Dağılmadan nəzarət sınaqları

1. RADRADİİOOQQRARAFİFİYAYA MMÜÜAYAYİİNN SİƏSİƏ
((SNT TC-1ASNT TC-1A))
1

2. RADRADİİOOQQRAFİRAFİYAYANNIIN PRN PRİİNSİNSİPPİİ
2

3. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
Atom:Atom: Bir elementin ən kiçik vahidir.
• Bir atomun elementl riə ; Proton, Neytron və Elektrondur
• Proton pozitiv yüklü, Elektron neqativ yüklü, Neytron isə yüksüzdür.
Atom NAtom Nömr siəömr siə :: Atomdakı proton sayı v yaə elektron sayıdır. Z hərfi ilə göstərilir.
Z = P = E
Atom NAtom Nömr siəömr siə v yaəv yaə KütlKütləə NNömr siəömr siə ::
Bir atomun nüv sind kiə ə proton sayı ilə neytron sayının c midirə . A hərfi ilə
göstərilir.
A = P + N
A = E + N
A = Z + N
3

4. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
iiZOTOPLAR:ZOTOPLAR:
Atom nömr siə eyni, kütlə nömr siə f rqliə olan və eyni elementə aid atomlara
izotop deyilir.
Misal: Uran – 92U233
, 92U235
, 92U238
RADRADİİOAKTİOAKTİVV İZOTOPLAR:İZOTOPLAR:
Radiasiya yayan izotoplardır.
Aşağıdakı üç yolla əldə edilə bilər:
1. T biiə : Uran
2. Suni : Ir-192-Se 75
3. Fiziki bölünməsi : Th-170
4

5. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
RADRADİİOAKTİVOAKTİVLİKLİK::
B ziə radioaktiv elementlər tərəfindən atomik parçalanma n tic sində ə ə özünd nə və
fasil sizə yayılan radiasiyadır. Aktivlik ümumiyy tlə ə Curie (Ci) ilə ölçülür. S.I
sistemindəki vahidi Bequerel (Bq)’dir.
Yarı ÖmürYarı Ömür Müdd tiəMüdd tiə ::
Radioaktiv izotopun aktivliyinin başlangıç d y rinə ə ə görə yarıya düşdüyü zaman
aralığıdır.
İridium : Ir-192 74,5 gün
Selenium:Se 75 120 gün
Kobalt : Co–60 5,3 il
Tulium : Tu-170 130 gün
Sezium : Cs-137 33 il
Radium: Rd 1900 il
5

6. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
CURIE:CURIE:
1 Ci: 1 saniyədə 37x109
əd də atomun parçalanmasıdır
1 Bq = saniyədə 1 əd də atomun parçalanmasıdır
1 Ci = 37 x 109
Bq
= 37 x 103
Mega Bq
1 Ci = 37 GBq
6

7. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
RENTGEN :
Rentgen, radiasiyanın ölçü vahididir.
1 Rentgen; 1 cc h cmind ki quru havaya standart istilik v t zyiqd 1 e.s.u’luk (elektroə ə ə ə ə
statik unit) enerji yükl y bil n radiasiya miqdarıdır.ə ə ə
1 Rentgen (R) = 1000 milli Rentgen (mR)
REM: (Radiation Equivalent Man)
Bioloji bir varlıq t r fınd n udulan iyoniz edici radiasiya miqdarıdır.ə ə ə ə
Yeni SI vahidi: 1 Sievert (Sv) = 100 Rem
RAD: (Radiation Absorded Dose)
Madd nin udduğu radiasiya miktarıdır.ə
Yeni SI vahidi: 1 Gray (Gy) = 100 Rad
7

8. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR
DOZA ANLAYIŞI
Bir bölg d ki radiasiyanın şidd ti doza ş klind ifad edilir.ə ə ə ə ə ə
Vahidl ri:ə Rem/saat v yaə mRem/saat
μSv/saat v yaə mSv/saat
Dozimetr il ölçdüyümüz qiym tl r h r zaman dozalardır. Y ni o bölg d kiə ə ə ə ə ə ə
radiasiya şidd tidir.ə
M s l n;ə ə ə Dozimetrd 120ə μSv/saat oxuduğumuz bir bölg d 10 saniyə ə ə
qaldıqda n q d r doza q bul ed rik?ə ə ə ə ə
120 μSv/1 saat = 120 μSv/3600 saniyə C mi alınan doza: 120/3600ə x 10 = 0,3 μSv
8

9. 9
Elektromaqnit Spektr :
X v Qamma şüaları yüks k enerjil ri s b bind n materiala nüfuz edə ə ə ə ə ə ə
bilirl r v iyonlaşdırma t sirl ri vardır. Ayrıca x tti ir liyirl r. X və ə ə ə ə ə ə ə
Qamma şüalarının bu xüsusiyy tl ri onların radioqrafik müayin də ə ə ə
istifad edilm sini t min edir.ə ə ə
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSIYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSIYY TL RƏ Ə

10. 10
X v QammaəX v Qammaə şüalarınınşüalarının Xüsusiyy tl riə əXüsusiyy tl riə ə ::
Düz bir çizgi halında ir li h r k t edirl rə ə ə ə ə .
Maqnit v yaə elektrik sah l rind nə ə ə t sirl nmirl rə ə ə .
Maddələrə nüfuz edə bilirlər.
Nüfuz etdikləri maddələrdə ionlaşdırma yaradırlar.
Yaşayan hüceyrələrə zərər verirlər.
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə

11. 11
X-şüası Spektri-C r yan şidd ti v G rginlik il D yişm siə ə ə ə ə ə ə ə
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə

12. 12
Qamma şüası spektri İr 192 v Co 60ə
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə

13. RADİASİYA TİPLRADİASİYA TİPLƏƏRİRİ
Elektromaqnit radiasiyanın tipl riə
1. Alfa hiss cikl rə ə
2. Beta hiss cikl rə ə
3. Qamma şüaları
4. X şüaları
13

14. QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
QAMMA şüaları
Aktiv hala g tirilmiş, t hrik edilmiş bir nüv d yişik enerji s viyy l rind birə ə ə ə ə ə ə ə
v ya daha çox foton (enerji yüklü hiss ) yaya bilir. Qamma şüasının yayılmasıə ə
nüv d ki proton v ya neytron sayını d yişdirm z, nüv nin daha yüks kə ə ə ə ə ə ə
enerji s viyy sind n daha az enerjili bir enerji s viyy sin h r k t etm sinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
(q rarsız haldan daha q rarlı hala g lm sin ) s b b olur.ə ə ə ə ə ə ə
S naye Radioqrafiyasında istifad edil n Ir-192 v Co –60 qaynaqları aşağıdakıə ə ə ə
qalınlıq aralıqlarında istifad edilir.ə
Ir-192 12,5 - 75 mm polad
Co-60 25 - 200 mm polad
14

15. RadioaktivRadioaktiv parçalanmanınparçalanmanın ölçülmölçülməəsi:si:
At = Ao e –λt
At : ‘t’ q d rə ə zaman sonrakı Aktivlik
Ao başlanğıcdakı aktivlik
λ parçalanma sabiti = 0,693 / Yarı ömür zamanı
t zaman periodu (gün və ya il)
e exponansional sabit (= 2,72)
15
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları

16. Misal :
10 Ci aktivlikli bir Ir192 m nb sinin 30 gün sonrakı aktivliyi n q d rdir?ə ə ə ə ə
Formül: At = Ao e –λt
= 10 x e (–0,693/74,5)x30
= 10 x e –0,279
= 10 x 0,756
= 7,56 Ci
16
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları

17. TTəərsrs KvadratKvadrat QQanunu:anunu:
I1 D2
2
-------- = ---------
I2 D1
2
I1 = D1 məsafədəki radiasiya şiddəti
I2= D2 məsafədəki radiasiya şiddəti.
I1 qiym tiə aşağıdakı kimi hesablanır:
I1= M nb ninə ə aktivliyi x R/HM d yə əri x 1000 mR/saat
Yuxarıdakı hesab; D1= 1 metr üçündür.
17
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları

18. Misal :
10 metr m saf d 200 mR/saat radiasiya şidd ti ver n bir m nb nin 20 metrə ə ə ə ə ə ə
m saf d ver c yi radiasiya şidd ti n q d rdir?ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Yuxarıdakı m lumatları T rs Kvadrat Qanununa yerl şdirdikd ,ə ə ə ə
200 20 2
200 x 100
----- = ------ I2 = -------------
I2 10 2
400
N tic Iə ə 2= 50 mR/ saat
18
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları

19. Misal :
15 Ci aktivliy sahib olan bir Ir-192 m nb d n 30 metr m saf d ki radiasiyaə ə ə ə ə ə ə
şidd ti n q d rdir?ə ə ə ə
D y rl rin düsturda yerin qoyulması ilə ə ə ə ə
I1 = Aktivlik x R/metre.saat x 1000 v Də 1 = 1 metre
15 x 0,5x 1000 30 2
7500
------------------ = ------ I2 = -------------
I2 12
900
N tic Iə ə 2= 8,33 mR/ saat
19
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları

20. YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
EKRANLAMA
Yarı D yə ər Qalınlığı (HVL):
radiasiya şiddətini yarıya (1/2) salan material qalınlığıdır.
Onda bir D yə ər Qalınlığı (TVL):
radiasiya şiddətini onda birinə (1/10) salan material qalınlığıdır.
T l b olunanə ə HVL də ədi: Io / I = 2n
T l b olunanə ə TVL də ədi: Io / I = 10n
Io : Gələn radiasiya I : materialdan keçen radiasiya n : t b qə ə ə sayı
20

21. 21
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA

22. 22
DD yəyə işikişik MateriallarınMaterialların Yarı DYarı D yə əyə ərr QQalınlıalınlıqqları (HVL) mmları (HVL) mm
Material
Mənbə
Uran Qurğuşun Polad
Beton və ya
Aliminium
Ir-192 3.3 4.8 15.5 48.0
Co-60 6.0 12.4 22.1 66.0
Cs-137 4.5 6.3 17.3 53.3
1 TVT = 3,3 HVL1 TVT = 3,3 HVL
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA

23. 23
EkranlamadanEkranlamadan sonraki radiasiya şiddsonraki radiasiya şiddəətinintinin mü yy n olunmasıə əmü yy n olunmasıə ə
I = Io e –μt
I ekranlama sonrası radiasiya şiddəti
Io ekranlamadan vv lkiə ə radiasiya şiddəti
e exponansional sabit (= 2,72)
μ Lineer azaltma/ udma koofisenti = 0,693/HVL
t ekran materialının qalınlığı
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA

24. Misal :
Bir Ir-192 m nb d n yayılan 200 mR/saat şidd tind bir radiasiya 50mmə ə ə ə ə
qalınlıqlı poladdan keçdikd n q d r qalır?ə ə ə ə
Düstur: I = Io e –μt
= 200 x e –(0,693/15,5) x 50
= 200 x e –2,235
= 21,4 mR/saat
24
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA

25. SPESİFİK AKTİVSPESİFİK AKTİVLİKLİK
25
Spesifik Aktivlik:
Vahid kütl başına aktivlik. Vahidi : ci/grə
H r biri 1 qram v 10 Ci aktivlikli Ir 192, Co 60 v Cs 137 izotopların spesifikə ə ə
aktivlikl ri:ə
Ir- 192 Co – 60 Cs – 137
5gr 10gr 20gr
Bu misaldan yüks k spesifik aktivlikli m nb l rin fiziki ölçül rinin daha kiçikə ə ə ə ə
olduğu görülür.

26. 26
QAMMA şüalanma cihazlarıQAMMA şüalanma cihazları

27. 27
X şüaları elektromaqnitik spektrumun bir üzvüdür.
QAMMA şüalarından f rqi istehsal ş klidir.ə ə
Material yet rinc qızdırıldıqda istilik artdıkcaə ə
yaranan elektronlar materialı t rk edirl r.ə ə
Katod v anod arasındakı g rilm f rqı s b bi ilə ə ə ə ə ə ə
neqativ yüklü elektronlar pozitiv yüklü anoda
doğru yüks k sür tl h r k t edirl r. Bu h r k tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
tamamil boşalır v vakumlu bir sah d olur, ksə ə ə ə ə
halda elektronlar hava molekullari il çarpışaraqə
havanın ioniz olmasına dolayısıyla enerji itgisinə ə
s b b olurlar.ə ə
X şüaları, bu yüks k sür tli elektronların birə ə
mane t r find n (tungsten h d f – anot) aniə ə ə ə ə ə
olaraq dayandırılması n tic sind ld edilirl r.ə ə ə ə ə ə
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları

28. 28
* X şüa istehsalı effektsiz bir prosesdir, çünki
h d f g l n elektronların enerjisinin çoxə ə ə ə ə
böyük bir qısmı tungsten h d fl çarpışmaə ə ə
s b bi il istilik enerjisine çevrilm kl , ldə ə ə ə ə ə ə
edil n radiasiya enerjsi ise buna gör olduqcaə ə
kiçik olmalıdır. M s l n elektron enerjisininə ə ə
%99’ı istilik enerjisin , %1’i x-şüası enerjisineə
çevrilir.
* H ddind n artıq istil şm ni önl m k üçünə ə ə ə ə ə X şüa
sisteml rind soyutma sistemi qurulur.ə ə
* X şüa trubkasında yaranan radiasiya trubkadan
xaric beriliumdan (v ya şüş d n) hazırlanmışə ə ə ə
bir p nc r d n ötürülür. Berilium atom ağırlığıə ə ə ə
n kiçik, dolayısıyla radiasiyanı n az udanə ə
metallardan biridir.
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları

29. 29
Bir X şüası qrupunda kontrol parametrləri
 Trubka Voltajı (kV)
 Trubka c r yan şidd tiə ə ə (mA)
 Zaman (saniyə)
(X ray trubkasının radiasiya şiddəti “mA x saniyə” olaraq ifadə edilir.)
TrubkaTrubka Voltajı - Kilovolt (Kv):Voltajı - Kilovolt (Kv):
Kv artdıqda,
 Katoddan anoda geden elektronların sür tiə yaranan x şüası enerjisi artar.
 radiasiyanın materiala nüfuziyyət gücü artar.
X şüalanmaX şüalanma

30. 30
Bir X şüası qrupunda kontrol parametrləri
TrubkaTrubka c r yan şidd tiə ə əc r yan şidd tiə ə ə – miliAmper (mA):– miliAmper (mA):
mA artdıqda,
 Katoddan anoda geden elektronların sayı artar.
 radiasiya qrupundakı foton sayı artar, dolayısıyla radiasiyanın
şiddəti (şüa şiddəti) artar.
ZamanZaman::
kV, mA və material qalınlığına bağlı olaraq d yə işik ç kiliş parametrleriə üçün
‘Pozlanma diaqramları’ hazırlanmışdır.
X şüalanmaX şüalanma

31. S nayeəS nayeə radradiiooqqrafirafiyadayada ümumiyy tlə əümumiyy tlə ə 100 Kev – 25 Mev x- şüası enerjisi
istifad edilirə .
 Kev - Kilo elektron volt
 Mev - Mega elektron volt
31
X şüalanmaX şüalanma

32. X –şüası cihazları
 Daşınan cihazlar (400 Kv’a q d r X-şüası trubkalar,Crawlerl r v s.)ə ə ə ə
 Stasionar (Yüks k enerjili X şüası cihazları):ə
1. Van de Graff Generatoru
2. Cyclotron
3. Betatron
4. Linac
32
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları

33. 1.Van de Graff Generator 1–5 MeV
Elektrostatik generator olaraq da bilin n bu cihaz elektronlarıə
sür tl ndir r k yüks k enerjili radiasiya (1-5 MeV) yaradır.ə ə ə ə ə
İsidil n bir tel t r fınd n h r k t etdiril n elekronlarə ə ə ə ə ə ə ə
h r k t eden bir k m r , k m r vasit si il da yüks kə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
voltajlı bir terminala gönd rilir. Yüks k voltajlı terminaldanə ə
alınan elektronlar vakumlu bir şüş /metal trubka üçün d nə ə
keç r k istiqam tl ndirilir. Elekronların bu trubkanınə ə ə ə
sonundakı h d f çarpması il yüks k enerjili radiasiyaə ə ə ə ə
yaranır.
Güclü elektromaqnitl r istifad edil r k elekronlara veril nə ə ə ə ə
dair vi h r k t köm yi il yüks k enerjili radiasiya ldə ə ə ə ə ə ə ə ə
edilir.
33
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları

34. 2. Siklotron 5 – 10 MeV
Siklotron bir elektromaqnitin ucları arasına
yerl şdirilmiş geniş vakumlu silindirik birə
qutudan ibar tdir. Yükl nmiş hiss cikl rə ə ə ə
silindirik qutunun iç risin gönd rilir. İki Də ə ə
ş klind elektrod, aralarında boşluq olacaqə ə
ş kild qutunun iç risind yüks k voltajə ə ə ə ə
f rqiyl yerl şdirilir. Elektrodlardakı elektrikə ə ə
yükünün anid n d yiştirilm si il v olanə ə ə ə ə
maqnet sah sind n dolayı yüklü parçacıklarə ə
dair vi bir h r k t cızırlar. Qütbl r arasındakıə ə ə ə ə
boşluqlardan h r keçidl rd parçacıklar enerjiə ə ə
qazanırlar. M rk zd n trafa doğru olanə ə ə ə
h r k td s rh dd g ldikl rind h d fə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
doğru istiqam tl ndiril r k yüks k enerjiliə ə ə ə ə
radiasiya yaradılır.
34
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları

35. 35
3.Betatron 100 MeV
Betatron, elektronları (beta hiss cikl ri)ə ə
h r k t etdir r k yüks k enerjili radiasiyaə ə ə ə ə ə
yaradılır.
İşl m prinsipi, bir elektromaqnit yardımı ilə ə ə
sür tl ndiril n elektronların dair vi,ə ə ə ə
vakumlu bir trubka iç risind h r k tə ə ə ə ə
etdiril r k bir h d f yönl ndirilm si və ə ə ə ə ə ə ə
h d fl t sir sonunda da yüks k enerjiliə ə ə ə ə
radiasiyanın meydana g lm sidirə ə .
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları

36. 4.Lineer sür tl ndirici (Linac) 10-ə ə
30 MeV
Lineer sür tl ndirici yüklüə ə
hiss cikl rin yüks k sür td düz birə ə ə ə ə
yolda ir lil y r k h d fə ə ə ə ə ə ə
yönl ndirilm si prinsipi il çalışır. Birə ə ə
sıra dartma trubkalarından ibar tdir.ə
Bu trubkalar arasına t tbiq edil nə ə
yüks k tezlikli g rilm f rqi il yüklüə ə ə ə ə
hiss cikl r bir trubkadan dig rə ə ə
trubkaya keç rk n trubkalarə ə
arasındakı boşluqlarda enerji
qazanaraq v h d f yüks k sür tlə ə ə ə ə ə ə
çarparaq yüks k enerjili radiasiyaə
istehsal edilir.
27/10/17
36
X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları

37. X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLA LAQ SİƏ ƏMATERİALLARLA LAQ SİƏ Ə
Fotoelektrik T sir:ə
* 300 KeV-dan daha az enerjil rdə ə
yaranan udulma hadis sidir.ə
* Fotonun enerjisi sad c bir elektronuə ə
orbitind n çıxartmaq v daha sonraə ə
tük n r k udulmasıdır.ə ə ə
Hadis d sad c bir elektron yayılır.ə ə ə ə
37

38. Kompton Saçılması:
* 300 KeV – 1000 KeV enerji aralığında
yaranan bir saçılmadır.
* Fotonun bir elektron qoparması üçün
lazım olandan daha çox enerjisi varsa,
foton bir elektronu orbitind nə
qoparır, geri qalan z ifl mış foton isə ə ə
başqa bir istiqam td davam edir.ə ə
38
X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLAMATERİALLARLA
LAQ SİƏ ƏLAQ SİƏ Ə

39. İkiqat yaranma:
* 1,02 MeV-dan daha böyük enerjil rdə ə
foton yüks k atom nömr li materiallarlaə ə
t mas etdiyind bir elektron v birə ə ə
pozitron yayılır.
39
X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLAMATERİALLARLA
LAQ SİƏ ƏLAQ SİƏ Ə

40. S NAYEƏS NAYEƏ RADRADİİOOQQRAFİRAFİYADAYADA İSTİFAD EDİL NƏ ƏİSTİFAD EDİL NƏ Ə
FİLMLFİLMLƏƏRR
40
Radioqrafik filmin strukturu

41. Film tipləri
 Yavaş Film:Yavaş Film: Kiçik d nə ə böyüklüyü, maksimum ç kilişə zamanı və ən yaxşı
keyfiyy tə (Agfa D2, D3; DIN G1; EN C1, C2)
 OrtaOrta sür tliəsür tliə Film:Film: Orta d nə ə böyüklüyü, orta ç kilişə zamanı v ortaə keyfiyy tə
(Agfa D4, D5; DIN G2; EN C3, C4)
 Sür tliəSür tliə Film:Film: böyük d n li sturukturə ə , ən az ç kilişə zamanı və aşağı keyfiyy tə
(Agfa D7, D8; DIN G3, G4; EN C5, C6)
41
S NAYEƏS NAYEƏ RADRADİİOOQQRAFİRAFİYADAYADA İSTİFAD EDİL NƏ ƏİSTİFAD EDİL NƏ Ə
FİLMLFİLMLƏƏRR

42. EKRANLAREKRANLAR
Ekran tipləri
 Metalik Ekran:Metalik Ekran: Ən çox istifad edil nə ə ekrandır.
Qurğuşun falqa ekranlar (Qurğuşun + antimon)
* İstifad si t l b olunanə ə ə qurğuşun ekranın qalınlığı enerji səviyyəsinə
görə d yə işməklə bərabər ümumiyy tlə ə 0,125 mm-lik ön v arə xa
qurğuşun ekranlar istifad edilirə .
 FlFlüüororesentesent Ekran:Ekran:
Materialı Kalsium Tungstat. X v yaə γ fotonlarını aldıqlarında görün nə
işıq yayarlar (Flüoroskopiyada istifad edilirə ) Daha sür tliə amma daha
az keyfiyy tinə istənildyaxşı yerlərdə üstünlük verilir.
42

43. EKRANLAREKRANLAR
Ekranın Funksiyası
Birinci funksiyası :
Şüa g ldikd elektron yayarak görüntü yaranmasınaə ə ön mli ölçüdə ə yardım
edir.
İkinci funksiyası :
Ç kiliş zamanını aşağı salır.ə
Saçılmanın t sirini azaldır.ə
Ekranlar filml yaxşı t masda olacaq ş kild yerl şdirilm lidir.ə ə ə ə ə ə
43

44. KASETLKASETLƏƏRR
S naye radioqrafiyada istifad edil n kasetl r tibbd istifad edil nl r görə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ümumiyy tl daha elastikdir, nahamar s thl r asanlıqla yerl şdiril bilinir.ə ə ə ə ə ə ə
Film il ekran arasındaki t masın yaxşı olması vacibdir. Bu t mas yaxşı t minə ə ə ə
edilm mişs ekran t sirliliyini itirir, bel c qaçılmaz yarı kölg ön mli ölçüdə ə ə ə ə ə ə ə
artaraq görüntüd detal itgisin s b b olur.ə ə ə ə
Film nahamar s thl rd , m s l n dair vi qaynaq tikişl rind istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
edildikd , yaxşı bir t mas ümumiyy tl özünd n t min edilir.ə ə ə ə ə ə
Buna gör elastik v yumşaq plastik kasetl rin istifad si daha uyğundur.ə ə ə ə
Paketl m d n sağlam metod vakum paketl m dir. Bel c h m sıx birə ə ə ə ə ə ə ə ə
film/ekran t ması h m d işıq v n m sızmasının qarşısı alınır.ə ə ə ə ə
44

45.  Aşkarlanma (Developer) – Q l viə ə
 Stoplama banyosu (Stop bath) – Sirk turşusu-suə
 B rkitm (Fixing)ə ə
 Yuma
 Qurutma
45
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə

46.  Aşkarlama
 Filmin üz rind ki qoruyucu q l vi t b q sini qaldıraraq filmin içinə ə ə ə ə ə ə ə
t ması t min edir.ə ə
 Filmin üz rind ki pozlanmış (radiasiya almış) gümüş bromirə ə
d n cikl rini metalik gümüş v brom ionlarına çevirir.ə ə ə ə ə
Normal inkişaf müdd tə 20 0
C-də 5 d qiq dir.ə ə
46
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə

47. Stoplama prosesi
Prosesin m qs di filmin yuyulma işinin dayandırılmasıdır.ə ə
Su + sirk turşu qarışığıdır v ya aşkar suda da dayandırma işi yerin yetirilə ə ə ə
bil r.ə
Normal dayandırmanın müdd ti 1-2 d qiq dir.ə ə ə
Dayandırmadan çıxarılan filml r b rkitm banyosuna daldırılmadanə ə ə
vv l yaxşıca süzülm lidir, bel c b rkitm banyosunun ömrü uzadıla bilir.ə ə ə ə ə ə ə
47
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə

48. B rkitm banyosu (Fixing)ə ə
 Pozlanmamış v dolayısıyla aşkarlayıcı t r find n metalik gümüşə ə ə ə ə
dönm miş d n cikl ri film üz rind n ayırır.ə ə ə ə ə ə
 Pozlanmış v metalik gümüş dönmüş d n cikl ri is film t b q sininə ə ə ə ə ə ə ə ə
üz rin b rkidir.ə ə ə
 Ayrıca filmi s rtl şdir r k xarici mexaniki t sirl r qarşı dayanıqlı halaə ə ə ə ə ə ə
g tirir v arxivl m zamanını artırır.ə ə ə ə
Normal b rkim zamanı aşkarlanma müdd tinin iki qatıdır.ə ə ə
48
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə

49. Son Yuma
 Filmin üz rind ki kimy vi qalıqların aradan qaldırılması.ə ə ə
 Yuma axar suda edilm lidir.ə
 Normal yuma zamanı 20-25 d qiq olmalıdır.ə ə
 Yumanın filml rin arxiv ömründ çox böyük t siri vardır.ə ə ə
49
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə

50. Qurutma
Qurutma hava il edilm lidir.ə ə
Sür tli qurutma üçün xüsusi qurutma kabinaları v rulon tipli qurutma makinalarıə ə
vardır. Rulonlu qurutma makinalarının rulonları sıx n zar t edilm lidir. Kirliə ə ə
rulonlar qurutma sırasında film z r r verir. Maksimum qurutma temperaturu 35ə ə ə 0
C-ni keçm m lidir.ə ə
50
Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə

51. Film k narlarında kimy vi çizgil r veya bölg l r:ə ə ə ə ə Filml rin aşkarlayıcıya salındıqdan sonra sallanmaması n tic sind askıə ə ə ə
ç rçiv l rinin izl ri.ə ə ə ə
Açıq nöqt l r:ə ə Aşkarlanmadan önc film fixer t ması veya prosesd yet rsiz sallamadan dolayı film yapışan havaə ə ə ə ə ə
boşluqları v ya n mli qurğuşun ekran istifad siə ə ə
Tünd noqt l r:ə ə Aşkarlanmadan önc su damlalarının film t masıə ə ə
T zyiq izl ri:ə ə Avtomatik banyo rulonlarının exantirik çalışması v ya üz rind olan xarici madd l r.ə ə ə ə ə
Film yapışmaları: Banyoda v ya banyo sonrası yaş filml rin bir birl rin yapışması v ayrılmasından sonra emülsiyaə ə ə ə ə
t b q sının qalxmasıə ə ə
Film cızıqları: Filmin kasetl m d v ya banyo sırasında diqq tsizlikd n s rt cisiml rl t masındanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Tünd film qırılmaları v ya dırnak izl ri:ə ə Filmin pozlanmasından sonra banyodan önc qırılmasındanə
Açıq film qırılmaları v ya dırnak izl ri:ə ə Filmin pozlanmadan önc qırılmasındanə
Nizamsız ş killi tünd cizgil r:ə ə Köhn v köhn lmiş Qurğuşun ekran istifad sind nə ə ə ə ə
Nizamsız ş killi açıq cizgi v nöqt l r:ə ə ə ə Qurğuşun ekranla film arasında toz, kıl v s. qalmasıə
Qapqara bölg l r:ə ə Filmin ışıq alması (yırtık, d lik kaset istifad sind n)ə ə ə
Su damlaları (nöqt vi):ə Filmin yet rinc süzülm m si v son banyoda yaşlama madd si (wetting agent) istifad edilm m siə ə ə ə ə ə ə ə ə
Su izl ri (uzamış):ə Filmin yet rinc süzülm d n v ya ıslatma madd si olan banyonun istifad edilm m sind n sonraə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qurutma makinasının rulonlarının filmin üz rind ki suyu uzatmasıə ə
Filmd ki tünd r ngli axıntılar:ə ə Filmin aşkarlayıcıdan çox sıx çıxarılıb baxılması n tic si emülsiya t b q sının axması.ə ə ə ə ə
Barmaq izl ri:ə yaş ll filmi tutmak v ya quru ll yaş filmi tutmakə ə ə ə ə
Radioqrafda dumanlanma: Qaranlıq otağın lazım olandan daha işıqlı olması
Tünd çox sayda inc cızıqlar:ə Qurğuşun ekran cızılması (uyğunsuz kasetl m , köhn lmiş Qurğuşun ekran)ə ə ə
Bulanıq görüntü: Qurğuşun ekranın film tam t mas t min edilm m siə ə ə ə ə
Müxt lif nöqt l r:ə ə ə Illuminatorun üz rinin kirli olması v ya filmin t miz tutulmaması.ə ə ə
51
FİLMFİLM XƏXƏTALARITALARI

52. GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
52

53. Şüa Kontrastı
I0 parçaya g l n şüa şidd tiə ə ə
IP parçadan keç r k film çatan şüa şidd tiə ə ə ə
53
GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ

54. Şüa kontrastı b lli bir şüa cinsind nə ə
olan materialdakı z ifl mə ə ə
f rql rinin görüntüy yansıdanə ə ə
tündlük f rqi olarak bildirilir. şüaə
m nb d n asılı olmayaraq şüayaə ə ə
m ruz qalan materiala g l n şüaə ə ə
şidd ti test parçasındaki materialə
sür ksizliyinin test parçasınınə
arxasında yaratdığı tündlük
f rql rini hüdudlar.ə ə
54
GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ

55. FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ v FİLM KONTRASTIəv FİLM KONTRASTIə
55
Filmin gözl inc l n nə ə ə ə
t r find ki aydınlanma Lə ə ə F
olaraq bildirilirs filminə
gümüş strukturuna
uyğun tündlüyü D:
D = log (L0/LF) olacaq.

56. İdeal tündlük aralığı 2,5 – 3,0
Standartlarda v spesifikasiyalarda ümumiyy tl t l b olunan film tündlük aralıkları:ə ə ə ə ə
X şüası üçün 1.8 - 4.0
Qamma şüası üçün 2.0 - 4.0
Tökm l r üçün 1.5 - 4.0ə ə
56
I i
(vahid)
It (vahid) Digər tərəfə keçid % Tündlük
100 100 100 0
100 10 10 1
100 1 1 2
100 0.1 0.1 3
100 0.01 0.01 4
FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ v FİLM KONTRASTIəv FİLM KONTRASTIə

57. Tündlük ölçüsü densitometrl yerin yetirilir.ə ə
Densitometrl rin 3 aylıq periodda kalibr edilm si lazımdır.ə ə ə
Densitometr kalibrasiyası:
Pill li bir blokun radiografı olan filmə strip gaugelar istifad edilir. Filmə
stripin üz rind ki h r bir pill y aid tündlük mü yy ndir. Ölçül nə ə ə ə ə ə ə ə
tündlük d y rl rinin film strip üz rind ki tündlük d y rl rind n n az 5ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
d dind +/- 0,05 f rql eyni qiym t oxunmalıdır.ə ə ə ə ə ə
57
FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ vəvə DENSİTOMETRDENSİTOMETR

58. H SSASLIQƏH SSASLIQƏ
H ssaslıqəH ssaslıqə
H ssaslıqə sas nə ə iki faktordan asılıdır:
1. D qiqlikə
2. Radioqrafik Kontrast
H ssaslıq , film üz rind görüntüə ə ə yaradan “Görüntü keyfiyy tə
indikatorları (IQI) – Penetrametrlər)” ilə t yin edilirə .
58

59. GÖRÜNTÜ KGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏEYFİYY TİƏ vəvə H ND SİƏ ƏH ND SİƏ Ə LAQ L RƏ Ə ƏLAQ L RƏ Ə Ə
D qiqlikə
F rqə lı tündlükl rə ə sahib iki qonşu bölgə arasındaki s rh ddə ə ə yaranan z ifl m ninə ə ə
dərəcəsidir. D qiqliyə ə t sir ed nə ə faktorlar:
 H nd siə ə : H nd siə ə yarı kölg , şüaə nın dikliyi, kaset-film-ekran tam t masə
dərəcəsi.
 Film d n cikliyiə ə v ekran tipi.ə
59

60. Ş kild Ug il göst ril n h nd si yarı kölgə ə ə ə ə ə ə ə
aşağıdaki düsturla hesablanır :
F: fokus böyüklüyü
D: m nb -parça m saf siə ə ə ə
d : parça-film m saf siə ə
Standartlarcaq bul edil nUgd y ri=0,02”(0,5mm)dirə ə ə ə
H nd si yarı kölg nin ola bildiyi q d r azə ə ə ə ə
olması il yanaşı heç bir zaman sıfır olaə
bilm z.ə
Yarı kölg ni azaltmaq üçün :ə
 M nb -fokus ölçüsü Kiçik seçilirə ə
 Parça-film m saf si azaldılırə ə
 M nb -film m saf si artırılırə ə ə ə
D
Fxd
Ug =
60
GÖRÜNTÜ KGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏEYFİYY TİƏ vəvə H ND SİƏ ƏH ND SİƏ Ə LAQ L RƏ Ə ƏLAQ L RƏ Ə Ə

61. RadioqrafikRadioqrafik KONTRASTKONTRAST
RadioqrafikRadioqrafik kontrastkontrast
Bir radioqrafın iki qonşu bölgə arasındaki tündlük
f rqidirə .
Radioqrafik Kontrast
Parça Kontrastı Film Kontrastı
1. Material qalınlığı 1. Film tipi
2. Material tündlüyü 2. Aşkarlama ş rtl riə ə
3. Enerji s viyy siə ə 3. Ekran istifad siə
4. Saçılma
61

62. SaçılmaSaçılma
Saçılma tiplSaçılma tipləəriri
1. Geri saçılma: misal: dibd nə , arxa
divardan, film kasetlərindən vs.
2. Yan saçılma: misal: yan divardan v yaə
yanda duran obyektl rd nə ə .
3. Daxili saçılma: misal: Cismin özünd nə
v ya H nd si şə ə ə əklindən.
SaçılmanınSaçılmanın qarşısının alınmasıqarşısının alınması::
1. Filtrlər istifad etm kə ə – Qurğuşun , Mis
və s.
2. Maskalar
3. Diyafraqmlar
4. Qurğuşun Bilyalar
27/10/17
62
RadioqrafikRadioqrafik KONTRASTKONTRAST

63. GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
X şüası filmi Qamma şüası filmindX şüası filmi Qamma şüası filmindəənn niyəniyə dahadaha keyfiyy tlidirəkeyfiyy tlidirə ??
1. X şüa trubkalarındakı fokus nöqt si , Qamma radə ioqrafiyasında istifad edil nə ə
izotoplardan daha kiçik olduğundan yarı kölg çox daha kə içikdir.
2. X ray sınaqlarında voltaj dolayısıyla nüfuziyyət gücü material qalınlığına görə
t nziml n bil rk nə ə ə ə ə , izotoplarda belə bir imkan yoxdur. Yəni izotoplar ümumi orta
bir enerji s viyy də ə ə radiasiya yayırlar. Dolayısı ilə çox zaman materiala daha çox
nüfuziyyət olur v kontrast düşə ür.
3. İzotopların aktivliyi hüdudlu olduğundan ümumiyy tlə ə m nbə ə-film m saf siə ə
minimum tutulur. X ray t tbiqetm l rində ə ə ə mA artırılarak radiasiya şidd tiə
t nziml n c yind nə ə ə ə ə daha uzaqdan ç kiliş edil bilirə ə . Bu da yenə yarı kölgəni
azaltmaqda, həssasiyəti yaxşılaşdırır.
63

64. GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
H ssaslıq :əH ssaslıq :ə
Radiograf üz rində ə ölçüsü ən kiçik sürəksizliyin görülə bilməsidir.
H ssaslığın t yinə ə edilməsi üçün görüntü keyfiyy tə indikatorları (v yaə
penetrametrler ) istifad edilirə .
IQI tipl ri :ə
1. Tel Tip (EN tipi – Avropa v ASTM- Amerika)ə
2. Dəlikli Tip Plaka (ASTM - Amerika)
3. Pill liə Dəlikli Tip plaka (AFNOR – Fransa, EN )
4. CERL penetrametrleri (İngiltərə)
64

65. Telli Penetrametr IQI
10: başlanğıç teli 10-cu tel
FE: d mir v polad materiallar üçünə ə
EN: Avropa standartlarına görə
H r bir IQI’ın üz rind qalındanə ə ə
inc y doğru ged n 7 tel vardır.ə ə ə
(1FeEN, 6FeEN, 10FeEN, 13FeEN)
Seçimleri EN 462-1 v EN 462-3ə
standartlarına gör yerin yetirilir.ə ə
Düzgün tündlük bölg sind laq liə ə ə ə
telin n az 1-cisi görül bilm lidir.ə ə ə
65
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə

66. ASTM Tel Tip:
Sol t r fd ki 01,02,03,04,05 materialə ə ə
qruplarını v sağ t r fd ki A,B,C, D isə ə ə ə ə
4 set tel tipini göst rir.ə
H r bir penetrometr 6 tel daxildir və ə ə
bu tell rd n 1-i bir sonraki setdə ə ə
t krarlanır.ə
C mi dörd set A,B,C, D v 21 tel vardır.ə ə
Diametr 1,25 d f artaraq davam edir.ə ə
66
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə

67. ASTM Tel Tip:
67
Yüngül Metal Qrup
Qrup № Material
03 Magnezium
02 Aluminium
01 Titanium
Ağır Metal Qrup
Qrup № Material
01 Polad
02 Aluminium və Nikel
03 Nikel-Xrom-Dəmir ərintisi
04 Nikel-Mis
05 Qalay-Brünc
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə

68. ASTM Tel Tip:
68
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə

69. H ssaslıq Hesabı:ə
% H ssaslıq =ə görül bil n n inc tel diametri x 100ə ə ə ə
divar qalınlığı
H ssaslığın ümumiyy tl %2 v ya < %2 olması t l b olunur. (T zyiq altındaə ə ə ə ə ə ə
çalışan qablar v Boru x tl ri)ə ə ə
Bu s b bd n d likli tel penetrometrin qalınlığı material qalınlığının %2-si olmasıə ə ə ə
t l b olunur.ə ə
69
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə

70. 2. D likli Tip lent penetrametrl r :ə ə
Test parçası il eyni Material de v ümumiyy tl test parçasının %2’si qalınlığı nda olan,ə ə ə ə
üz rind farklı boyutlarda delikler bulunan ince metal bir şerittir. Penetrametrenin üz rind kiə ə ə ə
deliklerin çapları, T penetrametre qalınlığı olmak üzere, 4T, T v 2T’dir.ə
“2.0” yazısı test edilecek Material qalınlığı nı inch cinsinden vermektedir. Örneğin yukarıdaki
penetrametre 2 inch (50,8 mm) qalınlığı ndaki bir parçanın testinde kullanılır. “FE” yazısı ise
penetrametrenin Material sini göstermektedir.
70
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə

71. EkvivalentEkvivalent H ssaslıq dəH ssaslıq də əərrəəccəəsi 2 – 1Tsi 2 – 1T
Burada 2 r qə əmi, penetrametre seçiminde
qalınlıq material qalınlığının %2’si olduğunu
göstərir v görülə əbilən en kiçik dəlik 1T
olmalıdır.
EkvivalentEkvivalent H ssaslıqəH ssaslıqə ::== 100 TH
X 2
X - Materialın qalınlığı ....
T - penetrametre qalınlığı
H – görüləbil nə dəlik diametri
Həssaslıq
dərəcələri
Həssasiyət
1-1T 0.7%
1-2T 1.0%
1-4T 1.4%
2-1T 1.4%
2-2T 2.0%
2-4T 2.8%
4-1T 2.8%
4-2T 4.0%
4-4T 5.6%
71
Nüvə tətbiqləri
Təzyiq altında işləyən
qablar və
Boru xətləri
İnşaat tətbiqləri
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə

72. Misal :
Test Parçasının qalınlığı : X = 13 mm
IQI qalınlığı : T = 0,13 mm
Görül bil n n kiçik d lik diametri: H = 1,6 mmə ə ə ə
% h ssaslıq =ə 100 0,13 x 1,6
13 2
= % 2,48 (ekvivalent h ssaslıq )ə
72
Penetrametre seçim standartları
1. ASME Section 5 Article 2
2. ASTM E 747
3. ASTM E 1025
2. EN 462-1, EN 462-3
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə

73. RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
SW/SV
Ç nl rin v ucu açıq böyük diametrliə ə ə
boruların radyografiyasında
IQI Seçimi:
bir qalınlıq + bir gücl ndirmə ə
(reinforcement)
Minimum SFD:
D y rl ndiril n sah v H nd siə ə ə ə ə ə ə ə
Yarı kölg (Ug) t l bl rin görə ə ə ə ə ə
mü yy n olunur.ə ə
73

74. DW/SV
Xarici diametr: OD > 89 mm
boruların radyografiyasında
120 d r c aralıqlarla minimumə ə ə
3 ç kilişə
IQI Seçimi:
bir qalınlıq + bir gücl ndirmə ə
Minimum SFD:
Normal halda boru xarici diametri
alınır, H nd si Yarı kölg (Ug) t l bl riə ə ə ə ə ə
n z r alınmalı v boru xariciə ə ə ə
diametrind n az olmamalıdır.ə
74
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII

75. DW/DV (Eliptik ç kiliş )ə
xarici diametri OD < 89mm olan
borularda 90 d r c bucaqlarlaə ə ə
minimum 2 ç kilişə
IQI Seçimi:
İki qalınlıq + bir gücl ndirmə ə
Minimum SFD:
H nd si Yarı kölg (Ug) t l bl riə ə ə ə ə ə
75
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII

76. DW/DV (Superimpoz)
xarici diametri < 89mm olan
boruların radyografiyasında
Film yerl şdiril bilinm y nə ə ə ə
(Nozzle) v ya elips olunaə
bilinm y n v ziyy tl rdə ə ə ə ə ə
120 d r c bucaqla minimumə ə ə
3 ç kilişə
IQI Seçimi:
iki qalınlıq + iki gücl ndirmə ə
Minimum SFD: H nd si Yarı kölgə ə ə
(Ug )t l bl rin gör mü yy nə ə ə ə ə ə ə
olunur.
76
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII

77. SWP (Panaromik)
M nb nin m rk z yerl şdirilə ə ə ə ə ə ə
bilindiyi böyük diametrli boruların,
ç nl rind v radyografiyasındaə ə ə ə
Bütün çevr bir t k ç kilişl alınır.ə ə ə ə
IQI Seçimi:
T k qalınlıq + bir gücl ndirmə ə ə
120 d r c l rl qoyulmuşə ə ə ə ə
minimum 3 IQI istifadə
edilm lidir.ə
Minimum SFD:
xarici diametrin yarısı, H nd si Yarıə ə
kölg (Ug) t l bl ri n z rə ə ə ə ə ə ə
alınmalıdır.
77
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII

78. B: Poz d y riə ə (mA x d qiq )ə ə
FFD: M nb -film m saf si (cm-mm)ə ə ə ə
D: T l b edil n tündlük (density)ə ə ə
CF: Film Faktoru
78
ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə

79. polad ekvivalent Faktorları
79
ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə

80. X-ray -Poz Diaqramları:
Mü yy n birə ə
 tündlük
 Film tipi
 Material
 Qurğuşun ekran
 FFD
 Enerji d y riə ə
üçün hazırlanır.
80
ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə

81. QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
SürSürəəksizliklksizlikləərr
Sürəksizlik materialin strukturundakı
kəsikliklərdir.
Qüsurlar
Kod v spesifikasiyalara gör q bulə ə ə
edilm y n sür ksizlikl r qüsurlarə ə ə ə ə
deyilir.
81

82. 82
Offset/Mismatch/Hi-Lo; birl şdiril c kə ə ə
parçaların tam ağız ağıza g tirilm y r k oxə ə ə ə
qaçıqlığı olması halıdır.
Qaynağın açıq v tünd yarıları arasındakiə
inc v k skin çizgi Yet rsiz Penetrasyon’uə ə ə ə
(Incomplete penetration) göst rir.ə
Radioqrafik
Görüntü
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI

83. Yet rsiz Nüfuzetme [Incompleteə
penetration (IP) v yaə lack of
penetration (LOP)] ;
qaynaqçının kök yaxşı girm y r kə ə ə ə
kökü ritm m si s b bind n kökdə ə ə ə ə ə ə
bağlantının olmaması
S b bl ri:ə ə ə Yet rsiz qaynaq ağzınınə
açılması, uyğun diametrli elektrod
istifad edilm m si, yet rsiz qaynaqə ə ə ə
şidd ti.ə
83
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

84. rim Nöqsanlığı (Lack of fusion v yaƏ ə ə
Incomplete fusion-LF); dolğu metalının
ana materialla yet rli birl şm m si.ə ə ə ə
S b bl ri:ə ə ə Yet rsiz l h r k ti, uyğunə ə ə ə ə
olmayan diametrli elektrod, yet rsizə
amperaj, uygun olmayan qaynaq ağzı
ş kli, kirli qaynaq ağzı.ə
84
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

85. Çat (Crack-C); enin , boyuna, ulduzə
ş klind v ya krater çatı ş klind olaə ə ə ə ə
bil r.ə
S b bl ri:ə ə ə
Boyuna çat : Kök gedişind n sonra çoxə
gözl n r k hidrogen kövr kliyi,ə ə ə ə
qaynaqdan d rhal sonra mexanikiə
z rb .ə ə
Enin çat : çox soyuqda qaynaqə
edildikd , son tablama edilm dikd .ə ə ə
Krater çatı : Uyğun olmayan paso
başlanğıc v bitişi.ə
85
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

86. Kökd altk sik (Internal undercut-IU);ə ə
ana materialda kök k narında yarananə
oyuqlar.
S b bl ri :ə ə ə Uyğun olmayan diametrdə
elektrod istifad edildiyind , yüks kə ə ə
amperaj, uyğun olmayan l h r k ti.ə ə ə ə
86
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

87. Xarici üstk sik (external undercut –ə
EU); ana materialda qapaq gedişi
k narında yaranan oyuqlar.ə
S b bl ri :ə ə ə Uyğun olmayan diametrdə
elektrod istifad si, yüks k amper,ə ə
uyğun olmayan l h r k tiə ə ə ə
87
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

88. Şlaq qalıqları (slag inclusions – SI);
S b bl ri :ə ə ə
T k şlaq qalıqları (ISI)ə gediş bitişində
v başlanğıcında yet rsiz t mizlik v s.ə ə ə ə
Uzununa şlaq qalıqları (ESI) ana
material il qaynaq gedişl rinin arasınınə ə
yet rli t mizl nm m si v s.ə ə ə ə ə ə
88
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

89. Volfram qalıqları (TI); tungsten
elektrodla edil n qövs qaynaqlarındaə
elektrodun mü yy n zamanlarlaə ə
t mizl nm m si v ucununə ə ə ə ə
itil nm m si n tic sind qaynaqə ə ə ə ə ə
metalına qarışan qalıqlardır.
Tungsten bir çox metaldan çox daha
yoğun olduğundan çox açıq görünür.
89
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

90. Qaz boşluqları (Porosity – P); qaynaq
metalının soyuması zamanı çölə
çıxmağa fürs t tapmayan qazlardır.ə
Yuvarlaq, uzanmış v ya h r hansı birə ə
ş kild ola bil r. T k, küm halinda və ə ə ə ə ə
ya sıralı ola bil r.ə
S b bi :ə ə
Qoruyucu qazın yet rsizliyi, n mə ə
elektrod istifad si, torç v qaynaqə ə
ağzının kirli olması
90
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

91. Toplanmış qaz boşluqları (Cluster
porosity – CP);
elektordun n m olması v ya qoruyucuə ə
qazın yet rsiz olması s b l rind nə ə ə ə ə
yaranan qaz boşluğu yığınıdır.
91
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

92. Kökd yilm (iç yilm )ə ə ə ə ə
(Internal concavity - IC);
yalnış elektrod h r k tind n yaranır.ə ə ə ə
92
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

93. Soyuq mindirm s b bind nə ə ə ə
rim nöqsanlığı (IncompleteƏ ə
Fusion due to Cold Lap - IFD) ;
elektrodun ana metalla v ya birə
önc ki qaynaq pasosuyla tamə
birl şm m sidir. Elektrod riyirə ə ə ə
ancaq material v ya önc ki gedişə ə
ridilm d n riy n elektrod rintisiə ə ə ə ə ə
rim miş material üz rin yığılırsa,ə ə ə ə
bu soyuq mindirm dir.ə
93
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

94. Yet rsiz gücl ndirm (Inadequateə ə ə
weld reinforcement v ya externalə
concavity – EC) ; qaynaqda ideal
olaraq 1,6 mm yüks kliyind qapaqə ə
yüks kliyi (reinforcement) olmalıdır.ə
Reinforcement, ana materialdan
daha aşağıdırsa, bu filmd materialaə
nisb t n daha tünd görünür v buə ə ə
bir sür ksizlikdir.ə
94
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

95. Artıq nüfuziyy t (Excessə
penetration); kökd standartlardaə
göst ril n artıq reinforcementə ə
yaranmasıdır. Artıq nüfuziyy tinə
d r c si üçün Vizual müayinə ə ə ə
edilm si lazımdır.ə
95
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

96. Yanma (Burn through-BT); daha
çox istilikd n v ya yalnış elektrodə ə
h r k tind n dolayı atılmış olan kökə ə ə ə
gedişinin deşilm sidir.ə
96
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Radioqrafik
Görüntü

97. FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ
 İlk vv l filmin keyfiyy ti ş rh olunur, d y rl ndirm sırasında keçid üçünə ə ə ə ə ə ə ə
q rar verilir.ə
1. T tbiq edil n radioqrafik texnikaə ə
2. Tündlük
3. Penetrametre seçimi v h ssaslıqə ə
4. Filmin t yin edilm si (markalama)ə ə
5. Filmin hat etdiyi, d y rl ndirm bölm siə ə ə ə ə ə ə
6. Film x talarıə
 Daha sonra sür ksizlikl r mü yy n edilir, raporta qeyd edilir.ə ə ə ə
Mü yy n olunanlar h qiqi sür ksizlikdirmi, yoxsa film x tasıdır olduğunaə ə ə ə ə
q rar verilir.ə
97

98. Radioqrafik müayin y başlamadan önc aşağıdakı xüsusiyy tl rə ə ə ə ə
n z r alınmalıdır:ə ə ə
1. Test parçasının ş kli v emalat üsuluə ə
2. Qalınlıq
3. S thin v ziyy tiə ə ə
4. Qaynaq birl şm ş kliə ə ə
5. Material
6. Termiki tablama
7. T r fl rin v ziyy tiə ə ə ə ə
98
FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ

99. d y rl ndirm işind aşağıdakı m lumatlar da lazım olur:ə ə ə ə ə ə
1. Radioaktiv m nb fokus ölçüsüə ə
2. M nb -film m saf siə ə ə ə
3. Qaynaq yerl şm siə ə
4. Film yerl şm siə ə
5. Müayin bölg siə ə
6. Film seçimi
7. Ekranlar
8. Film aşkarlanma texnikası v banyo ş rtl riə ə ə
99
FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ

100. STANDART v KODLARəSTANDART v KODLARə
q bul kriterə iyaları üçün ümumiyy tlə ə istifad edil n standartlar:ə ə
 ASME B 31.3 : Power Piping
 ASME Section IX : Qualification of Welders
 API 1104 : Pipeline Welding
qüsurlar üçün keyfiyy t sə əviyyələri t limatıə
IIW kataloqu : Sürəksizliklərin sinifləndirilməsi üçün istifad edilirə .
100