2. 1. Hyrje autizmi
2. Historia e autizmit
3. Përkufizimet e autizmit
4. Historia e autizmit
5. Shenjat e autizmit
6. Simptomat
7. Spektri autik
8. Epidemiologjia
9. Diagnoza
10. Trajtimi
11. Perfundimi
3. Autizmi(greq. αυτός, avtos - vetë)është një çrregullim neuro-
zhvillimor i karakterizuar nga ndërveprimi shoqëror i dobësuar,
munges komunikimi verbal dhe joverbal, dhe sjellja e kufizuar
dhe përsëritëse.
Prindërit zakonisht vërejnë shenjat në dy vitet e para të jetës së
fëmijës së tyre. Këto shenja shpesh zhvillohen gradualisht, edhe
pse disa fëmijë me autizëm arrijnë pikët e tyre të zhvillimit në
një ritëm normal dhe pastaj ngec.
Autizmi prek përpunimin e informacionit në tru duke ndryshuar
se si qelizat nervore dhe sinapet e tyre lidhen dhe organizohen.
Se si ndodh kjo, nuk kuptohet mirë.
Në gjithë botën që nga viti 2015 janë regjistruar 24.8 milion
persona me autizëm. Kurse që nga viti 2010 1 deri 2 nga 1000
persona janë me autizëm. Kjo ndodh 4-5 herë më shpesh te
djemtë sesa te vajzat. Në SHBA nga viti 2012 deri në vitin 2014
1 në 88 persona ishte I diagnostifikuar me autizëm, kurse nga
viti 2014 ka pasur rritje gati 30% (1 në 68).
4. Autizmi si përkufizim u plotësua pas viteve 60 nga shoqata mjeksore që
janë marrë direkt me studimin e Autizmit duke dhënë variantet e tyre:
1. Autizmi është një çrregullim kompleks i zhvillimit që shfaqet në mënyrë
tipike në tre vitet e para të jetës dhe konsiderohet si një çrregullim
neurologjik që prek funksionin e trurit. Autizmi është katër herë më
prevalent në djemtë sesa tek vajzat dhe nuk ka kufij racorë, kohorë etnikë
apo socialë. Të ardhurat e familjes, stili i jetës dhe niveli i edukimit nuk
prekin shansin për të ndodhur autizmi.( American medical Association)
2. Autizëm do të thotë një çrregullim zhvillimi që prek dukshëm komunikimin
verbal dhe jo verbal si edhe ndërveprimet sociale, shihet në përgjithësi
pas moshës trevjeçare dhe prek ndjeshëm performancën edukative.(
Autism Society Canada)
3. Autizmi është një çrregullim i neurozhvillimit i përcaktuar si një
disfunksion i qëndrueshëm dhe i rëndë social dhe dështim në
komunikimin e hershëm.Gjithashtu karakterizohet nga preokupime
idiosinkrazike dhe interes te kufizuar, sjellje përsëritëse dhe stereotipi
motore, ndjeshmëri sensore jo të zakonshme dhe rezistencë për të
ndryshuar. (Chakrabarti & Fombonne, 2001).
5. Disa shembuj të simptomave dhe trajtimeve autistike u
përshkruan shumë kohë përpara se të quhej autizëm. Rasti më i
hershëm i dokumentuar i autizmit është ai i Hugh Blair nga
Borgue, siç është detajuar në një rast të gjykatës 1747 ku vëllai i
tij me sukses ka kërkuar të anulojë martesën e Blair për të fituar
trashëgiminë e Blair. Poashtu në tabelën e Martin Luterit
tregohet për një djal 12 vjeqar I cili kishte shumë shenja të
autizmit. Luteri thuhet se mendonte se djali ishte një masë e
shpirtë e mishit e zotëruar nga djalli dhe sugjeroi që ai të mbytej,
edhe pse një kritik i mëvonshëm ka hedhur dyshime mbi
vërtetësinë e këtij raporti.
Termi Autizëm është futur për herë të parë në vitin 1911 nga
psikiatri zvicerian Eugen Bleuler për të shprehur skizofreninë e
adultëve, por ai që e përshkroi për herë të parë autizmin në vitin
1943 ishte Dr.Leo Kanner i Universitetit të John Hopkins.
6. Më përpara këta fëmijë klasifikoheshin me vonesa mendore apo
me çrregullime emocionale por Kanner pa se këta nuk i
përmbushnin modelet e fëmijëve me çrregullime të tilla duke
shpikur një kategori të re që e quajti Autizmi i hershëm fëminor (
Sindromi Kanner ).
Në të njëjtën kohë Hans Asperger pavarësisht nga Kanner
zbuloi të njëjtën gjë me një ndryshim sepse pacientët e tij flisnin
dhe termi i tij sindromi Asperger u përdor për autikët që flasin.
Fjala autizëm përpara se Kanneri ta përfshinte në diagnozat e tij
kishte kuptimin “ ikje nga realiteti ose mbyllje në vetvete “ që
Bleuler e përdorte në termin “ skizofreni ”. Kanner e huajti këtë
fjalë atëherë sepse me të vërtetë mendonte se këta fëmijë iknin
nga realiteti por sot kjo fjalë mund të keqkuptohet në kuptimin
origjinal.
Pas zbulimit të Kanner dhe Asperger kemi Frojdin me teorinë e
tij (vitet 50-60) ku po të mos krijohet një lidhje e ngrohtë midis
fëmijës dhe prindit fëmija nuk arrin të përparojë.
7. Dr.Leo Kanner Donald Triplett
Personi I cili diagnostifikoi Personi I pare I diagnostifikuar
personin e parë me me autizem
autizem
8. Shenjat e autizmit fillojnë gradualisht pas moshës gjashtëmujore,
krijohen nga mosha dy ose tre vjet dhe kanë tendencë të vazhdojnë me
moshën e rritur, edhe pse shpesh në formë më të zhurmshme. Nuk
dallon nga një shenjë e vetme, por nga një treshe karakteristike e
shenjave, dëmtime në bashkëveprimin social, dëmtimet në komunikim,
dhe interesa të kufizuara dhe sjellje të përsëritura.
9.
10. 1. Tregon mungesë ndjenjash.
2. Nuk bën shokë.
3. Është i tërhequr.
4. Preferon të kalojë më
shumë kohën vetëm se me
të tjerët.
5. Nuk i përgjigjet shikimeve
apo buzëqeshjeve.
6. Përpiqet të shmangë
shikimin.
7. Mund t’i trajtojë të tjerët
sikur janë sende.
8. Nuk merret me lojra
interaktive.
1. Mungesë e përqëndrimit për të
drejtuar vëmëndjen e të tjerëve tek
objektet e ndryshme (ndodh në 14
muajt e parë të jetës).
2. Nuk drejton shikimin drejt objekteve
që shikojnë të tjerët..
3. Nuk mund të fillojë apo të vazhdojë
një bashkëbisedim social.
4. Nuk mund të flasë apo flet me vonesë.
5. Përsërit fjalët apo memorizon
pasazhet.
6. Nuk i referohet vetvetes siç duhet
(p.sh.,thotë “ti do ujë” në vënd që
7. të thotë “unë dua ujë.”)
8. Përdor rima qesharake.
9. Komunikon me gjeste në vend të
fjalëve.
11. 1. Ka pak hapësirë të
vëmëndjes.
2. Përdor lëvizjet trupore
përsëritëse.
3. Ka nevojë të fortë për
gjërat rutine.
4. “Shpërthen” në zemërim të
theksuar.
5. Ka interesa të ngushta.
6. Demonstron këmbëngulje
të tepruar (ngulmon në një
detyrë apo çështje të
vetme.
7. Është agresiv ndaj të
tjerëve apo ndaj vetes.
8. Është ose hiperaktiv ose
1. Ka sensacion të lartë apo shumë
të ulur për shikimin, dëgjimin,
prekjen, nuhatjen apo shijen.
2. Duket se ka ose përgjigje të
tepruar ose nuk ka fare
përgjigje ndaj dhimbjes.
3. Mund të tërhiqet nga kontakti
fizik ose sepse është i mbi
ngacmuar ose sepse i duket
vetja i mundur.
4. Nuk tronditet nga zhurmat e
forta.
5. Mund t’i duken zhurmat
normale të padurueshme dhe zë
veshët me duar.
6. Fërkon sipërfaqet, fut në gojë
apo lëpin sendet.
12. Në 1979, Lorna ëing dhe Judy Gould botuan një artikull ku
detajonin punën e tyre mbi kriteret diagnostike. Lorna ëing
vazhdoi të punonte me librin e saj “Spektri Autik 1981”
duke përdorur termin spektër si një term përfshirës të një
grupi çrregullimesh që kishin kritere të përbashkëta
diagnostike. Tashmë dihet se Autizmi dhe sindromi
Asperger janë të dyja pjesë e Spektrit Autik.
Ҫrregullimet pervazive (biologjike) janë të kategorizuara:
1. Çrregullimi autik (më i shumti)
2. Çrregullimi Asperger (sindromi Asperger)
3. Çrregullime të paspecifikuara gjetiu (të paklasifikuara)
4. Çrregullimi i Rett
5. Çrregullime disintegrative të fëmijërisë
13. Nga vlerësimi më i mirë i prevalencës së Autizmit në
Europë dhe Amerikën e Veriut, të deklaruar nga autorët
në studime të botuara në vitet e para të mijëvjeçarit të ri
rezulton se prevalenca e Autizmit është afërsisht 6 për
1000.
Pavarësisht nga studimi, sjellja vjetore apo frekuenca e
raportuar e prevalencës, shihet se nga Autizmi, preken
më shumë djemtë se vajzat, me raporte mashkull-femër
që luhaten nga 2:1 në 6:1 pra një mesatare 4 me 1.
Autizmi nuk ka kufij racorë, kohorë etnikë apo socialë.
Të ardhurat e familjes, stili i jetës dhe niveli i edukimit
nuk prekin shansin për të ndodhur apo jo Autizmi.
14. Sot për diagnostikimin e Autizmit përdoren kriteret sipas Manualit Diagnostik
dhe Statistikave të Ҫrregullimave Mendore (DSM-IV-TR) që është hartuar
nga Shoqata Psikiatrike Amerikane (APA).
Shkalla e Autizmit e lehtë ,e mesme apo e rëndë bëhet sipas disa
formularëve si C.A.R.S. apo shkallës ECA, Yale Brown, Bodfish,Symons&
Leës, ku Autizmi klasifikohet sipas kategorive.Më i përdorshëm është
formulari C.A.R.S.
Sindromet neurogjenike që paraqesin një simptomatikë të ngjashme ( Dg.
diferenciale) me atë të Autizmit janë:
1. Sindromi i X-it fraxhil
2. Çrregullimet neurokutane
3. Neurofibromatoza.
4. Fenilketonuria
5. Sindromi i alkoolit fetal
6. Sindromi Angelman
7. Sindromi Smith-Lemli-Opitz
15. Trajtimi bazohet mbi programe e metoda të shumta
të cilat përmirësojnë cilësinë e jetës të fëmijëve
autikë por duhet theksuar se ato nuk shërojnë
autizmin.
Metodat që përdoren sot janë:
1. Programi ABA,
2. Programi TEACCH,
3. Programi LOVAAS,
4. Metoda GREENSPAN,
5. Metoda PECS,
6. ZOOTERAPIE etj.
16. Autizmi(greq. αυτός, avtos - vetë)është një çrregullim
neuro-zhvillimor i karakterizuar nga ndërveprimi
shoqëror i dobësuar, munges komunikimi verbal dhe
joverbal, dhe sjellja e kufizuar dhe përsëritëse.
Disa nga simptomat e autizmit janë Nuk drejton
shikimin drejt objekteve që shikojnë të tjerët, tregon
mungesë ndjenjash, nuk bën shokë, ka pak hapësirë të
vëmëndjes etj.
Nga autizmi, preken më shumë djemtë se vajzat, me
raporte mashkull-femër që luhaten nga 2:1 në 6:1 pra
një mesatare 4 me 1.
Metodat që përdoren per trajtimin e autizmit sot janë:
Programi ABA,Programi TEACCH,
