this handout prepared for graduate class of AfarAf and literature Department in order to enable the to conduct research on Afar language and literature as well as Afar culture.

1. Nammay hayto Mafdaga
2. Fokkaaqô Taqabi kee Gexso
2.1. fokkaaqô Taqabi maca?
Taqabi/Calway maca?
Taqabi iyyaanama tekkoy hinnammay gurray nagay/duddal geyoonuh/yaxigoonuh
hinnammay dagoomuy tamixxegey baxxaqisoonuh gidbi kinni. Is katarak yan
biyak le taqabiy/caagidiy elle walalaanam/abinah edde oobaanam kee akak
yayseenim faxximta. Taqabi, taqabi mafdagay meqe bica le gexsoy tamu le kee
massat yan yakumik ciggillit yaffiggidime.
Fokkaaqô Taqabi/calway maca?
Fokkaaqô taqabi yascassem wuli gidbaabinay fokkaaqe tuᴗmabul le caddol takku
hinnammay abini gurrih caddol innak teenal edde yangoorowemiy/boodaamay
calli faxxa. Tohi taagah, fokkaaqô taqabi iyyaanam fokkaaqe yanih yan taqabih
yayse calli akah geya ‘keh faxxa kinni. Fokkaaqô taqabi gidbaabinay/calwayay
fokkaaqe hinnay, scientific gaanta/egla hinnay industry hinnay doolat missoyna
hinnay ayyunti edde boodamay/geyamay adda le geeyih/fahmih kee bica le callih
secta kinni.
Inkih yan taqabi fokkaaqima?
Isin lowsime wayta/qadad kak amixxige sinni/wayta ayyuntiino, madduur/qidaddo,
dariifa, tu-barittô w.w ih taqabitteh marot/addat elle tantin innal, sin cubbi/hangi
faxxa baxaabaxsa le calwayittel/taqabittel addatino le goranto yasgoroweenim
kaxxam gidbi. Tohi saabitih, isi woo taqabittey kaxxa gidbaabinak/calwayak taniiy
kok sissik cubbi faxxa elle taaxaguh aakam baaxitte/dariifa daabissuh kaxxa
muxxi. Kaaduk, sinni esser: yi fayxi, xiqto, abak raag/ixxiga mankel massowta
cayla le goranto abuh?

2. 2.2. Fokkaaqô Taqabih Dooro
Fokkaaqô taqabiy misso elle abaanam faxaana, cubit doorimtam faxximta. A
cadar/taama gidbih. Ta angaarawal cato/qokol fokkaaqô mascassak biyyiimam
takke. Akkewaytek, fokkaaqô taqabitte marak beyaanam (borrowed) xiqqiime
waytaamik amakkaquk kulli fakkaaqe sinni/isinni wadba/wadu (salvation) geyam
faxximta. Fokkaaqe taqabi moyyak/mesenkecak yawqem faxinta. Tokkeek
fakkaaqo mascassa, fokkaaqe caagid edde doora dubi hato takkem xiqta. Takkay
ikkah, a katayta ximmooma fokkaaqoh, fokkaaqô taqabi hinnammay subject/caagit
fokkaaqeh tambullem takkeh.
1. Ammunti faxximtaama/muxxi?
Abni fokkaaqoh (Appleid Research) maasayyooyih aqayyare, fokkaaqô xalot yani
taqabitte massoysuh/yaysiisuh catam xiqa hinnammay maxiqa iyyaanam tiyak
teena. Atu fokkaaqe akah kinnitonnah edde ceynittam faxximtam ammuntay litok
hunun abnissoosa.
2. Ammunti qusba?
Ku ammunti issi qaynatak qemmo/qusbah iyyoonuh ugut mali (pointless). Ah nafqi
merit ammunta hinna. Massowte missoy faxximta/muxxi le esseroy xeye wakih
geytoota/xalittet ugutté massowte misso, hadal gurray ugtima sinniimik temeete
‘ek maggih tayse acwa ixxigah abta. Maggo wak aben caagid annak doorimam
mafaxximta, faxe qusba mabla/fikrat qidaana gidbi taama/cadar kinnih taaga.
3. Ammunti uddurul/waktil gexa?
Meqe fokkaaqo naharsi fokkaaqo xissimam faxximta laakin tetik qorrak takkem
mafaxximta. Atu antam duma abbimtem tekkek, taqabi away edde yan waadok
biso farakkisaanam xiqimta ‘keh esser. Ossotinah, fokkaaqo uddurut “yan (live”
caagitil abaanam muxxi/fula le.
Ceelalloh, katayta ammuntitte cubbusa:

3. 1) Pooliyo biyakih sabab kee raat Qafar Rakaakayak Awaash Fanti Qalé
magaalal
2) Malaariyâ biyaakih sabab kee raat Qafar Rakaakayak Logyi Magaala
3) Qafar af Qafar Rakaakayal Taamah af akah akkewaamak taqabitte raatisiyya
Dagal tan sidiica ammuntittek tiyak teyna doorat ‘keh essertimtek manni ammunta
meexetto?
4. Ammunti uddurul yamurreqe koh?
Daga tan masayyoyit ossotinah fokkaaqô ammuntih dooriyyal cagla/numtin amô
mabla cubit edde haanam/gatam faxximta.
Cagla/Numtin amô mabla macay?
i. Fokkaaqô dudda: taqabi atu ixxiga/xiqto kak leto kee elle dooqaysimte
filxi (field) takkem faxximta. doorte caagid/ammuntal addatino le
goranto abtuh atu tani tiyoorittet (theories), tumabulittet (concepts),
maknayittet (techniques) kee madqooqit exxaga taallem kok faxximta.
ii. Fayxi kee sorkoco baxi fayxi (interest and enthusiasm): ammuntat
naba fayxi litom ismit. Kaxxa qaago/hammi ammuntal allewaytek
fokkaqo arac xagsu/ellacabo fan baahtu wakti kee energy akah heetto
iyyaanam waag le/sakki le.
iii. Maalu cubbit haanam: Kabat leto gorato gexsissuh faxsiisa maali
cayla/gadda litnkee tasmitem faxximta. aki qulumittey maali qokol geytu
akak xiqta baxaabaxsa le caddoodat culata awqenti estimate tallem
faxximta.
iv. Wakti/Uddur: xiinisoonu duudadan fokkaaqo proojecktiy xagen waktit
edde gaba kalu waah ekraarisaanam kaxxam faxximtama.
v. Xiinisso cubbit hayiyya issi missoh dariifat: kusaq/misso kok inki
katuuk gaba kaltuh faxxisimta inkih tan xiinisso caagidah cubbi tacem

4. faxximta. Masalan, baxaabaxsa le raawoowil/caddoodal tan xiinisso
dagaritte, sississin sehda hortaati/hortitte, xiinise, esseritte,
gabbatitte/makeeloola tasgoorowe, hadaf hortaatik esserik gacsa
(interview) tasgoorowuh koh yafsecenim, hinnammay faxxiima/muxxo le
staatistiks (statistics) kee xaakumet (document) ‘geyto (access) litom
ismit.
2.3. Fokkaaqô taqabih raceynaani
Muxxi le raceynaaniy gorantoh taqabi doora kideh nee xiqsissa tan. Keenik garab
kataytam keeni:
1. Mihratiinô Ixxiga/abak raag: fokkaaqo taqbik kaxxa xalot le raceynaanik
tiyak teyni mihratiinô ixxaga/abak raag scholar innah.
Barseynit/kabirwa barrittô golih addal barteynit adabi, barsiyyi
maknay kee aqayyare xalotu satta sinna cubbit heelon.
Deraafe caagid wakta mari (Invironmentalists) dariifa taqabitte
ceelalloh Pollution, dariifa boolaatiyya innah tanim cubbit heelon.
Xiinise/xiinisso saqal issi massoynah addal xiinisso taqabitte cubbit
heele.
2. Angaaraw kee walal sinaamá luuk: fokkaaqe konferentittel, seeminarittel
hinnammay ummata/saariq lekcherittel fokkaaqot nagay tan ixxiga le maralliih
fikratitte keefiyu baxaabaxsa le arocitte yaalem takkeh.
3. Mala/niyat tan afeytak Asgoorowiyya (influence from theory): fokaaqe issi
missok/kusaaqak temeexege filxit baxaabaxsa/maggo malooli (theories) amo
tabam/yamaatem takkeh. Inki inki wak malâ mohoodo abni caalatih fan baahan
wak kaxxa taqabi takke. Malâ abnih baxxol/foxol mannal adeedu haynam xiqna
ittah tan tiya fokkaaqo taqabih muxxi le raceynak tiyak teyna takkem xiqak ten.

5. 4. Mihratiinô feerayso-wag/maaqita: missô/fokkaaqô filxil mihratiino maaqita
agaaradisiyyi ayyunti kee dariifa taqabittey sissik callih/cubbih raceynah innal
tagdubem xiqtah. Fokkaaqô gabbaaqitte(research report), baar le matbaqak
uxuxxusoosa (abstracts), sanati kitooba (yearbook), qangor maybaqarra
(dictionary), fokkaaqô mascossi (research guide), w.w. fokkaaqimtam faxxismta
‘ikey faysaana/warsa kinni.
5. Ayyutiino kee metebaanek awaki waktih milaagitte (contemporary social
and technological changes): ayyuntiino kee metebaane milaagitte baxaabaxsa le
massoynaani elle taamitan inna qeegissah, wohim sarrak ayyuntiio
qidaddo/madduur kee aki ayyunti kissoosâ milaagu bahtu waytaama. Qusba dadal,
fokkaaqoh qusba taqabitte waqinal cayya hayta (yanih yan taqabitte amixxige 'kah
sugte qusba dadalal tammule/tamixxige).
1.4. Fokkaaqô Taqabi baxxaqisiyya
Fokkaaqô taqabi gital kee qadauk baxxaqisaanam fokkaaqô missok muxxi le
exxa. Fokkaaqqo qataatakot gaba kak kalaanam mafaxximta (fexe sababahay
takku fokkaaqok xeyuk amurriqeyyo axcuk yaysisskeenim maxxiqimta).
Takkay ikkah, abinal ahim wadiril/sarrak maggo taqabitte bahtam qag qagitak
amo kak wakteen. Takkek ugutak, fokkaaqô taqabí axaw allinnaan
ximmooma/points inkkih gitah tan/bica le muxxi acayuk gexso le gurra
(systematic manner) baxxaqisimtam faxximta. hadafah arac xagsoonuh ahal
katayta yakamik ciggiilette amo beyal tiyaak tiya ciggiilisak qemmisaanam
tabbixe.
1) Taqabi maxco amo beyal/beyi gital
2) Taqabi caalat afhimiyya
3) Geytimta feerayso-wag kusaaqisiyya
4) Fikratitte walalal dadlisiyya
5) Fokkaaqô taqabi tamitiyyi ekraaro fan rephrasing

6. Sinni/issin fokkaaqoh taqabi baxxaqisaanamak amô raaq (advantage)
Issi fokkaaqoh hadafal/madmal soltuh koo tanfiqe
Faxxiime wayta/sinni kee qaddoowe sinni tu-mabulitte daggossa
Faxxiima wayta xaagit faxxiima xaagit baxissa/meexxa
Katayaanam faxximta maknayitte kee fokkaaqô migtitte baxissa
2.6. Fokkaaqô gexsit
Fokkaaqô gexsit fokkaaqo duddal dudusoonuh ittal lakayle abinitte hinnammay
yaakamik ciggiilitte tabbixe kee ta yaakamik ciggiilittek faxxiima raat/xalu. Ahak
gubal tan chart fokkaaqô gexsit nagay tascasse.
Weelo: 1 fokkaaqô gexsit
2.6.1. fokkaaqô gexsitih yaakamik ciggiilitte
Fokkaaqo yasgoorowen wak, fokkaaqe katayam faxximta yakamik ciggilitte tan.
Fokkaaqô yaakamik ciggilittee mutually exclusive hinnon; mabaxsiman tonnaah
mayaggiriqqan. Yaakamik ciggilittek hunun xisne/massos fokkaaqek fokkaaqel
baxsimta, fokkaaqo qaynat kee adopt elle aben gurral. Takkay ikkah, ummaan
qaadiy yaakamik ciggiilittey ahak gubal rorte, fokkaaqô gexsit wagsiisak
manfaqat le baxsa le maknay weeditte aceele/tace.
1. Taqabi meexo kee baxxaqisso: fokkaaqeynit essero hinnammay taqabiy raddi
akah geytime waak qemmisan.
Fokkaaq
ô taqabi
baxxaqis
Tu mabulitte,
mabul
maknayitte
kee fokkaaqô
xalootitte
sekkaacis
Akkaloy
litte xis
Fokkaa
qo
massos
Xaagi
t
esket
Xaagit
kusaaqis
(akkaloylit
te igirrib,
tenek)
Maqnisay
gabbaq/x
ayyos

7. 2. Angaaraw le feerayso-wag amô wagitto: ahim fokkaaqe duma amaxxagug
sugteemiy taqabi wagsiisak elle xayyowsa caddo.
3. Akkaloylitte xisne hinnammay rakiibô esseroora/fokkaaqô madma:
sidiccatto caddoo akkaloyla hinnammay rakiibô esserooraxisney foociafkanitte
fokkaaqô angagoyyak tascassa.
4. Fokkaaqô Maknaybaxxaqisiyya: ahim fokkaaqe amo beyi filosoofi
(philosophy) hinnammay radmoy/maknayay (principle/methods) kay fokkaaqoh
taamoomi wiiddu wayta elle yargiqqe yakamik ciggil.
5. Xaagitaskottiyyi maknayitte/mansoofa asmaate:ta raawal fokkaaqe
mansoofay xaagit gaaboysiyyal hinnammay mekeelissô gexsitil edde xooqaysimtu
waytaana.
xaagit gaaboyna, kussaaq, kee maqnisso: xaagit askottih mansoofa massowteek
wadih, akkaloya oggolaanam/cinaanam hinnammay rakiibô esserooray ugutte
gacsoonuh ciggilta loojikaalak tan maaqattaa filxi addat xaagit gaaboysoonu.
7. Xalootitte uxuxxisiyya: ahim caddoy xalootitte edde baxsimta/tamixxige,
uxuxxisimta, kee akkaloyli oggol kee cina edde takke.
8. amô gacsitte xisaanam kee taqabih bica le callitte yaceenimi: ta maaqatal amo
beyta mablaali hinnammay fayya le caddoltu-mabulitte elle takke kinni.
9. Abinal Assiyya: tahim tontocowwe recommendations ik taamat culaanam
hinnammay fokkaaqo xalootitte tatrusuunuh/fikiikisoonuh modod arac hinnammay
saami gorrisaanam.
Missô fokkaaqoh maaqattooti dagal mablal baxsimta way abinal nublek usun
xaynal yangooroweeni tonnaah daayim riijixik yan yakamik ciggil kataytam
hinnay inki inki waqdi ittal lakayleh ittat tabaanah.
Fokkaaqok yakamik ciggil kissoosak amo beyi daabisso elle kataytannal tan:
1. Fokkaaqô ammunta dooro
2. Fokkaaqô taqabih baxxaqisso
3. Feerayso-wagih amô wagitto kee reference gaaboyso

8. 4. Doorime ammuntak udduurul edde yan caddo acassaale
5. Akkaloylitte xisne
6. Fokkaaqo design aba
7. Nummah agaarad
8. Xaagit kusaaqisso
9. Xalot maqnisso