Karmaşık Sayılarda Süreç

1. Hatice TÜRK
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi
Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı
www.ksu.edu.tr
KARMAŞIK SAYILAR

2. KARMAŞIK SAYILAR
Sayma ve sayı kavramı, onbinlerce yıl önce bilinmesine rağmen, negatif sayıların
varlığı Avrupada ancak 16. yüzyılda benimsendi.
Negatif sayılara bakışın negatif olduğu dönemlerde karesi -1 olan bir sayının
varlığı elbette kabul edilemezdi
 Ancak günümüzde karesi -1 olan bir sayının varlığının da en az reel sayılar kadar
gerçek ve tartışılmaz olduğu biliniyor.
 Tarihte 1,2, 3,4, 5,… gibi sayma sayıları dışındaki sayıların uzun süre kolayca
kabul edilmediğini görüyoruz.Çünkü somut olarak 3 elmadan 5 elmayı çıkarmak
imkânsızdı ve insanlar da böyle düşünüyorlardı. İskenderiyeli ünlü matematikçi
Diophantus bile Arithmetica isimli eserinde 4x + 20 = 0 denkleminin çözümü için
‘absürd’ ifadesini kullanmıştı.

3. İskenderiyeli matematikçi ve mühendis Heron’un (10 – 70) kesik
piramit şeklindeki cisimlerin hacmini hesaplarken karesi -1 olan
bir sayı ile karşılaştığı ve bunu ilk fark eden matematikçi olduğu
iddia ediliyor. Heron’dan sonra Diophantus’un da sadece kesik
piramit değil diğer geometrik hesaplamalarda da bu sayılarla
karşılaştığı iddia ediliyor. Ancak bu döneme kadar
matematikçilerin bu sayıların varlığını kabul ettiklerine dair somut
bir bilgi yok.

4. Sanılanın aksine, negatif sayıların karekökü ikinci dereceden değil, üçüncü dereceden
(ax3 + bx2 + cx = d) denklemlerin çözümü sırasında ciddi olarak düşünülmeye başlandı.
İkinci dereceden denklemlerin çözümünde karesi -1 gibi negatif bir sayının olamayacağı
düşünülerek çözümün olmadığı kabul edilmişti. Ancak üçüncü dereceden denklemlerin
çözümünde durum farklıydı. Çünkü böyle bir sayının varlığı veya benzer bir yaklaşım,
çözümde büyük kolaylıklar sağlıyordu.

5. Cardano kompleks sayıların cebirde kullanılmasını sağlayan ilk bilim insanı
olarak biliniyor. Cardano’dan sonra Rafael Bombel-li’nin konuyu daha detaylı
ele aldığını görüyoruz. Bombel- li kompleks sayıları kullanarak üçüncü
dereceden denklemlerin köklerini daha kolay bulduğunu belirtmişti.
Cardano’dan Euler’e kadar geçen dönemi kompleks sayıların ikinci dönemi
olarak kabul edebiliriz. Önce varlığı kabul edilemeyen, sonra üçüncü
dereceden denklemlerin çözümünde büyük kolaylıklar sağladığı için üşenerek
de olsa kabul edilen ve daha sonra çok sayıda matematikçinin üzerinde
çalıştığı ve adeta kimliğini aydınlattığı bu sayılar, Euler’le birlilkte artık
üçüncü dönemine giriyordu.

6.  Kompleks sayıların bulunması ve buna dayalı kompleks analiz,
matematikte görünürde birbirleri ile ilgisi olmayan çok sayıda farklı konu
veya nicelikler arasında bağıntı bulmayı son derece kolaylaştırıyordu. Euler
’in 1748 yılında bulduğu eşitlik buna en güzel örnektir. Euler , bütün reel 0
(theta)’lar için
ei0 = Cos0 + i sin0 olduğunu ispatladı.

7. Matematikçiler prensi olarak kabul edilen Gauss, bu sayılar için
‘kompleks sayılar’ ifadesini kullandı.
 Kompleks sayıların ne tamamen reel ne de tamamen sanal
olmadığı görüldü. Aksine ikisinin karışımıydılar.
Gauss’un çalışmalarıyla kompleks sayılara adeta resmiyet
kazandırıldı.
Gauss, kompleks sayıları bir düzlem üzerindeki noktalar şeklinde
düşünerek matematiğin ‘kompleks analiz’ denilen dalının
temellerini attı.

8. TEŞEKKÜRLER