SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 27
|| प्रमेहचिकित्सितं ||
प्रमेह?
 िामान्यं लक्षणं तेां ां प्रूततािलल मत्रतता . ह्र. नि. १०/६
 त्रतािललप्रूततमत्रतलक्षणा: िलव एल प्रमेहा ूलत्न्त िु. नि. ६/६
शब्द व्याख्या
प्रिां ेण मेहनत क्षरनतलीर्ययावददरिेिेनत
प्र उपिर्वपतलवि + “ममह” क्षरणे धातु+
धञ् प्रसयय
चधि मा्रतेत िलिारयुक्त मत्रत निघणे
मेह: मत्रतदोां : इनत राजनिघंटु
बहुमत्रतता इनत हेमिंद्र
र्ुरंिी स्तुनत ल त्निलेश प्रश्ि
र्ुरंिी स्तुनत
 निर्मोहर्माि,
 अिुशय ( द्वेष, पश्चाताप ववरहहत)
 निराश
 ज्ञाि व तपािे ववशाल असणारे
त्निलेश प्रश्ि
अग्निवेशाांिी प्रर्मेहाववषयी प्रश्ि के ल्यावरच प्रर्मेह - हेतु ललांग चचककत्सा याबाबत र्मागगदशगि
िफज प्रमेह हेतु
 आस्यािुख
 स्लप्ििुख
 दधीनि
 ग्राम्य , औदि, आिुप –रिा:
 पयांमि
 िलान्िपािं
 र्ुडलैिृ ति
िफज प्रमेह िंप्राप्ती
कफकर हेतु सेवि
कफ , र्मेद, र्माांस, शरीरातील क्लेद दूवषत
बस्तीगत जािे
कफज प्रर्मेह
(बहु द्रवश्लेष्र्मा दोष ववशेष: II च.नि.६)
िफज प्रमेह िंप्राप्ती
कफकर हेतु सेवि
निदाि दोष दुष्य यात कफाची प्राधान्यता म्हणूि सवगप्रथर्म कफ प्रकोप, शरीर
शैचथल्यार्मुळे कफ सवग शरीरात लवकर पोहचतो
बहु अबद्ध तत्सर्मािगुणाच्या अशा र्मेदाशी सांयुक्त व र्मेदाची दुग्ष्ि
दूवषत कफ र्मेद शरीरातील जलीय भाग व र्माांस याांची दुग्ष्ि करतो
शराववका, कच्छवपका etc पीडिकाांची उत्पग्त्त
कफ , र्मेद, र्माांस, शरीरातील क्लेद दूवषत व र्मूत्र रूपात पररवतगि
वांक्षि व बस्ती याांच्या स्रोतसाांची र्मुखे र्मेद व क्लेदािे अवरूद्ध
त्यार्मुळे नतथे कफादी दोष ग्स्थर होतात
कफज प्रर्मेह
िपसतज प्रमेह हेतु - िंप्राप्ती
िपसत प्रिोप िरणारे उष्ण आहारिलहार हेतु िेलि
िफ , मेद, मांि, शरीरातील क्लेद दतिां त
बस्तीर्त जािे
िपसतज प्रमेह
लातज प्रमेह हेतु - िंप्राप्ती
हेतुिेलि
िफ ल िपसत दोां  लृद्ध लातापेक्षा क्षीण ल लात प्रिोप
लात दोां  धाततंिा ( मज्जा,ओज, लिीिा ) बस्ती मध्ये
ओढति आणतात
लातज प्रमेह
िामान्य िंप्राप्ती
दोष बस्तीर्मध्ये येतात
र्मुत्राला दुवषत करतात
व र्मेहाची उत्पग्त्त करतात
प्रिार व िाध्यािाध्यसल
कफज प्रर्मेह 10 प्रकार साध्य
वपत्तज प्रर्मेह 6 प्रकार याप्य
वातज प्रर्मेह 4 प्रकार असाध्य
दोां -दुष्य िंग्रह
दोां  – वात, वपत्त , कफ
दुष्य – र्मेद, अस्र, शुक्र, अम्बु
,वसा , ललसका , र्मज्जा , रस ,
ओज , र्माांस.
(र्मेद- बहु अबद्ध)
प्रमेह प्रिार
प्रमेह पतलवरप
स्लेद, ंर्र्ंध, मशचिलांर्ता,
शर्ययािाि –स्लप्ििुख यांत रत ,
 हृद – िे्रत – त्जव्हा- श्रलणो उपदेहो
( सयचधि मल तयार ),
 घिांर्ता, िे श –िख नतलृद्धी,
मशतिप्रयसलं, र्लतालुशोां , मुखमाधुयव,
 िरपाददाह, मु्रताि मुंनया लार्णे.
चचककत्सासूत्र
स्थूल बलवाि प्रर्मेही
सांशोधि
कृ श दुबगल प्रर्मेही
बृांहण
 प्रथर्म स्िेहि
 कल्पस्थािातील र्मलशोधक योग वापर
 सांतपगण
 शोधि कक्रयेिांतर अपतपगण देवू िये
स्ितल बललाि प्रमेहरनण चिकिसिा
िृ श दुबवल प्रमेही चिकिसिा
 मंि
 िां ाय
 यलितणव
 लेह
 लघु आहार
 मांिरि प्रयोर्- िलत्ष्िर, प्रतुद ,+ लाट्यामंड, स्िेह
रदहत लाट्य, िसतत, पतप
आहार
िाठेिाळी ूात + मतर् युां  /नतक्तरि प्रधाि
ूाज्या
दंती ईर्ुदी तिी मोहरीिे तेल लापरि
तयार िे लेले िाठेिाळी ूात
िाठेिाळी , तृिधान्य , यलापािति बिललेले
पदािव + मध
िंतपवण प्रयोर्
 प्रायोचगक तपगि यव प्रयोग- कू िूि त्रत्रफळा
क्वाथात लभजत ठेवूि सत्तू बिवूि र्मध+लसधू
लर्मसळूि वपणे
 यवाला काढयाच्या भाविा देवूि – सत्तू , अपूप,
लाहया + पुराण गुि
 गाढव, घोिा, हांस, हररण याांिा यव खायाला देवूि
त्याांच्या गोबरातील यवाचे पदाथग
,
िफज प्रमेह वपत्तज प्रर्मेह
सांशोधि, वर्मि, लांघि ववरेचि, सांतपगण, सांशर्मि
प्रमेहिाशि िामान्य योर्
दावी, देवदार, त्रत्रफळा , र्मुस्ता = क्वाथ
आवळा स्वरस + हळद+र्मध
A.कफज प्रर्मेह- 10 yog
B. वपत्तज प्रर्मेह- 10 yog
C.वातज प्रर्मेह- लसद्ध तेल व घृत
कफवपत्तज प्रर्मेह चचककत्सा
 िं िपल्ल, िातिलण,शाल , बेहडा, रोदहति, िु डा, िलठ फु ले
+ मध
 िल्ि + आलळा स्लरि पाि. पिि झाल्यालर जुिे
तांदतळ , र्हत, यल यांपािति तयार िे लेले पदािव+ जांर्ल
पशु पक्षी मांिरिा बरोबर द्याले.
वात दोषाबरोबर कफ व वपत्त अिुबांध
िफािुबंध िपसतािुबंध
कफिाशक क्वाथलसद्ध तेल प्रयोग वपत्तिाशक क्वाथलसद्ध घृत
त्र्रतिं टिादद स्िेह
 कफज व वातज प्रर्मेह – त्रत्रकां िकाहद औषधाांचे तेल
 वपत्तज प्रर्मेहात – त्रत्रकां िकाहदनतल औषधाांचे घृत
 त्रत्रदोषज लक्षणे – यर्मक स्िेह- त्र्रतिं टिादद स्िेह
 फलत्र्रतिादद क्लाि
 मध्लािाल- िफज ,िपसतज, पांडत, शव, रचि, ग्रदहणी, किलाि, िु ष्ठ .
 दांत्यासाव
 भल्लतकासाव
जलपाि
 खदीरसार/ ववजयसार क्वाथ
 कु शोदक
 र्मधुलर्मचित जल
 त्रत्रफळा स्वरस /क्वाथ
 लसधू (यवापासूि बिवलेले र्मद्य)
 र्माध्वीक
िंतपवणजनित प्रमेह चिकिसिा
 जाांगलप्रदेशातील र्मृग,पक्षी याांचे शूल्यर्माांस
 यवापासूि बिवलेले पदाथग
 सांशोधि
 कषाय
 अररष्ि
 अवलेह

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Mutraghata
MutraghataMutraghata
Mutraghatavdsriram
 
ARSHA - Dravya Prayoga.pptx
ARSHA - Dravya Prayoga.pptxARSHA - Dravya Prayoga.pptx
ARSHA - Dravya Prayoga.pptxAditi Gandhi
 
Principles and practice of sadhyo snehana
Principles and practice of sadhyo snehanaPrinciples and practice of sadhyo snehana
Principles and practice of sadhyo snehanaMahantesh Biradar
 
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter 22 - GANDUSHADI VIDHI / गण्डूषादि विध...
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter   22 - GANDUSHADI VIDHI /  गण्डूषादि विध...Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter   22 - GANDUSHADI VIDHI /  गण्डूषादि विध...
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter 22 - GANDUSHADI VIDHI / गण्डूषादि विध...Tania Anvar Sadath
 
Rakta mokshana - Siravyadha
Rakta mokshana - SiravyadhaRakta mokshana - Siravyadha
Rakta mokshana - SiravyadhaAyesha Tasneem
 
Sthaulya chikitsa other than oral administration
Sthaulya chikitsa other than oral administrationSthaulya chikitsa other than oral administration
Sthaulya chikitsa other than oral administrationRaghu Ramudu
 
Vaitarana basti,krimigna basti,lekana basti
Vaitarana basti,krimigna basti,lekana bastiVaitarana basti,krimigna basti,lekana basti
Vaitarana basti,krimigna basti,lekana bastiAkshay Shetty
 
Nidana panchaka by Dr.Swatika
Nidana panchaka  by Dr.SwatikaNidana panchaka  by Dr.Swatika
Nidana panchaka by Dr.SwatikaDr.Swatika Sharma
 
Ksheera Vasthi Practical Understandings
Ksheera Vasthi Practical UnderstandingsKsheera Vasthi Practical Understandings
Ksheera Vasthi Practical UnderstandingsAnanthram Sharma
 
Introduction of Raktamokshana
Introduction of RaktamokshanaIntroduction of Raktamokshana
Introduction of RaktamokshanaAkshay Shetty
 
Pandu – a literature review.pptx
Pandu – a literature review.pptxPandu – a literature review.pptx
Pandu – a literature review.pptxKamal Sharma
 
Amavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika SharmaAmavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika SharmaDr.Swatika Sharma
 

Was ist angesagt? (20)

Mutraghata
MutraghataMutraghata
Mutraghata
 
Vamana ppt dr .p.murali krishna
Vamana ppt  dr .p.murali krishnaVamana ppt  dr .p.murali krishna
Vamana ppt dr .p.murali krishna
 
ARSHA - Dravya Prayoga.pptx
ARSHA - Dravya Prayoga.pptxARSHA - Dravya Prayoga.pptx
ARSHA - Dravya Prayoga.pptx
 
Principles and practice of sadhyo snehana
Principles and practice of sadhyo snehanaPrinciples and practice of sadhyo snehana
Principles and practice of sadhyo snehana
 
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter 22 - GANDUSHADI VIDHI / गण्डूषादि विध...
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter   22 - GANDUSHADI VIDHI /  गण्डूषादि विध...Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter   22 - GANDUSHADI VIDHI /  गण्डूषादि विध...
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter 22 - GANDUSHADI VIDHI / गण्डूषादि विध...
 
Rasayana
RasayanaRasayana
Rasayana
 
Role of Panchakarma in Pakshaghata
Role of Panchakarma in PakshaghataRole of Panchakarma in Pakshaghata
Role of Panchakarma in Pakshaghata
 
Rakta mokshana - Siravyadha
Rakta mokshana - SiravyadhaRakta mokshana - Siravyadha
Rakta mokshana - Siravyadha
 
CONCEPT OF SHODHANA
CONCEPT OF SHODHANACONCEPT OF SHODHANA
CONCEPT OF SHODHANA
 
Sthaulya chikitsa other than oral administration
Sthaulya chikitsa other than oral administrationSthaulya chikitsa other than oral administration
Sthaulya chikitsa other than oral administration
 
Vaitarana basti,krimigna basti,lekana basti
Vaitarana basti,krimigna basti,lekana bastiVaitarana basti,krimigna basti,lekana basti
Vaitarana basti,krimigna basti,lekana basti
 
Nidana panchaka by Dr.Swatika
Nidana panchaka  by Dr.SwatikaNidana panchaka  by Dr.Swatika
Nidana panchaka by Dr.Swatika
 
Pariharya vishay
Pariharya vishayPariharya vishay
Pariharya vishay
 
Concept of agni & ama seminar
Concept of agni & ama seminarConcept of agni & ama seminar
Concept of agni & ama seminar
 
Ksheera Vasthi Practical Understandings
Ksheera Vasthi Practical UnderstandingsKsheera Vasthi Practical Understandings
Ksheera Vasthi Practical Understandings
 
Introduction of Raktamokshana
Introduction of RaktamokshanaIntroduction of Raktamokshana
Introduction of Raktamokshana
 
Pandu – a literature review.pptx
Pandu – a literature review.pptxPandu – a literature review.pptx
Pandu – a literature review.pptx
 
Amavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika SharmaAmavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika Sharma
 
Swasa roga.
Swasa roga.Swasa roga.
Swasa roga.
 
Klaibya
KlaibyaKlaibya
Klaibya
 

Ähnlich wie Prameha chikitsa

Laghupanchamul+ shaliparni + prushniparni + bruhati + kantakari + gokshur
Laghupanchamul+ shaliparni + prushniparni + bruhati + kantakari + gokshur Laghupanchamul+ shaliparni + prushniparni + bruhati + kantakari + gokshur
Laghupanchamul+ shaliparni + prushniparni + bruhati + kantakari + gokshur Prajkta Abnave
 
Prameh and its treatment dravyas - haridra, daruharidra, amalaki, guduchi, t...
Prameh  and its treatment dravyas - haridra, daruharidra, amalaki, guduchi, t...Prameh  and its treatment dravyas - haridra, daruharidra, amalaki, guduchi, t...
Prameh and its treatment dravyas - haridra, daruharidra, amalaki, guduchi, t...Prajkta Abnave
 
TET Marathi Paper-I & II
TET Marathi Paper-I & IITET Marathi Paper-I & II
TET Marathi Paper-I & IIGaneshWagh31
 
aam in ayrveda( आम) akshay chandol ppt.pdf
 aam in ayrveda( आम) akshay chandol ppt.pdf aam in ayrveda( आम) akshay chandol ppt.pdf
aam in ayrveda( आम) akshay chandol ppt.pdfAkshayChandol
 
चैतन्यसत्ता
चैतन्यसत्ता चैतन्यसत्ता
चैतन्यसत्ता shriniwas kashalikar
 
Kwath & kwath's Upakalpana
Kwath & kwath's UpakalpanaKwath & kwath's Upakalpana
Kwath & kwath's UpakalpanaVrunda5
 
Methika Trigonella fenugraecum
Methika   Trigonella fenugraecumMethika   Trigonella fenugraecum
Methika Trigonella fenugraecumPrajkta Abnave
 
बंधविधी - Bandaging Techniques
बंधविधी - Bandaging Techniquesबंधविधी - Bandaging Techniques
बंधविधी - Bandaging TechniquesYogesh Borase
 
47 (Ayurveda).pptx by sakshi patil maneg
47 (Ayurveda).pptx by sakshi patil maneg47 (Ayurveda).pptx by sakshi patil maneg
47 (Ayurveda).pptx by sakshi patil manegmaneutkarsh475
 

Ähnlich wie Prameha chikitsa (20)

Kushtha chikitsa - Charak samhita
Kushtha chikitsa  - Charak samhitaKushtha chikitsa  - Charak samhita
Kushtha chikitsa - Charak samhita
 
Laghupanchamul+ shaliparni + prushniparni + bruhati + kantakari + gokshur
Laghupanchamul+ shaliparni + prushniparni + bruhati + kantakari + gokshur Laghupanchamul+ shaliparni + prushniparni + bruhati + kantakari + gokshur
Laghupanchamul+ shaliparni + prushniparni + bruhati + kantakari + gokshur
 
Prameh and its treatment dravyas - haridra, daruharidra, amalaki, guduchi, t...
Prameh  and its treatment dravyas - haridra, daruharidra, amalaki, guduchi, t...Prameh  and its treatment dravyas - haridra, daruharidra, amalaki, guduchi, t...
Prameh and its treatment dravyas - haridra, daruharidra, amalaki, guduchi, t...
 
MAHATET Paper I &I I -Marathi
MAHATET Paper I &I I -MarathiMAHATET Paper I &I I -Marathi
MAHATET Paper I &I I -Marathi
 
TET Marathi Paper-I & II
TET Marathi Paper-I & IITET Marathi Paper-I & II
TET Marathi Paper-I & II
 
aam in ayrveda( आम) akshay chandol ppt.pdf
 aam in ayrveda( आम) akshay chandol ppt.pdf aam in ayrveda( आम) akshay chandol ppt.pdf
aam in ayrveda( आम) akshay chandol ppt.pdf
 
चैतन्यसत्ता
चैतन्यसत्ता चैतन्यसत्ता
चैतन्यसत्ता
 
Infertility - An Ayurvedic Treatment
Infertility - An Ayurvedic TreatmentInfertility - An Ayurvedic Treatment
Infertility - An Ayurvedic Treatment
 
Chchardi
ChchardiChchardi
Chchardi
 
Punarnava
PunarnavaPunarnava
Punarnava
 
Kwath & kwath's Upakalpana
Kwath & kwath's UpakalpanaKwath & kwath's Upakalpana
Kwath & kwath's Upakalpana
 
Methika Trigonella fenugraecum
Methika   Trigonella fenugraecumMethika   Trigonella fenugraecum
Methika Trigonella fenugraecum
 
Trushna chikitsa
Trushna chikitsaTrushna chikitsa
Trushna chikitsa
 
Snehana - Ayurved panchakarma
Snehana  - Ayurved panchakarmaSnehana  - Ayurved panchakarma
Snehana - Ayurved panchakarma
 
बंधविधी - Bandaging Techniques
बंधविधी - Bandaging Techniquesबंधविधी - Bandaging Techniques
बंधविधी - Bandaging Techniques
 
47 (Ayurveda).pptx by sakshi patil maneg
47 (Ayurveda).pptx by sakshi patil maneg47 (Ayurveda).pptx by sakshi patil maneg
47 (Ayurveda).pptx by sakshi patil maneg
 
Marathi - The Protevangelion.pdf
Marathi - The Protevangelion.pdfMarathi - The Protevangelion.pdf
Marathi - The Protevangelion.pdf
 
Marathi - Wisdom of Solomon.pdf
Marathi - Wisdom of Solomon.pdfMarathi - Wisdom of Solomon.pdf
Marathi - Wisdom of Solomon.pdf
 
Ayurved Presentation
Ayurved PresentationAyurved Presentation
Ayurved Presentation
 
Kshatkshin chikitsa charak samhita
Kshatkshin chikitsa charak samhitaKshatkshin chikitsa charak samhita
Kshatkshin chikitsa charak samhita
 

Mehr von Aaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune

Mehr von Aaptashri Ayurved & Panchakarma Clinic,Pune (20)

Hybridization & mahapralaya
Hybridization & mahapralayaHybridization & mahapralaya
Hybridization & mahapralaya
 
Chavanprash Nirman - Dr saurabh kadam)
Chavanprash Nirman - Dr saurabh kadam)Chavanprash Nirman - Dr saurabh kadam)
Chavanprash Nirman - Dr saurabh kadam)
 
MCQ POINT - 1 PG CET Ayurveda
MCQ POINT - 1 PG CET AyurvedaMCQ POINT - 1 PG CET Ayurveda
MCQ POINT - 1 PG CET Ayurveda
 
Sushruta Sharir Sthansa - PG CET Ayurveda
Sushruta Sharir Sthansa - PG CET AyurvedaSushruta Sharir Sthansa - PG CET Ayurveda
Sushruta Sharir Sthansa - PG CET Ayurveda
 
Sharangdhar Samhita - PG CET Ayurveda
Sharangdhar Samhita - PG CET AyurvedaSharangdhar Samhita - PG CET Ayurveda
Sharangdhar Samhita - PG CET Ayurveda
 
Kashyap Samhita -PG CET Ayurveda
Kashyap Samhita -PG CET AyurvedaKashyap Samhita -PG CET Ayurveda
Kashyap Samhita -PG CET Ayurveda
 
Charak Samhita - Shariir,Nidan,Indriya,Viman - PG CET Ayurveda
Charak Samhita - Shariir,Nidan,Indriya,Viman - PG CET AyurvedaCharak Samhita - Shariir,Nidan,Indriya,Viman - PG CET Ayurveda
Charak Samhita - Shariir,Nidan,Indriya,Viman - PG CET Ayurveda
 
Strirog prasuti Tantra 2 PG CET Ayurveda
Strirog prasuti Tantra 2 PG CET AyurvedaStrirog prasuti Tantra 2 PG CET Ayurveda
Strirog prasuti Tantra 2 PG CET Ayurveda
 
Strirog prasuti Tantra 1 PG CET Ayurveda
Strirog prasuti Tantra 1 PG CET AyurvedaStrirog prasuti Tantra 1 PG CET Ayurveda
Strirog prasuti Tantra 1 PG CET Ayurveda
 
Stanya Balgraha - PG CET Ayurveda
Stanya  Balgraha - PG CET AyurvedaStanya  Balgraha - PG CET Ayurveda
Stanya Balgraha - PG CET Ayurveda
 
Shalakya MukhaRoga - PG CET Ayurveda
Shalakya MukhaRoga - PG CET AyurvedaShalakya MukhaRoga - PG CET Ayurveda
Shalakya MukhaRoga - PG CET Ayurveda
 
KC Vatvyadhi -2 PG CET Ayurveda
KC Vatvyadhi -2 PG CET AyurvedaKC Vatvyadhi -2 PG CET Ayurveda
KC Vatvyadhi -2 PG CET Ayurveda
 
KC Vatavyadhi 1 - PG CET Ayurveda
KC Vatavyadhi 1 - PG CET AyurvedaKC Vatavyadhi 1 - PG CET Ayurveda
KC Vatavyadhi 1 - PG CET Ayurveda
 
Kayachikitsa Panchkarma - PG CET Ayurveda
Kayachikitsa Panchkarma - PG CET AyurvedaKayachikitsa Panchkarma - PG CET Ayurveda
Kayachikitsa Panchkarma - PG CET Ayurveda
 
Balrog - 1 PG CET Ayurveda
Balrog - 1 PG CET AyurvedaBalrog - 1 PG CET Ayurveda
Balrog - 1 PG CET Ayurveda
 
Swasthavritta -2 PG CET Ayurveda
Swasthavritta -2 PG CET AyurvedaSwasthavritta -2 PG CET Ayurveda
Swasthavritta -2 PG CET Ayurveda
 
Rognidan - PG CET Ayurveda
Rognidan - PG CET AyurvedaRognidan - PG CET Ayurveda
Rognidan - PG CET Ayurveda
 
Rasa shastra - PG CET Ayurveda
Rasa shastra - PG CET AyurvedaRasa shastra - PG CET Ayurveda
Rasa shastra - PG CET Ayurveda
 
Guidelines for insurance coverage to ayurvedic treatment
Guidelines for insurance coverage to ayurvedic treatmentGuidelines for insurance coverage to ayurvedic treatment
Guidelines for insurance coverage to ayurvedic treatment
 
Swasthavrutta Psm PG CET Ayurveda
Swasthavrutta Psm PG CET AyurvedaSwasthavrutta Psm PG CET Ayurveda
Swasthavrutta Psm PG CET Ayurveda
 

Prameha chikitsa

  • 2. प्रमेह?  िामान्यं लक्षणं तेां ां प्रूततािलल मत्रतता . ह्र. नि. १०/६  त्रतािललप्रूततमत्रतलक्षणा: िलव एल प्रमेहा ूलत्न्त िु. नि. ६/६
  • 3. शब्द व्याख्या प्रिां ेण मेहनत क्षरनतलीर्ययावददरिेिेनत प्र उपिर्वपतलवि + “ममह” क्षरणे धातु+ धञ् प्रसयय चधि मा्रतेत िलिारयुक्त मत्रत निघणे मेह: मत्रतदोां : इनत राजनिघंटु बहुमत्रतता इनत हेमिंद्र
  • 4. र्ुरंिी स्तुनत ल त्निलेश प्रश्ि र्ुरंिी स्तुनत  निर्मोहर्माि,  अिुशय ( द्वेष, पश्चाताप ववरहहत)  निराश  ज्ञाि व तपािे ववशाल असणारे त्निलेश प्रश्ि अग्निवेशाांिी प्रर्मेहाववषयी प्रश्ि के ल्यावरच प्रर्मेह - हेतु ललांग चचककत्सा याबाबत र्मागगदशगि
  • 5. िफज प्रमेह हेतु  आस्यािुख  स्लप्ििुख  दधीनि  ग्राम्य , औदि, आिुप –रिा:  पयांमि  िलान्िपािं  र्ुडलैिृ ति
  • 6. िफज प्रमेह िंप्राप्ती कफकर हेतु सेवि कफ , र्मेद, र्माांस, शरीरातील क्लेद दूवषत बस्तीगत जािे कफज प्रर्मेह (बहु द्रवश्लेष्र्मा दोष ववशेष: II च.नि.६)
  • 7. िफज प्रमेह िंप्राप्ती कफकर हेतु सेवि निदाि दोष दुष्य यात कफाची प्राधान्यता म्हणूि सवगप्रथर्म कफ प्रकोप, शरीर शैचथल्यार्मुळे कफ सवग शरीरात लवकर पोहचतो बहु अबद्ध तत्सर्मािगुणाच्या अशा र्मेदाशी सांयुक्त व र्मेदाची दुग्ष्ि दूवषत कफ र्मेद शरीरातील जलीय भाग व र्माांस याांची दुग्ष्ि करतो शराववका, कच्छवपका etc पीडिकाांची उत्पग्त्त कफ , र्मेद, र्माांस, शरीरातील क्लेद दूवषत व र्मूत्र रूपात पररवतगि वांक्षि व बस्ती याांच्या स्रोतसाांची र्मुखे र्मेद व क्लेदािे अवरूद्ध त्यार्मुळे नतथे कफादी दोष ग्स्थर होतात कफज प्रर्मेह
  • 8. िपसतज प्रमेह हेतु - िंप्राप्ती िपसत प्रिोप िरणारे उष्ण आहारिलहार हेतु िेलि िफ , मेद, मांि, शरीरातील क्लेद दतिां त बस्तीर्त जािे िपसतज प्रमेह
  • 9. लातज प्रमेह हेतु - िंप्राप्ती हेतुिेलि िफ ल िपसत दोां लृद्ध लातापेक्षा क्षीण ल लात प्रिोप लात दोां धाततंिा ( मज्जा,ओज, लिीिा ) बस्ती मध्ये ओढति आणतात लातज प्रमेह
  • 10. िामान्य िंप्राप्ती दोष बस्तीर्मध्ये येतात र्मुत्राला दुवषत करतात व र्मेहाची उत्पग्त्त करतात
  • 11. प्रिार व िाध्यािाध्यसल कफज प्रर्मेह 10 प्रकार साध्य वपत्तज प्रर्मेह 6 प्रकार याप्य वातज प्रर्मेह 4 प्रकार असाध्य
  • 12. दोां -दुष्य िंग्रह दोां – वात, वपत्त , कफ दुष्य – र्मेद, अस्र, शुक्र, अम्बु ,वसा , ललसका , र्मज्जा , रस , ओज , र्माांस. (र्मेद- बहु अबद्ध)
  • 14. प्रमेह पतलवरप स्लेद, ंर्र्ंध, मशचिलांर्ता, शर्ययािाि –स्लप्ििुख यांत रत ,  हृद – िे्रत – त्जव्हा- श्रलणो उपदेहो ( सयचधि मल तयार ),  घिांर्ता, िे श –िख नतलृद्धी, मशतिप्रयसलं, र्लतालुशोां , मुखमाधुयव,  िरपाददाह, मु्रताि मुंनया लार्णे.
  • 16.  प्रथर्म स्िेहि  कल्पस्थािातील र्मलशोधक योग वापर  सांतपगण  शोधि कक्रयेिांतर अपतपगण देवू िये स्ितल बललाि प्रमेहरनण चिकिसिा
  • 17. िृ श दुबवल प्रमेही चिकिसिा  मंि  िां ाय  यलितणव  लेह  लघु आहार  मांिरि प्रयोर्- िलत्ष्िर, प्रतुद ,+ लाट्यामंड, स्िेह रदहत लाट्य, िसतत, पतप
  • 18. आहार िाठेिाळी ूात + मतर् युां /नतक्तरि प्रधाि ूाज्या दंती ईर्ुदी तिी मोहरीिे तेल लापरि तयार िे लेले िाठेिाळी ूात िाठेिाळी , तृिधान्य , यलापािति बिललेले पदािव + मध
  • 19. िंतपवण प्रयोर्  प्रायोचगक तपगि यव प्रयोग- कू िूि त्रत्रफळा क्वाथात लभजत ठेवूि सत्तू बिवूि र्मध+लसधू लर्मसळूि वपणे  यवाला काढयाच्या भाविा देवूि – सत्तू , अपूप, लाहया + पुराण गुि  गाढव, घोिा, हांस, हररण याांिा यव खायाला देवूि त्याांच्या गोबरातील यवाचे पदाथग
  • 20. , िफज प्रमेह वपत्तज प्रर्मेह सांशोधि, वर्मि, लांघि ववरेचि, सांतपगण, सांशर्मि
  • 21. प्रमेहिाशि िामान्य योर् दावी, देवदार, त्रत्रफळा , र्मुस्ता = क्वाथ आवळा स्वरस + हळद+र्मध
  • 22. A.कफज प्रर्मेह- 10 yog B. वपत्तज प्रर्मेह- 10 yog C.वातज प्रर्मेह- लसद्ध तेल व घृत
  • 23. कफवपत्तज प्रर्मेह चचककत्सा  िं िपल्ल, िातिलण,शाल , बेहडा, रोदहति, िु डा, िलठ फु ले + मध  िल्ि + आलळा स्लरि पाि. पिि झाल्यालर जुिे तांदतळ , र्हत, यल यांपािति तयार िे लेले पदािव+ जांर्ल पशु पक्षी मांिरिा बरोबर द्याले.
  • 24. वात दोषाबरोबर कफ व वपत्त अिुबांध िफािुबंध िपसतािुबंध कफिाशक क्वाथलसद्ध तेल प्रयोग वपत्तिाशक क्वाथलसद्ध घृत
  • 25. त्र्रतिं टिादद स्िेह  कफज व वातज प्रर्मेह – त्रत्रकां िकाहद औषधाांचे तेल  वपत्तज प्रर्मेहात – त्रत्रकां िकाहदनतल औषधाांचे घृत  त्रत्रदोषज लक्षणे – यर्मक स्िेह- त्र्रतिं टिादद स्िेह  फलत्र्रतिादद क्लाि  मध्लािाल- िफज ,िपसतज, पांडत, शव, रचि, ग्रदहणी, किलाि, िु ष्ठ .  दांत्यासाव  भल्लतकासाव
  • 26. जलपाि  खदीरसार/ ववजयसार क्वाथ  कु शोदक  र्मधुलर्मचित जल  त्रत्रफळा स्वरस /क्वाथ  लसधू (यवापासूि बिवलेले र्मद्य)  र्माध्वीक
  • 27. िंतपवणजनित प्रमेह चिकिसिा  जाांगलप्रदेशातील र्मृग,पक्षी याांचे शूल्यर्माांस  यवापासूि बिवलेले पदाथग  सांशोधि  कषाय  अररष्ि  अवलेह