1. /Зарим үнэлгээний арга/
Хөрөнгийн зах зээл цуврал хичээл... 2010 он

2. МУ-ын ирээдүй болсон
оюунлаг оюутан залууст
энэхүү хичээлийг зориулав.
Хүндэтгэсэн: А.Гэлэгжамц

3. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

4. Хөрөнгө оруулалтын эрсдэл гэж юу?
Хөрөнгө оруулалтын эрсдэл нь ямар
нэгэн тааламжгүй үйл явдал тохиолдох
эсвэл хамгийн бага үр өгөөжтэй байх
боломж юм. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн
тааламжгүй үйл явдал тохиох боломж юм.
Эрсдэл гэдэг нь ирээдүйд ашиг олох зорилгоор
бизнесийн үйл ажиллагаанд тодорхой
хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийж, тодорхой бус
үр дүнд найдсан зоримог үйл ажиллагаа мөн.

5. Эрсдэл ба өгөөж
B
0
0
Эрсдэл
А
G
E
H
C
D
F
K
0 Өгөөж

6. Эрсдлийн хэмжүүр /1938 – 2005/
Хөрөнгө оруулалтын хэлбэрээр АНУ, Канад

7. Өгөөж ба эрсдэл
Нэг долларын хөрөнгө оруулалт 1926-1996 он
Хэмжээ ($)
10000 Жижиг компанийн
хувьцаа $4,495.99
$1,370.95
1000
Том компанийн
100 хувьцаа
Урт хугацааны $33.73
ЗГ-ын бонд
10 $13.54
$8.85
1
Инфляци
Сангийн билл
0.1
1925 1935 1945 1955 1965 1975 1985 1995 Жил

8. Өгөөж ба эрсдэл

9. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

10. Өгөөж
Хөрөнгө оруулалт
хийснээр олж болох
ашигтай холбогдон
тохиолдож болох
бүх үр дүнг буюу
ашиг эсвэл
алдагдлыг өгөөж
гэнэ.

11. Магадлалын тархалт
* Магадлалын тархалтын тухай ойлголт...
Үйл явдал Магадлал
Үйл явдал
Бороогүй 0,4 = 40%
Бороотой 0,6 = 60%
тохиолдож
1,0 = 100% болох боломж...
* Жишээ...
Эдийн засгийн Сонголт
Магадлал
байдал Y X
ЭЗ-ийн өсөлт 0.30 100% 40%
ЭЗ хэвийн 0.40 15% 15%
ЭЗ-ийн уналт 0.30 -70% -10%
1.00

12. Магадлалын тархалт ба хүлээгдэж
буй өгөөж
Хүлээгдэж буй үр өгөөжийг тооцох нь:
k
^ = Хүлээгдэж буй өгөөж
∑k P.
n
ˆ
k= i i
i=1
Эдийн засгийн Сонголт
Магадлал
байдал Y-өгөөж Үр дүн Х-өгөөж Үр дүн
ЭЗ-ийн өсөлт 0.30 100% 30% 40% 12%
ЭЗ хэвийн 0.40 15% 6% 15% 6%
ЭЗ-ийн уналт 0.30 -70% -21% -10% -3%
1.00 15% 15%

13. Магадлалын тархалт ба хүлээгдэж
буй өгөөж
Магадлалын ЗГ-ын
нягтрал бонд X Бизнес
Магадлал
0.30
0.40
0.30
1.00
Y Бизнес
-70 0 9 15 100 Өгөөж (%)
Хүлээгдэж буй үр өгөөж

14. Эрсдлийн тухай ойлголт
Эрсдэл нийгмийн амьдралын бүхий л салбарыг
хамарсан байдаг бөгөөд хүний хийж буй үйлдэл бүрт
ямар нэг хэмжээгээр агуулагдаж байдаг.
Бизнесийн байгууллагын санхүүгийн удирдагчийн
эцсийн зорилго нь хувь нийлүүлэгчдийн хөрөнгө
баялгийг боломжит хамгийн их хэмжээгээр
нэмэгдүүлэх замаар өөрийн компанийнхаа үнэ
цэнийг нэмэгдүүлэх явдал байдаг.
Энэ зорилгодоо хүрэхэд урьдчилан тооцоологдоогүй,
төлөвлөгдөөгүй саад бэрхшээлүүд учирч болно. Иймд
тохиолдох саад бэрхшээлүүдийг урьдчилан төлөвлөж,
түүнд зохицсон арга хэмжээ авч байх нь чухал байдаг.

15. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

16. Үргэлжлэл...
Эрсдэл нь ямар нэгэн боломжит аюул,
нөгөөтэйгүүр амжилтанд найдаж аз туршиж
хийсэн үйлдэл юм.
•Эрсдэл гэдгийг:
• Орчны зүгээс бизнесийн үйл ажиллагаанд
нөлөөлөх тааламжгүй нөлөөлөл.
• Аливаа нэг үзүүлэлтүүдийн хүлээгдэж буй болон
бодит үр дүнгүүдийн хоорондох зөрүү.
• Тааламжгүй үр дүнд хүрэх магадлалын тархалт
гэдгээр ойлгож болно.
•Санхүүгийн хувьд эрсдэл нь орлогын түвшний
хэлбэлзэл буюу оруулсан хөрөнгөө алдах боломж юм.

17. Үргэлжлэл...
Бизнесийн үйл ажиллагаанд эрсдэл хэдий
чинээ их байна төлөвлөсөн орлогоо олох
магадлал төдий чинээ буурна.
•Иймд санхүүгийн удирдагч нь эрсдлийг зөв
зохистойгоор удирдаж чаддаг байх шаардлагатай.
•Өөрөөр хэлбэл эрсдлийг таамаглаж,
түүнийг илрүүлж, эрсдлийг хэмжиж,
эрсдлийг хянаж, түүнд зохицсон арга
хэмжээ авч чаддаг байх ёстой.

18. Үргэлжлэл...
Эрсдлийг бууруулахын тулд дараах аргуудыг
ашиглаж болно. Үүнд:
• Эрсдлийг даатгах
• Эрсдлээс зайлсхийх
• Эрсдлийг багасгах
• Эрсдэлд дасан зохицох
• Эрсдлийг хойшлуулах
• Сөрөг хамааралтай хөрөнгүүдээр
багц бүрдүүлэх зэрэг аргууд байж болно.

19. Үргэлжлэл...
Эрсдлийг багасгах гол арга зам нь
диверсификаци байдаг. Диверсификаци гэдэг нь
боломжит алдагдлаа багасгах зорилгоор
хөрөнгийг янз бүрийн чиглэлээр байршуулах
санхүүгиын удирдлагын арга юм.
Диверсификаци хийгдсэн хөрөнгүүд нь нэгэн
зэрэг алдагдал хүлээх боломжгүй байдаг учир
хөрөнгө оруулагч хөрөнгийн үнэ ханшийн
зөрүүнээс үүсэн алдагдлаас хамгаалж чаддаг.
Диверсификаци нь өгөөж эрсдлийн бодиттой
зохицолдсон харьцааг бий болгодог.

20. Өгөөж ба эрсдлийн хоорондын
хамаарал
Өгөөж, эрсдлийн хоорондох харьцааг Үнэт цаасны
зах зээлийн шулуун /SML-Security Market Line/-ы
тусламжтайгаар дараах байдлаар графикт дүрсэлж
болно.
Хүлээгдэж буй өгөөж (%)
Үнэт цаасны зах зээлийн шулуун
/SML-Security Market Line/
Эрсдэлгүй хүү
Учирч болох эрсдэл

21. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

22. Өгөөж ба эрсдлийн хоорондын
хамаарал
Үнэт цаасны зах зээлийн шулуун
/SML-Security Market Line/
Санхүүгийн фьечерс
Хүлээгдэж буй өгөөж (%)
Таваарын фьечерс
Опцион
Энгийн хувьцаа
Давуу эрхтэй хувьцаа
Корпорацийн бонд
Орон нутгийн бонд
Засгийн газрын бонд
Учирч болох эрсдэл

23. Эрсдлийн төрөл, үнэлгээ
Эрсдлийг үнэлэхдээ хөрөнгийн төрөл хэлбэрээс
хамаарч дараах 2 зарчмыг баримталдаг. Үүнд:
• Тодорхойгүй байдлын төвшин
• Сонголт хийх боломж
Тодорхойгүй Сонголт хийх Эрсдлийн
байдал боломж түвшин
Засгийн
Багатай Багатай БАГА
газрын бонд
Энгийн
Их Их ИХ
хувьцаа
Хонжворт
Маш их Маш их Маш их
сугалаа

24. Эрсдлийн төрөл, үнэлгээ
Эрсдлийг дараах төрлөөр ангилж болно. Үүнд:
• Бизнесийн буюу үйл ажиллагааны эрсдэл
• Хөрвөх чадварын эрсдэл
• Төлбөрийн чадварын эрсдэл
• Зах зээлийн эрсдэл
• Хүүгийн түвшиний эрсдэл
• Худалдан авах чадварын эрсдэл
• Валютын ханшны эрсдэл гэх мэт...

25. Системт болон системт бус
эрсдэл
Дээрх эрсдлүүдийг системт болон системт бус эрсдэл
гэж 2 ангилж болно.
Аюулгүй байдлыг бүрэн хангайгүйн улмаас тухайн нэг үнэт
цаасанд хамаарах эрсдлийг системт бус буюу тогтмол бус
эрсдэл гэнэ. Системт бус эрсдлүүдийг диверсификацийн
тусламжтайгаар хянаж, багасгаж болно. Дээр дурьдсан
эрсдлүүдийн эхний 3 нь энэ төрөлд хамаарна.
Девирсификаци хийж болдоггүй эрсдлийг системт эрсдэл
гэнэ. Системт эрсдлүүд нь компаниас үл хамаарах
шалтгааны улмаас үүсдэг бөгөөд компанийн хөрөнгийн
бүхий л төрлүүдэд нэгэн зэрэг үйлчилнэ. Дээр дурьдсан
эрсдлүүдийн сүүлийн 4 нь энэ төрөлд хамаарна. Энэ
төрлийн эрсдлүүд нь аж ахуй нэгжийн санхүүгийн
удирдлагын ур чадвараас хамаарахгүй.

26. Эрсдлийн төрөл, үнэлгээ
Эрсдлийг үнэлэх нь:
• Өгөөжийн хэлбэлзлийн хүрээ
• Стандарт хэлбэлзэл
• Хазайлтын коэффициент

27. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

28. Өгөөжийн хэлбэлзлийн хүрээ
Эрсдлийг боломжит хамгийн их орлогоос
боломжит хамгийн бага өгөөжийг хасах
замаар өгөөжийн хэлбэлзлийн хүрээг
тодорхойлсоноор үнэлж болно.
μ = R max - R min
Өгөөжийн хэлбэлзлийн хүрээ бага байвал
эрсдэл бага байна, өгөөжийн хэлбэлзлийн
хүрээ их байвал эрсдэл их байна.

29. Стандарт буюу хэвийн хэлбэлзэл
Ажиглалтад хамрагдаж байгаа
объектийн тогтворгүй байдлыг
харуулдаг статистик үзүүлэлт юм.
σ = Стандарт хэлбэлзэл
σ= Хазайлт = σ 2
n
σ= ∑ ˆ
(ki − k ) 2 Pi
i =1

30. Стандарт буюу хэвийн хэлбэлзэл
* Жишээ...
“Y” ХК
Эдийн засгийн Магадлал
байдал ˆ
ki − k ˆ ˆ
( ki − k ) 2 (ki − k ) 2 Pi
ЭЗ-ийн өсөлт 0.30 85% 7225% 2168%
ЭЗ хэвийн 0.40 0% 0% 0%
ЭЗ-ийн уналт 0.30 -85% 7225% 2168%
Нийлбэр 1.00 4335%
σ = 4335 = ± 65,84%
“Х” ХК
Эдийн засгийн Магадлал
байдал ˆ
ki − k ˆ ˆ
( ki − k ) 2 (ki − k ) 2 Pi
ЭЗ-ийн өсөлт 0.30 25% 625% 188%
ЭЗ хэвийн 0.40 0% 0% 0%
ЭЗ-ийн уналт 0.30 -25% 625% 188%
Нийлбэр 1.00 375%
σ= 375 = ± 19,36%

31. Стандарт буюу хэвийн хэлбэлзэл
Стандарт хэлбэлзэлийн үзүүлэлт нь бага байх
тусам магадлал нь нарийсч, хувьцааны эрсдэл
буурна.
σ = 19,36
σ = 65,84
өгөөж

32. Хэвийн тархалтын магадлалын
ранг /далайц/
99.72%
95.44%
68.26%
∧ x
∧
κ– 3σ
∧
κ – 1σ κ κ + 1σ
∧ ∧
κ + 3σ
∧ ∧
κ – 2σ κ + 2σ
Хэвийн тархалтын хувьд стандарт хэлбэлзэл их байх тусам ранг нь ихэсч
бодит үйл явдлын биелэгдэх магадлал нь тодорхой биш болдог.

33. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

34. Стандарт буюу хэвийн хэлбэлзэл
Магадлалын талаар ямар нэгэн мэдээлэл
байхгүй, зөвхөн хугацаа нь мэдэгдэж
байгаа тохиолдолд өгөөжийн стандарт
хэлбэлзэлийг дараах томъёог ашиглан
тооцдог.
σ = Стандарт хэлбэлзэл
n
∑ ˆ
(ki − k AVG ) 2
σ= i =1
n −1

35. Стандарт буюу хэвийн хэлбэлзэл
Он Өгөөж
2005 15%
2006 -5%
2007 20%
ˆ (15 − 5 + 20)
k AVG = = 10%
3
(15 − 10) 2 + (−5 − 10) 2 + (20 − 10) 2
σ= 3 −1
= 13,2%

36. Вариацийн коеффициент
• Эрсдлийг хэмжихэд хэрэглэдэг өөр нэг
үзүүлэлт нь вариацийн кэоффициент юм.
Ста.хэл σ
CV = Өгөөж = ^
k
Ста.хэл өгөөж CV
Y 65.84% 15% 4.39
X 19.36% 15% 1.29
Энэ нь нэгж өгөөжийн эрсдлийг харуулдаг.
Вариацийн коэффициентын үзүүлэлт нь риск, өгөөж хоёрыг
хамтад нь хамруулдгаараа давуу талтай байдаг.

37. Вариацийн коеффициент
/Шийдэл-1/
B
A
0
σA = σB , А нь эрсдлийн түвшин ?????
σ
= CVA > CVB
k
^

38. Вариацийн коеффициент
/Шийдэл-2/
B
A
0
σA < σB , А нь эрсдлийн түвшин ?????
σ
= CVA > CVB
k
^

39. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

40. ^/
Портфелийн өгөөж /kp
^
kp нь портфелийн хүлээгдэж буй өгөөж:
n
^ ^
k p = Σ w ik i
i=1
wi- i дэх хувьцаанд оруулсан мөнгөний хувийн жин (wi- ийн
нийлбэр нь 1-тэй тэнцүү байна).
^
ki- i дэх хувьцааны хүлээгдэж буй өгөөжийн хэмжээ.
^
kp = 0.5(17.4%) + 0.5(1.7%) = 9.6%

41. Урвуу хамааралтай (r = -1.0) хоёр
хувьцаа болон WM портфелийн
өгөөжийн хэмжээний тархалт
W хувьцаа M хувьцаа WM портфель
25 .
. .
25 . 25
15 . 15 . 15 . . . . .
0 0 0
. .
-10
. -10
. -10

42. Шууд хамааралтай (r = +1.0) хоёр
хувьцаа болон МM’ портфелийн
өгөөжийн хэмжээний тархалт
M хувьцаа M’ хувьцаа MM’ портфель
25 25 25
15 15 15
0 0 0
-10 -10 -10

43. Магадлалын тархалт ба хүлээгдэж
буй өгөөж
Магд.
Том
2
1
0 15

44. Портфелийн хэмжээ, түүний
эрсдэлт нөлөөлөх нь
σp (%)
Компаний тараан
35
байршуулж болох эрсдэл
Системт бус эрсдэл /σ /, байж болох эрсдэл
p
/компанийн/
20
Системт эрсдэл, зах зээлийн тогтмол эрсдэл
0
10 20 30 40 2,000+
Портфельд хамрагдсан хувьцааны тоо
Нийт эрсдэл = Системт эрсдэл + Системт бус эрсдэл

45. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

46. Үнэт цаасны зах зээлийн
шулуун
SML: ki = 8% + (15% – 8%) bi .
ki (%)
SML
H .
kM = 15 . . USR
kRF = 8 .T
C
.
-1 0 1 2 Эрсдэл /bi/

47. Дэлхийн зах зээлийн вета
коэффициент

48. H, T, C хувьцаануудыг
харьцуулсан байдал
_
Хувьцааны өгөөж /%/
ki b = 1.29
H
40
20
T
b=0
_
ЗЗ-ийн өгөөж /%/
-20 0 20 40 kM
b = -0.86 С
-20

49. Инфляцийн өсөлтөөс хамаарах
үнэт цаасны зах зээлийн шулуун
(SML) шулууны өөрчлөлт
D I = 3%
Шинэ SML SML2
SML1
18
15
11 Анхны нөхцөл
8
0 0.5 1.0 1.5 эрсдэл /Beta/-bi

50. Эрсдлийн Аверзийн SML шулууны
өсөлтийн дараа өөрчлөлт
Шаардагдах өгөөжийн
хувь (%)
SML2
kM = 18%
kM = 15%
18 SML1
15 D RPM = 3%
8 Анхны нөхцөл
1.0 Эрсдэл /bi/

51. Оюунлаг үйлсийг дэмжигч:
“ГЭЛЭГ-ХӨГЖИЛ” сан
Вэб сайт: www.gelegjamts.org
Блог: www.gelegjamts.blogspot.com
Е-мэйл: gelegjamts_teach@yahoo.com

52. Портфелийн өгөөж,
эрсдлийн үнэлгээ болон
САМР загвар болон вета
коэффициент хичээлийг
www.gelegjamts.blogspot.com
www.gelegjamts.org – оос
үзнэ үү!

54. Бид хамтдаа хөгжлийг
бүтээнэ...
Танд амжилт хүсье...
Хүндэтгэсэн: Адилбишийн Гэлэгжамц

55. Хичээлийг бүрэн эхээр
нь
www.gelegjamts.org
www.gelegjamts.blogspot.com
-оос татаж авна уу!

56. Холбогдох вэб сайтууд
• http://www.mse.mn/
• http://www.frc.mn/
• www.asx.com.au/
• http://www.wsj.com/
• http://www.reuters.com/
• http://www.google.com/finance
• http://www.yahoo.com/finance
• http://www.cnn.com/
• http://www.forexpros.com/
• https://www.thinkorswim.com/
• http://www.cnbc.com/
• http://www.bloomberg.com/
• http://www.valueline.com/
• www.londonstockexchange.com/
• www.nyse.com/
• http://www.igmarkets.com/
• www.hkex.com.hk/

57. Ашигласан ном, сурах бичиг, эх сурвалжууд
• Л.Жаргал, Ж.Бат-Өлзий “Санхүүгийн менежмент” 2008 он, УБ хот
• П.Баянсан “Бизнесийн санхүү” 2004 он , УБ хот
• Б.Бүжинлхам “Санхүүгийн удирдлага” 2004 он, УБ хот
• Bradford D.Jordan, Thomas W.Miller “Fundamentals of Investment, valuation and
management” 4 th edition
• Bodie, Kane, Marcus “Investment” 6th edition
• Ross W.Jordan “Fundamentals of corporate finance” 8th edition
• Richard A Brealey, Stewart C Myers “Principles of Corporate Finance” 2007
• Zvi Bodie, Alex Kane, Alan J.Marcus, Alan J.Marcus, Alex Kane “Essentials of Investments”
6 th edition 2005
• Frederic S.Mishkin “Economics of Money, Banking and Financial Markets” 2009
• J.Van Horne, John M.Wachowicz “Fundamentals of Financial Management” 13th edition
2008
• Alan C.Shapiro “Multinational Financial Management” 2009
• Randolph Westerfield “Fundamentals of Corporate Finance” 2009
• Eugene F.Brigham, Joel F.Houston “Fundamentals of Financial Management” 6th edition
2008
• Eugene F.Brigham, Joel F.Houston “Fundamentals of Financial Management” 12th edition
2009
• Stanley B.Block, Geoffrey A.Hirt, Bartley R.Danielsen “Foundations of Financial Management”
13 th edition 2008
• Keith Cuthbertson, Dirk Nitzsche “Investments” 2th edition 2008
• Robert Parrino, David S.Kidwell “Fundamentals of Corporate Finance” 2008
• John Tennent “Guide to Financial Management” 2008
• Zvi Bodie, Alex Kane, Alan J.Marcus, Alan J.Marcus, Alex Kane “Essentials of Investments”
2005
• Eugene F.Brigham, Joel F.Houston “Fundamentals of Financial Management” 6th edition
2008
2/15/2010 57