2. TEKNİK TEKSTİLLERİN TANIMI VE ÖNEMİ
İnsanoğlunun temel ihtiyaçlarından en önemlisi gıda
ikincisi de giyimdir yani tekstil ürünleridir. Ancak tekstil
ürünleri insanın sadece giyimde değil farklı alanlarda da
ihtiyaçlarını karşılar. Mekân tekstilleri ve teknik tekstiller
bu alanlarda kullanılan tekstilleri oluşturur. Bu tekstil
ürünlerinin içinde teknik tekstillerin tanımı ise; estetik
veya dekoratif özelliklerinden daha çok sahip
oldukları teknik ve performans özellikleri için üretilen
tekstil materyalleri ve ürünleri olarak yapılabilir.
3. • Teknik tekstiller dokuma, örme, dokusuz yüzeyler veya
bunların birleşimi şeklinde üretilebilirler.
• Teknik tekstillerin hiçbir zaman tek başına bir endüstri veya
piyasa sektörü olarak çıkmayışının sebebi diğer sektörler ile
yakınlığıdır.
• Teknik tekstiller hazır giyim sektörü ile kısmen alakalı olup;
mühendislik, tıp, jeoloji, spor, otomotiv, tarım, ev tekstili gibi
birçok alana da üretim yapmaktadır.
• Teknik tekstillerin piyasa alanı polimer üreticilerinden teknik
tekstil üreticilerine, ayrıca bu yapıları ara ürün olarak kullanan
imalatçılara kadar uzanmaktadır.
4. • Teknik tekstiller birçok imalat sektörü ile ara ürün olarak
kullanımlarından dolayı yakından ilgilidir.
• Tekstil yapılarının kullanım alanları bilim ve araştırma
çağı olan bu çağda çok genişlemiş, özellikle teknik
alanlarda kullanılan tekstiller diğerlerine göre çok daha
fazla gelişme göstererek ekonomik ve sosyal alanda
büyük önem kazanmışlardır.
• Tekstil yapılarının değişik şekillerde özellikleri
geliştirilerek her alanda kullanılmaya başlanması
neticesinde teknik tekstiller, tekstil ve imalat sektörünün
hem yenilikçi yüzü hem de geleceği olacaktır.
5. TEKSTİL YÜZEYLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Tekstil mamulleri kullanım alanlarına göre şu şekilde
sınıflandırılmaktadır;
• Giyim Tekstilleri
• -Erkek üst giyimi,
• -Bayan üst giyimi,
• -Çocuk üst giyimi,
• -İç giyim,
• -Üniforma giysileri,
• -İş giysileri,
• -Spor giysileri,
• -Astarlık kumaşlar,
• -Aksesuarlar,şapkalar,eldivenler,şallar,kravatlar, eşarplar vb.
6. • Mekan Tekstilleri;
• -Dekorasyonluk kumaşlar,
• -Perdeler,tüller,
• -Mobilya döşemelikler,
• -Taşıt araç koltuklarında kullanılan kumaşlar,
• -Halılar ve yer döşemelikleri,
• -Yatak ve masa örtüleri,
• -Havlu ve bezler,
• -Aksesuarlık için üretilmiş kumaşlar vb.
7. • Teknik Tekstiller;
• Sağlık alanında kullanılan teknik tekstiller (Tıptek),
• Jeolojik alanda kullanılan teknik tekstiller (Jeotek),
• Yapı ve inşaat alanında kullanılan teknik tekstiller
(Yapıtek),
• Ulaşım araçlarında kullanılan teknik tekstiller (Ulaşımtek),
• Endüstriyel alanda kullanılan teknik tekstiller (Endütek),
• Koruma amaçlı kullanılan teknik tekstiller (Korumatek),
• Paketleme endüstrisinde kullanılan teknik tekstiller
(Paktek),
• Tarım alanında kullanılan teknik tekstiller (Tarımtek),
• Spor ve eğlence alanında kullanılan teknik tekstiller
(Sportek),
• Mekânlarda kullanılan teknik tekstiller (Mekantek),
• Giysi aksesuarı ve ayakkabı alanında kullanılan teknik
tekstiller (Giyimtek),
• Temizlik ve Kişisel Bakım amaçlı kullanılan Teknik
tekstiller (Hijyentek),
• Çevre koruma alanında kullanılan teknik tekstiller
(Çevretek)
8. • Teknik tekstillerin ham maddesi tüm tekstillerde olduğu
gibi polimer esaslı yapılar veya bunlardan oluşan liflerdir.
Bu yapılar organik ya da inorganik olabilir. Bu yapıların
özellikleri kullanılacağı alanda bunlardan istenen
özelliklere göre belirlenir. Bunlar;
» Sertlik,
» Dayanıklılık, uzama,
» Elastikiyet özelliği gibi mekanik;
» Boyanabilirlik,
» Su absorblama,
» Kimyasallardan etkilenme özelliği gibi
kimyasal ve
» Parlaklık,
» Isıdan etkilenme,
» Elektriksel özellikleri gibi fiziksel özelliklerdir.
9. Üretim yöntemlerine göre de teknik alanlarda kullanılan
tekstil yapıları önem sırasına göre:
• Dokusuz tekstil yapıları,
• Çözgülü örme yapılar,
• Kompozitler,
• Dokuma yapılar,
• Polimer, film veya kaplama halde üretilenler,
• Üç boyutlu yapılar,
• Atkılı örme yapılar,
• Bu sayılanların kombinasyonu olarak
sınıflandırılabilirler.
10. • Teknik tekstiller, tekstil endüstrisinin dünyada en dinamik ve
önü açık olan alanıdır. 2005 yılında teknik tekstil ürünleri
yaklaşık 75 milyar dolarlık satış hacmine ulaşmıştır.
Günümüzde bu değerin 100 milyar doların üzerinde olduğu
düşünülmektedir.
• Teknik tekstil pazarı, devam eden gelişmelere bağlı olarak daha
fazla nitelik kazanmaktadır. Bu pazarın önemiyle birlikte
uygulamalar da artmaktadır. Teknik tekstillerin önemindeki
artış, yapay lif üretimindeki gelişmelerle yakından ilgilidir.
Dolayısıyla teknik tekstiller pazarı, yüksek performanslı liflerin
üretimi ve tekstilde kullanılabilir hale getirilmesiyle hızla
büyümüş ve halen gelişmeye devam etmektedir. Yüksek
performanslı lifler teknik tekstillerde kullanılan liflerin
%30’undan daha fazlasını oluşturmaktadır.
• Teknik tekstil üretimine bakıldığında; Batı Avrupa ülkeleri,
ABD ve Japonya’nın önde gelen teknik tekstil üreticileri olduğu
görülmektedir.
VERİLERLE TEKNİK TEKSTİL KULLANIMI
13. SAĞLIK ALANINDA KULLANILAN TEKNİK TEKSTİLLER
(TIPTEK)
Tıp, cerrahi ve sağlık alanlarında tekstil ürünlerinin kullanımı çok
eski olmasına karşılık modern anlamda kullanımı ve önemi her
geçen gün artmakta ve teknik tekstillerin en önemli alanlarından
birini teşkil etmektedir.
Tıbbi tekstil sektörünün büyümesini etkileyen faktörler şunlardır:
• Dünya nüfusundaki artış,
• Özellikle gelişmiş ülkelerde nüfusun yaşlanması,
• Yaşam standartlarının yükselmesi ve kaliteli yaşamdan
beklentilerin artması,
• Davranışların değişmesi,
• Yenilikler ve yaşama daha çok yerleşen ileri teknoloji.
14. Tıpta kullanılan materyallerden beklenen bazı özellikler
vardır. Bu özellikler aşağıda belirtildiği gibi sınıflandırılabilir.
• Malzeme neme ve bakterilerin üremesine engel olmalıdır.
• Malzeme şekil vermeye elverişli olmalıdır.
• Malzeme kısmen veya tamamen plastik tabaka ile kaplanmalıdır.
• Malzeme buharla sterilize edilebilmeli ve katlanma esnasında
buhar geçirebilmelidir.
• Malzeme uzun işlem tarzı ve işlem sürelerine dayanabilmelidir.
• Malzeme yüzeyi kaygan ve güç tutuşur olabilmelidir.
15. Sağlık alanında kullanılan ürünleri genel olarak 3 ana başlık
altında toplamak mümkündür:
• Vücut Dokusuna Eklenmeyen Materyaller (İmplantasyon
Yapılmayan Materyaller)
• Vücut Dokusuna Eklenebilen Materyaller (İmplantasyon
Yapılabilen Materyaller)
• Koruyucu sağlık ve hijyen ürünleri.
16. Vücut Dokusuna Eklenmeyen Materyaller (İmplantasyon Yapılmayan
Materyaller)
Bu tekstil materyalleri vücuda dıştan uygulanan ve deri ile temas edebilen
veya etmeyecek şekilde kullanılan ürünlerdir. Bu alanda kullanılan ürünler
aşağıdaki ana başlıklar altında toplanabilir:
• Yara bakımı için absorban ped,
• Açık yara sargısı,
• Elastik ve elastik olmayan basit bandaj,
• Hafif destek malzemeleri,
• Ortopedik malzemeler,
• Plasterler,
• Gazlı bez ve sargı bezleri,
• Emici tamponlar.
17. ÜRÜN UYGULAMASI LİF TİPİ ÜRETİM SİSTEMİ
Absorban Ped Pamuk, viskon Tülbent esaslı
Açık yara sargısı İpek, poliamid, viskon, politilen Örme, dokuma,
tülbent esaslı
Elastik, Elastik
olmayan basit bandaj
Pamuk, viskon, poliamid, elastomerik
iplikler
Dokuma, örme,
tülbent esaslı
Hafif
destek malzemeleri
Pamuk, viskon, elastomerik iplikler Dokuma, örme,
tülbent esaslı
Ortopedik
malzemeler
Pamuk, viskon, poliester, polipropilen
lifler ve poliüretan köpük
Dokuma, örme,
tülbent esaslı
Plasterler Viskon, plastik film, pamuk, poliester,
polipropilen lifler
Örme, dokuma,
tülbent esaslı
Gazlı bez ve
sargı bezleri
Pamuk, viskon Dokuma, tülbent
esaslı
Tamponlar Viskon, pamuk linterleri, ağaç
hamuru
Tülbent esaslı
Vücut Dokusuna Eklenemeyen Materyaller
18. Vücut Dokusuna Eklenebilen Materyaller (İmplantasyon Yapılabilen
Materyaller)
Bu materyaller, herhangi bir şekilde cerrahi uygulamalarda
ameliyat iplikleri, yapay damarlar ve yapay eklemler gibi
vücuda eklenen ve başka bir tabirle vücudu tamir eden
tekstil materyallerinden elde edilen yüzeylerdir.
19. İmplantasyon Yapılabilen Materyaller
ÜRÜN UYGULAMASI LİF TİPİ ÜRETİM SİSTEMİ
Ameliyat Dikiş İplikleri
Biyolojik Olarak
Giderilebilen
Biyolojik Olarak
Giderilemeyen
Kollagen Poliaktid
Poliglikolik Asit ve Polibutilen
Tereftalat Lifler
Poliamid, Polyester, Teflon,
Polipropilen, Çelik ve Polietilen
Monofilament, Şerit,
Monofilament, Şerit
Yumuşak doku
implantasyonları
Yapay tendon
Yapay kas
Yapay kıkırdak
Yapay deri
Göz kontakt lensleri/yapay
kornea
Teflon, Poliester, Poliamid,
Polietilen, İpek lifleri
Poliester ve Karbon lifleri
Düşük yoğunluklu polietilen
Kitin
Polimetilmetaakrilat, Silikon
Kollagen
Dokuma, Şerit
Şerit
Tülbent esaslı
Ortopedik implantasyonlar
Yapay eklemler/kemikler Silikon, Poliasetat, Polietilen Örme, Dokuma
Kalp kapakçıkları
Damar aşılama (ekleme)
Poliester Lifleri
Poliester, Teflon lifleri
Örme, Dokuma
Örme, Dokuma
20. Vücut Dışı Cihazlar
Cihaz Lif Tipi Uygulanan Sistem Fonksiyonları
Yapay Böbrek İçi boş viskon lifi
İçi boş poliester lifi
PAN
Polimetilmetakrilat
Kitin
Hemodiyaliz
Hemodifiltrasyon
Hastanın kanından
atık ürünleri ve suyu
uzaklaştırmak,
elektrolit
konsantrasyonunu
kontrol etmek
Yapay
Karaciğer
İçi boş viskon lifi
Karbon lifi
Polieterüretan
Plasmapheresis
Hemoperfusion
Hastanın plazmasını
ayırmak ve yok
etmek, kana taze
plazma sağlamak
Yapay Akciğer İçi boş polipropilen
Silikon zar
İçi boş silikon lifi
Polisülfon
Hemoperfusion Hastanın kanından
karbondioksiti
uzaklaştırmak ve taze
oksijen sağlamak
23. JEOLOJİK ALANDA KULLANILAN TEKNİK TEKSTİLLER
(JEOTEK)
Jeotekstiller ilk kez Hollanda’da 1953 yılındaki 150000
hektar toprağın sular altında kalmasına neden olan su
baskınından sonra geniş çapta üretilmeye ve kullanılmaya
başlanmıştır.
Jeotekstillerde kullanılan başlıca iki polimer polipropilen ve
polietilendir. Bununla birlikte, yüksek mukavemet istendiği
durumlarda poliester kullanımı kaçınılmazdır. Maliyete karşı
performans dengesi göz önünde bulundurulduğu zaman poliester
en uygun olan polimerdir. Polipropilen ve polietilenin ise kimyasal
açıdan dayanıklı olma avantajı vardır.
24. JEOTEKSTİLLERİN KULLANIM ALANLARI
• Toprak setler; erozyon önleme, erozyon kontrolü ve
erozyon dengeleme.
• Hidrolik çalışmalar; toprak setler, kanallar, nehir
kenarları, sahil koruma, kıyısal çalışmalar.
• Kirlilik kontrolü; havuz astarlamaları, katı atık ayırma,
yeraltı suyunun yeniden doldurulması.
• Trafik yapıları; karayolu toprak setleri, döşemeli ve
döşemesiz yollar, park yerleri, demiryolu yapıları.
• Drenaj (sızdırma); toprak stabilizasyonu, yeraltı suyunun
kontrolü.
26. Jeotekstillerin iki ana fonksiyonu vardır.
— Hidrolik fonksiyonlar (drenaj, filtrasyon)
— Mekanik fonksiyonlar (ayırma, takviye).
27. Jeotekstillerin Fonksiyonu ve Kullanım Alanları
DESTEK VE
AYIRICI
DONATI EROZYON
KONTROLÜ
DRENAJ
Kara yolları
Otoyollar
Demir yolları
Depo Alanları
Otoparklar
Hava Alanları
Spor Alanları
Petrol Taşıma
Boruları
Petrol Tankları
Zemin Islahı
İstinat Duvarları
Nehir ve göl setleri
Baraj ve kanal yan
yüzleri, kıyı yapıları
Limanlar
Taşkın önleme setleri
Karayolu
Demiryolu
Temeller
Drenaj Kanalları
28.
29. YAPI VE İNŞAAT ALANINDA KULLANILAN TEKNİK
TEKSTİLLER (YAPITEK)
Tekstil malzemelerinin, yapı ve inşaat alanında kullanımı
özellikle son yıllarda sürekli büyüyen teknik tekstillerin
önemli bir alanıdır. Teknik özelliklere sahip ve özel olarak
üretilen tekstillerin pazarı sürekli büyümekte ve önem
kazanmaktadır. Yapı ve inşaat sektöründeki tekstil
malzemeleri genel olarak 3 alanda kullanılmaktadır.
Bunlar:
a)Betonlarda tekstil takviyesi,
b)Binalarda yalıtım malzemesi,
c)Mimari alanda tekstil yapı malzemesidir.
30. BETONLARDA TEKSTİL TAKVİYESİ
Yapıların farklı bölümlerinde kullanılan jeotekstillerin
kullanıldığı bölümlerden biri, inşaat sktöründe
betonların kuvvetlendirilmesi amacıyla kullanılan lif
ve tekstil dokusudur. Bu aşamada tekstil yapılarıyla
takviye edilerek güçlendirilen malzeme tekstil
takviyeli kompozit malzeme olarak
adlandırılmaktadır.
Kompozit malzemeler farklı özellik ve yapıdaki
malzemelerin bir araya getirilmesiyle meydana gelir
ve oluşturulan malzeme kendisini oluşturan
malzemelerden daha iyi özelliklere sahiptir.
32. BİNALARDA ISI, SU, SES VE YANGIN YALITIMI
Yapıların uzun yıllar değerini koruması ancak, yapıların
çok iyi tasarlanması ve özellikle de iç ve dış etkenlerden
doğru biçimde korunmasıyla gerçekleşebilir.
Yapıların iç ve dış etkenlerden doğru biçimde korunması
yalıtım ile sağlanabilir. Yalıtım sistemlerinin esas amacı;
yapı bileşenleri ve taşıyıcı sistemi dış etkenlerden koruyup
yapının kullanım süresini arttırarak, kullanım amacına
uygun sağlık ve konfor şartlarının yapı içerisinde
gerçekleşmesini sağlamaktır.
Bina içerisinde konforlu yaşam koşullarının oluşturulması
insan sağlığı için ne kadar önemli ise yapının dış etkenlere
karşı korunması da içerisinde yaşadığımız, sağlam ve uzun
ömürlü olmasını beklediğimiz yapılar için aynı öneme
sahiptir.
33. Bina ve inşaatlara uygulanan yalıtım işlemleri
aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
• Isı yalıtımı,
• Su yalıtımı,
• Ses yalıtımı,
• Yangın yalıtımı.
34. Binalarda Yalıtım Amaçlı Kullanılan Tekstil
Yapıları
Binalarda yalıtım amacı ile kullanılan tekstil
yapıları genelde cam lifi, doğal inorganik lifler,
polistren, kauçuk gibi hammaddelerdir ve
uygulanacak bölgeye göre farklı boyut ve
şekillerde üretilirler. Bu yapılardan binaların
yalıtımında en çok kullanılanlar ise cam, bazalt ve
polyester lifleridir.
35.
36. Çatılarda Su Yalıtımında Kullanılan Yapı ve Bunun İçerisinde
Bulunan Poliester Esaslı Dokusuz Yüzey Kumaş
37. YAPILARDA MİMARİ AMAÇLA KULLANILAN
TEKSTİL YAPILARI
Gösteri merkezleri, stadyumlar ve alışveriş
merkezleri gibi halka açık yapıların genellikle çatı
uygulamalarında hafiflik ve yüksek dayanım gibi
özelliklerinden dolayı tekstil yapıları veya tekstil
takviyeli kompozit yapılar gün geçtikçe daha fazla
tercih edilmektedir ve uygulama alanları
genişlemektedir.
38.
39. ULAŞIM ARAÇLARINDA KULLANILAN
TEKNİK TEKSTİLLER (ULAŞIMTEK)
Ulaşım sektörü teknik tekstillerin en çok
kullanıldığı alanlardan biridir. Ulaşım
araçlarında kullanılan tekstil yapıları,
dekorasyon, sıcak ve yumuşak tutum
gibi özelliklerinin yanı sıra, araçların
fonksiyonel kısımlarının vazgeçilmez
bileşenleri olarak da ulaşım araçlarında
yer alırlar. Kara taşıtlarında, trenlerde,
uçaklarda ve deniz taşıtlarında
kullanılan teknik tekstiller, günlük
yaşamda kullanılan tekstil yapılarından
daha fonksiyonel özelliklere sahiptirler.
40. Otomotiv tekstillerinin yaklaşık üçte ikisi; iç giydirme
parçalarında yani halılarda, koltuk kılıflarında, tavan ve kapı
kaplamalarında, üçte biri ise; lastik, hortum, emniyet kemeri ve
hava yastıkları ile gürültü ve titreşimin yalıtımında, yağ, yakıt
ve hava filtrasyonunda kullanılır.
Otomotiv Tekstillerinin Kullanıldığı Kısımlar %
Halı ve döşemeler 33.3
Koltuk kumaşı 18.0
Ön montaj edilen iç bileşenler 14.0
Lastikler 12.8
Emniyet kemeri 8.8
Hava yastığı 3.7
Diğer 9.4
Bir Otomobilde Temel Tekstil Ürünlerinin Kullanım Yerleri
41. Taşıtların İç Kısmında Kullanılan Malzemeler
Kısımlar Dekoratif kısmın dış malzemesi İç bölüm Taşıyıcı veya sert yapı kısmı
Koltuklar Polyester kumaş
(dokuma/örme), yün,
Yün/polyester karışımı, Deri
Poliüretan köpük
Polyester non-woven
Yastık/minder, PU köpük,
metal çerçeve
Kapı Panelleri Polyester kumaş, PVC,
PVC/ABS levha, TPO levha,
Poliüretan levha,
Deri
Poliüretan köpük, Polyester
non-woven, PO köpük, PP
köpük
Ağaç lifi,
PO/Ağaç lifi, PP/Doğal lif,
PP/Cam lifi, PP/Talk,
PU/Cam lifi, PU/Doğal lif
Ön Konsol Polyester non-woven
Knitted Nylon/Polyester
PVC levha
Poliüretan köpük
Polyester non-woven
PO köpük, PP köpük
Yarı sert PU
köpük/Cam lifi,
Mukavva
Paket Rafı Polyester non-woven
Polipropilen non-woven
____ Ağaç lifi,PU/Cam lifi
Güneş siperi Polyester kumaş, PVC levha Poliüretan köpük, Polyester
non-woven, PO köpük
Yarı sert PU köpük, Mukavva,
Metal çerçeve
Yer döşemesi Nylon lifi, polipropilen lifi
____
Polyester
non-woven/SBR latex
bağlayıcı, Kalıplanabilirlik için
PE, EPDM ses bariyeri, PU
Kontrol Paneli PVC/ABS, PVC, TPO, PU levha PVC, PP köpük PVC, PVC/ABS, PU, PU/Cam
lifi, PP/Talk, Metal
Bagaj döşemesi Polyester non-woven,
PP non-woven
_____ _____
Kaput örtüsü Polyester non-woven,
PP non-woven
PU köpük Cam lifi, PU köpük
Hava Yastığı Nylon 66, 6, 46 dokuma —— ——
Emniyet Kemeri Polyester dokuma —— ——
43. Yandaki şekilde görülen otomobil jantı karbon
lifi takviyeli kompozit malzemeden üretilmiştir.
Çelik janta göre 7.5 kg daha hafiftir. Bu bir
araçta 30 kg ağırlık tasarrufu sağlamaktadır.
Darbe dayanımı da aluminyum janta göre 3 kat
daha fazladır.
Taşıt lastiği temel olarak kauçuk, kord bezi ve
çelik tellerden meydana gelir. Çelik teller ve kord
bezi kauçuğu takviye eden ve lastik içerisinde
yükü taşıyan ana yapılardır. Kord ipliği,
bükülmüş filament ipliklerin ters yönde bir arada
tekrar bükülmesiyle üretilir. Her bir flamentin
büküm yönü ile kord ipliğinin büküm yönü
terstir. Kord bezi, yüksek mukavemetli ve
filament formundaki poliester, poliamid, rayon ve
aramid liflerinden üretilmektedir.
44. KORUMAAMAÇLI KULLANILAN TEKNİK
TEKSTİLLER (KORUMATEK)
Koruyucu giysiler kişinin zararlı maddelere, kötü çevre koşullarına
maruz kalma riskini önlemek ve bu riskten korunmasını sağlamak
ve bu riski azaltmak için giyilen giysilerdir. İnsanı tehlikelerden
korumanın iki basit yolu vardır. Birincisi izolasyon, ikincisi ise
güvenli bir bölge oluşturmaktır. Bunlardan birincisi, zarar kaynağı
ile insan arasına yeterli ölçülerde materyali koymak yani izolasyon
oluşturmaktır. Ancak kullanılan malzemenin koruyuculuk görevinin
yanında kullanıcıyı rahatsız etmeyecek bir konforda olması istenir.
Dolayısıyla güvenlik ve konfor özellikleri bir arada istenir.
45. Koruyucu giysi kavramı çok geniş kavramları içerisinde
toplamaktadır. Dolayısı ile korunmak istenen tehlikenin
sınıflandırılmasında fayda vardır. Koruma:
• Balistik ve çarpmaya karşı koruma,
• Mekanik amaçlı koruma,
• Aşırı soğuktan koruma,
• Yangın ve ısıya karşı koruma,
• Biyolojik, nükleer ve kimyasal koruma,
• Kamuflaj amaçlı koruma,
• UV ve radyasyon amaçlı koruma olmak üzere temelde 7 başlık
altında toplanabilir.
46. Yüksek Performanslı Lifler Ile Kullanım Alanları
Lif Grup adı Üretici Kullanım Alanı
Kevlar
Aramid DuPont Balistik koruma, kurşun geçirmez yelek
Nomex Aramid DuPont Aleve dayanıklılık gerektiren alanlar
Cordura Aramid DuPont
Dayanıklı ve aynı zamanda esnek
malzemelerin kullanımının gerekli olduğu
zırhlı giysi ve botlar
Gore-Tex Aramid W.L. Gore & Ass.
Rüzgar ve yağmura dayanıklı koruyucu
giysiler
Twaron Aramid Akzo Balistik koruma, kurşun geçirmez yelek
Spectra
Yüksek Performanslı
Polietilen
Allied-Signal Corp.
Askeri kasklar ile kara, deniz ve hava
araçlarında
Certran
Yüksek Modüllü
Polietilen
Hoechst Celanese Koruyucu Zırh
Vectran
Poliester tabanlı Likid
kristal lif
Hoechst Celanese Balistik koruma
Dyneema
Yüksek performanslı
Polietilen Lifi
DSM, Kişisel zırh ve hafif araçlar
47. BALİSTİK AMAÇLI KULLANILAN KORUYUCU GİYSİLER
Bu alan, yumuşak vücut zırhı, kurşun geçirmez yelek ile yalnızca
kurşunlardan veya diğer mermilerden korunmayı değil, kesilme ve
vurma tehlikelerinden, metal levhalardan, camdan veya diğer sivri
uçlu cisimlerden korunmayı da içerir. Silahlı saldırı ve yaralanmalara
karşı kullanılan koruyucu giysilerde aranan özellikler şunlardır:
• Giysi, bıçak ve benzeri yaralayıcı silahların bedene
nüfuzunu önleyici nitelikte olmalıdır.
• Giysi, kullanıcının hareketini mümkün olduğunca
kısıtlamamalıdır.
• Aşırı ısınma ve terlemeyi önleyecek yapıda olmalıdır.
• Bakım yönünden fazla özen gerektirmemelidir.
• Kullanım sırasında fazla göze çarpıcı özellik taşımamalıdır.
Günümüzde balistik koruma amaçlı kullanılan materyaller; aramid
lifleri(Kevlar-DuPont, Twaron-Akzo, Technora-Teijin), yüksek
molekül ağırlıklı Polietilen(Spectra-Allied Signal, Dyneema-DSM,
Techmilon-Mitsui Petro Chemical) ve sıvı kristal polimer gibi bazı
liflerden yapılır.(Vectran-Hoechst Celanese).
48. MEKANIK ETKİLERDEN KORUNMAK AMACIYLA
KULLANILAN KORUYUCU GİYSİLER
Mekanik etkilere karşı kullanılan koruyucu giysi terimi zırh
olmayan mekanik, kesilme darbelerine karşı kullanılan
malzemeler, kompozit iplikler, aramid, HDPE ve hatta paslanmaz
çelikten yapılan dokuma, örme ve dokusuz yüzeyleri kapsar. Bu
alanın önemli bir bölümünü hafif eldivenler ve otomotiv gibi levha
metalin kullanıldığı sektörlerde ihtiyaç duyulan kol şeritleri
kapsar. Diğer alanlar ise zincir kesmelerinden korunmak için
kevlar keçelerini, testere, bıçak gibi aletlerle çalışan kesicilerin
önlük ve eldivenlerini kapsamaktadır.
49. AŞIRI SOĞUKTAN KORUNMAK AMACIYLA KULLANILAN
KORUYUCU GİYSİLER
Soğuk iklim giysileri ağır hava şartları altında çalışanlar için
geliştirilmiş çeşitli iş giysileri, kayak giysileri, eldivenler, botlar ve
yağmurlukları kapsayan, nefes alabilen (vücut terini dışarı atabilen)
ancak içine su, rüzgar ve soğuğu geçirmeyen özel kumaşlardan mamul
ürünleri içermektedir. Askeri amaçlı kullanılabildikleri gibi spor ve
çalışma alanlarında da kullanılırlar. Aşırı soğuk ve yağışlı ortamda
kullanılacak olan soğuk iklim giysilerinin ısı izolasyonu sağlaması,
yağmur ve kar suyunu dışarıdan iç kısma geçirmemesi ve içte oluşan
teri dışarıya atması yani hava sirkülâsyonunu sağlaması
beklenmektedir. Bu amaçla dış kumaş, ortada membran ve iç kısımda
ince triko astardan mamul üç katlı nefes alabilir kumaşlar
geliştirilmiştir. Üç katlı kumaşların asıl fonksiyonel katmanı orta
kısımdaki nefes alabilen membrandır.
50. ISIL ETKİLERDEN KORUNMAAMAÇLI KULLANILAN
KORUYUCU GİYSİLER
Termal koruma amaçlı kullanılan giysiler ısı
ve alevin tehlike teşkil ettiği alanlarda
(itfaiye giysileri gibi) kullanılır. Bu tür
koruyucu elbisenin üretiminde, ham
materyalden bitmiş durumdaki elbiseye
kadar her aşamada bütün detaylara dikkat
edilmesi gerekir. Çünkü koruyucu elbise
kullanım yerleri açısından herhangi bir
elbiseden çok farklıdır. Koruyucu elbiselerin
hazırlanmasında birçok faktör göz önüne
alınır. Elbiseler, öncelikli olarak ısı ve aleve
karşı koruma sağlamalıdır. Elbiseler
kullanıcıya rahatsızlık vermemeli ve giyim
rahatlığı sunmalıdır. Elbiseler zor koşullarda
kullanılmaya karşılık dayanıklı yapılmalı,
yırtılma mukavemetleri yüksek olmalıdır.
51. 100°C’de Uzun Süre Kullanılabilen Güç Tutuşur Kumaşlar
Uygulamalar Kumaşlar
Koruyucu giysiler
Bariyer kumaşlar
Döşemelik ve iç kullanım
tekstilleri
Pamuk (Pyrovatex®)
FR Yün (Zirpro®)
FR viskon (Lenzing FR, Visil®)
FR poliester (Trevira CS®)
FR akrilik (Kanecaron)
52. Nükleer, Biyolojik ve Kimyasal Etkilere Karşı Koruyucu
Giysiler
Olası bir nükleer, kimyasal ve biyolojik
savaş için kullanıldığı giysilere NBC
giysiler adı verilir ve bu tür bir saldırıya
karşı giyeni korur. Bu tür giysilerin
belirli bir raf ömrü vardır ve o süreden
sonra koruma etkileri kaybolur.
Nükleer etkenlere karşı askeri koruyucu
elbiselerin amacı çok şiddetli termal
radyasyona ve aleve karşı koruyucu
özellik göstermesidir.
Çok şiddetli termal radyasyona karşı
korunmak için, koruyucu bir elbisenin
absorbsiyon ve transmisyon değerleri
düşük fakat reflektans değeri yüksek
olmalıdır. Bu nedenden dolayı koruyucu
elbiseler ideal bir yapıda olmalıdır.
53. Son dönemde Nylon/Karbon lifi karışımları da dahil
olmak üzere, yeni tip ve daha iyi koruyucu özelliğe
sahip kumaşlar geliştirilmiştir.
Örneğin 99/1 oranındaki Nylon/Karbon lifi karışımı
kumaşlar geliştirilmiştir. Bu kumaşlar;
• Geliştirilmiş bariyer özelliği,
• Düşük ısı stresi,
• Düşük tüylenme,
• Kirlenmeye karşı daha iyi direnç,
• Daha kolay temizlenme gibi özelliklere sahiptir.
Kimyasal etkilere karşı koruma giysileri, çalışanları zararlı kimyasal
maddelere karşı koruyan ve geniş bir kullanım alanı olan giysilerdir.
Kimyasal korunma için kullanılan ürünler tehlikesiz birikintilerden
korunmayı sağlayan basit önlüklerden, hassas kimyasal maddelere
kadar çeşitlilik gösterir ve zehirli kimyasal maddelerin sızması ve
yayılmasına karşın yüksek seviyede koruma sağlamak amacıyla
kullanılırlar. Bu giysilerin malzemeleri, korunulması düşünülen
kimyasal tehlikeye göre değişir.
54. UV VE RADYASYONDAN KORUNMAAMAÇLI KULLANILAN
KORUYUCU GİYSİLER
Bu alandaki çalışmanın büyük bir bölümünü özel radyoaktif
maddelerden korunmayı sağlayan giysiler oluşturur. Kullanılan
giysilerin çoğu çeşitli kaplanmış kumaşlardır. Örnek olarak poliester
veya olefin lif esaslı dokusuz yüzeylerden oluşan yüzeyi polietilen ile
kaplanmış kumaşlar verilebilir.
X ışınları ile çalışan kişileri korumak için kurşun zırhlar
kullanılmaktadır. Bu konuda Japonlar, belirli seviyede radyoaktiviteye
karşı koruyucu polietilen ve yoğunlaştırılmış bir bor elyafı ve x
ışınlarının zararlı etkisini önleyen doymuş kurşun bir elyaf üretmeyi
başarmıştır. Bu elyaf dokuma, örme ve dokusuz yüzey teknikleri ile
rahat giysiler haline getirilebilmektedir.
55. Güneş ışınlarından koruyucu giysilerde aranan başlıca özellikler
giysinin sıcak iklimlere uygun olarak hafif ve seyrek dokunmuş
olmaları ve giyiminin rahatsız edici olmamasıdır. Bu tür
giysilerin ise koruyucu etkileri düşüktür. Bir kumaşın UV
radyasyonunu geçirme tutumu bazı kumaş özelliklerinden
etkilenir. Bir kumaş ne kadar sık dokunmuş olursa koruma
etkisi o kadar yüksektir. Aynı yüzey yapısında olan iki kumaştan
sık dokunmuş ve kalın olanının koruma faktörü daha yüksektir.
UV koruyucu faktörü lifin cinsine, ipliğin özelliğine, yüzey
konstrüksiyonuna, metrekare ağırlığına, mamulün nem
içeriğine, rengine, gördüğü bitim işlemine ve kullanımı
sırasındaki eskime durumuna bağlıdır.
56. KAMUFLAJ AMAÇLI KULLANILAN KORUYUCU GİYSİLER
Görsel olarak tespit edilmeyi önlemek için 4 renkli, gözü yanıltıcı
desenli giysi üretimi, sadece modern tekstil materyalleri ile sağlanabilir.
Teknik çerçevede kamuflaj kumaş gözü aldatmasının yanında, modern
hassas duyumlu yer tespit edici savaş araçları göz önüne alınınca askeri
kamuflaj elbiselerinin modern teknoloji ile sürekli geliştirilme
zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.
Birçok boya, uygun kızıl ötesi yansıma özellikleri taşır. Bu nedenle
pamuk ve selülozik esaslı kumaşlara kolaylıkla baskı yapılabilir. Ancak
sentetik liflerde kullanılan boyarmaddeler diğerlerine oranla çok küçük
moleküllü olduklarından uygulanan boya miktarı, kızıl ötesi ve görsel
kombinasyonlu kamuflaj kullanımında sınırlamalar getirir.
57. ENDÜSTRİYEL ALANDA KULLANILAN TEKNİK
TEKSTİLLER (ENDÜTEK)
Endüstriyel tekstiller doğrudan endüstriyel
işlemlerde kullanılan filtreler, taşıma ve aşındırma
bantları, baskılı devre plaketleri, contalar ve
sızdırmazlık elemanları gibi endüstriyel ürünlerin
içine dâhil edilen tekstil ürünlerini kapsamaktadır.
58. FİLTRASYON
Endüstriyel teknik tekstillerde en çok kullanım alanı
bulan ürünler filtrelerdir. Filtrasyon katı
partiküllerin, tekstilden mamul filtre ortamında
sıvılardan veya gazlardan ayrılması; sayısız
endüstriyel işlem için ürünün saflığını artıran, enerji
tasarrufu sağlayan, işlem verimliliğini yükselten,
değerli maddelerin geri kazanılmasına olanak
sağlayan ve kirlilik kontrolünde genel anlamda artış
sağlayan en temel unsurlardan biridir. Filtreden
filtrasyon işlevini yerini getirirken genellikle son
derece ağır fiziksel ve kimyasal koşullar altında ve
oldukça uzun bir süre çalışması beklenmektedir.
59. Filtrasyon, akışkan içerisindeki katı partiküllerin
ayrılması yani bir ayırma işlemi olarak tarif edilirken;
membran ayırma işlemi, sıvı içerisindeki çözünmüş
çözeltinin veya gaz karışımının ayrılması olarak
tanımlanabilir. Tekstil atık suyundaki lif parçaları, çöp,
toz ve haşıl maddesinin ayrılması filtrasyon işlemi ile
yapılırken, boyar maddenin veya yardımcı kimyasalın
geri kazanımı membran ayırma işlemi ile yapılabilir.
60. Tekstil filtreleri genellikle tülbent esaslı veya dokuma
kumaşlardır. Özellikle tülbent esaslı malzemelerin doku
yapıları filtrasyon için çok uygundur. Tekstil filtreleri su
akışını çok fazla kısıtlamamalı ve ayrılması gereken
partikülleri üzerinde toplamalıdır. Eriyikten püskürtme
(meltblown) dokusuz yüzey yapılarının filtrasyon alanında
kullanımı giderek artmaktadır. Bu tip filtreleme yapıları
çok etkili filtreleme işleminin olması istenilen özel filtreleme
uygulamalarında kullanılır. Filtrasyon işleminin
etkinliğinde lif çapı ve birim hacimde bulunan lif miktarı
önemli rol oynar. Lif çapı ne kadar ince olursa birim
hacimdeki lif sayısı o kadar fazla olur. Bu da ayrılacak katı
partiküllerin toplama alanının artması anlamına gelir ve bu
durumda daha etkili ayırma işlemi gerçekleşebilmektedir.
61. DİĞER ENDÜSTRİYEL TEKNİK TEKSTİLLER
Taşıma Bantları
Fabrikalarda geniş çapta kullanılan ve otomasyonun ayrılmaz bir parçası
olan taşıma bantlarında da tekstil yüzeyleri kullanılmaktadır. Taşıma
bantları tamamen tekstil yüzeyinden üretilebildiği gibi tekstil yüzeyine
kaplama yapılarak veya tekstil yüzeyi ile kauçuk ve derinin birlikte
kullanımıyla da üretilebilmektedir. Taşıma bantlarında en çok kullanılan
lifler poliamid ve poliesterdir, bunun yanında poliester-pamuk, poliester-
viskon gibi karışımlar da tercih edilmektedir.
Devre Plaketleri
Endüstriyel teknik tekstillerin bir diğer kullanım alanı da baskılı devre
plaketleridir. Devre plaketlerinde tekstil yüzeyi destek malzemesi olarak
kullanılmaktadır ve genellikle dokusuz yüzeyler tercih edilmektedir.
62. PAKETLEME ALANINDA KULLANILAN TEKNİK
TEKSTİLLER (PAKTEK)
Tekstil malzemesinin paketlemede kullanılması uzun süreden beri
yapılan bir uygulamadır. Ancak son yıllarda tekstil malzemesinin bu
sektörde kullanımı sürekli artmaktadır. Her ne kadar jüt ve pamuk
gibi doğal elyaflardan yapılan çuvallar ve torbalar hala yaygın şekilde
kullanılıyorsa da, modern sentetik lifler (özellikle polipropilen) gelişmiş
pazarlarda doğal malzemelerin yerini büyük oranda almıştır. Sentetik
liflerin mukavemet ve düzgünlüğü, modern materyal işleme teknikleri
ile birleştirildiğinde gübre, kum, çimento ve şekerden başlayarak boyar
maddelere kadar değişen toz ve granül halindeki malzemenin daha
etkin taşıma işlemleri ve dağıtımı için daha büyük paketlerin (Esnek
Ara Parti Konteynırlarının, FIBC) ortaya çıkarılmasına olanak
sağlamıştır. Yarım tondan iki tona kadar taşıma kapasitesi bulunan bu
büyük paketler (big-bag) özel astarlar, taşıma şeritleri ve doldurma-
boşaltma düzenleri ile donatılabilmektedir. Kullanılıp atılabilen (one-
trip) çuval ve torbaların yerine birçok uygulamalarda bu büyük
paketlerin yeniden kullanılabilme olanağı, bunların geniş çaplı olarak
kullanımlarını sağlamıştır.
63. Özellikle gıda endüstrisinde sarma ve koruma uygulamalarında hafif
nonwoven ve örme yapıları kullanılmaktadır.
Islak serim yöntemi ile üretilen dokusuz yüzeyler çay ve kahve
poşetlerinde kullanılmaktadır. Etler, sebzeler ve meyveler sıvıların
absorbe edilmesi için dokusuz yüzey şiltelerle paketlenmektedir. Meyve
ve sebzeler ayrıca çözgülü örme tekstil yapıları ile
paketlenebilmektedir. Dokusuz yüzeyler ayrıca kurye zarflarında da
kullanım alanı bulmuştur. Paketleme alanında kullanılan teknik
tekstillerin, yok edilebilirliği ve geri kazanabilirliği son yıllarda bu
teknik tekstillerde istenen en önemli özelliklerdendir.
64. Yandaki şekilde multifilament polipropilen
lifi kullanılarak yuvarlak dokuma yöntemi ile
üretilmiş bir teknik tekstil ürünü
görülmektedir.
Paketleme endüsrisinde tekstillerin en önemli kullanımları
geleneksel olarak pamuk, keten, jüt ve artan şekilde
polipropilenden yapılmış torba ve çuvalları kapsamaktadır.
Polipropilenin mukavemet ve düzgünlüğü, modern malzeme
üretim teknikleri ile birleştirildiğinde büyük miktarlardaki
malzemenin etkin olarak taşınmasında kullanılmaktadır.
65. SPOR VE EĞLENCE ALANINDA KULLANILAN TEKNİK
TEKSTİLLER (SPORTEK)
Bu alanda kullanılan teknik tekstil ürünleri miktar olarak tüm teknik
tekstiller arasında küçük bir dilimi oluşturuyorsa da, hedef müşterilere
yakınlığı ve değer bakımından en yüksek katma değerlere ulaşmış
olması nedeniyle teknik tekstiller içerisinde önemli bir grubu temsil
etmektedir. Bu tür teknik tekstil ürünlerinin en büyük potansiyel
müşterileri gelişmiş ülkelerde bulunuyor olsa da yakın gelecekte yaşam
standartlarının yükselmesi ile gelişmekte olan ülkelerde de en yüksek
artış oranlarına ulaşması beklenmektedir.
Aktif spor giysilerinde sporcunun hareketleri sırasında sporcunun
rahatlığı, konforu ve kumaşın termofizyolojik özellikleri önem
kazanmaktadır. Giysi konforu; yapılan aktivite ne olursa olsun esneklik,
gerektiğinde vücudu ikinci bir deri gibi sarma, az buruşma, giyimde
rahatlık hissi verme, hijyenik olma gibi fonksiyonel özelliklerin
gerektirdiği koşulların bir arada bulunması şeklinde tanımlanabilir.
66.
67. Kesiksiz liflerden çözgülü örme yöntemi ve kesikli liflerden atkılı örme
yöntemi ile üretilen kumaşlar ile düz ve saten dokuma kumaşlar spor
giysilerinde geniş kullanım alanına sahiptir. Poliamid, pamuk,
poliester/pamuk, poliester/viskoz lifleri ve karışım kumaşlar spor
giysilerin üretiminde tercih edilmektedirler. Tüm spor giysilerinde
sentetik lifler az nem aborblamaları, hafif olmaları ayrıca iyi boyutsal
değişmezliğe sahip olmaları nedeniyle önemli bir hammadde
durumundadır. Fakat gelişen teknoloji ile doğal liflere de rüzgar ve su
geçirmezlik, nefes alabilirlik özelliği kazandırılarak spor giysileri için
kullanışlı hale getirilebilmektedir.
68. Spor ve gezi amaçlı kullanılabilen sıcak hava balonlarında 30-60 g/m2
ağırlığında Nylon lifinden üretilmiş dokuma kumaşlar kullanılmaktadır.
Kumaş ayrıca gözenekliliği azaltmak için ince bir polietilen film ile
kaplanmıştır. Normal boyuttaki bir balonda toplam 1500m2 kumaş
kullanılabilmektedir. Ayrıca paraşüt kumaşlarının imalinde de
genellikle Nylon lifi kullanılmaktadır.
69. Tekstil malzemeleri denizcilik alanındaki birçok üründe de
kullanılmaktadır. Öncelikle yelkenli, sürat teknesi ve motoryatların
ana gövdeleri ve iç kısımları ahşap ve metalin dışında cam lifi, kevlar
veya karbon lifi takviyeli polimer kompozitlerden imal edilmektedir.
Bu sayede deniz araçları daha hafif, dayanıklı ve uzun ömürlü
olmakta, daha az bakım gerektirmekte ve seri olarak
üretilebilmektedir. Yelken bezlerinde uzun yıllar kullanılmış olan
pamuk ve sisal gibi kumaşlar yerini poliamid ve polyesterden imal
edilmiş dokuma kumaşlara bırakmıştır. Son yıllarda ise bilhassa yarış
teknelerinde kevlar ve karbon lifleri kullanılarak üretilmiş yüksek
performanslı yelkenler kullanılmaktadır. Polietilen lifleri ise yine
yelken kumaşlarında ve halatlarda tercih edilmektedir. Denizcilik
alanında kullanılan tekstil materyallerinin sahip olması gereken
özellikler genel olarak; yüksek mukavemet ve UV dayanımına sahip
olma, hafiflik ve tuzlu suya dayanım olarak sayılabilir.
