1. Welkom op het Veteraneninstituut

3. Zingeving na de missie
Over trage vragen en
aandachtige antwoorden
Coördinator Geestelijke Verzorging
Humanistisch raadsman i.r.g.m. KLTZ drs. Erwin Kamp

4. Wat ziet u?

5. Wat is zingeving?
• Moeilijk onderwerp
• Ongrijpbaar
• Iets wat privé is
• Geen snelle antwoorden
• Fundamentele menselijke behoefte

6. Wat is nodig voor zingeving?
Amerikaanse wetenschapper
Prof. Dr. Roy F. Baumeister
Meanings of Life (1991)
• Doelgerichtheid
• Rechtvaardiging
• Controle
• Eigenwaarde

7. Een omschrijving
Zingeving is wat motiveert
om te leven!
(dat wat voor u van waarde en betekenis is)

8. Voorbeelden van zingeving
• Mijn kinderen/partner/vrienden
• Mijn levensbeschouwing of geloof
• Mijn werk
• Mijn vrijetijdsbesteding
• Mijn liefde voor kunst, muziek, theater
• Mijn gezondheid
• Maar ook waarden als vrijheid en
vriendschap

9. Wanneer wordt zingeving actueel?
Drie bijzondere omstandigheden:
• Problemen die maken dat er behoefte is
aan verandering
• Gevoel van leegte doordat diepere
behoeften niet worden bevredigd
• Getroffen worden door een ingrijpende
levenservaring (belevenis intensieve
ervaring)

10. Zingeving en levensbeschouwing
Antwoord op belevenis intensieve
ervaringen ondermeer afhankelijk van
levensbeschouwing en geloof
Monotheïstische godsdiensten: zin
vooraf gegeven, in relatie met hogere
macht
Humanisme: zin zelf vinden, in relatie
tot medemens

11. Zingeving in cijfers
• 54% van de Nederlanders heeft
behoefte om regelmatig de zin van zijn
leven te overdenken
• 1,3 miljoen Nederlanders vindt dat het
leven geen zin heeft
• 49% heeft behoefte aan iets wat hun
dagelijkse leven nog zinvoller maakt
Gegevens afkomstig uit onderzoeksrapportage ‘Geloof jij dat je
ertoe doet?’ in opdracht van het Leger des Heils uitgevoerd door
Motivaction International B.V. Amsterdam, mei 2012

12. Wat ziet u?

13. Zingeving en deelname aan missies
Drie waarnemingen:
• Dicht bij de grond houden
(vooral niet zweverig doen)
• Gepantserde omgang met ervaringen
(er wordt gezegd dat ervaringen met
buitenstaanders moeilijk zijn te delen)
• Proces van verwerking verloopt traag
(vergt tijd om te landen en antwoord te
krijgen op trage vragen, vaak na diensttijd)

14. Vraag 1: Vond ik mijn deelname aan de missie zinvol?
Niet zinvolheid van missies in zijn algemeenheid
• Geen standaard antwoord
• Afhankelijk van je karakter
• Verwachtingen vooraf
• Overzien van de eigen rol en beperkingen
• Publieke opinie
• Wegen van positieve versus negatieve
ervaringen

15. Vraag 2: Kijk ik na de missie anders tegen mijn relatie(s) aan?
• Relaties veranderen
• Vergrootglas principe/herwaarderen
• Communicatie voor en tijdens
uitzending bepalend voor na de missie
• Begrip en inleving over en weer
• Vermoeden van
echtscheidingspercentage
• Meer diepgang in relaties

16. Vraag 3: Hoe ga ik om met mijn gevoelens zoals schuld en schaamte?
De gewetensvolle veteraan, Natasja Rietveld, 2009
• Hangt samen met morele dilemma’s
• 18% van de uitgezonden militairen heeft last
van schuldgevoelens als gevolg van de
‘omstandersrol’
• Schaamte wordt veroorzaakt door gevoel van
‘falen’, ‘machteloos zijn’ en ‘tekortschieten’
• Mate van schuld en schaamte is afhankelijk
van: indringendheid, verantwoordelijkheid,
machteloosheidsbeleving, leeftijd en mate van
eigenwaarde

17. Vraag 4: Hoe pak ik mijn leven weer op na de uitzending?
• Voor de meeste militairen verloopt de
terugkeer geleidelijk
• Bij eenheid blijven of over worden geplaatst?
• Bij defensie blijven of naar de
burgermaatschappij?
• Rekening houden bij keuze met omgeving
(partner en gezin)
• Terug verlangen naar de uitzending

18. Tips en tools rond zingeving
• Formuleer uw vraag in een of twee zinnen
• Waarom houdt juist deze vraag u bezig?
• Schrijf uw levensverhaal in een tijdlijn
• Zoek een gesprekspartner (partner, GV-er)
• Realiseert u zich dat snelle antwoorden niet
mogelijk zijn
• Trage vragen horen bij het leven (niet
problematiseren)

19. Samenvattend
• Doelgerichtheid, rechtvaardiging, controle en
eigen waarde spelen centrale rol
• Zingeving is wat motiveert om te leven
• Levensbeschouwing en geloof spelen een rol
bij vinden van een antwoord
• Vier centrale trage vragen na de missie
• Tips en Tools die behulpzaam kunnen zijn
• Zingeving vaak vergeten dimensie maar doet
er toe

20. Vragen of opmerkingen?

21. ZINGEVING NA DE MISSIE
Na de missie:
zingeving, groei en veerkracht
Dr. Michaela Schok,
Veteraneninstituut
Presentatie symposium „Zingeving na de missie‟
Doorn, 28 november 2012

22. Presentatie
• Veteranen en hun missies
• Doel en methoden onderzoek
• Terugblik op uitzending
• Thema‟s van zingeving
• Conclusies en aanbevelingen

23. UITZENDINGEN NA 1950
www.nimh.nl

24. Doel van het onderzoek
• In hoeverre betekenisgeving een rol speelt in de psychologische
aanpassing na een militaire missie?
 Psychotrauma en cognitieve theorieën:
 Herbeleven en vermijden
 Schema
 Zingeving, controle en herstel zelfvertrouwen
 Twee processen van betekenisgeving:
 Zingeving – search for meaning
 Persoonlijke groei – finding meaning
Schok, M.L., Kleber, R.J., Elands, M. & Weerts, J.M.P. (2008). Meaning as a mission: a review of empirical studies on appraisals of
war and peacekeeping experiences. Clinical Psychology Review, 28, 357-365.

25. Methoden van onderzoek
Vragenlijstonderzoek Interviews
Literatuuronderzoek
1.561 veteranen 19 veteranen
2003/2004 2004/2005 2006/2007 > tijd

26. Deelnemers en hun missies (%)
Ned-Indië 1945-1949 28
Korea 1950-1953 7
Nieuw-Guinea 1950-1962 13
Cambodja 1992-1993 14
Voormal. Joegoslavie 1992-heden 31
Overig 8
Tabel- Deelname 1e uitzending (%)

27. Oorlogservaringen
Oorlogservaringen
Beschietingen (niet gericht) 70.9
Het zien van menselijk leed 70.5
Aanwezigheid van landmijnen 61.9
Aanblik van doden 51.2
Aanblik van ernstig gewonden 50.5
0 10 20 30 40 50 60 70 80

28. Terugblik op uitzending
75
51.9
50
↓ Posttraumatische
stress-reacties
33.9
↓ Negatieve
opvattingen
25
↑ Persoonlijke groei
↑ Kwaliteit van leven 8
0
Positief tot zeer positief Positief en negatief Negatief tot zeer negatief

29. Evaluaties over uitzendervaringen
Positief 68% Negatief 51%
• Levenservaring en verbreding horizon • Slechte voorbereiding,
• Kameraadschap en verbondenheid leefomstandigheden en lange duur
• Persoonlijke groei en ontwikkeling • Onderlinge verhoudingen
• Werkervaring en loopbaan • Zinloosheid van de missie
• Directe steun en hulp lokale bevolking • Negatieve rol autoriteiten
• Bijdrage aan vrede en veiligheid • Slechte opvang en nazorg
• Internationale samenwerking • Getuige van oorlogsellende
• Financiële voordelen • Machteloosheid
• Waardering • Weinig begrip en waardering
• Positieve gevolgen thuisfront • Negatieve gevolgen thuisfront
• Dienen landsbelang • Psychische en gezondheidsproblemen
• Negatieve houding lokale bevolking

30. Top 5 positieve evaluaties (%)
30
17
12.9
11.5 11.2
Levenservaring en Kameraadschap en Persoonlijke groei en Werkervaring en Directe steun lokale
verbreding horizon verbondenheid ontwikkeling ontwikkeling loopbaan bevolking
Foto: Herinneringsboek SFIR

31. Top 5 negatieve evaluaties (%)
12.4
7.9 7.8 7.7
4.5
Omstandigheden Verhoudingen Zinloosheid Rol autoriteiten Machteloosheid
Foto: NIMH

32. Model betekenisgeving
Leeftijd + Negatieve
zingeving
-
+ +
+
Ervaren dreiging + Herbeleven en
- Kwaliteit van
vermijden leven
+ +
+
Persoonlijke groei
Schok, M.L., Kleber, R.J., Lensvelt-Mulders, G.J.L.M., Elands, M. & Weerts, J. (2011). Suspicious minds at risk? The role of meaning in
processing war and peacekeeping experiences. Journal of Applied Social Psychology, 41, 61-81.

33. Thema’s vanuit de interviews
Schok, M.L., Kleber, R.J. & Boeije, H.R. (2010). Men with a mission: Veterans meanings on peacekeeping in Cambodia.
Journal of Loss and Trauma, 15, 279-303.

34. Andere werkelijkheid
• Cultuurschok
• Primitieve leefomstandigheden
• Gevaar
• Gewonden/doden
• Cambodiaanse mentaliteit en
gastvrijheid “Want je reed echt de
middeleeuwen in. …
alles houdt gewoon op
• Mentale voorbereiding bij de grens.”
Foto: NIMH

35. Militaire prestatie
• Werken in een team
• Eigen verantwoordelijkheid
• Aandacht voor sfeer en moreel van de groep
• Gefixeerd op gevaar/emotionele afstand
• Ambitie
• Oplossingsgericht werken
Foto: NIMH

36. Kameraadschap
• Gezamenlijk geloof in het doel van de missie
• Vertrouwen op elkaar
• Ervaringen delen
• Steun
• Afhankelijkheid
“Ja, je ging voor elkaar
• Reminiscentie door het vuur. Dat was
een ongeschreven
wet.”
Foto: NIMH

37. Waardering militaire inzet
• Gevoel van voldoening
• Humanitaire hulpverlening
• Band met lokale bevolking
• Positieve herinneringen
• Steun van familie
“Het gevoel dat je daar geweest
• Waardering Defensie bent en dat je toch een
beetje hebt bijgedragen aan
het stukje opbouw, mensen
helpen.”
Foto: NIMH

38. Persoonlijke winst
• Professionele vaardigheden
• Levenservaring en zelfvertrouwen
• Meer waardering voor eigen leven
“Het blij zijn met de
kleine dingen van
het leven.”
Foto: NIMH

39. Verschillen tussen veteranen
Veteranen zonder stress- Veteranen met stress-reacties
reacties (n=10) (n=9)
„Incidenten‟ Dreiging
Emotionele afstand Kwetsbaar
Acceptatie Moeite andere cultuur
In perspectief Machteloosheid onrecht
Aanpassing Tussen 2 werelden
Grip op de ervaringen Existentiële vragen

40. Conclusies en aanbevelingen
• Veteranen overwegend positief over uitzendervaringen
• Een positieve terugblik op de missie is beter voor de geestelijke
gezondheid en kwaliteit van leven op lange termijn in vergelijking met
een negatieve terugblik.
• Betekenisgeving speelt een mediërende rol in de relatie tussen ervaren
dreiging en posttraumatische stress reacties.
• Thema‟s van betekenisgeving vanuit de interviews bevestigen en
verdiepen de uitkomsten uit het vragenlijstonderzoek
• Negatieve opvattingen belemmeren zoeken naar hulp en vergroten
sociaal isolement
• Professionals in de zorg nadruk op thema s van zingeving bij veteranen
in behandeling

41. Meer veerkracht
• Maak sociale contacten
• Zie crises niet als onoverkomelijk
• Accepteer veranderingen
• Zoek naar mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling
• Zorg voor een positieve kijk op jezelf
• Bekijk zaken in perspectief
• Wees optimistisch naar de toekomst
• Zorg goed voor jezelf
The road to resilience. American Psychological Association. Washington, DC: APA, 2004.

42. Dank voor uw aandacht!
Verkrijgbaar via: www.eburon.nl