Attractieparken zijn 'experts op het gebied van beleving en kunnen daarmee een mooie inspiratiebron zijn voor de gewone wereld.' Dat stellen studenten van de Hogeschool Utrecht. Ze deden onderzoek naar de lessen die binnensteden kunnen leren van parken als Disneyland en de Efteling. Ze werden daarin begeleid door Remco Reijke (Islant atelier voor stedebouw), Pimm Terhorst en Alcuin Olthof (Schatbewakers, Zoetermeer). Over de geleerde lessen, schreven Pimm en Remco een artikel dat gepubliceerd werd in het mei nummer van Geografie.

1. Stedelijke vernieuwing [1]
D
ecennialang werden binnensteden vooral beschouwd als
winkelgebieden. Dat beeld is nu snel en ingrijpend aan
het veranderen. Demografische ontwikkelingen en online
winkelen hebben het gedrag van consumenten fundamenteel
­veranderd. Mensen hoeven niet langer per se naar de binnenstad
voor producten en goederen. Zij komen er steeds vaker omdat
ze behoefte hebben aan vermaak, gezelligheid en een glimlach.
Het traditionele winkelen verandert in moderne vormen van
­consumptie. Er wordt ook wel gesproken over de Disneyficatie en
Eftelingisering van binnensteden. Dit zijn doorgaans wat negatieve
termen, terwijl de ‘gewone wereld’ juist ook van ‘funfabrieken’
kan leren. Twintig studenten van de Hogeschool Utrecht en hun
begeleiders Remco Reijke, Alcuin Olthof en Pimm Terhorst
­hebben hier onderzoek naar gedaan. Zij leerden een aantal lessen
voor binnensteden.
UNIEK VERHAAL
Zowel in pretparken als in binnensteden worden veel frieten, ijsjes,
souvenirs, enzovoorts verkocht. Attractieparken leggen bij de ver-
koop echter sterk de nadruk op beleving. Zo proberen zij een be-
tekenisvolle relatie met hun gasten op te bouwen. In veel gevallen
via storyselling, waarbij niet het product of de dienst centraal staat,
maar een verhaal. Ook in binnensteden kan deze aanpak succes-
vol zijn. Regelmatig klinkt immers het verwijt dat je overal dezelfde
winkels ziet. Verhalen creëren de mogelijkheid eruit te springen.
Bovendien kun je zo inspelen op de behoeften van de hedendaagse
consument, die steeds meer waarde lijkt te hechten aan het beleven
van memorabele gebeurtenissen. Een uniek verhaal zal sneller
een (sterke) herinnering achterlaten dan de aanwezigheid van de
Blokker, Hema of H&M. Ondernemers moeten ervan doordron-
gen raken dat het allang niet meer alleen gaat om producten en
diensten. Een uniek verhaal helpt een betekenisvolle relatie met
klanten op te bouwen. Daarbij is het van belang dat ondernemers
zich niet beperken tot de eigen zaak, maar juist ook oog hebben
voor het verhaal van de straat, de hele binnenstad. Uiteindelijk
kunnen meerdere verhalen worden verteld, zoals ook gebeurt in
attractieparken.
PLATTEGROND
De plattegronden van attractieparken zijn vaak opgebouwd rond
een aantal thema’s. Zo bestaat de Efteling uit een aantal Rijken.
Voor kinderen is er bijvoorbeeld het Sprookjesbos en voor de
­oudere jeugd zijn er de rollercoasters in Ruigrijk. De vraag voor
binnensteden luidt: is er voor iedereen wat te beleven?
Daarnaast oogt de plattegrond van de Efteling vrij onoverzich-
telijk en organisch. Denk aan de structuur van het Sprookjesbos.
De kronkelende paden zorgen tijdens de wandeling voor telkens
andere beelden. Zo verrast de Efteling haar gasten met een reeks
onthullingen. Dit principe, door Gordon Cullen serial vision
­genoemd, vergroot de aantrekkelijkheid van een wandeling.
En het resultaat mag er zijn: in de Efteling lopen de gasten al snel
enkele kilometers, terwijl ze in een middelgrote stad slechts 640
meter afleggen.
OOGHOOGTE
Een derde les is om in de binnenstad meer prioriteit te geven aan
de menselijke beleving vanaf ooghoogte. Dit schaalniveau bepaalt
grotendeels of mensen een ruimte prettig vinden en beïnvloedt
zelfs (on)bewust gedrag. Attractieparken snappen dit als geen
­ander. Het decor staat er in dienst van de beleving van de gasten.
Denk aan de wachtruimtes in de Efteling waar kinderen het
­meubilair kunnen gebruiken als klimtoestellen, etende gasten ge-
makkelijk hun afval kunnen weggooien en bij een aantal attracties
sterk wordt ingezet op storytelling. Allemaal ingrepen om het de
gasten zo veel mogelijk naar de zin te maken.
Ook in de binnenstad is het decor van invloed op het gedrag
en de beleving van bezoekers. Zo lopen mensen langzamer en
verblijven ze langer voor interessante straatgevels. Er vinden
meer spontane activiteiten plaats, zoals conversaties met anderen.
Andersom leiden onaantrekkelijke panden en leegstand tot nega-
tieve prikkels. Het is belangrijk deze prikkels waar mogelijk weg
te nemen. Een mooi voorbeeld is de ‘verborgen’ parkeergarage in
de Nijmeegse Ziekerstraat. Op ooghoogte liggen winkels, met
daarboven meerdere parkeerlagen. De gevel suggereert echter dat
er woningen boven de winkels zitten en dit draagt positief bij aan
de menselijke beleving. Andersom doet de dichtgeplakte gevel van
de Lidl-supermarkt in Bemmel onprettig aan. De dichte wand
communiceert: ‘Hier moet je niet zijn, loop snel door’. Het is
­belangrijk zulke signalen in binnensteden weg te nemen. Ze zijn
verre van gastvrij en zullen bezoekers op termijn zelfs wegjagen.
GEEN ATTRACTIEPARK
Een heel andere les is dat een binnenstad niet hetzelfde is als een
attractiepark. In de stad is sprake van versnipperd eigendom, een
complex krachtenveld, enzovoort. Daarmee is een setting afhan-
kelijk van verschillende belangen en meerdere typen gebruikers.
Bovendien spelen in de stad issues die zich niet altijd op het
schaalniveau van het menselijk perspectief laten oplossen. Binnen­
steden kunnen dus niet letterlijk de trucs van attractieparken
­kopiëren. Wat in een attractiepark werkt, kan in de echte wereld
zelfs een heel ander effect hebben. Denk aan de Amsterdamse
IJ-passage waar Eftelingdeuntjes worden ingezet om slapende
­reizigers en andere rondhangende mensen weg te jagen. Hoewel
dit een succesvol voorbeeld lijkt van gedragsbeïnvloeding, gaat
het ons om minder letterlijke vormen van Eftelingisering. Het
­begint bij het centraal stellen van de ‘gasten’. Bezorg hen een
­glimlach en een mooie herinnering. Maak niet alleen plannen
achter de ontwerptafel. Loop door de straten en observeer de
­gebruikers. Ga met elkaar op zoek naar een passend en uniek
­verhaal en laat de winkeliers en bezoekers dit verhaal vertellen.
Maak ze ambassadeur van ‘hun’ stad. Alleen dan komen de gasten
nog lang en gelukkig. •
Uren in de rij staan? Tijdens een dagje Efteling of Disneyland Parijs is het
geen enkel probleem. We gaan zelfs met een vrolijk gevoel naar huis!
Attractieparken zijn experts als het gaat om de menselijke beleving, en vormen
daarmee een mooie leerschool voor binnensteden.
De binnenstad
als attractiepark
geografie | mei 2018geografie | mei 2018 1918
Pimm Terhorst & Remco Reijke
Ingrepen om het de
gasten zo veel mogelijk
naar de zin te maken,
zelfs in de wachtrij. Boven de verborgen parkeergarage in het centrum van Nijmegen,
onder de dichtgeplakte gevel van de Lidl in Bemmel.
Attractieparken leggen bij de verkoop
van producten en diensten
een sterke nadruk op beleving
BEELD:GOOGLEEARTHFOTO:PIMMTERHORST
FOTO’S:PIMMTERHORST