі „Echa ostoi utraconej”.
6 жніўня
У Гарадку на новым беларускім фестывалі. Пачаўся
дзень раней, у дажджлівае на жаль надвор’е. Таму і
спярша на паляне ў Барыку сабралася няшмат людзей.
Я слухаў трансляцыю на Радыё Рацыя. Запамяталася
выступленне Паўла Латушкі і з яго вуснаў: „Верым,
можам, пераможам!”.
На другі дзень крыху распагадзілася і дождж ужо
не ішоў. У Барык прыехаў я, калі змяркалася. Адразу
кінулася ў вочы, што публіка не надта вялікая і іншая
чымсьці на Басовішчах. Ці бадай не палова гэта былі
эмігранты з Беларусі, прысутнічала надта мала асоб з
нашага асяроддзя на Беласточчыне і не было амаль ні-
кога з Гарадка і наваколля. Прытым няшмат моладзі.
Праграма фестывалю Тутака была даволі насычаная
і амбітная. Арганізатары на чале з Паўлам Станкеві-
чам сапраўды напрацаваліся. Я толькі няўпэўнены,

5. 5
IX.2021
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ці дыскусіі на сур’ёзныя – канферэнцыйныя – тэмы,
напрыклад пра беларускія шанцы і пагрозы, у летнім
пленэровым месцы гэта добрая думка. На шчасце была
трансляцыя ў Інтэрнэце і многія маглі паслухаць вы-
ступленняў у хатнім зацішшы.
Першы выпуск Тутакi (над прамоцыяй гэтага слова
як маркі, пакуль мала гучнай, прыйдзецца добра папра-
цаваць, каб дараўняла назову Басовішча, якую ідэальна
прыдумаў мой рэдакцыйны сябра Весек Харужы) па-
казаў, што фестываль мае быць не так для нас на Пад-
ляшшы, як для людзей з пакутнай цяпер Беларусі. Па-
вел Станкевіч выказаўся недзе, што яго фундацыя мае
намер яднаць духова нашу мяншыню з беларусамі за
мяжою, будаваць пачуццю прыналежнасці да аднаго і
таго ж народу. Ідэя вядома слушная і патрэбная, паколь-
кі беларусы на Падляшшы не надта атаясамліваюцца з
грамадзянамі Беларусі. І наадварот. Гэта відаць таксама
сярод эмігрантаў, якія з намі мала нават кантактуюцца.
Калі на гады зацягнецца іх жыццё ў Польшчы, наўрад ці
захаваюць яны сваю аўтэнтычную беларускасць. І нават
не таму, што ў большасці яны рускамоўныя, бо і мы ўжо
двухмоўныя а то і цалкам польскамоўныя. Яны ўліюцца
не ў беларускую з намі меншасць, але ў польскі народ.
Вось з верасня іхнія дзеткі пойдуць у польскія школы
і не чую, каб сярод іх узнікла ініцыятыва ствараць свае
школкі, хаця б нядзельныя. Безумоўна, больш яны для
свайго народа зрабілі б, каб засталіся ў сябе. Але і таму
менавіта Лукашэнка выпхнуў іх з Беларусі.
У Барыку прысеўся я да Лёніка Тарасэвіча. Побач яго
сядзела Анэта Прымака-Онішк, мая зямлячка з Кны-
шэвіч і яшчэ дзве дзеўкі – адна з-пад Гарадка, другая
з Крынак. У пэўны момант узнікла дыскусія пра роз-
ніцы ў абедзвюх гмінах у культуры, сяганні да бела-
рускасці. Крынчанка жалілася, што ў яе мястэчку няма
такіх беларускіх імпрэзаў як на Гарадоччыне. Паводле
яе прычынай ёсць розны менталітэт насельніцтва там і
тут. Хаця гэта ж суседзі, то ўзаемна лічаць сябе крыху
чужынцамі. Дзеўка тлумачыць тое мяжою, якая нібыта
вякамі іх раздзяляла ў часах Вялікага княства Літоўска-
га. Я адразу вывеў яе з гэтай абсурднай памылкі. Бо тут
усюды была Літва аж па Беласток. Паміж Крынкамі і
Гарадком, праўда, калісь пралягала мяжа. Устанавілі яе
пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай ў 1795 г. Тры-
вала гэта аднак толькі дванаццаць гадоў – за коратка,
каб сёння гаварыць пра паслядоўнасці гэтага ў жыцці
грамадства, якое заўсёды найбольш яднала аднолькавая
няпольская простая мова.
Тое, што цяпер людзі ў Крынках і Гарадку крыху роз-
ныя і мала з сабою ўжо кантактуюцца, гэта сапраўды
віна межаў, але адміністрацыйных. Надта доўгі час, калі
жывуць у розных гмінах, а нават паветах, сваё зрабіў.
І яшчэ ў Крынках склад насельніцтва памяняўся ў вы-
ніку прыезджых. Спярша хлынулі сюды рэпатрыянты
з Парэчча, а пасля ў васьмідзесятыя гады сотні рабо-
чых з глыбіні Польшчы, якіх прыцягнулі пэгеэроўскія
блёкі. Калі камуна ляснула, Крынкі пачалі маланкава
Першы выпуск Тутакi паказаў, што фестываль мае быць не так для нас на Падляшшы, як для людзей з пакутнай
цяпер Беларусі
►
Радыё
Рацыя

6. 6 IX.2021
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
абязлюджвацца і гэта трывае па сёння. Гарадок астаўся
больш жывым, што мае сваё пералажэнне, вядома, і ў
галіне культуры. Мяне найбольш баліць, што Крынкі
папраўдзе гэта цяпер інтэлектуальная пустэча.
Лёнік, калі гэта пачуў, абурыўся. Факт, ёсць жа тут
нават мастацкая галерэя, якую ён заснаваў у былым
жыдоўскім доме. Ну і раз у год адбываецца славуты
Трыялог, арганізаваны Фондам Віла Сакратас, якую
ўзначальвае.
Але я меў на ўвазе тое, што мала хто з крынчан пра-
яўляе наогул зацікаўленне культурай. Не бачу, каб
хтосьці складаў вершы ці пісаў прозу. А пра інтэлек-
туала Сакрата Яновіча з Сакольскай вуліцы ўжо амаль
усе тут забылі.
На Гарадоччыне, на жаль, таксама рэдка ўжо хто
праяўляе пісьменную творчасць. А яшчэ дзесяць га-
доў таму, калі быў я дырэктарам тамашняга дому куль-
туру, існавала пры ім нават літаратурная група Каласы.
Баліць мяне, што і там, як і ў маіх Крынках, вяне кіпячая
некалі культура і традыцыя продкаў.
У канцы жніўня
Лукашысты ёсць і сярод нас. У мяне было шмат знаё-
мых, таксама ў сям’і, захопленых Беларуссю пад кіраў-
ніцтвам Лукашэнкі. Але большасць з часам працірала
вочы, глядзеўшы што сапраўды там адбываецца. І вось
цяпер ізноў сустрэў я на Падляшшы паклоннікаў Аляк-
сандра Рыгоравіча.
З некалькі сябрамі вырашылі мы правесці два дні ў
прыгожай агра-сялібе пад Белавежай. Сужэнства ўлас-
нікаў – так як мы, яны свядомыя беларусы – прыняло
нас вельмі сардэчна. Правялі з намі вячэру перад на-
шым ад’ездам. За чаркай аднак замест сяброўскай бя-
седы зааранжавалі доўгую палітычную дыскусію. А на
самай справе быў гэта маналог. Сужэнства, найбольш
муж, выкарысталі нагоду, каб выкінуць з сябе эмоцыі і
навязаць нам свае часам хворыя погляды на Беларусь і
беларусаў на Падляшшы, таксама гмінны самаўрад, а
нават польскую і еўрапейскую палітыку. Некалькі га-
дзін, да позняй ночы, пры стале безупынна даказвалі,
які з Лукашэнкі супер-гаспадар, а ў Беларусі ўсюды па-
радак. Што ў Польшчы ў гмінах радныя лішнія, а ўрад
у Варшаве найлепш разагнаць, а Еўрапейскі Саюз лік-
відаваць. Ну, поўнае ашаломства. Погляды з Часопіса
ім проста варожыя. Але яны, як мне падалося, наогул
нічога не чытаюць, надта падатныя толькі на вулічныя
плёткі ды папулісцкую прапаганду ў Беларусі, з захап-
леннем аглядаюць тэлеканалы з Мінска.
Нам не давалі нават дайсці да слова. Сваімі эмоцы-
ямі высмоктвалі з нас энергію, бо так гэта дзейнічае.
Раніцай ўсталі мы моцна расстроеныя.
Ну і вось, замест адпачыць у такім прыгожым ме-
сцы на ўскраю Белавежскай пушчы, я вярнуўся адтуль
больш стомлены чымсьці пасля доўгага дня цяжкой
фізічнай працы ў Востраве...
Юрка Хмялеўскі■
►
ЗАПІСЫ ЧАСУ (VII-VIII.2021)
Наша хроніка
На Падляшшы
■5 lipca w Białowieży odbyło się
doroczne Kupalle. Na scenie pre-
zentowały się białoruskie zespoły
z całego regionu. To jedna z naj-
większych imprez organizowa-
nych przez Białoruskie Towarzy-
stwo Społeczno-Kulturalne w Pol-
sce we współpracy z Białowieskim
Ośrodkiem Kultury. Kupalle orga-
nizują również inne lokalne ośrodki
kultury na Podlasiu – tego typu im-
preza odbyła się m.in. w Załukach
w gm. Gródek.
■W dniach 14-17 lipca w Tykocinie,
Krynkach i Orli odbywały się wy-
darzenia projektu „Shtetlfest – Ba-
dania i rewitalizacja miejskiego
folkloru jako głównego elementu
uroczystości w byłych miastecz-
kach żydowskich” (w ramach Pro-
gramu Współpracy Transgranicznej
PL-BY-UA2014-2020). Projekt od-
bywał się w formie ekspedycji te-
renowej i towarzyszących jej wy-
darzeń kulturalnych. Uczestniczy-
ły w niej osoby z Polski i Białoru-
si. W Tykocinie odbył się też panel
dyskusyjny „Tykocin – bogactwo i
różnorodność kultury żydowskiej
na granicy polsko- białoruskiej”.
■Przez cały lipiec i sierpień w miej-
scowości Policzna koło Kleszczel
odbywał się festiwal pod nazwą
„Teatr w stodole”. Publiczność
mogła obejrzeć dziewięć spekta-
kli dla dzieci i dorosłych, a tak-
że wziąć udział w warsztatach te-
atralnych. Projekt jest dofinanso-
wany przez MKDNiS, w ramach
programu NCK Kultura Dostępna
oraz przez Marszałka Wojewódz-
twa Podlaskiego.
■W dniach 23-25 lipca w Czeremsze
odbył się Festiwal Wielu Kultur i
Narodów „Z wiejskiego podwórza”.
Jak co roku koncertom towarzyszy-
ły liczne dodatkowe wydarzenia, w
tym warsztaty rękodzieła, spotkania
autorskie z pisarzami, spektakle i
konkurs kulinarny. Na scenie wy-
stąpiły zespoły z Polski i zagrani-
cy. Wydarzeniem artystycznym fe-
stiwalu był koncert znanej krakow-
skiej grupy Kroke. Imprezę orga-
nizuje Stowarzyszenie Miłośników
Kultury Ludowej w Czeremsze we
współpracy z miejscowym Gmin-
nym Ośrodkiem Kultury.

7. 7
IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■W dniach 23-25 lipca w Supraślu
odbyły się 25. Spotkania z Natu-
rą i Sztuką „Uroczysko”. W ciągu
trzech dni odbyło się kilkanaście
wydarzeń, a wśród nich: pokazy fil-
mowe, wystawy, imprezy przyrod-
nicze, historyczne i kulinarne, kon-
certy i kiermasz. Głównymi organi-
zatorami imprezy są Stowarzysze-
nie Uroczysko i Centrum Kultury i
Rekreacji w Supraślu.
■W dniach 22-25 lipca w Białymsto-
ku odbył się doroczny festiwal Pod-
laska Oktawa Kultur. Jak co roku
na scenie w centrum miasta koncer-
towały zespoły z Polski i zagrani-
cy, wśród nich Kapela ze wsi War-
szawa, Adam Strug, Wołosi i Bor-
do Sarkany (z Węgier). Organiza-
torem imprezy jest Podlaski Insty-
tut Kultury. Czyt. str. 8
■Dwa weekendy na przełomie lip-
ca i sierpnia odbywał się na Pod-
lasiu XIII Międzynarodowy Festi-
wal Teatralny Wertep. Wędrował
po podlaskich małych miastach i
miasteczkach, odwiedzając Sta-
ry Dwór, Bielsk Podlaski, Narew,
trzykrotnie Hajnówkę, Dubiny, Bia-
łowieżę, Orlę i Gródek. Organiza-
torem imprezy jest Stowarzyszenia
Kulturalne „Pocztówka” z Policznej
w gminie Kleszczele.
■31 lipca nad Zalewem w Zarze-
czanch koło Gródka odbyła się ko-
У канцы ліпеня Музей малой бацькаўшчыны ў Студзіводах сарганізаваў XVII Падляшска-палескія жніўныя су-
стрэчы„Олень по бору ходіт”
Фота
з
Фейсбука
Дэсант на Падляшшы
нетутэйшага фальклору
9 ліпеня падчас фестывалю „Паміж вершамі” ў Супраслі акцёры з
Беластоцкага тэтра лялек, супрасльскага Тэатра Вершалін і Драматыч-
нага тэатра імя Аляксандра Вянгеркі ў Беластоку выконвалі „Pieśni
świętojańskie o Sobótce”. Яна Каханоўскага. Шкада, што для раўнавагі
не прэзентаваліся больш аўтэнтычныя тут беларускія купальскія пес-
ні. 450 гадоў таму, калі польскі класік Ян з Чарналясу складаў песні o
Sobótce, у нас на Падляшшы іх нават не зразумелі б. Тут быў свой пра-
беларускі фальклор, а Купалле ў народзе засталося па сёння ў выглядзе
гулянак, ладжаных у рэгіёне ў карацейшыя ў годзе ночы.
►

8. 8 IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
lejna edycja dorocznej białoruskiej
imprezy plenerowej „Siabroŭskaja
Biasieda”. Na scenie wystąpili miej-
scowi wykonawcy oraz goście za-
proszeni z całego regionu. Gwiazdą
wieczoru był zespół Czeremszyna.
Imprezę organizuje Gminne Cen-
trum Kultury w Gródku.
■31 lipca w Białowieży odbył się
XIX Międzynarodowy Festiwal
Białowieskie Integracje Artystycz-
ne „Peretocze”. Na scenie białowie-
skiego amfiteatru koncertowały bia-
łoruskie i polskie zespoły z regio-
nu i kraju oraz goście z Litwy. Or-
ganizatorem imprezy jest Fundacja
„Muzyka Cerkiewna” we współpra-
cy z Białowieskim Ośrodkiem Kul-
tury.
■17 nielegalnych imigrantów – oby-
wateli Afganistanu i Tadżykistanu
– zatrzymała 3 sierpnia przy polsko-
białoruskiej granicy Straż Granicz-
na. 5 sierpnia były to już 62 osoby
– 50 obywateli Iraku, 11 obywateli
Iranu i jeden obywatel Kamerunu.
W kolejnych trzech dniach z Biało-
rusi do Polski przedostało się niele-
galnie kolejnych 349! imigrantów.
Przez sierpień (do 25.) przez odci-
nek granicy chroniony przez Podla-
ski Oddział SG nielegalnie przeszło
900 imigrantów. Zdaniem polskich
władz, sytuacja na granicy wynika
z celowego działania białoruskich
służb, które pomagają imigrantom
w jej przekraczaniu. Czyt. str. 12
■8 sierpnia na polsko-białoruskim
pasie granicznym w pobliżu miej-
scowości Usnarz Górny (gm. Szu-
działowo) została zatrzymana grupa
30 nielegalnych uchodźców (w tym
kobiety i osoby nieletnie) zAfgani-
stanu. Białoruscy pogranicznicy po-
mogli im wejść do zakazanej stre-
fy, zaś polska Straż Graniczna nie
pozwoliła wkroczyć do Polski. Mi-
granci utknęli na pasie granicznym
i w ten sposób powstał „obóz dla
uchodźców” pod gołym niebem. Do
28 sierpnia uchodźcy wciąż pozo-
stawali w miejscu ich zatrzymania.
Organizacje humanitarne oraz Biu-
ro Wysokiego Komisarza Narodów
Zjednoczonych do spraw Uchodź-
ców zaapelowały do polskich władz
o zapewnienie im dostępu do pol-
skiego terytorium, natychmiastowej
opieki medycznej, pomocy prawnej
oraz wsparcia psychologicznego i
socjalnego. Propozycja polskie-
go rządu by wspólnie z Białoru-
Няпоўная і крыху непадляшская
ўжо актава
Пасля пандэмічнага гадовага перапынку 22-25 ліпеня прайшоў у Бе-
ластоку 13 выпуск Падляшскай актавы культур. Такую імпрэзу ў 2009
г. прыдумаў Анджэй Дырдал, тадышні дырэктар Ваяводскага асярод-
ка анімацыі культуры, перайменаванага нядаўна ў Падляшскі інстытут
культуры. Фестываль меў найперш паказваць шматукультурнасць рэгі-
ёну. Дырдал далічыўся васьмі нацый, якіх культура прысутная на Пад-
ляшшы. Адтуль і назва фестывалю.
Дырэктарка Падляшскага інстытута культуры Барбара Баярын-Казбе-
рук памяняла формулу фестывалю, якая аднак не адпавядае ўжо яго назве.
Сёлета ў Беластоку прэзентаваліся не ўсе культуры рэгіёну, перадусім
не выступіў ні адзін калектыў ад найбольшай тут беларускай меншасці,
якая папраўдзе вырашае пра шматкультурнае аблічча Падляшша, чым так
ганарацца ваяводскія ўлады. Затое гледачы маглі пабачыць і паслухаць
ансамблі з глыбіні Польшчы, якія прэзентавалі песні і танцы народаў з-
па-за Падляшша – кашубаў, бойкаў, лэмкаў, а нават мадзяраў.
Такі фестываль – праўда, прыгожы – мог бы адбывацца ўсюды. Толькі
слова „падляшская” тут ужо не пры чым. Маршалку ваяводства, якому
падлягае Падляшскі інстытут культуры і яго дырэктарка, хтосьці павінен
звярнуць на гэта ўвагу. А найперш на праігнараванне ў праграме сёлет-
няй „актавы культур” нашай беларускай меншасці.
Падчас „Прымацкай бяседы” на пачатку жніўня ў Міхалове са сцэны
быў зачытаны ліст ад маршалка Артура Касіцкага, у якім між іншым
было напісана, што działania promujące kulturę narodu białoruskiego to
ważny element w życiu województwa podlaskiego – regionu charakteryzują-
cego się wielokulturowością i otwartością na tradycje i zwyczaje zamieszku-
jących tutaj mniejszości narodowych...
Група дзевяці жанчын з Самаліі перад калючым дротам на польска-бела-
рускай мяжы каля вёскі Баброўка на Гайнаўшчыне (24 жніўня бг.)
OKO.press
►

9. 9
IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Гэта для нас усіх вялікі гонар
ЯкбеларусынаПадляшшыможамганарыцца,што
адзінзнашых,вядомымастакпрафесарЛявонТа-
расэвіч, стварыў вялікую манументальную працу,
якая ў кастрычніку будзе красавацца ў польскім
павілоне прэстыжнай Сусветнай выставы EXPO ў
Дубаі. Размаляваў ён сваю найбольшую дагэтуль
карціну (3,4 на 13,5 метраў) для падляшскай там
прэзентацыі Xylopolis. З увагі на вялікія памеры
паўстала яна не ў яго майстэрні ў Валілах каля Га-
радка, але на фабрыцы мадульных дамоў Uniho-
use ў Бельску, дзе летам мастак працаваў над ёю
ажно два тыдні.
Абстрактная карціна Тарасэвіча ёсць мастацкай
выявай лесу ў розныя поры года – іх сінтэзам са
святлом.
Пасляаднойзвыставаў,якаяўканцыХІХстагоддзя
запачаткавалаEXPO,засталасяславутаяЭйфелева
вежа ў Парыжы. – Калі свет гэта памятае, то чаму
ў такі спосаб не можа быць захаваная творчасць
праф. Тарасэвіча, – сказала падчас прэзентацыі
яго працы на бельскім прадпрыемстве ў палове
жніўня намесніца генеральнага камісара Поль-
скай секцыі Сусветнай выставы ў Дубаі Моніка
Дылёнг-Саюр.
Wrota
Podlasia
sią rozwiązać kwestie humanitarne
uchodźców zostały przez Mińsk
odrzucone. Aby powstrzymać falę
nielegalnych imigrantów przerzuca-
nych z Białorusi, żołnierze polscy
ułożyli ponad 150 km ogrodzenia
z drutu kolczastego w najbardziej
newralgicznych miejscach pol-
sko-białoruskiej granicy, zaś pre-
mier Mateusz Morawiecki zapo-
wiedział zbudowanie tam trwałe-
go ogrodzenia. MON podało infor-
mację, że obecnie pilnuje jej ponad
900 żołnierzy. Tymczasem do gra-
nicy od strony Białorusi wciąż do-
cierają kolejne grupy uchodźców.
Czyt. str. 17
■W dniach 6-7 sierpnia w uroczysku
Boryk w Gródku odbył się Festi-
wal Przebudzonych „Tutaka”. Im-
preza, składająca się z cyklu spo-
tkań, warsztatów, dyskusji pane-
lowych i wieczornych koncertów,
przyciągnęła sporo publiczności,
wśród której znalazło się liczne
grono białoruskich emigrantów (w
tym rodziny z dziećmi), którzy w
Polsce schronili się przed prześla-
dowaniami reżimu Łukaszenki. Or-
ganizatorem festiwalu była Funda-
cja „Tutaka”, przy wsparciu finan-
sowym MSWiA. Czyt. str. 20
■7 sierpnia w Michałowie odbyła się
impreza pod nazwą Prymacka Bia-
sieda. Na scenie koncertowały ze-
społy wykonujące białoruską i pol-►
Моніка Дылёнг-Саюр, Лявон Тарасэвіч і маршалак Артур Касіцкі

10. 10 IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
ską muzykę estradową, w tym gru-
pa Prymaki, która obchodziła jubi-
leusz 25-lecia działalności. Organi-
zatorem wydarzenia jest Gminny
Ośrodek Kultury w Michałowie.
■7 sierpnia w Mielniku odbyły się
30. jubileuszowe Mielnickie Dia-
logi nad Bugiem. Na scenie zapre-
zentowały się zespoły wykonujące
piosenki białoruskie, ukraińskie,
polskie i romskie. Gwiazdą kon-
certu był zespół Czeremszyna. Or-
ganizatorem imprezy jest Gminny
Ośrodek Kultury, Sportu i Rekre-
acji w Mielniku.
■8 sierpnia w Białymstoku, w przed-
dzień rocznicy sfałszowanych wy-
borów prezydenckich w Białoru-
si, odbył się marsz protestacyjny
przeciwników reżimu Aleksandra
Łukaszenki. Wydarzenie zorgani-
zowała białoruska diaspora Białe-
gostoku i Fundacja Tutaka. Oprócz
biało-czerwono-białych historycz-
nych białoruskich flag i antyłuka-
szenkowskich haseł protestujący
nieśli portrety uwięzionych działa-
czy Związku Polaków na Białoru-
si, Andżeliki Borys i Andrzeja Po-
czobuta.
■10 sierpnia w monasterze Zwia-
stowania NMP w Supraślu odby-
ły się główne uroczystości Świę-
ta Supraskiej Ikony Matki Bożej
(Hodigitrii). Jak co roku uczestni-
czyli w niej hierarchowie Cerkwi
prawosławnej w Polsce na czele z
metropolitą Sawą, a także licznie
przybyli pielgrzymi, w tym płyną-
cy kajakami do Supraśla z sąsied-
niego Gródka.
■W dniach 11-15 sierpnia w Budzie
Ruskiej nad Czarną Hańczą odbył
się doroczny, siódmy już, Festiwal
Literacki Patrząc na Wschód. Pod-
czas imprezy odbyło się kilkanaście
spotkań z autorami książek (m.in.
dziennikarką Niwy Anną Kondra-
tiuk), poruszających tzw. tematy
wschodnie, liczne warsztaty i wy-
darzenia o tematyce kulturalnej i
ekologicznej. Organizatorami Fe-
stiwalu są Piotr Brysacz – dzienni-
karz i wydawca (wydawnictwo Pa-
śny Buriat) oraz Piotr Malczewski
– fotograf i podróżnik.
■12 sierpnia po ciężkiej chorobie w
wieku 61 lat zmarł Andrzej Sal-
nikow, bielski poeta, dziennikarz,
działacz społeczny i kulturalny.
Był absolwentem LO z BJN im. B.
Taraszkiewicza w Bielsku Podlas-
kim. Ukończył następnie filozofię
na UMCS w Lublinie. Wydał cz-
tery tomiki wierszy, napisał też
książeczki dla dzieci. Był reda-
ktorem naczelnym kwartalnika
„Cyrylica”.
■19 sierpnia na św. Górze Grabarce
odbyły się główne uroczystości
Święta Przemienienia Pańskiego
(„Spasa”). Liturgię celebrował met-
ropolita warszawski i całej Polski
Sawa w asyście licznie zebranych
hierarchów i duchowieństwa. Jak
co roku w uroczystościach wzięli
udział zaproszeni goście – hier-
archowie innych wyznań, przed-
stawiciele władz państwowych i
lokalnych, politycy. Tradycyjnie
na św. Górę przyszły tysiące piel-
grzymów, niosących drewniane
krzyże różnej wielkości, ustawiane
wokół cerkwi.
■W dniach 19-22 sierpnia w Białym-
stoku odbył się Festiwal Wschód
Kultury/Inny Wymiar. W progra-
mie tzw. pięciu wymiarów (mu-
zyki, sztuki, teatru, filmu, społecz-
ności) znalazło się ponad 20 wy-
Летні сезон беларускіх народных фэстаў, арганізаваных Беларускім грамадска-культурным таварыствам пры ба-
завым удзеле мясцовых самаўрадаў, у гэтым годзе быў – у параўнанні з мінулым – даволі скромны і ўжо нешмат-
людны. Але нашы спявачыя калектывы і эстрадныя гурты выступалі на іх удала і была там сапраўды свойская
прыемная атмасфера. На здымку беларускі народны фэст у Дубічах-Царкоўных (24 ліпеня бг.)
Радыё
Рацыя
►

11. 11
IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
darzeń. Na koncertach wystąpili
m.in. Wojtek Mazolewski Quintet
i Laboratorium Pieśni, Pink Freud
i Pablopavo. Festiwal promuje wie-
lokulturowość wschodnich terenów
Polski (odbywał się też w Lublinie
czy Rzeszowie). Realizowany jest
ze środków Ministerstwa Kultury,
Dziedzictwa Narodowego i Sportu
i budżetu Miasta Białegostoku w
ramach projektu Wschód Kultury
koordynowanego przez Narodowe
Centrum Kultury. Koordynatorem
białostockiej części projektu jest
Białostocki Ośrodek Kultury.
■Drewnale znanego artysty Arka-
diusza Andrejkowa pojawiły się na
przełomie lipca i sierpnia we wsiach
w gminie Gródek. Pięć prac powsta-
ło na budynkach w Waliłach, Radu-
ninie i Słuczance. Są to kopie sta-
rych fotografii, przedstawiających
osoby związane z poszczególnymi
miejscowościami.
■Wieś Plutycze w gminie Bielsk Pod-
laski może być niedługo wpisana do
rejestru zabytków. Działania w tej
sprawie podjęła wojewódzka kon-
serwator zabytków prof. Małgorza-
ta Dajnowicz. Jej zdaniem Plutycze
powinny być objęte ochroną kon-
serwatorską m.in. ze względu na za-
chowany regularny układ domostw,
położonych po obu stronach biegną-
cej przez wieś drogi. Wiele budyn-
ków jest w dobrym stanie, ma war-
tości artystyczne i są reprezentatyw-
ne pod względem wykorzystanych
materiałów, technik budowlanych,
ukształtowania bryły i zdobnictwa,
uważa prof. Dajnowicz.
■O 54 proc. w stosunku do danych z
pierwszego półrocza 2020 r. wzro-
sła liczba legalnie pracujących w
województwie podlaskim cudzo-
ziemców – wynika z danych ZUS.
Na koniec czerwca tego roku licz-
ba to wyniosła prawie 19 tys. Do-
minującą grupą na Podlasiu są Bia-
łorusini (8 tys. osób), tuż za nimi
Ukraińcy (7,8 tys.). W całej Polsce
w pierwszym półroczu zarejestro-
wanych było w ZUS 819 tys. pra-
cujących obcokrajowców (wzrost
o 35 proc. w stosunku do ubiegłe-
go roku).
У Польшчы
■W drugiej połowie lipca Najwyższa
Izba Kontroli opublikowała raport
po kontroli, która miała zbadać, czy
„organy administracji publicznej
prawidłowo realizują zadania doty-
czące podtrzymywania tożsamości
kulturowej i językowej mniejszości
narodowych i etnicznych oraz spo-
łeczności posługującej się językiem
regionalnym”. Kontrolą zostały ob-
jęte działania w latach 2018-2020
ministerstw Spraw Wewnętrznych
i Administracji oraz Edukacji i Na-
uki, sześciu urzędów wojewódzkich
(w tym podlaskiego), 12 urzędów
gmin (w tym w Puńsku, zamieszka-
łym przez mniejszość litewską i w
Bielsku Podlaskim – gdzie znaczną
część mieszkańców stanowią Biało-
rusini) oraz 12 szkół i sześciu samo-
rządowych instytucji kultury. Naj-
więcej uwag pokontrolnych do-
tyczyło nieprawidłowości w roz-
dzielaniu subwencji oświatowej
dla uczniów, uczących się języka
mniejszości narodowej. NIK zwró-
ciła również uwagę na niewłaści-
we realizowanie zadań nakierowa-
nych na rozwój kultury mniejszości
– zdaniem Izby działania te najczę-
ściej prowadzono – przede wszyst-
kim przez gminne ośrodki kultury
– jedynie „przy okazji” wydarzeń o
charakterze ogólnym i nie były one
dokładnie nakierowane na rozwój
kultury mniejszości .
■6 sierpnia premier Mateusz Mora-
wiecki i premier Litwy Ingrida Ši-
monyte wydali wspólne oświadcze-
nie, w którym zaapelowali do Unii
Europejskiej o pomoc w obronie
granic Wspólnoty. Jest to reakcja
na działania reżimu Łukaszenki,
który sponsoruje nielegalną migra-
cję na teren Litwy i Polski. Władze
UE podjęły dyplomatyczne kroki i
działania logistyczne, zmierzające
do rozwiązania tego kryzysu. 23
sierpnia wspólne oświadczenie w
sprawie uchodźców na granicy z
Białorusią wydali przemierzy Pol-
ski, Litwy, Łotwy i Estonii.
Уроцлаў, 9 жніўня. Дэманстрацыя беларускай дыяспары ў гадавіну сфаль-
шаваных прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі
Радыё
Рацыя
►

12. 12 IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■8 sierpnia w Toruniu, Warszawie i
Sopocie odbyły się marsze protesta-
cyjne przypominające sfałszowane
rok temu białoruskie wybory pre-
zydenckie. Ich organizatorami byli
aktywiści białoruskiej diaspory w
tych miastach.
■18 sierpnia w Europejskim Centrum
Solidarności w Gdańsku odbył się
wernisażwystawy„ŻywieBiełaruś!
Niech żyje Białoruś!”. Jak napisali
organizatorzy ekspozycji, „bohate-
rami wydarzenia są tzw. zwyczaj-
ni ludzie, których historia i osobi-
ste wybory uczyniły bohaterami –
przedsiębiorca, emerytka, anglist-
ka, informatyczka, dziennikarz, fle-
cistka, dwukrotna medalista olim-
pijska, poeta”. Wystawę zorgani-
zowano we współpracy z Telewi-
zją Biełsat, która udostępniła swo-
je archiwalne materiały.
■Jak poinformowało MSZ, od po-
czątku roku do 31 lipca Polska przy-
znała ponad 90 tys. wiz obywatelom
Białorusi, z czego prawie 9 tys. to
wizy humanitarne. Od początku
kryzysu po wyborach prezydenc-
kich Polska wydała Białorusinom
ponad 12 tys. tego rodzaju wiz.
■84,7 tys. cudzoziemców studiowało
na polskich uczelniach w ostatnim
rokuakademickim.Too2,5tys.wię-
cej niż w poprzednim – 2019/2020
roku. Ponad połowa zagranicznych
studentów pochodziła z Ukrainy
(38,5 tys.) i Białorusi (8,2 tys.).
У Беларусі
■8 lipca białoruskie władze zablo-
kowały stronę internetową ostat-
niej niezależnej gazety „Nasza
Niwa”. Redaktor naczelny pisma
Jahor Marcinowicz został zatrzy-
many, a w jego mieszkaniu doko-
nano rewizji. Aresztowano także
innych redaktorów „Naszej Niwy”
oraz przeszukano dokumenty księ-
gowe wydawcy.
■14 lipca zostali aresztowani szef
Centrum Praw Człowieka Wia-
sna Aleś Bialacki, jego zastęp-
ca Walancin Stefanowicz i praw-
nik Uładzimir Łabkowicz. Władze
zarzucają im związki z finansowa-
niem nielegalnych zgromadzeń. W
sumie w aresztach w związku z za-
rzutami karnymi przebywa sied-
mioro pracowników Wiasny. Są to
oprócz wspomnianej trójki Marfa
Rabkowa, Andrej Czapiuk, Leanid
Sudalenka i Taccjana Łasica.
■27 lipca Ministerstwo Spraw We-
wnętrznych poinformowało, że
strona internetowa i media spo-
łecznościowe telewizji Biełsat zo-
stały uznane za ekstremistyczne.
Decyzję w tej sprawie podjął sąd
w Homlu. Podstawę stanowiły ma-
У ліпені-жніўні ў Латвіі, Літве і Польшчы ўзнік вя-
лікі іміграцыйны крызіс. Заходнюю мяжу Беларусі ма-
сава сталі нелегальна перасякаць пяшком бежанцы з
Блізкага Усоду, Азіі і Афрыкі. Усё гэта адбываецца ў
рамках магутнай аперацыі „Шлюз” па загаду самога
Аляксандра Лукашэнкі.
Беларускі дыктатар ужо некалькі месяцаў таму па-
лохаў Еўрапейскі саюз нелегаламі, наркотыкамі, а на-
ват радыеактыўнымі элементамі, якія хлынуць у Еро-
пу, калі Беларусь не будзе яе перад гэтым абараняць.
– Але гэта каштуе, – даваў намёкі. – Дарма памагаць
Еўропе не будзем.
У рамках праграмы „Усходняе партнёрства” Бела-
русь некалькі гадоў атрымлівала з Еўрапейскага са-
юза дзесяткі мільёнаў еўра на ўмацаванне заходняй
мяжы. Гэты прыток грошай не толькі спыніўся, але
краіны Еўразвязу наклалі на Мінск балючыя экана-
мічныя санкцыі ў сувязі з сітуацыяй пасля мінулагод-
ніх сфальшаваных прэзідэнцкіх выбараў і захопам у
канцы траўня пасажырскага самалёта з Раманам Пра-
тасевічам на борце.
Раз’юшаны Лукашэнка ў адказ вырашыў не піль-
наваць ужо жорстка як дагэтуль мяжы з Еўрасаюзам.
Наадварот, запусціў дадатковыя рэйсы самалётаў, каб
у Беларусь звезці як мага больш бежанцаў з Іраку, Аф-
ганістану, Самалі, Конга і іншых краін Блізкага Усходу
і Афрыкі. У такі дзікі спосаб пачаў гібрыдную вайну з
мэтай выклікаць іміграцыйны хаос у Еўропе, а пераду-
сім у суседніх краінах, якія найбольш заангажаваныя
ў барацьбу беларусаў супраць рэжыму, значыць -- у
Літве і Польшчы. Лукашэнка спадзяецца, што ў такі
спосаб прымусіць Захад да адмены палітыкі і спынен-
ня эканамічных санкцый.
Дзеля гэтага Аляксандр Лукашэнка выкарыстаў пла-
ны аперацыі „Шлюз”, апрацаваныя яшчэ дзесяць гадоў
таму на выпадак такога пагаршэння еўрапейска-бела-
рускіх адносін як цяпер.
І вось на пачатку лета кашмарныя дзеянні паводле
тамашняй сакрэтнай аперацыі рэжым у Мінску па-
чаў рэалізаваць. Дзяржаўная турыстычная кампанія
Цэнтркурорт, якая ўваходзіць у структуру адміністра-
цыі самога Лукашэнкі, атрымала задачу, каб сцягнуць
у Беларусь як мага больш арабскіх імігрантаў і накі-
роўваць іх у Еўропу праз „зялёную” мяжу. Беларус-
кім памежнікам быў выдадзены загад нікога з іх не
затрымоўваць.
На аперацыю „Шлюз” Беларусь не патрабавала вы-
даткоўваць ніякіх грошай. Наадварот хутка аказалася,
што гэта надта прыбытковы бізнес. Кошт адной пу-
цёўкі, афіцыйна турыстычнай, гэта 600 -- 1000 дола-
раў. Яшчэ тысячу трэба заплаціць за дапамогу ў не-
легальным перасячэнні мяжы. У краінах паходжання
Аперацыя„Шлюз”
►
►

13. 13
IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
шмат якія мігранты прадавалі ўсю сваю маёмасць,
каб з’ехаць такім шляхам у Еўропу, а насамрэч у Ня-
меччыну.
Паток нелегалаў спачатку паплыў пераважна ў Літву.
Туды трапіла іх ажно звыш 5 тысяч. Літоўскія ўлады
вымушаны былі арганізаваць ім лагеры. Даволі хутка
аднак шчыльна закрылі мяжу, а чарговых нелегалаў
адразу адпраўлялі назад у Беларусь.
Паколькі Літва сяк-так справілася з праблемай,
то Польшча, куды з Беларусі рвануў наступны па-
ток імігрантаў, надалей з гэтым змагаецца. Уздоўж
мяжы пакладзеныя былі засекі з калючага дроту, а
для яе пільнавання польскія ўлады накіравалі тысячу
вайскоўцаў, бо адных памежнікаў стала недастатко-
ва. Толькі ў жніўні зафіксавалі яны звыш трох тысяч
спробаў нелегальнага перасячэння мяжы. Каля тыся-
чы асоб было завезеных у закрытыя асяродкі для чу-
жаземцаў. Праўдападобна будуць яны дэпартаваны ў
свае краіны.
Найбольш гарачым пунктам на польска-беларус-
кай мяжы стала месца непадалёк вёскі Уснар-Верхні
на Сакольшчыне. На тры тыдні загразла там звыш
дваццаці нелегалаў, якіх памежнікі не прапусцілі ў
Польшчу і накіравалі назад у Беларусь, але туды іх
таксама не ўпусцілі.
Які прынясе вынік правакацыйны шантаж Лука-
шэнкі ў рамках аперацыі „Шлюз”, пакуль невядома.
Трэба спачуваць толькі тысячам нелегалаў, якія праз
яго церпяць, а якіх ён папраўдзе абмануў. Звабіў іх
у Беларусь, абяцаючы ім адкрыты шлях у Еўропу. А
цяпер цынічна выкарыстоўвае іх у сваёй барацьбе з
Захадам.
Натоўп людзей на барту амерыканскага самалёта з
Кабуля ў Катар. Гэтымі бежанцамі з Афганістана Лу-
кашэнка таксама ахвотна пакарыстаўся б у сваёй хво-
рай барацьбе з Захадам
teriały z kontroli Głównego Depar-
tamentu ds.Walki z Przestępczością
Zorganizowaną i Korupcją.
■Dwa tygodnie później władze uzna-
ły za „ekstremistyczne” materiały
największego białoruskiego porta-
lu TUT.by. Ich udostępnianie np. w
sieciach społecznościowych będzie
karane grzywną lub aresztem. Sąd
w Mińsku podjął taką decyzję na
wniosek MSW, które zarzuciło
portalowi dyskredytowanie władz,
stronniczość, zawoalowaną presję
na czytelników i popieranie prote-
stów. Zatrzymanych w maju 15 pra-
cowników redakcji TUT.by nadal
przebywa w areszcie lub areszcie
domowym.
■„Zniknął” kontroler lotu Oleg Ga-
legow, który w maju nakazał pilo-
tom samolotu Ryanair z Ramanem
Pratasiewiczam na pokładzie wylą-
dować w Mińsku. To wtedy doszło
do uprowadzenia opozycjonisty.
Oficjalnie przebywa on na urlopie.
Z Galegowem nie mogą się skon-
taktować jego znajomi, usunął on
też swoje konta z portali społecz-
nościowych.
■Działająca od 27 lat w Mińsku nie-
miecka placówka oświatowa i kul-
turalna Goethe Institut na wniosek
białoruskiego MSZ musiała 30 lip-
ca opuścić Białoruś. Goethe Insti-
tut to najbardziej znana na świecie
niemiecka instytucja mająca 157
przedstawicielstw 98 krajach.
■Na początku sierpnia zostali bru-
talnie zatrzymani muzycy z ze-
społu Irdorath. Podczas urodzino-
wej imprezy na działce pod Miń-
skiem uzbrojeni w pistolety i kara-
biny żołnierze w mundurach bez in-
sygniów wtargnęli siłą i zatrzyma-
li 16 osób, wśród których znaleźli
się członkowie wspomnianej gru-
py. Sześcioro muzyków usłyszało
zarzuty w sprawie karnej dotyczą-
cej organizacji wydarzeń naruszają-
cych porządek publiczny. Zarzuco-
no im, że „niejednokrotnie szli na
czele kolumny” w czasie protestów
w 2020 r. i jednocześnie grali na in-
strumentach dętych, przez co „pod-
sycali nastroje na proteście i nakła-
niali uczestników, by dopuszczali
się niedopuszczalnych zachowań
wobec policji”.
■11 sierpnia Sąd Najwyższy w Miń-
sku wydał postanowienie o likwi-
dacji niezależnego Białoruskie-
go Stowarzyszenia Dziennikarzy.
Z wnioskiem wystąpiło Minister-
stwo Sprawiedliwości Białorusi.
Trzy dni wcześniej ten sam sąd za-
decydował o likwidacji białoruskie-
go PEN Clubu, na którego czele sta-
ła laureatka literackiej Nagrody No-
bla Swietłana Aleksijewicz.
Фота
з
Фейсбука
►
►

14. 14 IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
■12 sierpnia został zatrzymany An-
drej Dzmitryjeŭ, jeden z liderów ru-
chu Hawary Praŭdu i kandydat w
ubiegłorocznych wyborach prezy-
denckich. Nie wiadomo, jakie post-
awiono mu zarzuty. Aresztowano
też byłego ambasadora Białorusi
na Słowacji Ihara Laszczenię, który
jako jeden z pierwszych wysokich
białoruskich urzędników potępił
przemoc stosowaną przez władze
po ubiegłorocznych wyborach.
■Władze wycofały zgodę na podjęcie
w Mińsku misji dla ambasador USA
Julie Fisher. Zażądały ponadto
ograniczenia od września liczby
pracowników amerykańskiej am-
basady do pięciu osób. Jak poin-
formował MSZ, jest to odpowiedź
na sankcje, wprowadzone przez
Stany Zjednoczone.
■17 sierpnia minister sportu Siergiej
Kowalczuk podpisał rozporządze-
nie o zakazie finansowania wyjaz-
dów białoruskich sportowców na
zawody komercyjne i obozy tre-
ningowe za granicą. Nie wiadomo,
jak długo będzie ono obowiązywać.
Rozporządzenie wywołało konster-
nację wśród przebywających za gra-
nicą sportowców, którzy nie wiedzą
jak postępować. Nie wiadomo np.
czy dotyczy ono mistrzostw świa-
ta i Europy.
■Białoruś rozpoczęła faktyczną woj-
nę hybrydową z Unią Europejską.
Od maja przez kolejne miesiące
władze w Mińsku prowadzą dzia-
łania zmierzające do przerzucania
setek nielegalnych emigrantów do
sąsiednich państw: Litwy, Polski
i Łotwy (akcja pod kryptonimem
„Śluza”). Łukaszenka za pośred-
nictwem państwowych firm tury-
stycznych zorganizował most po-
wietrzny między Mińskiem a por-
tami lotniczymi na Bliskim Wscho-
dzie i stale zwiększa liczbę rejsów
na tych trasach. Firmy te zachęca-
ją do „zwiedzania Białorusi”, a ich
klienci automatycznie otrzymują
wizy. Białoruś uciekającym głów-
nie z Iraku i Syrii obiecuje, że stąd
przy pomocy miejscowych władz
bez przeszkód przejdą granicę z
Unią Europejską i dotrą do Nie-
miec, Holandii czy Skandynawii.
Dziennikarze śledczy rosyjskiego
portalu Dossier i niemieckiej gazety
Der Spiegel ustalili ponad wszelką
wątpliwość, iż za napływem Irakijc-
zyków, którzy następnie nielegalnie
przekraczali granicę UE, stoi Zarząd
Mienia Prezydenta Białorusi. 17 si-
erpnia białoruscy żołnierze prze-
kroczyli nawet granicę z Litwą,
wypychając ze swego kraju irac-
kich imigrantów. Czyt. str. 12-13
■Do połowy sierpnia na fali rewizji i
zatrzymań pracowników organiza-
cji praw człowieka i innych struk-
tur obywatelskich władze zapowie-
działy lub już przeprowadziły likwi-
dację ponad 50 niezależnych struk-
tur obywatelskich. Represje dotknę-
ły zarówno organizacje stricte zaj-
mujące się prawami człowieka, jak
i nie mające nic wspólnego z tego
rodzaju działalnością, np. związek
pszczelarzy.
■ – Półlegalne prywatne przedszko-
la i szkoły pod przykrywką jedno-
osobowej działalności gospodar-
czej, stowarzyszeń społecznych
lub wyznaniowych były wykorzy-
stywane głównie do celów politycz-
nych, stały się rozsadnikami kolo-
rowej rewolucji, a ich pracownicy
i liderzy okazywali się być człon-
kami destrukcyjnych organizacji na
różnych poziomach – stwierdził mi-
nister edukacji Ihar Karpienka (cy-
tat za belsat.eu). W podobnym to-
nie wypowiadał się też Aleksander
Łukaszenka, krytykując ponad-
to studentów, wyjeżdżających na
uczelnie za granicą. Minister zapo-
wiedział wprowadzenie nowej usta-
wy, na podstawie której prywatne
instytucje edukacyjne będą musia-
ły otrzymywać licencję od państwa
oraz dokładniejszą kontrolę pań-
stwa nad wspomnianymi placów-
kami edukacyjnymi. Od 1 września
we wszystkich typach szkół pojawią
się nauczyciele wychowania patrio-
tyczno-wojskowego.
У свеце
■1 lipca Europejska Unia Nadaw-
ców zawiesiła członkostwo Belte-
leradiokompanii w swoich struktu-
rach. Oznacza to, że oficjalne reżi-
mowe białoruskie media zostały od-
cięte od dostępu do usług medial-
nych w krajach Unii Europejskiej,
w tym m.in. wymiany wiadomości,
treści muzycznych, praw do trans-
misji niektórych wydarzeń muzycz-
nych i sportowych.
■Od 5 lipca sztab liderka białoruskiej
opozycji Światłana Cichanoŭska
jest oficjalnym przedstawiciel-
stwem dyplomatycznym białoru-
skich sił demokratycznych na Li-
twie – ogłosił litewski minister
Насмешка над беларусамі
на„Славянскім базары”
15-18 ліпеня ў Віцебску трыццаты раз адбыўся „Славянскі базар”. З
увагі на палітычныя абставіны шмат запрошаных эстрадных зорак з за-
межжа адмовілася ад удзелу ў гэтым буйным фестывалі. На сцэне вы-
ступілі пераважна спевакі з былых савецкіх рэспублік. Рэдка хто спяваў
на айчыннай мове, толькі па-руску або, як ні дзіўна, па-ангельску (на-
прыклад выканаўца з Кіргізстану).
Пара канферанс’е, што забаўляла публіку, таксама вяла канцэрт, вядома,
па-руску. Пасля выступу кожнага выканаўцу называлі яны тры стравы і
прасілі згадаць якая з іх беларуская. Пры тым яўна пасмейваліся з тра-
дыцыйных прысмакаў беларусаў („вось, што ядуць гэтыя бульбашы”).
На сцэне „Славянскага базару” з прамовай выступіў таксама Аляксандр
Лукашэнка. Падчас тэлевізійнай трансляцыі можна было заўважыць, што
не ўсе з гледачоў аднак апладзіравалі.
►

15. 15
IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
spraw zagranicznych Litwy Gabrie-
lius Landsbergis. Litwa jest pierw-
szym państwem Unii Europejskiej,
które wykonało taki krok. Od wrze-
śnia 2020 r. obywatelom Białorusi
wydano ponad 20 tys. litewskich
wiz narodowych. 834 Białorusi-
nów otrzymało specjalne zezwole-
nia MSWna wjazd do kraju z powo-
du nadzwyczajnych względów hu-
manitarnych, a 206 zwróciło się o
azyl polityczny na Litwie.
■28 lipca prezydent USA Joe Biden
spotkał się w Białym Domu z li-
derką białoruskiej opozycji Swia-
tłaną Cichanoŭską. W trakcie spo-
tkania wyraził poparcie dla działań
na rzecz demokracji i poszanowania
praw człowieka w Białorusi.
■Prezydent USA Joe Biden nałożył
nowe sankcje na reżim w Mińsku,
w tym na Białoruski Komitet Olim-
pijski, kierowany przez syna Alek-
sandra Łukaszenki Wiktara. Sank-
cje obejmą 27 osób, w tym wielu
białoruskich oligarchów wspierają-
cych reżim. Na liście są m.in.: ba-
ron naftowy MikałajWarabiej i wła-
ściciel zakładów tytoniowychAlak-
siej Aleksin. Sankcjami objęto też
dwie kolejne firmy państwowe (w
tym ich byłych i obecnych sze-
fów) – giganta przemysłu potaso-
wego Biełaruskalij oraz Grodzień-
ską Fabrykę Tytoniową „Niemen”.
Takie same restrykcje wprowadzi-
ły, w porozumieniu z USA, Kana-
da i Wielka Brytania. Sankcje ozna-
czają zamrożenie wszystkich akty-
wów na terenie USA (oraz Kana-
dy i Wielkiej Brytanii), zakaz prze-
prowadzania transakcji z osobami i
podmiotami z USA oraz korzysta-
nia z pośrednictwa jakichkolwiek
amerykańskich firm i systemów fi-
nansowych.
■2 sierpnia Kristina Cimanoŭska,
białoruska lekkoatletka, startująca
na Igrzyskach Olimpijskich w To-
kio, otrzymała od polskich władz
wizę humanitarną, po tym jak od-
mówiła powrotu do Białorusi na
żądanie tamtejszych władz. Wcze-
śniej sportsmenka skrytykowała
Białoruski Komitet Olimpijski za
organizację startów w Tokio, co
miało być przyczyną próby ode-
słania jej do kraju. Cimanoŭska
zgłosiła się do polskiej ambasady,
gdzie otrzymała pomoc dyploma-
tyczną i opiekę. Mąż Cimanoŭskiej
wraz z dzieckiem opuścił Białoruś
i wyjechał na Ukrainę. MKOl cof-
nął akredytację dwójce białoru-
skich trenerów – stracili je Artur
Szymak i Jury Majsewicz, którzy
mieli w niedopuszczalny, poniżają-
cy sposób, potraktować zawodnicz-
Памёр геніяльны паэт
У канцы жніўня не стала Алеся Разанава. Выдатны беларускі паэт па-
мёр на 74-м годзе жыцця. Нарадзіўся ў вёсцы Сялец Бярозаўскага раёна
на Берасцейшчыне. Калі вучыўся ў Беларускім зяржаўным універсітэце,
у 1970 г. яго выключылі з ліку студэнтаўза падпісанне ліста ў Цэнтраль-
ны камітэт Камуністычнай партыі Беларусі за аднаўленне выкладання
ва ўніверсітэце на беларускай мове. Скончыў адукацыю ў берасцейскім
педінстытуце.
Алесь Разанаў спярша працаваў настаўнікам у школе, а потым у рэдак-
цыях літаратурных выданняў – у газеце „Літаратура і мастацтва”, выда-
вецтве „Мастацкая літаратура”, часопісах „Родная прырода”, „Крыніца”.
Быў віцэ-прэзідэнтам Беларускага ПЭН-Цэнтра. Некаторы час правёў
у Нямеччыне і Аўстрыі.
«Памёр вялікі чалавек, гарачы патрыёт, геніяльны паэт і філозаф, імя
якога ўжо ўпісана залатымі літарамі ў нашу гісторыю. Гэта каласальная
страта для Беларусі. Мы яшчэ доўга будзем асвойваць і асэнсоўваць плён
ягонай творчасці. Спадчына, якую ён пакінуў, – гэта наш нацыянальны
набытак», – напісана па смерці паэта на старонцы выдавецтва «Тэхна-
лёгія» ў Facebooku.
Разьвiтанне з Алесем Разанавым адбылося 28 жніўня ў Петра-Паў-
лаўскiм саборы ў Мінску.
Алесь Разанаў сябраваў таксама з беларускімі літаратарамі з Пад-
ляшша.
На здымку (справа) з Cакратам Яновічам падчас міжнароднага кніж-
нага кірмашу ў Гетэборгу (2005 г.).
Фота
Юркі
Хмялеўскага
►

16. 16 IX.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
kę. Wywieranie przez reżim Łuka-
szenki presji na swoich sportow-
ców podczas igrzysk skrytykowa-
ły również władze Stanów Zjedno-
czonych oraz UE.
■Inna białoruska sportsmenka startu-
jąca w IO w Tokio, Jana Maksima-
wa, również zdecydowała się nie
wracać do Białorusi, a wraz z mę-
żem i córką osiąść w Niemczech.
– Ku naszemu wielkiemu ubolewa-
niu teraz można tam stracić nie tyl-
ko wolność, ale także życie – napi-
sała na Instagramie dzień po tym,
jak na policję w Japonii zgłosiła się
Kryścina Cimanoŭska. Jej mążAn-
drej Krauczanka, srebrny medalista
igrzysk olimpijskich w Pekinie, był
jednym z ponad 400 sportowców,
którzy rok temu wystąpili oficjal-
nie przeciw reżimowi Łukaszenki.
W konsekwencji został usunięty z
narodowej kadry olimpijskie Biało-
rusi i trafił do więzienia.
■3 sierpnia w jednym z parków w Ki-
jowie zostało znalezione ciało sze-
fa Domu Białoruskiego na Ukra-
inie Witala Szyszowa. Jak poin-
formowała ukraińska policja, męż-
czyzna został powieszony nieda-
leko swojego miejsca zamieszka-
nia. Szyszoŭ zniknął podczas wie-
czornego joggingu 2 sierpnia. Szef
Domu Białoruskiego w Kijowie ak-
tywnie pomagał obywatelom Biało-
rusi prześladowanym przez reżim
Łukaszenki.
■Litwa zalewana jest falami nielegal-
nych imigrantów z Białorusi. Są to
najczęściej obywatele państw Bli-
skiego Wschodu oraz krajów afry-
kańskich. Ich liczba przekroczy-
ła już 4 tysiące. Władze litew-
skie stworzyły specjalny obóz dla
uchodźców, część zaś stara się ode-
słać z powrotem do Białorusi. Na
mocy rozporządzenia szefa MSW
Litwy każdy, kto nielegalnie prze-
kroczył granicę, a będzie chciał po-
wrócić do swego kraju, otrzyma bi-
let i 300 euro. 8 sierpnia zaś Sejm
w Wilnie uchwalił specjalną ustawę
nakazująca budowę długiego na 508
km płotu z zasiekami na granicy z
Białorusią. Szacuje się, że koszt
projektu wyniesie około 152 mln
euro. Finasowanie przewidziane
jest z budżetu państwa, ale niewy-
kluczone, że zostanie również wy-
korzystane wsparcie unijne. Tym-
czasem 10 sierpnia z podobnych po-
wodów stan wyjątkowy na granicy
z Białorusią ogłosiła Łotwa.
■W tym roku laureatami nagro-
dy Free Media Award zostali wy-
łącznie dziennikarze z Białorusi To
Kaciaryna Barysiewicz z portalu
TUT.by (która odbyła karę pół roku
więzienia), przebywające w kolonii
karnej KaciarynaAndrejewa i Daria
Czulcowa z Biełsatu, postrzelona w
czasie protestów reporterka Naszej
Niwy Natalla Łubnieŭskaja, a także
portal TUT.by i Białoruskie Stowa-
rzyszenie Dziennikarzy (BAŻ).
■Białoruskie władze poskarżyły się
ONZ-owi na dotykające ją sank-
cje. Jej zdaniem, USAi państwa UE
„prowadzą ukierunkowaną kampa-
nię presji politycznej i gospodar-
czej”. W uzasadnieniu skargi wi-
ceprzewodniczący Rady Republiki
Anatol Isaczanka napisał, iż Biało-
ruś wywiązuje się ze swoich zobo-
wiązań, w realizację Celów Zrów-
noważonego Rozwoju realizowany
pod egidą Zgromadzenia Ogólnego
zaangażowane są zarówno struktu-
ry państwowe jak i społeczeństwa
obywatelskiego, a kraj odnotowu-
je znaczne postępy w wykonywa-
niu zamierzeń programu. W mar-
cu tego roku Rada ds. Praw Czło-
wieka ONZ powołała grupę mają-
cą za zadanie zbadanie wydarzeń,
do których doszło w Białorusi po
wyborach 2020 r.; lista badanych
spraw zawiera m.in. przemoc, tor-
tury, bezpodstawne więzienie lu-
dzi, pozbawianie swobód obywa-
telskich.
■Od grudnia zostaną wstrzymane
przewozy litewskimi kolejami
białoruskich nawozów sztucznych,
którestanowiąjednątrzeciąładunku
transportowanego przez litewskiego
przewoźnika – poinformował min-
ister transportu Litwy Marius Skuo-
dis. To skutek nowych sankcji USA
wobec Białorusi. Około 10 proc.
białoruskich nawozów jest ekspor-
towanych przez Litwę. ■
28 ліпеня прэзідэнт ЗША Джо Байдэн размаўляў у Белым доме з Святла-
най Ціханоўскай
Фота
з
Фейсбука
►

17. 17
IX.2021
Czasopis
n
Палітыка
Жах на мяжы
Д. Лінель з Нарвежскага інстытута прыро-
дазнаўчых даследаванняў пісаў у «Nature”
ў 2016 годзе пра ўплыў памежных агаро-
джаў на дзікую прыроду. Ён адзначае, што з адкрыц-
цём палітычных межаў у ХХ стагоддзі адбылося адра-
джэнне еўрапейскай фауны. Гэта таксама стала вынікам
трансгранічных прыродаахоўных праектаў. Усталяваў-
шы агароджы супраць бежанцаў, гэтыя дасягненні, у
сваю чаргу, пачаліся растрачвацца. Агароджы падзяля-
юць папуляцыі жывёл і прадухіляюць іх міграцыю. Яны
таксама могуць стаць смяротнай пасткай, бо жывёлы,
заблытаныя ў калючым провадзе, гінуць.
Любыя бар’еры, створаныя чалавекам, уплываюць на
прыродны свет і папуляцыю жывёл, якія жывуць у ім,
– трывожацца навукоўцы і натуралісты.
У апошнія месяцы колькасць нелегальных мігран-
таў з Ірака, Сірыі, Афганістана і іншых краін рэзка па-
вялічылася на межах Беларусі з ЕС. Большасць людзей
да гэтага часу адпраўлена ў Літву, якая абвінаваціла
Беларусь у арганізацыі перамяшчэння імігрантаў на яе
тэрыторыю ў рамках т.зв. гібрыднай вайны.
У сувязі з драмай мігрантаў з Афганістана, якія былі
вымушаныя качаваць паміж Польшчай і Беларуссю,
якое доўжыцца ўжо некалькі тыдняў, урад спачатку
распарадзіўся развінуць каля 150 км калючага дроту,
а затым міністр нацыянальнай абароны Марыюш Бла-
шчак абвясціў у Твіцеры: „На мяжы з Беларуссю будзе
пабудаваны новы салідны плот вышынёй 2,5 м. Да да-
памогі пагранічнікам будзе прыцягнутая больш салдат.
Неўзабаве я прадстаўлю падрабязнасці далейшага ўдзе-
лу Узброеных Сіл Польшчы”. Польскі ўрад абвінавачвае
Лукашэнку за тое, што выштурхнуў мігрантаў з Бела-
русі ў Польшчу ды спробу стварыць міграцыйны крызіс
на мяжы і вядзенне „гібрыднай вайны”.
Дарэчы, працягласць беларуска-польскай мяжы 398,6
км. Аднак такое рашэнне – не толькі польская ідэя. Лі-
тоўска-беларуская мяжа сёння выглядае падобна і па-
добна яна будзе выглядаць у будучыні, хоць план літоў-
цаў больш амбіцыйны. За 152 мільёны еўра за год яны
хочуць пабудаваць агароджу вышынёй чатыры метры
і працягласцю 550 кіламетраў, а можа нават 678,8 км.
Праўда, плот будзе карацейшым – усяго 508 км. Сумар-
ная працягласць муроў і платоў, якімі суседзі хочуць
адгарадзіцца ад Беларусі, – больш за 900 км.
Плот Блашчака перасячэ Белавежскі першабытны
лес? Навукоўцы папярэджваюць: гэта будзе катастрофа
для рысёў, гэта пагражае міграцыяй ваўкоў і зуброў.
Пакуль мала вядома пра структуру і абсяг планаванай
агароджы. У заяве МНА толькі чытаем, што „яна будзе
размешчана ўздоўж ваенных засекаў. (...) На наш пог-
ляд, гэта стане трывалай запорай”. Праўдападобна той
плот будзе пабудаваны па ўзоры агароджы, узведзенай
гады таму на венгерска-сербскай мяжы.
Ці гэты плот перасячэ таксама Белавежскі перша-
бытны лес, які з 1992 года з’яўляецца трансгранічным
аб’ектам, унесеным у спіс Сусветнай прыроднай спад-
чыны ЮНЕСКА? Калі гэта адбудзецца, агароджа стане
велізарнай перашкодай для міграцыі дзікіх жывёл, у
тым ліку ахоўных відаў, якія маюць ключавое значэнне
для біяразнастайнасці Белавежскага лесу: рысяў і ваў-
коў, а таксама аленяў, дзікоў, сарнаў і нават мядзведзяў,
Ян
Засекі з калючага дроту на польска-беларускай мяжы
Фота
з
Фейсбука
►

18. 18 IX.2021
Czasopis
n
якія праз шмат гадоў пачалі з’яўляцца на польскім баку
Пушчы (яны праходзяць з Беларусі).
Будаўніцтва агароджы можа нанесці шкоду Пушчы
– адзначыў праф. Рафал Кавальчык з Інстытута дасле-
даванняў млекакормячых Польскай акадэміі навук.
– Усе бар’еры, створаныя чалавекам, уплываюць на
прыродны свет і папуляцыю жывёл, якія жывуць у ім,
– на іх выкарыстанне прасторы, размеркаванне, мігра-
цыю або пераплыў генаў паміж папуляцыямі – кажа
навуковец. Ён нагадвае, што ў Белавежскай пушчы ўжо
ёсць агароджа з калючага дроту, якая была ўзведзена
савецкімі ўладамі ў 1981 годзе. Ведаем, што некаторыя
драпежнікі могуць з ёю справіцца. На яе ўзлазяць рысі,
фарсіруюць яе ваўкі і нават мядзведзі наведваюць поль-
скую частку Белавежскай пушчы ў апошнія гады. Мен-
шыя жывёлы праходзяць паміж нацягнутымі правадамі.
З іншага боку, агароджа з’яўляецца эфектыўнай пера-
шкодай для буйных жывёл, такіх як дзікі, алені і зубры.
Гэта ўплывае на апошняе настолькі, што папуляцыі на
польскім і беларускім баку мяжы паказваюць значныя
генетычныя адрозненні, – кажа праф. Кавальчык.
Ці зменіць што-небудзь будаўніцтва новага, шчыль-
нага і ўмацаванага засекамі плота?
– Выкліча новыя цяжкасці для жывёл у Белавежскай
пушчы. Перш за ўсё для рысяў, якія могуць мець пра-
блемы з пераадоленнем такой двучасткавай перашкоды,
– кажа праф. Кавальчык. Навуковец звяртае ўвагу, што
плот спыніць перамяшчэнне і міграцыю асобін паміж
краінамі, што прывядзе да адсутнасці патоку генаў і
збяднее генетычны пул насельніцтва, якое пражывае ў
Польшчы. У доўгатэрміновай перспектыве гэта можа
нават прывесці да знікнення рысяў у гэтай зоне, таму
што з польскага боку мяжы Пушча ізалявана ад вялікіх
лясных комплексаў, населеных гэтым відам. Тэрыторыі
многіх рысяў, якія жывуць у Пушчы, будуць падзелены,
бо ім патрэбныя вялікія жылыя тэрыторыі, што, у сваю
чаргу, парушыць прасторавую арганізацыю і сацыяль-
ную структуру іх насельніцтва.
– Таму новая агароджа можа мець катастрафічныя
наступствы для польскіх рысяў у Белавежскай пушчы.
Гэта важна, таму што ахова гэтага віду, уведзеная больш
за 20 гадоў таму, не палепшыла іх становішча, верагод-
на, з -за раздробленасці навакольнага асяроддзя і іза-
ляцыі папуляцыі гэтага драпежніка ў Польшчы. Новы
бар’ер пагоршыць гэтую сітуацыю, – папярэджвае да-
следчык. Закон тут будзе бездапаможны.
– Будаўніцтва шчыльнай агароджы будзе не менш
важным для беларускіх ваўкоў. На гэтых драпежнікаў
палююць у Беларусі. Будаўніцтва агароджы зробіць не-
магчымым падмацоўванне гэтай папуляцыі асобінамі
з Польшчы. Мы таксама разлічвалі на рэкаланізацыю
мядзведзямі польскай часткі Белавежскай пушчы, але ў
выпадку пабудовы агароджы гэтага, верагодна, не адбу-
дзецца, – паказвае праф. Кавальчык. Праф. Кавальчык
таксама звяртае ўвагу, што ў адпаведнасці з Законам аб
прадстаўленніінфармацыіабнавакольнымасяроддзііяго
ахове, удзеле грамадскасці ў ахове навакольнага асярод-
дзя і аб ацэнцы ўздзеяння на навакольнае асяроддзе для
праектаў, якія могуць аказаць значнае ўздзеянне на нава-
кольнае асяроддзе, мэта якіх гэта нацыянальная абарона
і бяспека, не выдаецца рашэнняў аб экалагічных умовах,
каліяговыдачанегатыўнапаўплываенагэтыямэты.Што
кажуць палажэнні, якія рэгулююць ахову прыроды? – За-
кон аб ахове прыроды не стане перашкодай для ўладаў у
будаўніцтве агароджы, таму што ў ім ёсць пункты, якія
выключаюць з забароны дзеянні ў сферы дзяржаўнай
абароны і бяспекі, – адзначае праф. Кавальчык. Напры-
клад,артыкул 15 Закона аб ахове прыроды гаворыць, што
забароны, звязаныя, напрыклад, са знішчэннем месцаў
пражывання або нават забойствам жывёл, не распаў-
сюджваюцца на «выкананне задач у сферы нацыяналь-
най абароны ў выпадку пагрозы дзяржаўнай бяспецы.
Працяглая мяжа з Беларуссю ў Белавежскай пушчы.
У цяперашні час плошча, занесеная ў спіс ЮНЕСКА
з польскага боку, складае прыкладна 56,6 тысячы га,
а беларускага 82,3 тыс. га. Трансгранічны аб’ект Су-
светнай спадчыны, Белавежская першабытная пушча,
займае ў агульнай складанасці каля 142 тысяч гектараў,
а яе буферная зона – каля 166,7 га. У Белавежскай пу-
шчы ёсць, між іншым, адзін пункт перасячэння мяжы,
прызначаны толькі для людзей, якія перасякаюць мяжу
пешшу або на ровары.
Агульная мяжа паміж Польшчай і Беларуссю складае
прыкладна 420 км, з якіх прыкладна 55 км перасякае
Белавежскую пушчу
„Да гэтага часу (25 жніўня) салдаты паставілі і разгар-
нулі спецыяльны плот над 130-кіламетровым участкам
памежнай лініі. Новы плот павінен дапоўніць яго вышы-
нёй да 2,5 м і падоўжыць. У цяперашні час узгадняецца
даўжыня агароджы будаванай на ўсёй мяжы з Беларус-
сю” – паведамляла прэс-служба Міністэрства нацыя-
нальнай абароны. Журналісты па-ранейшаму атрымлі-
ваюць супярэчлівую інфармацыю аб колькасці людзей,
якія знаходзяцца ў лагеры каля Уснаршчыны-Верхняй
на польска-беларускай мяжы. Памежная служба сцвяр-
джала, што з Афганістана знаходзяцца 24 бежанцы.
Фонд Выратаванння – што ў лагеры 32 чалавекі.
Удалося дабрацца ў лагер прадстаўнікам амбудсме-
на з Нацыянальнага механізму прадухілення катаван-
няў. Член гэтай каманды Марцін Кусы паведаміў пасля
вяртання, што ў лагеры знаходзяцца 32 чалавекі (пяць
жанчын, у тым ліку 15-гадовая дзяўчынка). А ў адной
жанчыны, старэйшай за 50 гадоў, праблемы з ныркамі
і дэпрэсія. Усе просяць лякарствы.
Уснаршчына-Верхняя, вёска ў Падляшскім ваявод-
стве, дзе трымаюцца бежанцы з Афганістана, знахо-
дзіцца прыкладна ў 65 км на поўнач ад мяжы Бела-
вежскай пушчы.
Аўтары артыкула „Агароджа аховы мяжы і дзікая
прырода: канец трансгранічнай парадыгмы ў Еўра-
Палітыка
►