Workshop Velon congres

1. Vormgeven aantrekkelijk
en uitdagend onderwijs in
Computational Thinking
voor 10-14 jarigen
Annelies Robben, Nicole Koenders,
Wim Trooster, Erik Bolhuis

3. onderzoek
vanuit de
praktijk
naar de
praktijk

4. onderzoek
vanuit de
praktijk
naar de
praktijk
20 30 40

5. onderzoek
vanuit de
praktijk
naar de
praktijk

7. Andere foto?

8. onderzoek
vanuit de
praktijk
naar de
praktijk

9. Probleemstelling:
Doen we bij CT wel de goede
dingen?

10. Doelstelling:
Een eerste inzicht krijgen in een
ideale doorlopende CT voor
OR1014, als een voorstudie voor
vervolgonderzoek.

11. Onderzoeksvragen:
1. Welke kennis is beschikbaar over leerlijnen en curricula
op het terrein van informatietechnologie-onderwijs met
aandacht voor Computational Thinking aan 10-14-
jarigen?
2. Wat is de plaats van Computional Thinking in
het curriculum van Onderwijsroute 10-14?
3. Op welke manier kan, gezien de technologische
ontwikkelingen, het Computational Thinking-curriculum
up-to-date worden gehouden (beoogd curriculum)?

12. Onderzoeksopzet
Theorie omtrent
computational
thinking
Beoogd curriculum
Uitgevoerd
curriculum
Bereikt curriculum
GAP-analyse

13. Instrumenten
Verkenning literatuur/
andere praktijken
Document-
analyse
Observatie
Focusgroep
docenten
Vragenlijst
studenten
Focusgroep
studenten
Focusgroep
resonansgroep
Welke kennis is beschikbaar over leerlijnen en
curricula op het terrein van informatietechnologie-
onderwijs met aandacht voor Computational Thinking
aan 10-14-jarigen?
✔
Wat is de plaats van Computional Thinking in
het curriculum van Onderwijsroute 10-14?
✔ ✔
Welke (Computational Thinking) skills worden er in
het huidige Computational Thinking-curriculum van
Onderwijsroute 10-14 geleerd en welke ontbreken
(beoogd versus uitgevoerd curriculum)?
✔ ✔
(Hoe is vormgeving van de leerarrangementen (mate
van zelfsturing, kenmerken van de leeractiviteiten)
(uitgevoerd curriculum)?
✔ ✔
Hoe ervaren leerlingen het Computational Thinking-
curriculum (bereikt curriculum)?
✔
Welke Computational Thinking vaardigheden hebben
leerlingen ontwikkeld (bereikt curriculum)?
✔ ✔
Worden aangeboden kennis en vaardigheden ook
belegd in andere vakken van het curriculum van
Onderwijsroute 10-14 en hoe (zou dat kunnen)
(uitgevoerd curriculum)?
✔ ✔ ✔
Met welke doorstroomkenmerken t.b.v. het
vervolgonderwijs voor 10-14-jarigen moet rekening
gehouden worden met het vormgeven van het ✔ ✔

14. Noodzaak ICT
Theorie Beoogd Curriculum Uitgevoerd Curriculum Bereikt curriculum
Over de hele wereld hebben een aantal regeringen en
organisaties hun inspanningen opgevoerd om de
toegang tot computerwetenschap in primaire en
secundaire klaslokalen uit te breiden. De rode
draad door al deze initiatieven is
de noodzaak om studenten voor
te bereiden op de banen van de
toekomst in een digitale
economie van de eenentwintigste
eeuw (A. Yadav, P. Sands, J. Good & Alex Lishinki,
2018).
De huidige vakken Informatiekunde en Informatica in
het voortgezet onderwijs bereiden de leerlingen niet op
deze maatschappij voor. Beide vakken schieten
serieus tekort qua inhoud, kwaliteit en positie. Het
onderbouwvak Informatiekunde dateert uit 1994 en
was gericht op het verkrijgen van een digitaal rijbewijs
door de leerlingen; het is nagenoeg verdwenen
(KNAW, 2012).
De gedachte om al in het primair en voortgezet
onderwijs aandacht aan computational thinking te
besteden is dat informatica heeft gezorgd voor grote
vooruitgang in de wetenschap en het dagelijks leven,
en dat het niet meer voldoende is om lerenden pas in
het hoger onderwijs te laten kennismaken met
aspecten van computational thinking (Barr &
Stephenson, 2011). Wing’s oproep heeft geleid tot
hernieuwde aandacht in diverse landen voor het
inpassen van vaardigheden die te
maken hebben met informatie- en
communicatietechnologie in het
curriculum.
Kinderen gebruiken elke dag techniek:
appen, Facebooken, gamen, het
bedienen van smartphones, laptops en
tablets... Sommige kinderen kunnen
zelfs al programmeren. Wij
weten nog niet hoe
2030 eruit zal zien,
maar zeker is wel dat
techniek een nog
grotere rol zal spelen.
Dit zal de baankeuze,
onderwijs en kwaliteit
van leven van onze
kinderen gaan
beïnvloeden (Routegids).
Vakexperts en studenten werken
binnen 10-14 multidisciplinair samen
om onze kinderen technisch breder te
laten kijken dan hun smartphone en
tablet. 3D printen, robotica,
Beroepsvoorbereidend: we
leiden op voor beroepen
die nu nog niet bestaan
Sociaal cultureel
Verweven door het hele
curriculum; (Leerling is
eigenaar van zijn eigen
leerproces,
nieuwsgierigheid als bron
gebruiken); Daarnaast
expliciet aandacht voor
techniek.

15. Apart vs geïntegreerd
Theorie Beoogd Curriculum Uitgevoerd Curriculum Bereikt curriculum
Apart
Computational thinking als
apart vak? Aan de ene kant
zijn er deskundigen als Han
van der Maas (Uva) en Maria-
Ilona Koski (NewTechkids) die
vinden van wel. Omdat de
maatschappij zich steeds
sneller ontwikkelt in de richting
van een digitale
informatiesamenleving, en
omdat het vervolgonderwijs
en de arbeidsmarkt erom
vragen (Kennisnet, 2016).
Geïntegreerd
Stimuleer de interactie tussen
deze vakken en de andere
schoolvakken (KNAW, 2012)
Aspecten van CT kunnen dan ook heel goed in
andere vakgebieden aan de orde komen, zoals
het stelonderwijs en de natuurwetenschappen. (J.
Voogt, S. Brand-Gruwel & J. van Strien, 2017)
De leerstof is geordend rond acht
kernconcepten. Deze bestrijken
meerdere vakken en komen uit de
wereld om ons heen (Routegids)
Techniek en
wetenschap is één
van de vier dimensies
(Routegids) .
Dagelijks starten we met de
basisvaardigheden (talen, lezen,
rekenen & wiskunde). Aan het
einde van de ochtend ronden we
de basisvaardigheden af en
vervolgen we de dag met het
thematisch onderwijs aan de hand
van de kernconcepten (Routegids).
Taken en banen waar
Verweven door het hele
curriculum; (Leerling is
eigenaar van zijn eigen
leerproces,
nieuwsgierigheid als
bron gebruiken);
Daarnaast expliciet
aandacht voor techniek.

16. Inhoud CT
Theorie Beoogd Curriculum Uitgevoerd Curriculum Bereikt curriculum
In de benadering van de SLO en
ISTE gaat het overigens niet alleen
om kennis en vaardigheden, maar
ook om een attitude gericht op het
om kunnen gaan met complexiteit en
ambiguïteit, doorzettingsvermogen
bij het oplossen van lastige
problemen en samenwerken met
anderen bij het zoeken naar de
oplossing (D. Van der Linde, J. Voogt & N. van Aar,
2017).
De afgelopen jaren heeft SLO samen met leraren
deze voorbeeldleerlijnen digitale geletterdheid ontwikkeld. Dit
is gebeurd met scholen die al aan digitale geletterdheid
werkten of ermee aan de slag wilden. Binnen de eigen
schoolcontext hebben de leraren voor digitale geletterdheid
of aspecten daarvan een lesprogramma gemaakt en input
gegeven voor de leerlijnen (SLO, 2018).
Het National Curriculum (UK) for computing beoogt ervoor te
zorgen dat alle leerlingen:
Kan de fundamentele principes van computerwetenschap
begrijpen en toepassen, inclusief logica, algoritmen,
gegevensweergave en communicatie
kan problemen in computationele termen analyseren en
heeft herhaalde praktische ervaring met het schrijven van
computerprogramma's om dergelijke problemen op te lossen
kan informatietechnologie, inclusief nieuwe of onbekende
technologieën, analytisch evalueren en toepassen om
problemen op te lossen zijn verantwoordelijke, bekwame,
zelfverzekerde en creatieve gebruikers van informatie- en
communicatietechnologie (Department for education, 2013)
Ons curriculum is verbonden met de wereld. Binnen ons curriculum
werken wij met doelen (SLO) en acht kernconcepten waarmee de
leerlingen zichzelf en de wereld kennen (Routegids).
De kernconcepten maken de samenhang
tussen de verschillende vakgebieden
zichtbaar. We hebben dit per kernconcept
uitgewerkt in vier dimensies namelijk; mens
en maatschappij, mens en natuur, mens en
cultuur en technologie en wetenschap. Per
dimensie stellen we een aantal doelen per
week centraal, zodat het grote thema in
kleine subthema’s wordt aangeboden. Dit
biedt onze leerlingen overzicht en structuur,
waarbij we werken aan de doelen die per
kernconcept nauwkeurig zijn uitgewerkt. Op
deze manier krijgen alle kerndoelen de
nodige én verplichte aandacht (Routegids).
Komt uiteindelijk in
het portfolio.
Leerlingen tonen via
portfolio aan de
techniekdoelen
worden beheerst.

17. Didactiek
Theorie Beoogd Curriculum Uitgevoerd Curriculum Bereikt curriculum
Er is een breed spectrum van
methodes, variërend van de
zandbakmethode (experimenteren
en uitproberen) tot een
gestructureerde aanpak waarin
stap voor stap kennis, begrippen
en principes worden overgebracht.
Het ideaal ligt waarschijnlijk in het
midden (‘guided discovery
learning’) (Kennisnet, 2016).
Hoewel programmeren een van de belangrijkste
instrumenten is om de ontwikkeling van computational
thinking te ondersteunen, hebben onderzoekers ook
gesuggereerd dat unplugged-activiteiten (dat wil zeggen,
zonder gebruik van een computer) even waardevol zijn
voor het introduceren van computerideeën en de aard
van computerwetenschappen voor studenten (Yadav,
Sands, Good, & Lishinki, 2018).
Onderzoeksvragen spelen grote
rol binnen kernconcept. Geen
‘gewone lessen’, maar workshops
“ontdekkend leren”.
Daarnaast wel vaste, gezamenlijke instructiemomenten
Sociaal constructivisme
Persoonlijke leerroutes/ eigen ontwikkelingslijnen/:
gedifferentieerd, en elk kind op zijn eigen niveau
Stamgroepen met leerlingen van diverse leeftijd
Begeleiding door vak experts/ coaches
10-14 biedt leerlingen alle ruimte om hun talenten en
mogelijkheden te verkennen(Routegids).
10-14 is een krachtig
onderwijsconcept waarbij coaching,
persoonsvorming en onderzoekend
vermogen de stap van PO naar VO
Afhankelijk van het
kind/afhankelijk van
doel. Veel
samenwerken
(afhankelijk van het
doel). Toekomst:
Buitenschools
curriculum (bedrijven,
maatschappij, natuur
bezoeken)
Onderzoekend en
ontwerpend leren

18. Competenties docenten
Theorie Beoogd Curriculum Uitgevoerd Curriculum Bereikt curriculum
In plaats van ieder voor zich kunnen docenten beter in
teams samenwerken aan een ICT-rijke
leeromgeving (McKenney, & Voogt, 2015).
Geef docenten tijd en gelegenheid om zich
bij te scholen in ontwerptechnieken. De
schoolleiding kan het proces
ondersteunen door bijeenkomsten te
faciliteren en door modellen en checklists aan te reiken,
bijvoorbeeld voor de selectie van (digitale) materialen.
En misschien wel de belangrijkste ondersteuning:
geef docenten erkenning (McKenney &
Voogt, 2015).
De inzet van ICT hangt bovendien af van de kennis
en vaardigheden van de docenten.
(McKenney & Voogt, 2015).
TPACK
Onder lerarenopleiders computerwetenschappen wordt
het kader van pedagogische kennis van inhoud (PCK)
hoog aangeschreven als een geschikt kader voor het
definiëren van de kennis die docenten moeten kunnen
hebben om computerwetenschap te geven (bijv.
Hubwieser, Magenheim, Mühling, & Ruf, 2013; Saeli,
2012).
Onderwijsroute 10-14 ‘Niet papieren, maar
de juiste attitudes zijn belangrijk’
Samengesteld onderwijsteam uit
PO en VO
Vakexperts verzorgen alle vakken, workshops en
coaching.
Naast inhoudelijke en pedagogische kennis vooral
drive & mentaliteit & flexibiliteit (een of meerdere rollen:
coach - begeleider - trainer – regisseur).
Teamleren en ontwikkelen is
basis organisatie
Teamleden krijgen ook ‘coaching on the
job’: op de werkvloer feedback van deskundigen die
regelmatig met hen meelopen.
Op studiedagenhouden leerkrachten en begeleiders
zich gezamenlijk bezig met de ontwikkeling van het
concept 10-14.
We ervaren ruimte om
hier een weg in te
vinden;
Ruimte bieden en good
practice delen. We lopen op
de brug, terwijl we nog aan het
bouwen zijn;
Samenwerking met
(windesheim)
studenten werkt goed,
alles werkt samen en
dat gaat sneller;
De vertaalslag naar het toepassen in
het onderwijs moet nog komen;
Artikelen delen (blogs); Daily stand
up; Eén collega is de
aanjager voor de
technologiedagen, ligt
buiten haar
comfortzone. Geeft
bewondering
Niet: cursussen!

19. Middelen
Theorie Beoogd Curriculum Uitgevoerd Curriculum Bereikt curriculum
Hoewel programmeren een van de
belangrijkste instrumenten is om de ontwikkeling
van computational thinking te ondersteunen,
hebben onderzoekers ook gesuggereerd dat
unplugged-activiteiten (dat wil
zeggen, zonder gebruik van een computer) even
waardevol zijn voor het introduceren van
computerideeën en de aard van
computerwetenschappen voor studenten (A.
Yadav, P. Sands, J. Good & Alex Lishinki, 2018).
Materialen via LAB21,
TechAtelier
Financiën uit regulier
onderwijsbudget
Weinig eigen
budgetten (Half een
PO- en half een VO-
financiering). Weinig
ruimte.
Creatief om budget te
vergroten;
Minecraftlicensie (en
andere software) uit
boekenbudget;
Lenen van Techatelier
en Windesheim;
Vaak ruilhandel met
andere scholen/
instanties iedereen
wil 10-14 onderwijs
(maakt ze gebruik
van)

20. OR1014 School 1 School 2 Literatuur
Activiteiten versus
doelgericht werken
De evaluatie is
gericht op de doelen
Activiteiten gericht:
Werken met Micro-
bits met behulp van
een stappenplan
(kookrecept)
Activiteiten gericht:
Werken met Micro-bits
met behulp van een
stappenplan
(kookrecept)
Werkvormen Half geleide
instructie: leerlingen
kregen grote
opdracht en de
instrumenten
aangereikt, maar
hadden kregen grote
vrijheid om uit te
werken
Dichtgetimmerde
opdracht, met
creatieve element
waarin vrijheid zat
(dit doel lag buiten
de ct-doelen)
Volledig
dichtgetimmerde
opdrachten. Vrijheid zat
in welke les zij mochten
uitvoeren.
Er wordt hogere orde
denken nagestreefd,
maar passen de
werkvormen daarbij?
Wat is de didactische
alignment tussen doelen
en leeractiveiten
Toetsen Begin van een
assessment op
enkele CT-doelen:
neerslag in het
portfolio
Niets Niets Belang van formatieve
en summatieve toetsing
in het kader van het
leren?
Wat is een goede CT-praktijk?

21. OR1014 School 1 School 2 Literatuur
Implementatie GAANDEWEG
ONTWIKKELEN:
• Een school binnen OOZ
• Vlak voor het geven
wordt het ontwikkeld.
• Geen E-lab.
• Studenten
lerarenopleiding
ondersteunen
GEPLANDE
ONTWIKKELING:
• schoolbreed
• Innovatielab
• Activiteiten voor
collega’s
• E-coaches
(schoolleiders)
OLIEVLEKWERKING:
• een klas/ een les —>
uitwerking naar de
school —> uitwerking
naar hele stichting
• Docenten en studenten
van de pabo
ondersteunen
• E-lab
• ?
Professionaliser
en
ON THE JOB:
• Studenten doen voor
• Afkijken van elkaar en
van de leerlingen
INNOVATIELAB:
• Trainingen voor en
in scholen
• Voordoen in
scholen (geven
lessen in de
school)
PERIODETHEMA’S:
SPREKERS EN ELAB
• Elke periode werd
gestart met spreker en
bijeenkomsten in ELAB
• Ontwikkelen in
Microsoft Teams
(delen)
Siero:
Vier fasen:
• Basis op orde
• ICT-vaardigheden
• Samen lessen
ontwikkelen
• Platform om te
delen
Wat is een goede professionaliserings-
en implentatiestrategie?

22. OR1014 School 1 School 2 Literatuur
Geïntegreerd: Les over
emigratie/immigratie,
waarbij leerlingen
gegevens over
emigratie/immigratie in
excel moesten
verwerken, analyseren
en visualiseren.
Geïntegreerd: Les met
behulp van Micro-Bits.
Geïntegreerd: Les
programmeren met behulp
van een Micro-Bit. Er werd
niet gereflecteerd op de
CT-(denk)stappen (terwijl
hierop wel werd gestuurd)
Geeft aan dat de voorkeur
uitgaat naar apart en
geïntegreerd. In de praktijk zie
je al gauw dat er
CT geïntegreerd - apart?

23. onderzoek
vanuit de
praktijk
naar de
praktijk

24. Drie tafels
• Borging CT in de lerarenopleiding
• Onderwijsleermaterialen
• Schoolontwikkeling & professionaliseren van docenten
• Koppeling CT met beroepen

25. Bronnen - Literatuur
Aman Yadav, P. S. (2018). Computer Science and Computational Thinking in the Curriculum: Research and Practice. USA: Springer International Publishing.
Angeli, C., Voogt, J., Fluck, A., Webb, M., Cox, M., Malyn-Smith, J., & Zagami, J. (2016). A K-6 computational thinking curriculum framework: Implications for
teacher knowledge. Journal of Educational Technology & Society, 19(3).
D. van der Linde & Voogt, J. (2017). Hoe kinderen computational thinking skills inzetten als zij een probleem oplossen met de Ozobot. Zwolle: Lectoraat
Onderwijsinnovatie & ICT .
Department for Education. (2013). Computing programmes of study: key stages 1 and 2. England: Author
Jonker, H. (2018) Herontwerp van het curriculum van de Master Learning & Innovation: Ontwerprichtlijnen. Ongepubliceerd document.
Leonard, J., Mitchell, M., Barnes-Johnson, J., Unertl, A., Outka-Hill, J., Robinson, R., & Hester-Croff, C. (2017). Preparing Teachers to Engage Rural Students in
Computational Thinking Through Robotics, Game Design, and Culturally Responsive Teaching. Journal of Teacher Education, 0022487117732317.
Kennisnet. (2016). Zoetemeer: Kennisnet.
KNAW. (2012). Digitale geletterdheid in het voortgezet onderwijs. Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
McKenney, S., & Voogt, J. (2015). ICT met meerwaarde: Laat je niet verleiden door techniek alleen.
Onderwijsroute 10-14. (2017a) Route Info (2017-2018). Zwolle: Onderwijsroute 10-14
Onderwijsroute 10-14. (2017b) Routegids (2017-2018). Zwolle: Onderwijsroute 1014
SLO. (2015, 12 22). (A. Strijker, Redacteur) Opgeroepen op 04 2018, van curriculum van de toekomst: http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/21e-eeuwse-
vaardigheden/digitale-geletterdheid/computational-thinking
SLO. (2018, 03 12). SLO. Opgehaald van SLO: http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/projecten/leerlijnen-digitale-geletterdheid
Voogt, J., Brand-Gruwel, S., & Van Strien, J. (2017). Effecten van programmeeronderwijs op computational thinking: een reviewstudie. Den Haag : NRO.