vrijdag 8 juli 2016 zaal Cadol Koekelberg

1. Feest van de Vlaamse gemeenschap
vrijdag 8 juli 2016
Dames en heren,
Welkom op het Feest van de Vlaamse gemeenschap in Koekelberg. Ik ben verheugd
jullie gastheer te mogen zijn op deze feestelijke gebeurtenis. Omdat mijn voorganger,
Robert Delathouwer, beslist heeft om zich nog wat meer toe te leggen op het Brussels
Volkstejoêter, een beetje aandacht te geven aan zijn kersverse echtgenote Martine.
Met goedvinden van de voltallige gemeenteraad mag ik sinds 18 januari van dit jaar
opnieuw de schepensjerp omgorden.
Ik vond dat we het jaarlijkse feest eens op een andere plaats en een ander moment
mochten organiseren: elke burger kan iedere maand de raadzaal bewonderen tijdens
de openbare gemeenteraadszittingen. Ons verborgen pareltje, zaal Cadol, is veel
minder gekend. Iedereen moet het feest kunnen bijwonen, dus mag het buiten de
werkuren, en net voor het weekend.
Het feest van de Vlaamse gemeenschap op 8 juli. Niet dat 11 juli onbelangrijk is voor
onze gemeente: Koekelbergenaar en beeldhouwer Eugène Simonis werd geboren op
11 juli 1810 en overleed hier in de gemeente op 11 juli 1882. Of zijn laatste
verjaardag echt een gelukkige was, laat ik in het midden.
En zo zijn we beland bij het belang van cultuur in onze gemeente. Dit jaar staat er een
lokale ster op het programma: Koekelbergenaar Wouter Hessels brengt een drietalige
poëzietriptiek over Brussel, een plek om te haten en vooral om van te houden - samen
met zijn muzikale vriend Marc Peire.
Nadien behouden we onze Bourgondische traditie en is er tijd voor een informele
babbel bij een hapje en een drankje.
Vooraleer u de zaal verlaat om de beentjes uit te slaan op Koek's Apéro op het
Simonisplein of om rustig na te kaarten bij een glas in Bar Eliza, gezellig in het park,
nodig ik u nog uit om het programma van de Nederlandse cultuur in onze gemeente
mee te nemen.
Zoals de traditie het wil is het programma Nederlandse cultuur een samenwerking
tussen verschillende partners: het gemeentebestuur, gemeenschapscentrum De Platoo,
de Nederlandstalige bibliotheek Boekelberg, de Chiro, Bredeschool De Vlotte
Babbel, De Manne van de Platou, de VGC en... ja, sorry voor diegenen die ik
vergeten ben... Het programma is meer dan gevuld met voor elk wat wils, voor jong
en oud, want Koekelberg is een gemeente waar iedereen zich thuis voelt.
De keuze voor zaal Cadol heb ik onder meer gemaakt omdat je er gemakkelijk kunt
gaan zitten en omdat zo de temperatuur voor iedereen draaglijk is. Ook bij
temperaturen als vandaag zouden we staan zweten in de gemeenteraadszaal.
Feest van de Vlaamse gemeenschap 2016 1

2. Bovendien kan u hier genieten van een schitterend decor: Koekelberg dans le temps.
Vervlogen beelden van hoe het was, met onder andere het treinstation Simonis en de
Passerelle van de Victoriafabrieken. Het decor is ontworpen door Jean Marlier en in
verf gezet door Dona Piryns, twee personen die hun sporen verdiend en nagelaten
hebben in Koekelberg.
Het is niet dat ik overwelmd word door nostalgie of heimwee heb naar het verleden.
Neen, zo zit ik niet in elkaar: vroeger was zeker NIET alles beter. Maar het
verleden speelt een enorme rol voor het heden: we trekken er maar best lessen uit.
Wie de geschiedenis niet kent is gedoemd om die te herhalen.
En dit jaar staat de geschiedenis centraal in onze gemeente.
In 2016 viert onze gemeente haar 175ste verjaardag: op 16 maart 1841 werd een wet
gestemd waardoor Koekelberg een afzonderlijke gemeente werd, onafhankelijk van
Sint-Agatha-Berchem.
De naam“de Coeckelberge” vinden we al terug in 1220.
In de entourage van de Hertog van Brabant, was er een zekere Gérard van
Koekelberg die banden had met de abdij van Dielegem-Grimbergen. Die abdij had
een Sint-Annakapel langs de handelsweg naar Brussel. Daarrond is in de 13de eeuw
een gehucht gegroeid, ergens tussen Sint-Agatha-Berchem en Sint-Jans-
Molenbeek.
Op het einde van de 18de eeuw verfijnden de Fransen het gemeentelijk bestuurlijk
niveau. Vanaf dan maakte Koekelberg administratief deel uit van de gemeente Sint-
Agatha-Berchem, dat voornamelijk een landelijk karakter had.
Tijdens de 19de eeuw werd het lager gedeelte – wat nu het historische Koekelberg
vormt – geïndustrialiseerd: brouwerijen, chemische bedrijfjes, en nog veel meer… Er
kwam zich een nieuwe arbeidersbevolking vestigen. Kleine arbeiderswoningen
werden in een wirwar van, vaak doodlopende impasses opgetrokken.
Na een (zoveelste) economische crisis, een mislukking van de aardappeloogst en een
brand in de fabrieken van de familie Van Hoegaerde, verpauperde de Koekelbergse
arbeidersbevolking. En dat werkte de rijkere herenboeren uit Sint-Agatha-Berchem
danig op de zenuwen. Zij vonden het niet kunnen dat de gemeentelijke
liefdadigheidskas (de voorloper van de Commissie Openbare Onderstand, het huidige
OCMW) de armoezaaiers uit Koekelberg zou blijven steunen. In feite wou men
vooral geen geldtransfers van het rijkere Sint-Agatha-Berchem naar het
noodlijdende Koekelberg.
Waar hebben we dat nog gehoord?
Feest van de Vlaamse gemeenschap 2016 2

3. De de-fusie werd in 1841 definitief voltrokken. De onafhankelijke gemeente
Koekelberg kreeg een oppervlakte van 1,17km², kende een sterke industriële
inplanting ten oosten van de huidige spoorlijn en een braakliggend territorium in het
westen: “de Platou”, zoals de oorspronkelijke Koekelbergenaren zeggen. Vandaag is
onze gemeente de tweede kleinste van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en telt ze
meer dan 21.000 inwoners.
Een leuk weetje is dat de toenmalige burgemeester van Sint-Agatha-Berchem, De
Neck, op het grondgebied van de nieuwe gemeente woonde. Hij werd de eerste
burgemeester van Koekelberg. En zijn zoon was de eerste gemeentesecretaris.
M.a.w. dynastieën zijn ons echt niet vreemd.
Intussen zijn de relaties met onze buurgemeente veel verbeterd. We zitten samen in
dezelfde politiezone en ook onze (Nederlandstalige) gemeentescholen werken goed
samen in scholengemeenschap Spectrum. Ook onze Franstalige vrienden slaan de
handen in elkaar en werken aan een gemeenschappelijk cultureel centrum. En onze
reus, Raimundo, is er onlangs nog op bezoek geweest.
Vandaag is het politieke modewoord fusie.
Alle mogelijke redenen – noem ze maar excuses – worden aangehaald om uit te
leggen dat dit o zo nodig is: veiligheid, efficiëntie, effectiviteit… Noem maar op. Een
woord dat ik in die context nooit hoor, is ‘democratie’.
Pas op, je hoort me helemaal niet zeggen dat er geen verandering nodig is:
samenwerking kan best goed zijn en is vaak ook nodig. Door ons op te sluiten in een
kleine cocon lossen we niets op en gaat niets vooruit.
Of fusie het antwoord is, daar heb ik toch mijn vragen bij.
Ik vertaal fusie meestal als centralisatie.
Een nog betere omschrijving vind ik concentratie van macht.
Want daar draait het eigenlijk allemaal om: macht concentreren in handen van een
kleine, gepriviligeerde groep happy few. Als goeie anarchist én democraat krijg ik
daar altijd koude rillingen en kippenvel van. Mefiéz-vous: ..., boer let op uw ganzen!
In de politiek en de economie (en economie is politiek) draait het altijd om hetzelfde:
macht. Wie heeft de macht? De strijd om de macht (liefst zonder bloedvergieten,
maar als het niet anders kan mét) en evenwichten zoeken rond de macht.
Laat ons even terug gaan naar 11 juli 1302, de Gulden Sporenslag, het hedendaagse
symbool van de Vlaamse Beweging.
Feest van de Vlaamse gemeenschap 2016 3

4. In feite gaat het hier over een gecommunautariseerde vrijheidsstrijd. Steden
vochten tegen de Franse vorst die alles wilde centraliseren, beheren en die tegelijk
hoge belastingen hief voor zijn eigen pracht en praal, waardoor het volk, de stedeling,
verpauperde. Het allegaartje dat de Franse vorst bevocht, bestond toen niet alleen uit
Vlamingen. Er streden veel Romaans sprekenden mee. En aan de zijde van de Franse
vorst vinden we pakken Dietssprekenden terug. De Vlamingen, Brabanders en
Limburgers trokken niet aan hetzelfde zeel. Net zoals de Luikenaars, Luxemburgers,
Namurois en Henegouwers verdeeld waren.
Het was wachten op Hendrik Conscience om de Gulden Sporenslag te herleiden tot
de Vlaamse strijd. “Sire, donnez-nous une histoire”, was de vraag na de Belgische
onafhankelijkheid. En Hendrik Conscience werd arrondissementscommissaris, zodat
hij een inkomen én voldoende tijd had om boeken te schrijven. En de Koekelbergse
Luikenaar of Luikse Koekelbergenaar, Eugène Simonis, mocht het ruiterstandbeeld
van Godfried van Bouillon maken dat vandaag het Koningsplein siert.
En dan is er de 16de
eeuw: de Ommegang. De Brusselaars lieten in 1549 Keizer
Karel en zijn zoon Filips, samen met nog een paar anderen plaats nemen op de Grote
Markt, terwijl zij paradeerden en hun pracht, praal en kracht toonden. Een,
weliswaar zeer gematigde, vorm van protest om te laten zien waar de lokale stad toe
in staat was tegenover die machtige keizer. De stad stond op haar rechten. De strijd
was al langer aan de hand: de centrale keizerlijke macht had, in pure IS-stijl, de
inquisitie ingevoerd (uitgevonden in Leuven, niet in Spanje) en had de eerste
kritische broeders (Hendrik Voes en Jan Van Essen) op de brandstapel geplaatst op
de Grote Markt. De tapijtwevers protesteerden en het woord protestantisme was
geboren. Een paar jaar later werden op dezelfde plek de graven Egmont en Horne
onthoofd omdat ze – ook weer zeer gematigd - verzet durfden aantekenen tegen het
centrale absolutisme van Filips II.
Op diezelfde Grote Markt is nog altijd een mooi voorbeeld van die machtstrijd tussen
centralisatie en particularisme te zien: het slagveld bij uitstek, vertaald in een
bouwkundig gevecht tussen, aan de ene kant, het Huis van de Hertogen van Brabant –
de uniforme gevel die eigenlijk zeven afzonderlijke woningen omvat, maar duidelijk
laat zien dat er met één stem en in één stijl moet gesproken worden – en aan de
andere kant(en), de diversiteit van de gilden en ambachten, die er op staan om
zichzelf te kunnen zijn. De ene al verschillender dan de andere.
Kan het Brusselser?
Diversiteit: kan het hedendaagser?
En zo zijn er nog voorbeelden. België was nauwelijks onafhankelijk en er brak al een
strijd los om gemeenten van de Brusselse agglomeratie te fusioneren, of moeten we
zeggen annexeren? Maar het liep niet altijd van een leien dakje. Onze gemeente is er
een voorbeeld van. Maar ook Ganshoren (dat loskwam van Jette) of Oudergem...
Feest van de Vlaamse gemeenschap 2016 4

5. En waarover ging het weer? Efficiëntie, macht, centralisatie, controle...
Honderd jaar geleden – de eerste wereldoorlog, we zitten dit jaar precies in het
midden van de herdenking – was het ook van dat. Brussels Studies publiceerde er
deze week nog een interessante synthese nota over: In de sporen van de Eerste
wereldoorlog in Brussel.
Op 20 augustus 1914 bezetten de keizerlijke troepen Brussel. De Duitse generaal
dacht dat hij met burgemeester Adolphe Max een gesprekspartner had voor de 16
gemeenten van de Brusselse agglomeratie. Niks van: hij onderhandelde met de
voorzitter van de Conferentie van Brusselse burgemeesters en moest rekening houden
met zestien politiekorpsen om de terroristen van het Belgische verzet te controleren
en onder de knoet te houden.
Groß Brüssel was de oplossing. En Adolphe Max werd in de rol van dictator
geduwd.
In 1942 deden de nazi's het opnieuw: alles efficiënt stroomlijnen om alles en iedereen
gemakkelijk te kunnen controleren, beheersen en vooral… om kritiek of anders
denkenden – in dat geval letterlijk - de mond te snoeren en uit de weg te ruimen.
Waar het toe geleid heeft weten we, … als we naar de geschiedenis kijken.
En wat is vandaag het politieke adagium? Fusioneren, centraliseren in de naam van
efficiëntie, doeltreffendheid en doelmatigheid. Het bijkomende argument sinds 22
maart is veiligheid.
Zullen grotere gemeenten of één politiezone de samenleving veiliger, beter en vooral
menselijker maken?
Let op: hier hoort u mij echt niet zeggen dat er geen maatregelen moeten getroffen
worden om de veiligheid van elkeen te garanderen. Verre van… Daders moeten
opgepakt en berecht worden.
We mogen niet alles op zijn beloop laten.
Wat sommigen ook mogen beweren, de terreur waarmee we geconfronteerd werden
heeft een impact op ons leven. We mogen ons niet laten verlammen. Pas dan zitten
we gekneld. Maar zonder enige voorzorgen te nemen verdergaan en doen alsof er
niets gebeurd is, is ook niet aangewezen. Zonder kijken de straat oversteken zal ik
niemand aanraden. Het is ook onzin de mensen voor te houden dat die
gebeurtenissen eenmalig zijn.
Maar, of één groot gecentraliseerd apparaat de oplossing is, daar heb ik vragen bij.
Het is niet met de structuur te veranderen dat je alle problemen oplost.
Feest van de Vlaamse gemeenschap 2016 5

6. Openheid, solidariteit, empathie en alertheid hebben we nodig. Net zoals respect,
kansen, welvaart, welzijn en inspraak. We moeten ons aanpassen aan de noden van de
tijd. Het is hoog tijd dat we eens nadenken over de manier waarop we samenleven,
over de houding die we aannemen tegenover elkaar, over de manier waarop we over
elkaar denken. “Zolang ik het maar goed heb…” is niet de oplossing.
Het gaat vooral over inhoud en afspraken: hoe zullen we dat doen? En doen we dat
dan ook? Daar hebben wij allemaal een belangrijke rol in te spelen. Daar moet
iedereen zijn of haar verantwoordelijkheid in opnemen. Dat laat je niet aan anderen
over.
Centraliseren, decentraliseren, fusioneren, defusioneren, efficiëntie, doeltreffendheid
of doelmatigheid: het zijn geen neutrale begrippen, laat staan dat het per definitie
goede zaken zouden zijn.
En al zeker niet als je het boven de hoofden beslist.
Welke boodschap hebben mensen die nauwelijks het hoofd boven water kunnen
houden en de eindjes met moeite aan elkaar kunnen knopen nu aan grotere entiteiten
die zogezegd goed gemanaged en efficiënt zijn? Brexit is hier een spijtig voorbeeld
van.
Alles hangt af van wie de touwtjes in handen heeft en hoe strak hij of zij ze vasthoudt
en op welke manier er met de mensen rekening gehouden wordt, of ze meetellen of in
de kou gezet worden terwijl er niet naar hen geluisterd wordt.
Als we een samenleving willen waar we vrij, op voet van gelijkheid en solidair met
elkaar willen samen leven, houden we daar best rekening mee vooraleer we
blindelings meestappen achter slogans van schaalvergroting, management of
efficiëntie.
George Orwell keert zich wellicht om in zijn graf wanneer hij sommigen bezig zou
horen of zien: zijn 1984 was vooral een verwittiging, geen handleiding zoals
sommigen blijkbaar denken.
Nu is het tijd voor Wouter Hessels en Marc Peire met Brussels North – Brussel
Centraal – Bruxelles Midi, het verhaal van de dorpsjongen die verrast wordt door
het onbekende in de stad, die hem aantrekt en afstoot, terwijl hij stilaan volwassen
wordt.
Een muzikale en meertalige poëzietriptiek tijdens het Feest van de Vlaamse
gemeenschap in de gemeente waar iedereen zich thuis voelt.
Dirk Lagast
Feest van de Vlaamse gemeenschap 2016 6