1. Загас

2. Хамгийн анхны хөвчтөн- Гавалгүйтний
анги- Ланцетник
• Гавал хөгжөөгүй. Хөвчтэй
• Зэв хэлбэртэй 8 см орчим урттай.
Жинхэнэ нугалмайтан
• Хөвч нум болон хувирсан
• Тархи нь гавлын ясаар хамгаалагдсан
• Нурууны яс болон гавлын яс нь тэнхлэг үүсгэдэг.
• Нугалмайтны эрхтэн системийг:
1. Тулгуур эрхтний, булчингийн, хучуур эрхтэн, хоол
боловсруулах эрхтэн, амьсгал, цусны эргэлтийн,
ялгаруулах, дархлаа, мэдрэл, үржлийн эрхтэн.

3. Загасны ангилал ба хувьсал
• 3 ангитай: Agnatha; мөгөөрст; яст
• Бүх нугалмайтнаас хамгийн их тоотой
Дасан зохицол:
• Усны нягт агаараас 800 дахин их байдаг
учир үүнтэй холбоотой загасанд хийн уут,
хэлбэрийн өөрчлөлт зэргийн дасан
зохицолтой.

4. • Сэлэх чадвар : сүмбэн биетэй, булчинлаг сүүл
нь усан дундуур чөлөөтэй сэлэх боломжийг
олгодог. Хос сэлүүр нь баруун, зүүн зүгт,
дээш, доош чиглэлээ өөрчлөх үндэс болно.
Хайрсаас ялгарах шүүрэл үрэлтийг багасгана.
• Хайрс арьсаар явагдах химийн солилцоог
хязгаарлаж, хийн солилцоо заламгайн
мембранаар явагдах бөгөөд үүнийг гадаад
амьсгал гэнэ.
• Хажуугийн шугам: биеийн дагууд мэдрэлийн
бүтэцтэй бөгөөд мэдрэлийн ширхэгээр
тархитай холбогддог. Чичиргээ, доргилтыг
мэдрэхээс гадна амт мэдэрнэ.

5. Agnatha “эрүүгүйтэн”
• Хажуугийн шугаман системгүй
• 45 зүйлийн lampreys (цэвэр ус) ба
hagfish (далайд)
• Cyclostomes “дугариг амтан” ;
хайрсгүй
• хөвчтэй, L хэлбэртэй, тулгуур эрхтэн
нь мөгөөрс, сондгой сэлүүртэй

6. Lampreys:
- чөлөөт эсвэл паразит; бусад загасны цус
болон шингэнийг сордог
- үнэрлэх эрхтэн сайн хөгжсөн: хамрын
нүх үнэрийн хүүдийд орж үнэрлэх
дэлбэнтэй холбогдно.
- хоол тэжээл: шүпэрхэг хэл, хатхаас
хамгаалах шүүрэл
- ходоодгүй: ам, улаан хоолой, шулуун гэдэс,
булчирхай

7. Hagfish
• Хүйтэн усны ёроолд амьдарна
• Далайн ёроолд үхсэн загасны сэгээр
хооллоно
• Дотроос гадагш чиглэсэн шүдтэй
• Уян налархай, шүүрэл ялгаруулж биеэ
хамгаална
• Далайн ёроолын далд хэсэгт нуугдан
амьдарна

8. Мөгөөрст загас
(Elasmobranchia)
• Аварга загаснууд
• Тулгуур эрхтэн нь мөгөөрс
• Хөдөлгөөнт эрүү, хос сэлүүртэй

9. Акул
• махчин
• 6-20 арагшаа чиглэлтэй шүдтэй. 500 милийн
цаанаас цус мэдэрнэ.

10. •Тэгш бус сүүлний сэлүүртэй. Зоон
дээрээ мөн сэлүүртэй.
•Заламгайгаар хийн солилцоо явагдна.

11. Хавтгай болон цацрагт загас
• Эдгээр нь бүлээн устай далайд
амьдарна. Нүд нь биеийн дээр,
заламгай болон ам нь биеийн доод
хэсэгт байна.

12. • Далдлах өнгө сайн хөгжсөн.
• Зөөлөн биетэн болон хавч хэлбэртнээр
ихэвчлэн хооллоно. Ус заламгай болон
толгойн оройн нүхээр (spiracles) орж хийн
солилцоо явуулна.

13. Яст загас
• Цэвэр болон далайн усны ихэнх
популяцийг бүрдүүлнэ.
• Олон сэлүүртэй
• Заламгайгаар хийн солилцоо
явуулна.

14. Яст загасны гадаад бүтэц
буюу морфологи
Гадаад анатоми
Биеийн бүтэц
• толгой, их бие, сүүл
- хатуу хавтас заламгайг хамгаална.
 Хөгжил сайтай булчинтай

15. Сэлүүр
• Хальсан
• Цусан хангамж сайтай
• Биеийн t˚-ийг зохицуулна
• Цацраг болон өргөсөөр дэмжигднэ.
-цацраг – хагас ясархаг, уян хатан
-өргөс- ясархаг, хатуу

16. • Сэлэх болон залах үүрэгтэй
• Сүүлний сэлүүр:
-чиглүүлнэ
• Нурууны 2 сэлүүр, төгсгөлийн сүвийн
өмнөх сэлүүр:
-загасыг дээш болон шулуун шугамаар
хөдөлгөнө.
аарцгийн хос сэлүүр ба сэрвээний сэлүүр:
-уран нарийн хөдөлгөөн хийлгэнэ.
-амрах үед тэнцвэржүүлнэ.

17. Бүрхүүл
• Хайрсаар бүрхэгдсэн.
Scales grow quickly when food is abundant and slowly
when scarce
• Хроматопор гэх фигмент агуулсан учир олон
янзын өнгөтэй.

18. Дотоод анатоми
• Араг яс

19. Хоол
боловсруулах
систем
• Махчид
• Эрүү нь маш олон хурц шүдтэй бөгөөд энэ
нь хоол тэжээлээ эргэж алдахаас
хамгаалдаг.
• Хэл нь хатуу, хөдөлгөөнгүй
• Lined with nerve cells, helps detect chemicals
in environment
• Хоол тэжээл ам залгиур улаан
хоолой ходоод  нарийн гэдэс  клоак

20. • Шимэгдэл ходоодны мухар хуниасанд
явагдна.
• Элэг болон нойр булчирхайн хоол
боловсруулах энзимүүд хоолыг
задална.
• Үлдэгдэл бодис биеэс ерөнхий сүвээр
зайлуулагдна.

21. Цусны эргэлтийн
систем
Бүтэц :
-2 тасалгаат зүрхтэй
1. тосгуур- цусыг хураана
2. ховдол- цусыг шахна
-цусны судастай
-улаан болон цагаан эсийг агуулна.

22. Амьсгалын эрхтэн тогтолцоо
• Заламгайд хийн солилцоо явагдна
• Толгойн 2 талд 4 бүлэг нум үүсгэнэ.
• Заламгай нь хялгасан судсаар
баялаг

23. Хийн уут
• Гэдэснээс нь салбарласан, зөвхөн яст загасанд
хөгжсөн. Хөвөх, живэх нөхцлийг бүрдүүлнэ.
Ялгаруулах эрхтэн тогтолцоо
 Их биеийн хос бөөр, пронефроз

24. Үржил
• Эр болон эм гэж ялгагдна
• Ерөнхий сүвээр гадагшилна
• Гадаад үр тогтолттой
• Маш олон түрс шахна

25. Анхаарал тавьсан та
бүхэнд баярлалаа