"Санхүүгийн үндэс" Хичээл - 1

1. 1. Санхүү, түүний үүрэг
2. Санхүүгийн харилцаа
3. Санхүүгийн байгууллагууд
4. Санхүүгийн зуучлал

2. Санхүү нь нийгэм анги давхрага болж
хуваагдан, мөнгө үүссэнтэй
холбоотойгоор бий болсон шинжлэх
ухааны ухагдахуун юм.
Мөнгөн хөрөнгийн нөөцийг бүрдүүлэх,
зарцуулах явцад үүсч байгаа эдийн
засгийн харилцааны өвөрмөц хэлбэрийг
санхүү гэнэ.

3.  Санхүү үүсэхэд нөлөөлсөн хүчин
зүйлүүд:
 Нийгмийн хөдөлмөрийн хуваарь
гарсан
 Төр үүсч, үүрэг нь нэмэгдсэн
 Үйлдвэрлэл өссөн
 Аж ахуйн нэгж байгууллагууд үүссэн

4. Санхүүгийн харилцааны гол шинжүүд нь:
 Ямагт мөнгөн хөрөнгийн хөдөлгөөнийг
дагалдаж бий болдог. ө/х Мөнгөөр
илэрхийлэгддэг.
 Хуваарилалт, дахин хуваарилалтын
шинжтэй
 ҮНБ,ҮО-ыг сангийн болон сангийн бус
хэлбэрээр хуваарилдаг.

5. Мөнгөн хөрөнгийн нөөцийг улсын
төвлөрсөн санд төвлөрүүлэн
хуваарилах замаар зарцуулахыг
сангийн хэлбэр гэнэ.
Мөнгөн хөрөнгийн нөөцийг үйлдвэр,
аж ахуйн нэгж байгууллага болон
өрхийн хэрэглээнд зарцуулах
хэлбэрийг сангийн бус гэнэ.

6. Сангийн Хэлбэрээр хуваарилахын давуу
талууд нь:
 Нөөц бололцоогоо харгалзан үздэг
 Чухал салбарт хөрөнгийг хуваарилдаг
 Нийгмийн болон хувийн сонирхлыг
холбож өгдөг

8. Санхүүгийн хуваарилалтын үүрэг нь:
 Удирдлагын түвшин
 Нийгмийн амьдралын хүрээ
 Газар нутгийн хооронд ҮНБ,ҮО-ыг үр
ашигтайгаар хуваарилахад тусалдаг.

9. Санхүүгийн хяналтыг хэрэгжүүлэх
хэрэгсэл нь мэдээлэл юм.
Санхүүгийн хяналтын цар хүрээ нь
санхүүгийн сахилга батаар
тодорхойлогдоно.

10. Бүх аж ахуйн нэгж байгууллагууд
үйл ажиллагаагаа явуулахдаа дагаж
мөрдвөл зохих санхүүгийн дүрэм,
журмыг санхүүгийн сахилга бат
гэнэ.

11. Санхүүгийн
систем
Санхүүгийн
харилцаа
Санхүүгийн
байгууллага
Санхүүгийн
зах зээл

12. Төвлөрсөн болон төвлөрсөн бус
сангуудыг байгуулах, ашиглах
явцад үүсч байгаа мөнгөн
харилцааны нийлбэр цогцыг
санхүүгийн харилцаа гэнэ.

13.  Санхүүгийн харилцаа нь маш өргөн
хүрээтэй байдаг тул тэдгээрийг
үүсэх хүрээ, ашиглагдах хэлбэр,
ерөнхий шинжээр нь системчлэн
ангилж авч үзэх шаардлагатай
болдог.

14. Нийгмийн үйлдвэрлэлд оролцогсодын
үүрэг оролцоогоор нь:
 Аж ахуйн нэгж байгууллагын санхүү
 Даатгал
 Төрийн санхүү

15. Байгууллагын үйл ажиллагааны
чиглэлээс хамаарч:
 ХАА-н байгууллагын санхүү
 Барилгын байгууллагын санхүү
 Худалдааны байгууллагын санхүү гм

16. Өмчийн хэлбэрээс хамаарч:
 Төрийн өмчийн байгууллагын
санхүү
 Хувийн байгууллагын санхүү
 Төрийн өмчийн оролцоотой
байгууллагын санхүү

17. Ашиглагдаж байгаа талбараас хамаарч /удирдлагын
түвшингээс хамаарч/:
Санхүүгийн үйлчилгээ
Санхүүгийн удирдлага

18. Санхүүгийн хэрэгслүүдийг шинээр
бий болгон, түүнийг байгууллага,
иргэдэд хүргэх үйл ажиллагааг
санхүүгийн үйлчилгээ гэнэ.
 Зээл олгох
 Картаар үйлчлэх
 Мөнгө хадгалах

19. Бүх төрлийн байгууллагуудын мөнгөн
хөрөнгийн удирдлага болон түүнтэй
холбоотой шийдвэр гаргах үйл
явцын нийлбэрийг санхүүгийн
удирдлага гэнэ.
Мөнгөн хөрөнгийн төсөв зохиох
Санхүүгийн төлөвлөлт хийх

20. Санхүүгийн харилцааг санхүүгийн
байгууллагууд зохицуулж байдаг.
Нэг буюу түүнээс дээш санхүүгийн
үйлчилгээг голлон эрхэлж, эдийн
засгийн мөнгөн харилцааг
зохицуулж байдаг хуулийн этгээдийг
санхүүгийн байгууллага гэнэ.

21. Санхүүгийн байгууллагуудын үүрэг:
 Төлбөр тооцоо хийх
 Санхүүгийн зуучлал

22. Бэлэн болон бэлэн бус төлбөр
тооцооны хэрэгслүүдийг ашиглан
гүйлгээ хийхийг төлбөр тооцоо гэнэ.
Кассаар дамжуулж бэлэн мөнгөний
тооцоо, харилцах дансаар дамжуулж
бэлэн бус төлбөр тооцоог хийнэ.

23. Санхүүгийн
байгууллагууд
Банкны
Төв банк
Арилжааны
банк
Банкны бус

24. Банкны
бус
Хөрөнгийн
бирж
Тэтгэврийн
сан
Хадгаламж
Зээлийн
хоршоо
Үнэт
Цаасны
компани
Даатгалын
компани
Хөрөнгө
Оруулалтын
сан

25. Үнэт цаасны худалдаа арилжаа,
түүнтэй холбоотой үйлчилгээ
явуулах ашгийн төлөө бус хуулийн
этгээдийг хөрөнгийн бирж гэнэ.

26.  Үнэт цаас өмчлөх эрх шилжсэнийг
бүртгэх байгууллагыг үнэт цаасны
төлбөр тооцооны байгууллага гэнэ.
 Үнэт цаасыг биет ба биет бусаар
хадгалах этгээдийг үнэт цаасны
хадгаламжийн байгууллага гэнэ.

27.  Даатгалын үйл ажиллагаа явуулдаг
мэргэжлийн байгууллагыг даатгалын
компани гэнэ.

28.  Байгууллага иргэдийн сул чөлөөтэй
мөнгөн хөрөнгийг төвлөрүүлж,
хэрэгцээт газар нь шилжүүлэн
хуваарилах үйл ажиллагааг
санхүүгийн зуучлал гэнэ.

29. Санхүүгийн зуучлалын ач холбогдол нь:
 Сул чөлөөтэй мөнгөн хөрөнгөө
ашигтайгаар байршуулах боломж олгодог
 Хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр олж авахад
тусалдаг

30. Санхүүгийн зуучлал байх зайлшгүй
шаардлагууд нь дараах нөхцлөөс
урган гардаг.
Нэг хэсэгт мөнгөн хөрөнгө
илүүдэлтэй байхад нөгөө хэсэгт
дутагдаж байдаг.

31.  Хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэр олж
авах зардал өндөр байдаг
 Илүүдэлтэй болон дутагдалтай
хөрөнгийн хэмжээ, ашиглагдах цаг
хугацаа нь өөр өөр байдаг

32.  Хөрөнгийн
илүүдэлтэй тал
 Хөрөнгийн
хэмжээ бага
 Зээлдүүлэх
сонирхолтой
хугацаа богино
 Хөрөнгийн
дутагдалтай тал
 Их хэмжээний
хөрөнгө хэрэгтэй
байдаг
 Удаан хугацаагаар
зээлдэх
сонирхолтой

33. Аль аль талд нь зардал их гардаг.
Эдгээр бэрхшээлийг даван туулахад
санхүүгийн зуучлал тусална.

34.  Бага хэмжээний мөнгөн хөрөнгүүдийг
хөрөнгө оруулалтад шаардлагатай
хэмжээнд хүртэл хуримтлуулна.
 Эрсдлийг бууруулна.
 Санхүүгийн шинэ төрлийнхэрэгслүүдийг
ашиглан үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх
боломжийг санхүүгийн байгууллагуудад
олгоно.

35. Гол нь хөрөнгө оруулалтын эх
үүсвэрээр хангаснаар эдийн засаг
хөгжих нөхцлийг бүрдүүлдэг.