1. 1
‘Kunst: Goed bekeken’ – Blok IV
Barok en Rococo, Neoclassicisme en Romantiek, Realisme en Impressionisme
Samenvatting college 4: Romantiek en Neoclassicisme
Schilderkunst en Beeldhouwkunst
Romantische schilderkunst in Engeland
De Romantische schilderkunst in Engeland kan worden onderverdeeld in twee
stromingen:
- in de ene staat de mens centraal in een visionaire wereld (Füssli en Blake)
- in de andere staat de natuur centraal (Contable, Turner)
Johann Heinrich Füssli (Zwitser van geboorte, maar woonachtig in Engeland) heeft net als
Goya een voorliefde voor het macabere, akelige en spookachtige
Zo laat zijn ‘Nachtmerrie’ (1781) een angstaanjagend beeld zien, gevuld met mysterie en
paniek, gecombineerd met een vreemde ‘zwarte’ humor
Johann Heinrich Füssli, De nachtmerrie, 1785-90, olie op doek, 76 x 64 cm, Goethemuseum, Frankfurt
Gorechtkade 37a
9713 BE Groningen
06 – 5498 5197

2. 2
William Blake zal een geheel eigen stijl en onderwerpskeuze ontwikkelen
Blake is van mening dat de oude traditionele Christelijke waarden vervangen dienen te
worden door een persoonlijke en subjectieve godsbeleving
Hij put daarbij uit eigen ervaringen, maar ook uit de werken van schrijvers als Dante,
Shakespeare en Milton
Blake is een man v.h. gevoel i.p.v. het verstand, een romanticus
Hij blijkt een mystieke inslag te hebben en krijgt visioenen die hem later in z'n leven
zullen leiden
In zijn eigen profetische boeken schept hij een persoonlijke mythologie, met science
fiction-achtige figuren als ‘Nobodaddy’
Blake’s voorstellingen zijn complex en moeilijk, maar blijven nog wel verhalend
In de landschappen van William Turner komt de Romantische voorliefde voor het
pittoreske en het sublieme goed tot zijn recht
Turner legt de nadruk op het noodlot, op de hulpeloosheid v.d. mens t.o.v. het
natuurgeweld
De mens staat nietig tegenover de krachten v.d. natuur
Voorbeelden:
- ‘Sneeuwstorm terwijl Hannibal over de Alpen trekt’, 1812
- ‘De brand in The House of Parliament’, 1835
- ‘Het slavenschip’, 1840
De landschappen zijn wel gestoffeerd, maar de figuurtjes zijn relatief klein en vallen in het
niet bij de overweldigende natuur
William Turner, Houses of Parliament on fire (16 Okt. 1834), 1835, olie op doek, 91 x 122 cm, Museum of Art,
Philadelphia

3. 3
De andere belangrijke Engelse Romantische landschapsschilder is John Constable
De stijl van Constable verschilt wezenlijk van die van Turner: hij verzet zich resoluut
tegen alles wat naar fantasie zweemt
Hij is van mening dat de landschapschilder uit moet gaan van waarneembare feiten en
schildert daarom bestaande plekken in zijn eigen omgeving
Daartoe maakt hij talloze voorstudies, waarin hij met meteorologische interesse de
eindeloze schakeringen en kleurtonen in de lucht en de wolken probeert vast te leggen
Constable probeert op deze wijze het overweldigende v.d. natuur tot uiting te brengen
Voor Constable was de lucht 'de toetssteen, maatstaf en voornaamste orgaan van het
sentiment'
De Romantische schilderkunst in de Verenigde Staten
De Romantische schilderkunst in de VS kent dezelfde twee richtingen als in Engeland
Benjamin West en Singleton Copley zijn de belangrijke vertegenwoordigers v.d. richting
waarin de nadruk wordt gelegd op het handelen v.d. mens
NB. Beide mannen zijn Amerikaans van afkomst, maar zullen zich vestigen in Europa, in
Engeland
De werken van Benjamin behoren tot de historieschilderkunst en het onderwerp is steeds
'groots en meeslepend', volgens de Romantische gedachte
Een van West’s beroemdste werken is de ‘De Dood van Generaal Wolfe’ (1770)
Het toont de dood v.d. Britse aanvoerder Wolfe tijdens de gevechten tussen de Britten en
de Fransen in Canada
Het is een heroïsche dood, als een profane heilige, geschilderd in de traditie v.h.
Neoclassicisme
Ook Copley’s beroemdste werk is een historiestuk, namelijk ‘Watson en de haai’ (1778)
Een scène vertellend over de onbeteugelde woede v.d. natuur versus de menselijke
expressie van paniek, verschrikking en doodsangst
John Singleton Copley, Brooks Watson wordt gered van een aanval van een haai bij Havana, Cuba, 1778, olie
op doek, 183 x 229 cm, Museum of Fine Arts, Boston.

4. 4
De tweede richting richt zich op de weergave v.d. natuur, en dan m.n. op de grootsheid
v.d. natuur
Een belangrijke vertegenwoordiger van dit genre is Thomas Cole
Geboren en getogen in Engeland, maar op 18-jarige leeftijd naar Amerika gegaan en daar
gebleven
In 1825 richt hij (samen met T. Doughty en A.B. Durand) de Hudson River School of
landscape painters op – zo genoemd omdat zij voornamelijk in het dal v.d. Hudson en in
de Catskill Mountains werken
Er gaat een voorkeur uit naar wildromantische voorstellingen v.d. ongerepte natuur
Andere belangrijke Amerikaanse landschapsschilders uit deze periode zijn:
- George Caleb Bingham
- Frederic Church
Thomas Cole's bekendste cyclus heet 'The Course of the Empire'
Het symboliseert de opkomst en ondergang v.e. volk / beschaving
Hierbij geeft hij zijn grandioze landschappen een symbolisch-fantastische inhoud mee
Doen sterk denken aan de arcadische landschappen van Claude Lorraine uit de 17e
eeuw
Thomas Cole, The Course of Empire: The Savage State, 1834, olie op doek, 100 x 161 cm, The New York
Historical Society
Romantische schilderkunst in Duitsland
In Duitsland komen de ideeën v.d. Romantiek ook het beste tot uitdrukking in de
landschapschilderkunst
Kenmerkend voor de stijl in Duitsland :
- onpersoonlijk en zorgvuldig
- geen 'subjectief handschrift' maar een gladde, vlakke schilderwijze
(meer 'Poussiniste' dan Rubeniste')

5. 5
Veruit de belangrijkste Romantische schilder in Duitsland is Caspar David Friedrich
Bij Friedrich wordt de grootsheid v.d. natuur haast verheven tot een natuurreligie
Zijn schilderijen hebben een desolaat en zwaarmoedig karakter, dat mede is bepaald door
zijn persoonlijke leven
Zo verliest hij al op 7-jarige leeftijd zijn moeder en op 13-jarige leeftijd verdrinkt zijn
eigen broer voor zijn ogen terwijl die hem zojuist heeft gered v.d. verdrinkingsdood
Friedrich wil vooral tot uitdrukking brengen dat de mens nietig is t.o.v. de natuur en haar
verschijnselen
De figuren in zijn landschappen staren vaak in het oneindige
‘Mönch am Meer’ (1808-1809) is een van zijn mooiste en bekendste werken
Het toont de immense weidsheid v.h. landschap in zwaarmoedige tinten
Een klein, nietig en eenzaam figuurtje vormt de enige stoffering
Caspar David Friedrich, Mönch am Meer, 1808-'09, o/d, 110 x 171 cm, Berlin, Schloß Charlottenburg.
NEDERLAND
In Nederland was de romantiek niet zo heftig als in het buitenland
Terwijl kunstenaars in Duitsland en Engeland de meest dramatische momenten in de
natuur voor hun schilderijen kozen, hielden hun Nederlandse collega's het meer bij wat
gematigder romantische taferelen
In feite blijft men vooral trouw aan de voorbeelden uit de Gouden Eeuw, zoals bv.:
- Barend Cornelis Koekoek
- Andreas Schelfhout
Desondanks laat Wijnand Nuyen met zijn ‘Schipbreuk op een rotsachtige kust’ (1837) een
voor Nederland zeldzame uiting v.d. internationale Romantiek zien
Een schipbreuk in de trant van William Turner

6. 6
BEELDHOUWKUNST IN DE NEGENTIENDE EEUW
In algemene zin volgt de beeldhouwkunst de ontwikkelingen v.d. schilderkunst
Ook in de beeldhouwkunst is er sprake v.e. Neoclassicistische stroming, die zich in alles
richt op onderwerpen en stijlen v.d. antieke beeldhouwkunst, en een Romantische
stroming, die zich vooral richt op het uitbeelden van emoties en dramatische
gebeurtenissen
Neoclassicistische beeldhouwkunst
De invloedrijke Johann Winckelmann zou antieke beelden aanprijzen als de belichaming
v.e. esthetisch ideaal, dat universeel was en niet gebonden aan tijd of plaats
Deze voorbeelden moeten worden geïmiteerd door 18e
en 19e
-eeuwse kunstenaars
Die stellen zich dan ook ten doel om 'moderne klassieken' te vervaardigen
De Italiaan Antonio Canova is de grootste beeldhouwer van zijn generatie
Hij zal door heel Europa worden voorzien van opdrachten
Canova zal zich gaan richten op de door Winckelmann gepropageerde stijl
Antonio Canova, Amor en Psyche, 1786-93, marmer, h. 168 cm, Musée du Louvre, Parijs

7. 7
In ‘Amor en Psyche’ (1786-1793) beeldt hij een mythologische thema uit in een perfect
Klassieke stijl
De figuren zijn sterk geïdealiseerd, vertonen een absolute schoonheid en zijn perfect glad
afgewerkt
Vanuit de uiterste hoeken v.h. beeldhouwwerk wordt de spanning opgebouwd naar het
centrum toe
Daar wordt het moment vlak voor de kus cirkelvormig omarmd door Psyche ’s armen
Aan de positie is te zien dat hij van boven komt : is het hemelse
Zij is gebonden aan aarde, is menselijk, aardse sterveling
Prachtige compositie
In 1806 arriveert Canova in Rome, i.o.v. Napoleon
Canova krijgt de opdracht om een sculptuur te maken van Napoleon als Frans generaal
Echter, Canova maakt een antikiserend naaktbeeld van Napoleon als de Griekse
oorlogsgod Ares, dat sterkt lijkt op de door Winckelmann zo bejubelde Apollo Belvedere
(c. 300 v.Chr.)
Berthel Thorvaldsen, Ganymedes geeft adelaar van Zeus te drinken, 1817, Thorvaldsen Museum Kopenhagen
Canova blijft gedurende de 19e
eeuw hét voorbeeld voor elke ambitieuze beeldhouwer
Hij is onafhankelijk, werkt niet voor één opdrachtgever en is daarom vrij om 'moderne
klassieken' te maken
De enige die er ook daadwerkelijk in slaagt om hem na te volgen is de Deen Berthel
Thorvaldsen

8. 8
Thorvaldsen breekt door met ‘Jason en het Gulden Vlies’ (1803-1828)
Voor dit beeld hebben beelden uit de Klassieke Oudheid model gestaan, zoals de Apollo
Belvedere en de Doryphoros van Polykleitos
Thorvaldsen werkt niet naar de natuur, maar vanuit studie v.d. Klassieke sculptuur
Het beeld toont een geïdealiseerde schoonheid, is sereen en ademt een innerlijke rust
Allemaal zeer tegengesteld aan de voorgaande Barok (Bernini), waar dit zich tegen afzet
Bovendien, het frontale aanzicht overheerst: de helderheid v.d. contour is een belangrijk
aspect (denk ook aan de Neoclassicistische schilderkunst), getuige ook zijn reliëf-achtige
sculptuur van ‘Ganymedes en de adelaar van Zeus’ (1817)
Romantische beeldhouwkunst
Naast deze Neoclassicistische stroming met haar verheven onderwerpen bestaat de
Romantische stroming, die qua stijl en onderwerpen aansluit bij dezelfde stroming in de
schilderkunst
De onderwerpen zijn ontleend aan de natuur en haar oerkrachten, en aan het menselijk
drama
Auguste Préault laat met zijn reliëf ‘Slachting’ (1834) vooral zien dat hij geïnteresseerd is
in de weergave van extreme fysieke en emotionele gesteldheid
De irrationele ruimte is volledig gevuld met expressieve vertekeningen
Agressief en gewelddadig
Om welke gebeurtenis het precies gaat, wordt in midden gelaten: typisch Romantisch
Een angstaanjagende, apocalyptische gebeurtenis waarin de mens machteloos staat
Auguste Préault, Slachting, 1834, Musée des Beaux Arts Chartres

9. 9
BOUWKUNST
De bouwkunst v.d. 19e
eeuw laat enerzijds gebouwen zien in neostijlen, ontworpen door
architecten opgeleid aan de Académies
En anderzijds gebouwen, die uitblinken in de toepassing van moderne materialen,
ontworpen door ingenieurs opgeleid aan polytechnische scholen
De laatste categorie wordt ook wel ‘ingenieurskunst’ genoemd
Voorbeelden van neostijlen:
- C. Barry / W. Pugin / A. Northmore, Houses of Parliament, 1839-1860, London
- Charles Garnier, Opéra de Paris, 1861-1874
- Pierre Cuypers, Rijksmuseum Amsterdam, 1881-1886
Begin 19e
eeuw begint men geleidelijk nieuwe materialen en technieken te gebruiken
De grootste vooruitgang die in de bouwkunst wordt geboekt, is de toepassing van ijzer
Voorheen was het nooit als bouwmateriaal benut, maar nu, in het industriële tijdperk,
wordt het steeds vaker toegepast
En dan vooral voor fabrieken, pakhuizen, flatgebouwen en warenhuizen
De gebruik van ijzer zorgt voor sneller en goedkoper bouwen
St. Georges Church in Everton (c.1812) is ontworpen naar voorbeeld v.d. Kapel van
Hendrik VII in Westminster Abbey, maar de kapconstructie is nu opgebouwd in ijzer
Qua vorm is het nog Neogotisch, maar qua materiaalgebruik is het helemaal modern
De palmenkas v.d. Kew Gardens bij Londen (1844-1848) toont een schilderachtige
toepassing van moderne grote glasplaten gecombineerd met een ijzeren constructie
Maar veruit de meest revolutionaire toepassing van moderne bouwmaterialen en –
methoden is te zien bij het Londense Crystal Palace (1851) v.d. kassenbouwer Joseph
Paxton
Joseph Paxton, Crystal Palace, interieur, 1851, Londen
© ASK history, 2011.