Wykonywanie aparatów stałych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Boczkowska
Wykonywanie aparatów stałych 322[09].Z6.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Małgorzata Grzywa
mgr Wiktor Ołdak
Opracowanie redakcyjne:
lic. Joanna Boczkowska
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z6.01
„Wykonywanie aparatów stałych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik dentystyczny.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Rys historyczny powstania aparatów stałych. Pierwsze aparaty stałe 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Modele robocze i diagnostyczne. Analiza modelu 10
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.3. Działanie aparatów stałych 14
4.4. Aparaty stałe czynnościowe 16
4.5. Aparaty stałe grubołukowe 21
4.6. Aparaty stałe cienkołukowe 29
5. Sprawdzian osiągnięć 32
6. Literatura 36

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w kształtowaniu umiejętności z dziedziny
wykonawstwa aparatów stałych, a takŜe ułatwi Ci przyswojenie wiedzy z zakresu materiałów
ortodontycznych niezbędnych do wykonania róŜnego rodzaju aparatów stałych.
Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w jednostce modułowej
322[09].Z6.01 „Wykonywanie aparatów stałych”.
KaŜda jednostka modułowa posiada ściśle określone cele kształcenia, materiał nauczania
oraz wskazania metodyczne do realizacji programu.
W poradniku zmieszczono:
– wymagania wstępne – jest to wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ
ukształtowane, abyś mógł korzystać z poradnika bez Ŝadnych problemów,
– cele kształcenia – jest to wykaz umiejętności, które ukształtujesz w trakcie pracy z tym
poradnikiem,
– materiał nauczania – są to wiadomości teoretyczne, niezbędne do osiągnięcia przez
Ciebie celów kształcenia, a takŜe do ukształtowania umiejętności zawartych w jednostce
modułowej,
– pytania sprawdzające – umoŜliwią Ci sprawdzenie wiedzy teoretycznej,
– ćwiczenia – pomogą Ci ukształtować umiejętności praktyczne w oparciu o przyswojoną
wcześniej wiedzę teoretyczną,
– sprawdzian postępów – umoŜliwi Ci osobiste sprawdzenie własnej wiedzy umiejętności
z zakresu wykonawstwa aparatów stałych,
– sprawdzian osiągnięć – są to zestawy zadań, których zaliczenie potwierdza opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,
– literaturę uzupełniającą – jest to wykaz materiałów, które pomogą Ci w opanowaniu
niezbędnej wiedzy.
Jednostka modułowa „Wykonywanie aparatów stałych” została podzielona na
6 podrozdziałów, z których kaŜdy zawiera materiał nauczania niezbędny do wykonania takich
aparatów. Materiał został podzielony na działy zgodnie z rzeczywistością istniejącą
w technice ortodontycznej. Najwięcej uwagi poświęcono na zagadnienia związane z:
− podziałem aparatów stałych,
− budową aparatów stałych,
− wykonywaniem aparatów stałych.
Zanim przystąpisz do wykonania ćwiczeń powinieneś odpowiedzieć na pytania
sprawdzające. Znajdują się one w kaŜdym rozdziale. Pytania te umoŜliwią Ci sprawdzenie
wiedzy teoretycznej przed przystąpieniem do ćwiczenia praktycznego.
Po wykonaniu ćwiczeń praktycznych nauczyciel sprawdzi Twoją wiedzę i umiejętności
przy pomocy pisemnego testu. Na końcu poradnika znajduje się sprawdzian osiągnięć, który
jest przykładowym testem sumującym.

4
Schemat układu jednostek modułowych
322[09].Z6
Stałe aparaty ortodontyczne
322[09].Z6.01
Wykonywanie aparatów
stałych
322[09].Z6.02
Wykonywanie aparatów
retencyjnych

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posługiwać się urządzeniami i akcesoriami do zarabiania gipsu,
− odlewać modele ortodontyczne,
− wykonywać prace z gipsem, metalami, drutem ortodontycznym, woskiem, akrylem,
− posługiwać się narzędziami do modelowania,
− analizować modele,
− formować spręŜyny i łuki ortodontycznego,
− posługiwać się kleszczami ortodontycznymi,
− współpracować w grupie i pracować indywidualnie,
− analizować i wyciągać wnioski,
− oceniać swoje umiejętności,
− uczestniczyć w dyskusji,
− przygotować prezentacje,
− korzystać z róŜnych źródeł informacji,
− prezentować siebie i grupę,
− przestrzegać przepisy BHP,
− przygotować stanowisko zgodnie z wymogami ergonomii.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− scharakteryzować historyczne aparaty stałe oraz ich modyfikacje,
− określić rodzaje i scharakteryzować budowę współczesnych ortodontycznych aparatów
stałych,
− określić zasady leczenia nieprawidłowości zębowych za pomocą aparatów stałych,
− ustalić zakres prac związanych z wykonywaniem ortodontycznych aparatów stałych,
− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
− dobrać metody i techniki wykonywania aparatów stałych,
− dobrać materiał podstawowy i pomocniczy do wykonania aparatu stałego,
− posłuŜyć się narzędziami i przyrządami stosowanymi podczas wykonywania aparatów
stałych,
− przygotować modele robocze,
− dogiąć łuki podniebienne na modelach roboczych,
− osadzić pierścienie metalowe na modelach roboczych,
− zamontować łuki podniebienne,
− dogiąć i zamontować końcówki śruby typu hyrax,
− wykonać stałe aparaty ortodontyczne zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty,
− dokonać kontroli zgodności wykonania aparatu stałego z projektem klinicznym,
− ocenić jakość wykonanych aparatów,
− określić przyczyny uszkodzenia aparatu stałego,
− naprawić uszkodzony stały aparat ortodontyczny,
− określić koszty wykonania ortodontycznego aparatu stałego,
− udokumentować wykonanie stałego aparatu ortodontycznego,
− sporządzić ewidencję zuŜytego materiału,
− posłuŜyć się specjalistycznym programem komputerowym,
− zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Rys historyczny powstania aparatów stałych. Pierwsze
aparaty stałe
4.1.1. Materiał nauczania
Ortodoncja ma swoje źródła – tak jak wiele dziedzin medycznych w staroŜytności. Jej
rozwój zaleŜał zawsze od stopnia wiedzy i kształtujących się poglądów. We wczesnych
okresach tego rozwoju, lekarza interesował tylko nieprawidłowo ustawiony ząb, toteŜ efekty
leczenia miały przypadkowy charakter. Czasy te trwały, aŜ do XVIII wieku (ok. 1728 roku)
i charakteryzowały się brakiem jakiejkolwiek aparatury leczniczej.
W 1728 roku zostały opublikowane pierwsze metody leczenia, których autorem był
Fauchard. Jego łuk ekspansywny w formie złotego paska był pierwszym aparatem
ortodontycznym. Ten złoty pasek, a właściwie blaszka, miał za zadanie wywierać siłę na zęby
przednie od strony wargowej i w ten sposób kierować obrotami i przesuwaniem zębów. Pasek
był przywiązywany do zębów jedwabnymi nićmi przechodzącymi przez specjalnie wykonane
w tym celu otwory. Aparat Faucharda w 1757 roku zmodyfikował Bourdet wydłuŜając pasek
i opierając go na ośmiu zębach. Pasek ten miał 16 otworów umoŜliwiających przeciągnięcie
nici i dowiązanie do niego kaŜdego zęba oddzielnie.
Kolejnej modyfikacji paska dokonał J. Fox, który przedłuŜył go tak, Ŝe sięgał on teraz
zębów trzonowych. Przymocował do niego takŜe bloczki z kości słoniowej– podnoszące
zgryz i wysuwające zęby do góry. W 1808 roku Catalon udoskonalił aparat do leczenia
przodozgryzu: uzupełnił pasek Faucharda czterema przylutowanymi małymi równiami
pochyłymi. Do obracania zębów stosował pierścienie z uchwytem na spręŜynę.
Z początkiem wieku XIX, we Francji ortodoncja została wyłoniona z innych dyscyplin
dentystycznych. W tym czasie pojawiły się pierwsze aparaty stałe: miały one zakotwiczenie
na zębach trzonowych. Mocowanie to miało formę dokładnie dopasowanych drutów,
pierścieni lub koron. Łuki wewnętrzne lub przedsionkowe dolutowane były do pierścieni lub
koron. W okresie tym, stosowano aparaty wykonane ze stopu miedzi, cynku i srebra.
W 1890 roku Edward Angle opublikował uniwersalny system leczenia: głównym
elementem były okrągłe łuki druciane umocowane w rurkach przylutowanych do pierścieni
wykonanych na zęby filarowe, czyli pierwsze zęby trzonowe w szczęce i Ŝuchwie.
Angle wskazał takŜe pierwsze wymogi podczas stosowania aparatu: stałe noszenie, nie
pokrywanie podniebienia i dobre umocowanie. Początek działalności Angle'a uznaje się wraz
z rozpoczęciem wieku XX, jako początek nowoczesnego lecznictwa. KaŜdy kolejny aparat,
w tym takŜe współcześnie stosowane, opierają się na podstawach, które dał Angle.
Pierwsze aparaty stałe
Aparat Angle’a i Mershona
Jako pierwszy Angle opracował naukowo uzasadnioną metodę leczenia
nieprawidłowości zgryzu. Jego aparat składał się z pierścieni fabrycznie wykonanych,
osadzonych na pierwszych zębach trzonowych (stałych) i łuku zewnętrznego oraz ligatur
drucianych i gumowych, którymi zęby były przyciągane do łuku. Pierścienie nie były
połączone lecz rozcięte: na jednym brzegu była przylutowana rurka a na drugim
nagwintowany drut, który umieszczony był w rurce. Na końcu tego drutu nałoŜona była
nakrętka, której dokręcenie zamykało obwód pierścienia, zapewniało to jego lepsze

8
przyleganie do zęba. Przeciwieństwem aparatu Angle'a był aparat Mershona, który
wprowadził łuk wewnętrzny (językowy) do którego przylutowuje się cienkie, spręŜynujące
druciki. Ich rolą jest przesuwanie zębów w planowanym kierunku. Metoda i aparat Mershona
rozpowszechniona została i udoskonalona przez M. Zeńczaka.
Aparat Zeńczaka – modyfikacje aparatu Mershona
Aparat Zeńczaka składa się z koron na pierwsze Ŝeby trzonowe (stałe), z łuku
zewnętrznego i wewnętrznego. Oba łuki wchodzą do tzw. zamków, które przylutowane są do
koron ze strony policzkowej i od strony języka. Do łuku wewnętrznego przylutowuje się
róŜne formy spręŜyn, formy zaleŜą od wskazań, w jakim kierunku naleŜy zadziałać na
poszczególne zęby lub ich grupy. Do łuku zewnętrznego (wargowego) przylutowuje się małe,
pionowe kolce, których rolą jest działanie na zęby. Łuki wykonane były z drutu złoto-
platynowego o grubości 0,9 mm, spręŜynki – 0,5 mm, korony ze złota o grubości 0,2–
0,25 mm, a zamki (rurki) ze złotej blachy o grubości 0,3–0,35 mm.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie były metody leczenia opracowane przez Foucharda?
2. Jak wyglądały pierwsze aparaty stałe?
3. Do czego słuŜyły bloczki z kości słoniowej w aparacie J. Foxa?
4. Kto wprowadził jako pierwszy pierścienie do obracania zębów?
5. Z jakich materiałów były wykonywane pierwsze aparaty?
6. Jak zbudowany był pierwszy aparat Angle'a?
7. Co wg. Angle'a warunkowało efektywność aparatu?
8. Dlaczego pierścienie w aparacie Angle'a nie były całością?
9. Jaka była rola spręŜyn w aparacie Mershona?
10. Kto w Polsce zmodyfikował aparat Mershona?
11. Ile wynosiła grubość korony w aparacie Zeńczaka?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj aparat Mershona i Zeńczaka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) opisać budowę aparatu Mershona,
2) opisać budowę aparatu Zeńczaka,
3) opisać części składowe obu aparatów,
4) wskazać róŜnice między aparatami.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
– model gipsowy z aparatem Mershona,
– model gipsowy z aparatem Zeńczaka,
– graficzne przedstawienie części składowych aparatów.

9
Ćwiczenie 2
Opisz budowę aparatu Angle’a i wskaŜ jego innowacyjne pomysły.
1) opisać aparat Angle’a,
2) wskazać części składowe aparatu,
3) wskazać materiały, z których wykonywane są części składowe aparatu,
4) opisać wymogi, których Angle wymagał podczas stosowania aparatu stałego.
– modele gipsowe z aparatem Angle’a,
– graficzne przedstawienie na rysunku części składowych aparatu.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić metody leczenia pierwszymi aparatami stałymi?
2) objaśnić budowę pierwszego aparatu Angle'a?
3) wymienić materiały wykorzystywane do pracy?
4) wyjaśnić, dlaczego pierścienie Angle'a nie były całością w obwodzie?
5) wskazać, co wg Angle'a warunkowało powodzenie leczenia aparatem
stałym?

10
4.2. Modele robocze i diagnostyczne. Analiza modelu
Modele robocze i diagnostyczne
W ortodoncji wyróŜniamy modele robocze i diagnostyczne zwane takŜe kontrolnymi.
Model roboczy, to model na którym wykonywana jest dana praca. Odlewany jest przez
technika gipsem utwardzonym, z uprzednio przygotowanego przez lekarza wycisku jamy
ustnej. Model ten powinien być wcześniej odpowiednio przygotowany przez lekarza
ortodontę, zanim technik będzie mógł wykonać na nim pracę.
Modele diagnostyczne uŜywane są do początkowej oceny jamy ustnej, na ich podstawie
ocenia się takŜe efekty leczenia – w jego trakcie i po jego zakończeniu. Modele te są
przechowywane jako dowód wyjściowych stosunków zgryzowych. Do pobrania wycisku na
model ortodontyczny uŜywa się obecnie mas alginatowych. Są to masy łatwe i bezpieczne
w uŜyciu, moŜna je mieszać ręcznie lub maszynowo.
Podczas pobierania wycisku dla lekarza waŜne są dwie rzeczy:
– zarówno twarde jak miękkie tkanki muszą być dokładnie odwzorowane,
– modele powinny zawierać zęby, podniebienie i wyrostki zębodołowe od sklepienia
przedsionka aŜ do dna jamy ustnej.
Wymieszaną masę, wolną od pęcherzyków powietrza lekarz nakłada na łyŜkę wyciskową.
WaŜne jest, aby budowa łyŜki wyciskowej zapewniała dobrą retencję, mającą na celu
uniknięcie przemieszczania się masy podczas wyjmowania łyŜki z ust pacjenta. Zaleca się,
aby technik odlał model z wycisku jak najszybciej, w przeciwnym wypadku naleŜy go
chronić przed wysuszeniem: utrata wilgotności moŜe spowodować zmiany wymiarów masy,
a co za tym idzie – formy. Modele diagnostyczne z wycisku odlewa się z gipsu utwardzonego
– w części anatomicznej. Podstawą modelu moŜna odlać ze zwykłego gipsu. Po utwardzeniu
gipsu i zdjęciu wycisku z modelu naleŜy usunąć wszelkie artefakty z powierzchni
zgryzowych zębów, gdyŜ będą one przeszkadzać w prawidłowej okluzji.
Analiza modelu
Dla technika dentystycznego modele są najczęściej jedyną dokumentacją przypadku.
Analiza modelu obejmuje współzaleŜność szerokości zębów i wymiarów łuku zębowego –
dokonuje jej lekarz. ZałoŜono, Ŝe danej szerokości siekaczy odpowiada określona szerokość
i długość łuku zębowego. Jest to najbardziej znane działanie w analizie, nazywane ustaleniem
proporcji Ponta lub wskaźnikiem Ponta. Średnia statystyczna ustala stosunek czterech
siekaczy do łuku w dwóch miejscach.
Na pierwszych zębach trzonowych i pierwszych zębach przedtrzonowych. Aby uzyskać
liczby proste naleŜy pomnoŜyć licznik przez 100.
PP
SI
−=
⋅
80
100
Jest to wzór na odległość między punktami pomiarowymi na przedtrzonowcach, co oznacza:
suma siekaczy (SI) podzielona przez 80 i pomnoŜona przez 100 daje odległość między
punktami pomiarowymi na zębach przedtrzonowych.
Ponadto Dsz = DŜ
MM
SI
−=
⋅
64
100

11
Jest to wzór na odległość między punktami pomiarowymi na pierwszych trzonowcach, co
oznacza: długość łuku zębowego szczęki (Dsz), jest to prostopadła odległość siekaczy od tej
poprzedniej przedtrzonowcowej.
Wysokość łuku zębowego moŜemy wyznaczyć dzięki prostopadłej odległości linii
poprzecznej miedzy przedtrzonowcami od siekaczy:
Dsz
SI
=
⋅
100
100
Jest to długość łuku zębowego szczęki.
DŜ
SI
=−
⋅
2
160
100
Jest to długość łuku zębowego Ŝuchwy.
W takiej sytuacji widzimy juŜ, jak waŜne jest właściwe ułoŜenie punktów na zębach –
lekarz musi dokonać analizy starannie i z precyzją.
Aby przeprowadzić pomiar modeli niezbędna jest płytka z siatką o podziałce milimetrowej
i centymetrowej.
Pomiar łuku przeprowadzamy w następujących etapach:
– jako pierwszą mierzy się szerokość siekaczy i oblicza się odległości poprzeczne na
przedtrzonowcach i trzonowcach oraz długość łuku zębowego,
– następnie ustala się i zaznacza linię pośrednią, na której na szwie podniebiennym
znajdują się punkty pomiarowe,
– dalej układa się płytkę nad środkiem modelu tak, aby zgrać ją z linią pośrednią,
– ostatni punkt: nanosi się wielkości rzeczywiste i oczekiwane.
1. Jakie modele rozróŜniamy w ortodoncji?
2. Jakiej masy uŜywamy do pobierania wycisku?
3. Co to jest model diagnostyczny i do czego słuŜy?
4. Czemu słuŜy analiza modelu?
5. Co to jest wskaźnik Ponta?
6. Jak wygląda wzór na odległość między punktami pomiarowymi na pierwszych
trzonowcach?
7. Co jest niezbędne do praktycznego pomiaru modeli?

12
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odlej modele: roboczy i diagnostyczny pod stały aparat ortodontyczny z wycisku
alginatowego.
1) przygotować łyŜkę wyciskową z wyciskiem masy alginatowej do pracy,
2) odwaŜyć odpowiednią ilość gipsu IV klasy twardości na wadze,
3) za pomocą miarki z podziałką odmierzyć odpowiednią ilość wody destylowanej,
4) wlać wodę do pojemnika mieszadła próŜniowego,
5) dodać gips do wody, poczekać aŜ do momentu nasączenia gipsu,
6) za pomocą łyŜki do gipsu wstępnie wymieszać składniki,
7) załoŜyć pokrywę na pojemnik,
8) umieścić pojemnik w mieszadle i włączyć próŜnię,
9) po wymieszaniu wyłączyć próŜnię i oddzielić pojemnik od mieszadła,
10) umieścić wycisk na stole wibracyjnym, masę gipsową nakładać małymi porcjami, by
lepiej zapłynęła w szczeliny wycisku,
11) uformować podstawę z gipsu,
12) połączyć zalaną formę z cokołem i pozostawić do zastygnięcia gipsu,
13) posprzątać miejsce pracy, umyć wykorzystane narzędzia.
– wycisku alginatowe,
– mieszadło próŜniowe,
– stół wibracyjny,
– gips utwardzony,
– woda destylowana,
– waga,
– miarki z podziałką,
– łyŜka do mieszania gipsu.
Ćwiczenie 2
Okrój model gipsowy pod aparat stały.
1) namoczyć model gipsowy w zimnej wodzie przez około 15 minut,
2) uruchomić okrawarkę: odkręcić dopływ wody, ustalić prędkość obrotów tarczy ściernej,
3) okrawać podstawę cokołu aŜ do utrzymania płaszczyzny równoległej do płaszczyzny
szczytów zębów pacjenta,
4) wyrównać tylną granicę cokołu, która powinna być prostopadła do płaszczyzny cokołu,
5) ułoŜyć model na podstawie i płynnym ruchem obracać model skrawając nadmiar gipsu
z części przedniej i bocznych modelu,
6) oczyścić model pod bieŜącą wodą,
7) zakręcić dopływ wody,
8) pozostawić model do wyschnięcia,
9) ocenić wykonaną przez siebie pracę.

13
– model gipsowy ortodontyczny,
– okrawarka.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcia model roboczy, model diagnostyczny?
2) wskazać, jakimi masami wykonujemy wycisk ortodontyczny?
3) zdefiniować pojęcie wskaźnik Ponta?
4) podać wzór na odległości miedzy punktami pomiarowymi na
przedtrzonowcach?
5) wykonać pomiar modelu ortodontycznego?

14
4.3. Działanie aparatów stałych
Aparaty ortodontyczne stałe zaliczamy do aparatów czynnych. Ich zadaniem jest
samodzielne wytwarzanie siły i przenoszenie jej na zęby i ich aparat zawieszeniowy w sposób
ciągły lub w ustalonym, określonym czasie noszenia.
Przenoszenie sił do przesuwania zębów
Aparaty przenoszą na zęby siły, które działają na przyzębie wyzwalając bodźce
konieczne do przebudowy. RozróŜnia się jedno, dwu i wielopunktowe siły połoŜenia.
W aparatach stałych przenoszenie sił jest wielopunktowe. UniemoŜliwia ono jakiekolwiek
ruchy własne zęba: ząb, objęty w całości szerokim, blaszanym pierścieniem, w sposób
bezobrotowy przesuwany jest przez łuk. Ząb uczestniczy w kaŜdym rodzaju nachylenia,
rotowania czy przesuwania równoległego – istnieje moŜliwość skutecznego przeprowadzenia
wszystkich dowolnych ruchów zęba. Aparat musi być w odpowiedni sposób podparty, aby
uzyskać potrzebne siły do przesuwania. Znaczy to, Ŝe aby ząb lub grupa zębów mogła być
przesunięta – aparat musi być oparty na innych zębach. Jednocześnie na zęby, które stanowią
podparcie działa taka sama siła przesuwu – zęby te takŜe ulegają obciąŜeniu i ewentualnemu
przesunięciu. Do stalowego i szerokiego pierścienia przyspawany jest zamek, a w nim
ułoŜona jest poziomo szyna wodząca, przesuwająca ząb.
Zamek moŜe być zamontowany takŜe bezpośrednio na szkliwie zęba. W technice
aparatów stałych, działanie jest następujące: aby siły mogły działać na zęby, przymocowuje
się do nich prefabrykowane elementy. Elementem czynnym jest łuk wykonany ze spręŜystego
drutu. Łuk wargowy umocowany zostaje w zamkach pod napięciem. RozpręŜając się, drut
pociąga zęby w kierunku rozpręŜenia. Łuki na zębach zostają tak dopięte, by miały kształt
idealnego łuku zębowego, jednak wobec kaŜdego zęba drut wykazuje zupełnie inne napięcie
zaleŜnie od wadliwej pozycji zęba. DuŜe znaczenie ma takŜe ustawienie zamków na zębach.
Zamki stanowią dla drutu dokładnie dopasowaną szynę prowadzącą. Osadza się je w taki
sposób, by leŜały one pośrodku zębów, prawie na jednej wysokości i w jednym rzędzie. Do
wyprostowania nachylonego zęba osadza się na zamkach spręŜyny. Wady zgryzowe moŜna
wyrównać wyciągami gumowymi rozpiętymi międzyszczękowo. W ten sposób moŜna teŜ
leczyć zgryz otwarty.
1. Jakie jest działanie części składowych aparatu stałego?
2. Co umoŜliwia wielopunktowe przyłoŜenie siły?
3. Który z elementów aparatu ma działanie czynne?
4. Czemu słuŜy osadzenie na zamkach aparatu spręŜyn?
5. W jaki sposób działa łuk wargowy?

15
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij sposób działania sił wielopunktowych na zęby w jamie ustnej.
1) wyjaśnić, co to są siły wielopunktowe,
2) opisać, w jaki sposób działają na zęby,
3) opisać sposób mocowania zamków na zębach,
4) graficznie przedstawić sposób działania sił na pojedynczy ząb.
– modele gipsowe,
– plansze graficzne,
– kartka papieru A4,
– ołówek.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie aparatu czynnościowego?
2) opisać działanie sił wytworzonych przez łuk?
3) wskazać poszczególne części składowe aparatu i ich działanie?
4) narysować przykład działania sił na ząb?
5) scharakteryzować materiały, z których wykonane są elementy?

16
4.4. Aparaty stałe czynnościowe
Wykonanie aparatu Herbsta
Aparat Herbsta po raz pierwszy został przedstawiony w 1909 roku, lecz dopiero w latach
trzydziestych XX wieku został doceniony przez nieco szersze grono. Aparat ten ma działanie
czynnościowe i słuŜy do leczenia dotylnich wad zgryzu – kl. II/1 wg Angle'a. Konstrukcja
tego aparatu przypomina sztuczny staw miedzy szczęką a Ŝuchwą.
Rys. 1. Zacementowany aparat Herbsta
[opracowanie własne]
Aparat Herbsta składa się:
– pierścieni lub koron (mocowanych na zębach filarowych),
– teleskopów.
Filarami pod pierścienie (korony) są: pierwszy ząb trzonowy górny oraz pierwszy ząb
przedtrzonowy dolny. Teleskopy składają się z prowadzącej rurki, wewnątrz, której ślizga się
ruchomy trzpień.
Rys. 2. Budowa teleskopu
KaŜdy teleskop przymocowany jest do osi przylutowanych do pierścienia (korony).
Przebiegają od pierwszego zęba trzonowego dolnego. Teleskopy powinny być takŜe oparte na
szynach obejmujących zęby boczne w szczęce i w Ŝuchwie. Dodatkowo dolna szyna powinna
być połączona z łukiem językowym. Dzięki temu uzyskuje się rozłoŜenie sił na większą
liczbę zębów. Rolą teleskopów jest ustawienie Ŝuchwy w poŜądanym doprzednim połoŜeniu.
Jest to moŜliwe dzięki indywidualnie dobranym długościom (na podstawie zgryzu
konstrukcyjnego) – indywidualnie dla kaŜdego pacjenta.

17
Wykonanie aparatu:
– ustala się zgryz konstrukcyjny – uzyskuje się je poprzez ustawienie zębów siecznych
w pozycji tete a tete- naleŜy wysunąć Ŝuchwę do przodu na tyle, na ile pozwalają stawy
skroniowo – Ŝuchwowe. Jest to ok. 10–12 mm. Na tym etapie pracy koryguje się takŜe
odchylenia od linii pośrodkowej,
– dopasowuje się długość rurek i trzpieni, których zadaniem jest regulacja stopnia
wysunięcia Ŝuchwy – poprzez skrócenie rurek moŜna np. uzyskać mniejsze wysunięcie
Ŝuchwy, a przed wydłuŜenie rurek, moŜna uzyskać większe wysunięcie Ŝuchwy,
– wykonuje się pierścienie lub korony na zęby filarowe,
– mocowanie osi na pierścieniach poprzez przylutowywanie ich do pierścieni osadzonych
na zębach- lutowanie jest zasadniczą czynnością w protetyce i technice ortodontycznej.
A od umiejętności poprawnego lutowania zaleŜy trwałość wykonywanej pracy. Aby
czynność lutowania przebiegała właściwie – powinny zostać spełnione określone warunki
– ścisłe przyleganie powierzchniowe łączonych części, utrzymanie powierzchni
lutowanych w stanie czystym oraz warunek trzeci – gospodarka ciepłem przekazywanym
do części łączonych. Lutowie łączy elementy będąc w stanie płynnym – a to związane
jest z ogrzaniem i utrzymaniem części łączonych w temp topnienia. Konieczne jest więc
dostateczne ogrzanie części łączonych. Jeśli ogrzewa się tylko bezpośrednio miejsce
lutowania – lutowie topi się i nie wpływa do wnętrza szczeliny elementów łączonych.
W ten sposób ciepło dostarczane do miejsca lutowania „odpływa” stale do dalszych
rejonów elementu, do tej pory nie ogrzanych, co powoduje niestety obniŜanie się
temperatury powierzchni łączonych,
– mocowanie do osi teleskopów – rurki prowadzące dają moŜliwość zmniejszenia
wysunięcia Ŝuchwy lub jego zwiększenie.
Aparat Herbsta działa przez 24 godziny na dobę, okres leczenia przy jego uŜyciu trwa od
6 do 8 miesięcy. W pierwszym okresie po zamontowaniu aparatu utrudnione jest Ŝucie,
występują takŜe zaburzenia czynnościowe w układzie stomatognatycznym (staw skroniowo-
Ŝuchwowy i mięśnie) nie ma to jednak negatywnego wpływu na staw skroniowo Ŝuchwowy.
Pierwsza kontrola u lekarza ma miejsce po upływie tygodnia, kolejne co 4–6 tygodni. Aparat
Herbsta jest skuteczny, gdy łuki zębowe są dopasowane w prawidłowej pozycji. Po
zakończeniu leczenia aparatem Herbsta zaleca się stosowanie aktywatora, który ułatwia
adaptację mięśni narządu Ŝucia do nowego połoŜenia.
Stała płaszczyzna nagryzowa
Stała płaszczyzna nagryzowa została opisana w 1973 roku przez Karłowską. SłuŜy ona do
leczenia nadgryzu we wczesnym okresie uzębienia stałego. Elementem czynnym jest w tym
przypadku siła nagryzu. Aparat ten powinien być stosowany tuŜ po wyrŜnięciu się stałych
kłów. Warunkiem jest jednak, by nie występowały stłoczenia zębów.
Wykonanie aparatu
Na oba górne kły przygotowuje się jednolite korony lane dodziąsłowe. Gdy zostaną one
dopasowane w jamie ustnej pacjenta pobiera się wycisk wraz z koronami. Następnie na
odlanym modelu gipsowym modeluje się przęsło, które łączy obie korony. Przęsło modeluje
się na powierzchniach językowych zębów siecznych. Następnie postępuje się jak
w przypadku protetycznych prac metalowych: przęsło zatapia się w masie ogniotrwałej i tak
przygotowana formę odlewa się zalewając formę ciekłym metalem i dopasowuje szkielet
aparatu w ustach pacjenta. Tak przygotowane elementy pokrywa się woskiem modelowym,
a dalej zleca się pacjentowi nagryzienie wosku: na jego powierzchni powinny się odbić
powierzchnie sieczne zębów dolnych. Wosk po wygładzeniu wraz z przęsłem puszkuje się

18
i zmienia na akryl. WaŜne jest, by pozostawić na powierzchni ślady odbić brzegów siecznych
przednich zębów dolnych – zęby muszą mieć kontakt z tworzywem. Po wypolerowaniu
aparat osadza się w ustach przy pomocy cementu na czas 3 miesięcy. Przez pierwszy okres
stosowania płytki pacjent powinien spoŜywać tylko miękkie pokarmy.
Podczas stosowania aparatu dochodzi do:
– wychylenia się zębów siecznych, dolnych,
– wydłuŜenie zębów trzonowych, które dąŜą do płaszczyzny zgryzu.
Aby zapobiec ponownemu pogłębianiu się zgryzu zaleca się stosowanie akrylowej płyty
retencyjnej.
Korona z dolewaną płaszczyzną kierunkową
Po raz pierwszy zastosowanie aparatu zostało opisane w 1967 roku przez Kuligowskiego.
Korona ta słuŜyła do leczenia zgryzu przewieszonego. Zastosowana tutaj siła nagryzu
powoduje wychylenie się zęba dolnego i przechylenie górnego. Aparat stosowany jest na
pojedynczy ząb w szczęce, jeśli nie występują stłoczenia w łukach zębowych.
Wykonanie aparatu
Standartową metodą pobiera się wycisk zęba pod koronę. Na odlanym gipsowym modelu
przygotowuje się (stalową) metalową koronę laną dodziąsłową. Koronę dopasowuje się
w jamie ustnej pacjenta. Następnie usuwa się warstwę tlenków z powierzchni korony
i pokrywa powierzchnię Ŝującą roztopionym woskiem. W dalszej kolejności modeluje się
woskowy wałeczek. Po ponownym dopasowaniu korony modeluje się płaszczyznę
kierunkową w taki sposób, aby podchodziła pod ścianę językową wychylanego zęba dolnego,
jednak bez moŜliwości kontaktu z przyzębiem. Po odlaniu dowieszki i wypolerowaniu
cementuje się koronę na okres kilku miesięcy.
1. Do leczenia jakich wad stosowany jest aparat Herbsta?
2. Z jakich elementów składa się aparat Herbsta?
3. Jaka jest budowa teleskopu?
4. Jakie są przeciwwskazania do stosowania stałej płaszczyzny nagryzowej?
5. Jakie są etapy wykonania aparatu z dolewaną płaszczyzną kierunkową?

19
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij rysunek, opisując wskazane strzałką elementy aparatu.
Rysunek do ćwiczenia 1
1) przeanalizować aparat na rysunku,
2) nazwać wskazane elementy aparatu,
3) wskazać ich role i zadania,
4) wskazać zasady działania na zęby.
– modele gipsowe z aparatem,
– plansze graficzne,
– kartka A4,
– ołówek.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij zdania:
1. Wykonując aparat………………. na oba górne kły przygotowuje się jednolite korony
lane dodziąsłowe.
2. Korona, wymyślona przez Kuligowskiego, słuŜyła do leczenia zgryzu
……………………. .
3. W pierwszym okresie po zamontowaniu aparatu…………………..utrudnione
jest Ŝucie, występują takŜe zaburzenia czynnościowe w układzie stomatognatycznym.
4. KaŜdy…………………przymocowany jest do osi przylutowanych do ………………..
1) przeczytać podane zdania,
2) zastanowić się nad brakującymi wyrazami,
3) uzupełnić luki,
4) ocenić jakość wykonanej pracy.
– ołówek.

20
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować działanie aparatu Herbsta?
2) scharakteryzować zasadę działania teleskopu?
3) wskazać warunki do zastosowania stałej płaszczyzny nagryzowej?
4) wykonać po kolei etapy konstruowania stałej płaszczyzny
nagryzowej?
5) wskazać przeciwwskazania do stosowana korony z dolewaną
płaszczyzną dodziąsłową?

21
4.5. Aparaty stałe grubołukowe
4.5.1.Materiał nauczania
Aparaty stałe grubołukowe znajdują dość duŜe zastosowanie w leczeniu ortodontycznym.
Ich nazwa tzn. „grubołukowe” związana jest z wymiarem przekroju stalowego drutu,
z którego wykonuje się te aparaty. Grubość ta wynosi od 0,8 do 1,1 mm. Aparaty
grubołukowe mają ogólną, wspólną zasadę mocowania w jamie ustnej pacjenta, która polega
na pierścieniach zacementowanych na zębach trzonowych lub teŜ na przywiązaniu do
specjalnych zamków.
Aparat W – Feder
Jest to aparat opisany przez Rickettsa. Jego oparcie stanowią pierścienie zacementowane
na pierwszych stałych lub drugich mlecznych górnych zębach trzonowych.
Wykonanie aparatu
Polega ono na dolutowaniu do pierścieni łuku podniebiennego. Łuk podniebienny
wykonujemy z drutu o grubości 0,9 mm. Boczne ramiona łuku przebiegają w kontakcie
z podniebiennymi powierzchniami zębów górnych następnie cały łuk zagina się dystalnie
i ciągnie się poprzecznie do wysklepienia podniebienia aŜ do pierścienia strony
przeciwstawnej. Aparat W – Feder jest polecany przede wszystkim u pacjentów
z rozszczepem szczęki do poszerzenia przedniej części łuku zębowego.
Aparat Quad – Helix
Na podstawie aparatu W – Feder zostały opracowane następne aparaty takie jak:
Bi – Helix oraz jego modyfikacja. Podobnie jak aparat W – Feder, aparat Quad – Helix
wykonany jest z drutu okrągłego stalowego o grubości 0,9 mm. Łuk z aparatu składa się
z korpusu, zaopatrzonego w 4 pętelki oraz z ramion bocznych. Pętelki wchodzące w skład
korpusu leŜą symetrycznie parami w przedniej i tylnej części podniebienia. Ta część aparatu
przylutowana jest (lub przywiązana w zamkach) do podniebiennych powierzchni pierścieni
zacementowanych na pierwszych zębach trzonowych.
Rys. 3. Aparat Quad – Helix

22
W dalszym przebiegu łuk przechodzi w ramiona boczne, które podobnie jak W – Feder
przylegają do powierzchni podniebiennych zębów bocznych. Cały łuk Quad – Helix dostępny
jest gotowy fabrycznie w róŜnych rozmiarach, ale moŜe tez być wykonany indywidualnie.
Rys. 4. Łuk fabrycznie wykonany – Quad – Helix
[Katalog produktów Silesia Dental]
Dopasowanie aparatu w ustach
Po dokładnym dopasowaniu, pierścienie zaopatrzone w rurki podniebienne cementowane
są na zębach trzonowych. Do rurek wprowadzone są kątowniki oraz pobierany jest wycisk
szczęki masa alginatową. Następnie w wycisku umieszcza się pierścienie ortodontyczne
w taki sposób, aby leŜały w miejscu ich odbicia w masie wyciskowej. Na jego powierzchni
osadzone są pierścienie z rurkami podniebiennymi dokładnie w tym samym miejscu, co
u pacjenta. Na tak przygotowanym modelu przystępuje się do doginania łuku. Quad – Helix,
podobnie jak W – Feder słuŜy do poszerzania łuku zębowego górnego. Aby aparat mógł
spełnić swoja funkcję powinien być aktywowany: dopiero w formie zaktywowanej aparat
powinien być zacementowany w jamie ustnej. Aktywacja łuku następuje poza jama ustną.
Łuk podniebienny Goshgariana
Jest to, jeden z najczęściej stosowanych aparatów. Stosowany jest on w celu zwiększenia
stabilizacji zębów trzonowych. Łuk moŜe być dogięty indywidualnie lub dobrany
z dostępnego asortymentu.
Rys. 5. Łuk podniebienny Goshgariana
Wykonany jest z okrągłego drutu o grubości 0,9 mm. Jego ułoŜenie jest zgodne
z wypukłością podniebienia łącząc przeciwległe sobie pierwsze zęby trzonowe górne stałe.
Łuk moŜe być umocowany w rurkach od strony podniebiennej lub tez moŜe być
przylutowany bezpośrednio do pierścieni.

23
Rys. 6. Zacementowany na zębach łuk Goshgariana
Łuk Goshgariana odpowiednio aktywowany powinien spełniać następujące funkcje:
– poszerzać i zwęŜać łuk zębowy na wysokości zębów trzonowych górnych,
– rotować zęby trzonowe.
Łuk językowy
Aparat stosowany jest szczególnie w Ŝuchwie na zębach dolnych. Jego zadaniem jest
utrzymanie przestrzeni międzyzębowych po stronie mlecznych zębów trzonowych. Łuk
wykonywany jest z okrągłego drutu stalowego o grubości 0,9 mm. Jego mocowanie znajduje
się na pierścieniach osadzonych na pierwszych zębach trzonowych. Łuk ten ułoŜony jest na
wysokości szyjek zębowych, jednak jest oddalony od zębów o 1–1,5 mm, nie moŜe on
kontaktować się z zębami trzonowymi mlecznymi.
Rys. 7. Łuk językowy widok z góry [4] Rys. 8. Łuk językowy widok z boku [4]
Łuk nie moŜe mieć takŜe wpływu na wyrzynanie się zębów przedtrzonowych. W okolicy
kłów, łuk się zagina tworząc literkę U.

24
Aparat Nance’a
Nazywany takŜe łukiem Nance wykonany jest z drutu stalowego o średnicy 0,9 mm.
Przebiega od tyłu do pierścieni na pierwszych zębach trzonowych, następnie zagina się do
przodu biegnąc wzdłuŜ zębów bocznych lecz w oddaleniu od nich. Na wysokości fałdów
podniebiennych zagina się i wnika w płytkę akrylową.
Rys. 9. Aparat Nance’a
Płyta akrylowa pozostaje w kontakcie z błoną śluzową podniebienia. Aparat ten słuŜy do
wzmocnienia zakotwiczenia zębów trzonowych stałych w szczęce.
Aparaty słuŜące do rozszerzania szwu podniebiennego
Metoda rozsuwania szwu podniebiennego znana była juŜ w końcu XIX wieku. Z czasem
została ona została ona zarzucona, jednak w latach 60 – tych XX wieku zaczęto ją ponownie
stosować
We współczesnych czasach wśród dzieci z uzębieniem mlecznym oraz we wczesnych
okresach uzębienia mieszanego stosuje się aparaty typu Quad – Helix, który wpływa na
szczękę ortopedycznie, rozsuwając szew podniebienny. Jednak wśród starszych pacjentów
naleŜy uŜyć aparatów o bardziej sztywnej konstrukcji opartej na pierścieniach, koronach
zacementowanych na pierwszych zębach przedtrzonowych i trzonowych górnych.
RozróŜnia się następujące aparaty do rozsuwania szwu podniebiennego:
Aparat wg. Derichsweilera – naleŜy on do aparatów stałych, płytowych. Składa się on
z płyty podniebiennej ze śrubą umieszczoną centralnie. Płyta umieszczona jest na
podniebieniu pacjenta na stałe za pomocą koron osadzonych na cemencie na zębach
filarowych. Do koron przylutowane są wypustki wnikające do masy akrylowej. Część
akrylowa płyty obejmuje powierzchnie podniebienne zębów – z wyjątkiem zębów siecznych.
Aparat ten jest stosowany tylko w warunkach klinicznych, przy wskazaniach
laryngologicznych. W 1969 roku aparat Derchsweilera został zmodyfikowany przez
Karłowską, która do stalowych koron dodała przylutowane rurki, stanowiące zakotwiczenie
dla spręŜyn agrafkowych, zatopionych w części akrylowej aparatu. UmoŜliwiło to, odłączenie
płyty aparatu od koron podczas wizyt kontrolnych.
Aparat Haasa – podobnie jak aparat Derichsweilera składa się z części akrylowej, śruby oraz
pierścieni lub koron zacementowanych na zębach filarowych. Na stronie podniebiennej
pierścieni dolutowany jest drut o grubości 1,15 mm, którego końce – mezjalnie od pierścienia
na zębie przedtrzonowym i dystalnie od pierścienia na zębie trzonowym zaginają się
i wchodzą w akrylowe części aparatu. Płyta akrylowa ograniczona jest tutaj do małych
skrzydełek, w które wmontowana jest śruba. Części akrylowe nie mają punktów kontaktu
z zębami ani pierścieniami.

25
Aparat wg. Biedermanna – aparat ten cieszy się duŜą popularnością w leczeniu
ortodontycznym. Zastosowana jest w nim śruba Hyrax. Śruba ta, pozwala uzyskać
poszerzenie łuku zębowego od 7 do 15 mm.
Wykonanie aparatu Biedermanna
Na Ŝeby filarowe (pierwsze zęby przedtrzonowe i trzonowe) wykonuje się pierścienie.
Gdy zostaną one dopasowane w jamie ustnej pobiera się wycisk szczęki masą alginatową.
Pierścienie z zębów przenoszone są wówczas do wycisku. Po odlaniu wycisku w gipsie na
modelu roboczym uzyskuje się sytuację identyczną jak w jamie ustnej. Na modelu, na linii
szwu podniebiennego umieszcza się śrubę Hyrax.
Rys.10. Śruba Hyrax
Od korpusu obustronnie odchodzą po dwa ramiona z drutu o grubości 1,5 mm.
NaleŜy odpowiednio dopasować ramiona śruby do krzywizny podniebienia i ich końce
przylutować do pierścieni. Jeśli ramiona są za długie naleŜy je dociąć. Dodatkowo, pierścienie
na zębach filarowych połączone są dolutowanym do nich na stronie podniebiennej drutem
o grubości od 0,7 do 0,9 mm. Cała konstrukcja aparatu jest bardzo sztywna. Aktywowany
aparat wywołuje siłę, która najpierw przenoszona jest na zęby a potem na szew podniebienny.
Ekspansja szczęki następuje najczęściej w jej przednim odcinku.
1. Od czego pochodzi nazwa aparat grubołukowy?
2. W jaki sposób mocowane są aparaty grubołukowe w jamie ustnej?
3. Na który łuk zębowy (górny czy dolny) najczęściej stosuje się aparaty grubołukowe?
4. Które z zębów są uŜywane, jako zęby filarowe w aparatach grubołukowych?
5. Jakiej grubości jest łuk w aparacie W – Feder?
6. Jaka jest budowa łuku Quad – Helix?
7. W jaki sposób następuje aktywacja aparatu Quad – Helix?
8. Do czego słuŜy łuk Goshgariana?
9. Jaką powierzchnię obejmuje płyta akrylowa w aparacie Derichsweilera?
10. Jakie spręŜyny zastosowała Karłowska w aparacie Derichsweilera?
11. W którym z aparatów zastosowana jest śruba Hyrax?

26
4.5.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj na modelu ortodontycznym aparat Quad – Helix.
1) przygotować model gipsowy do pracy,
2) przygotować gotowe elementy aparatu,
3) dopasować pierścienie do zębów filarowych,
4) przylutować zamki do pierścieni na stronie podniebiennej,
5) dopasować łuk Quad – Helix do powierzchni modelu,
6) umocować ramiona łuku w zamkach przylutowanych do pierścienia,
7) dogiąć ramiona boczne łuku do powierzchni podniebiennej zębów bocznych,
8) aktywować gotowy łuk Quad – Helix na modelu.
– gipsowy model ortodontyczny,
– gotowe elementy aparatu: pierścienie, zamki, łuki,
– narzędzia do pracy – kleszcze,
– urządzenie do lutowania,
– topniki, lutowia,
– palnik gazowy.
Ćwiczenie 2
Wykonaj na modelu aparat Nance’a.
1) przygotować model gipsowy do pracy,
2) przygotować gotowe elementy aparatu,
3) przygotować akryl ortodontyczny do metody nasypowej,
4) dopasować pierścienie do zębów filarowych,
5) przylutować zamki do pierścieni na powierzchni podniebiennej zębów,
6) dopasować drut stalowy do pierścieni,
7) poprowadzić ramiona łuku wzdłuŜ zębów bocznych,
8) zagiąć ramiona łuku na podniebieniu w okolice fałdów,
9) przygotować akrylu do pracy,
10) nasypać akryl ortodontyczny w formie proszku i płynu na model gipsowy,
11) dokonać polimeryzacji akrylu w garnku ciśnieniowym,
12) dokonać obróbki mechanicznej akrylu,
13) przymocować ramiona łuku do pierścieni.
– gotowe elementy aparatu – pierścienie,
– akryl ortodontyczny,
– urządzenie do polimeryzacji ciśnieniowej,
– narzędzia polerskie do pracy: kleszcze ortodontyczne, frezy, kamienie polerskie.

27
Ćwiczenie 3
Wykonaj na modelu gipsowym aparat do rozrywania szwu podniebiennego.
1) przygotować gipsowy model do pracy,
2) przygotować gotowe elementy do pracy – śruba Hyrax,
3) przygotować pierścienie na zęby filarowe,
4) umieścić śrubę Hyrax na podniebieniu,
5) dopasować śrubę do powierzchni podniebiennej,
6) przylutować końce ramion śruby do pierścieni stalowych,
7) dolutować do pierścieni na stronie podniebiennej dodatkowy drut, który będzie łączyć
pary pierścieni,
8) skrócić za długie końce ramion śruby,
9) aktywować gotowy aparat.
– gotowe elementy aparatu: pierścienie, śruba Hyrax,
– narzędzia do pracy: kleszcze,
– lutownica.
Ćwiczenie 4
Wykonaj na modelu gipsowym aparat Goshgariana.
1) przygotować modele gipsowe do pracy,
2) przygotować gotowe elementy łuku podniebiennego,
3) przygotować pierścienie na zęby filarowe,
4) dopasować pierścienie na zęby filarowe,
5) dopasować drut stalowy do wypukłości podniebienia,
6) umocować łuk w rurkach – zamkach w aparacie,
7) aktywować gotowy aparat.
– gipsowe modele ortodontyczne,
– gotowe elementy aparatu,
– narzędzia do pracy – kleszcze kramponowe.

28
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować aparat stały grubołukowy?
2) wskazać Ŝeby filarowe aparatów grubołukowych?
3) ustalić zastosowanie aparatów grubołukowych?
4) wymienić aparaty grubołukowe?
5) wykonać pierścienie na Ŝeby filarowe?
6) dopasować łuk Quad-Helix do pacjenta?
7) podać grubość drutu wykonywanego w aparatach grubołukowych?
8) opisać modyfikację aparatu Derichsweilera?
9) opisać zasadę działania śruby Hyrax?

29
4.6. Aparaty stałe cienkołukowe
Współczesne aparaty stałe cienko łukowe, wykonywane całkowicie i wyłącznie przez
lekarza ortodontę, opierają się na systemie, który stworzył na początku XX wieku Edward
Angle. System ten opierał się na pionowym łuku taśmowym, wykonanym z drutu złoto –
platynowego i na zamkach, w których osadzony był ten drut. Był to tak zwany mechanizm
krawędziowy, w późniejszych czasach określany terminem Edgwise. Termin ten
współcześnie określa metody leczenia wad zgryzu za pomocą aparatów stałych. Głównym
elementem tej metody są czworokątne druty i elementy mocujące, czyli zamki.
WyróŜniamy następujące elementy mocujące:
– pierścienie – są to fabrycznie wykonane obręcze na zęby, o grubości 0,1 mm. Pierścienie
wykonane są ze stali tytanowej, stosuje się je tylko na zęby trzonowe. Do pierścieni
dolutowane są zaczepy,
– zaczepy – są to metalowe paski, haczyki, uszka i inne mocowanie od strony językowej
pierścieni,
– zamki – wykonywane są ze stali tytanu, tworzyw sztucznych i porcelany. Zamki moŜna
podzielić na: zamki, w których miejsce dla drutu jest szersze w wymiarze poprzecznym –
są to tak zwane zamki Edgewise oraz zamki, w których miejsce dla drutu jest wąskie
w wymiarze poprzecznym – są to tak zwane zamki Begga,
– druty – są elementem czynnym w aparacie. RozróŜnia się wśród nich róŜne kształty,
wymiary i materiał, z którego są wykonane. Produkowane są w formie prętów, rolek lub
wstępnie formowanych łuków. Wykonane są ze stali nierdzewnej, chromo kobaltowej, ze
stopu tytanu z niklem, oraz tytanu z molibdenem.
Rys. 11. Aparat cienko łukowy
Leczenie aparatami cienkołukowymi opiera się na wybraniu przez lekarza jednej
z technik leczenia. Wśród tych technik moŜemy wyróŜnić Edgewise, technikę łuku prostego
i technikę progresywną (Rickettsa). Techniki róŜnią się między sobą fazami leczenia, okresu
leczenia i zastosowanymi elementami.
Aby rozpocząć leczenie u pacjenta, jego Ŝeby trzonowe muszą być rozseparowane.
W tym celu stosuje się okrągłe gumki separacyjne, drut mosięŜny lub gumowe paski
separacyjne. Gumki umieszczane są u pacjenta za pomocą specjalnych kleszczy, którymi
najpierw naleŜy rozciągnąć kółko gumki separacyjnej i wsunąć gumkę pomiędzy zęby.

30
Separacja powinna wynosić minimum 24 godziny. Następnie posługując się gipsowymi
modelami dopasowuje się wielkość pierścieni. Pierścień powinien ściśle przylegać do zęba,
Ŝeby uniknąć nadmiaru cementu. Następnym etapem jest zacementowanie pierścieni oraz
przyklejenie zamków. Istnieją dwie techniki przyklejania zamków:
– technika pośrednia,
– technika bezpośrednia.
Technika bezpośrednia polega na przyklejeniu zamka na wytrawionej powierzchni szkliwa.
Wytrawianie odbywa się przy pomocy kwasu fosforowego, po którym powierzchnia
szkliwa powinna być starannie wypłukana i wysuszona a pomocą strzykawki powietrznej. Do
przyklejenia stosuje się kleje chemo- lub światłoutwardzalne. Pozycję zamków naleŜy
indywidualizować: do kredowobiałej powierzchni dobrze wytrawionego szkliwa przykłada
się przy pomocy pęsety zamek, zaś jego połoŜenie ustala się, biorąc pod uwagę jego odległość
od brzegu siecznego, oś długą zęba oraz rodzaj nieprawidłowości zgryzowej. Obowiązuje
zasada, Ŝe w przypadkach zgryzu otwartego zamki przykleja się jak najbliŜej brzegu
dziąsłowego zęba zaś w przypadkach pogłębionego nadzgryzu zamki przykleja się bliŜej
brzegu siecznego.
Technika pośrednia polega na ustawieniu zamków najpierw na gipsowych modelach
a następnie przeniesieniu ich na zęby. Jest to moŜliwe dzięki zastosowaniu szyny z optosilu
oraz specjalnej folii Copy-plast, której grubość wynosi od 0,5 do 1 mm. Zamki zaopatrzone są
w fabrycznie w plastikowe trzymadełka, które wyznaczają oś pionową zęba. Po przyklejeniu
zamków w jamie ustnej pacjenta przystępuje się do umieszczenia w nich łuku. NaleŜy przy
tym kierować się następującymi fazami:
– niwelacji: ma ona na celu wyrównanie szczelin zamków zarówno pionowych jak
i poziomych oraz derotacje zębów. W fazie tej stosuje się łuki o duŜej spręŜystości: łuk
przymocowuje się do zamków za pomocą gumowych ligatur, dostępnych w róŜnych
kolorach. MoŜna takŜe wykorzystać ligatury druciane, które skręca się wokół zamka
i zagina w stronę dziąsła. Faza ta trwa od dwóch do czterech miesięcy. W tym czasie
wskazana jest comiesięczna kontrola- podczas wizyty, ortodonta zdejmuje łuk, oczyszcza
się dokładnie zęby pacjenta i zakłada nowy łuk,
– prowadzenia: ma na celu przesunięcie zębów w bocznym segmencie. UmoŜliwiają to:
ligatura ósemkowa, ligatura dodatkowo skręcona oraz spręŜyna ściągająca coil. W tym
czasie następuję takŜe korekta linii pośrodkowej, która jest gwarantem dobrego
ustawienia kłów, i prawidłowego zaguzkowania po jednej ze stron łuku zębowego. Faza
trwa od dwóch do sześciu miesięcy. W tym czasie wizyty kontrolne powinny odbywać
się co cztery tygodnie,
– kontrakcji: w tym czasie następuje ustawienie zębów siecznych w pozycji strzałkowej.
Dokonuje się tego przy uŜyciu łuków prostokątnych z pętlami. Celem tej fazy jest
zharmonizowane ustawienie siecznego odcinka szczęki z Ŝuchwą,
– wyrównania: w tej fazie dokonuje się zamknięcia resztkowych luk przy pomocy łuków
z pętlami bull, elastycznego wyciągu koralikowego (powinien być rozciągnięty wzdłuŜ
łuku), elastycznego wyciągu między szczękowego II lub III klasy oraz maski Delaira.
Zdejmowanie aparatu: tzw faza retencji
Aparat stały cienkołukowy zdejmuje się stopniowo lub jednorazowo i jego działanie
utrwala się go róŜnymi aparatami retencyjnymi, wykonywanymi przez technika ortodontę.

31
1. Jakie są elementy mocujące?
2. Jakiej grubości pierścienie stosuje się na zęby trzonowe?
3. Jakie są techniki leczenia aparatem cienkołukowym?
4. Dlaczego pierścień powinien ściśle przylegać do zęba?
5. Jakie są techniki klejenia zamków przez lekarza?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij zdania:
1. Technika bezpośrednia polega na przyklejeniu………… na wytrawionej powierzchni
szkliwa.
2. Wśród tych technik moŜemy wyróŜnić…………, technikę łuku prostego
i technikę………………..
3. Aby rozpocząć leczenie u pacjenta, jego zęby trzonowe muszą być rozseparowane.
W tym celu stosuje się okrągłe……….., ………….lub…………………………..
4. Głównym elementem metody Edgewise są ……….……..i …………………czyli
zamki.
1) przeczytać podane zdania,
2) zastanowić się nad brakującymi wyrazami,
3) uzupełnić luki,
4) ocenić jakość wykonanej pracy.
– ołówek.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić elementy aparatów cienkołukowych?
2) ustalić grubość pierścieni na zęby trzonowe?
3) wyjaśnić powód separacji zębów trzonowych przed załoŜeniem
aparatu?
4) wymienić techniki przyklejenia zamków przez lekarza?
5) scharakteryzować proces zakładania aparatu cienko łukowego przez
lekarza?

32
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. MoŜesz uzyskać maksymalnie 20 punktów.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.
10. Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aŜ nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Modele ortodontyczne wykonuje się z gipsu
a) modelowego.
b) utwardzonego.
c) syntetycznego.
d) półsyntetycznego.
2. Łuk ekspansywny został wymyślony przez
a) Bourdetta.
b) Angle’a.
c) Faucharda.
d) Goshgoriana.
3. Pierwszym aparatem stałym był aparat
a) Zeńczaka.
b) Mershona.
c) Angle’a.
d) Karłowskiej.
4. Głównymi filarami w aparatach stałych są zęby
a) przedtrzonowe górne i pierwszy trzonowiec.
b) pierwsze przedtrzonowe dolne i trzonowe górne.
c) pierwsze przedtrzonowe i trzonowe dolne.
d) wszystkie zęby nadają się na filary.

33
5. Wycisk ortodontyczny jest pobierany masami
a) alginatowymi.
b) silikonowymi.
c) silikatowymi.
d) agarowymi.
6. Modelem roboczym nazywa się model
a) do jakiego dąŜy się w leczeniu ortodontycznym.
b) kontrolny.
c) przeznaczony do archiwizacji.
d) na którym przygotowuje się pracę.
7. Wskaźnikiem Ponta nazywa się
a) działania mające na celu analizę modeli ortodontycznych.
b) działania mające na celu ustalenie zwarcia.
c) określenie przyporządkowania do elementów aparatu.
d) element aparatu.
8. Do pomiaru modeli niezbędne są
a) grubościomierz.
b) linijka i ołówek.
c) płytka z siatką i podziałką.
d) paralelometr.
9. W aparacie stałym, na zęby działają siły przyłoŜenia
a) wielopunktowe.
b) jednopunktowe.
c) mieszane.
d) dwupunktowe.
10. Aparat Herbsta leczy klasę wad uzębienia
a) II/2 wg. Angle’a.
b) II/1 wg. Angle'a.
c) II ogółem.
d) I.
11. Teleskop składa się z
a) pierścienia i zaczepów.
b) rurki prowadzącej, trzpienia, osi i śruby.
c) pierścienia i łuków drucianych.
d) trzpienia i szyny.
12. W aparacie Herbsta, Ŝuchwa znajduje się w pozycji
a) maksymalnego zaguzkowania.
b) spoczynkowej.
c) maksymalnie cofniętej do tyłu.
d) wysuniętej do przodu.

34
13. Aparat Karłowskiej leczy wadę uzębienia, którą jest
a) przodozgryz.
b) zgryz głęboki.
c) zgryz krzyŜowy.
d) nadzgryz.
14. Aparaty grubołukowe zawdzięczają swoją nazwę
a) masywności uzupełnienia.
b) grubości łuku.
c) podwójnemu łukowi.
d) pierścieniom na filarach.
15. Aparat Quad – Helix składa się
a) z korpusu wraz z pętelkami.
b) z płyty podniebiennej i ramion klamer.
c) ze skrzydełek akrylowych i koron.
d) z pętelek i koron.
16. Łuk Goshgariana
a) wypycha zęby trzonowe z łuku zębowego.
b) stabilizuje Ŝeby trzonowe.
c) rozszerza podniebienie.
d) leczy przodozgryzy.
17. Łuk językowy wykonuje się z drutu o grubości
a) 0,7 mm.
b) 0,8 mm.
c) 0,9 mm.
d) 1,0 mm.
18. Aparaty, które posiadają płytę akrylową to aparaty
a) Haasa i Biedermana.
b) Derichsweilera i Haasa.
c) Quad – Helix i Haasa.
d) Biedermana i W – Feder.
19. Budowa śruby Hyrax to
a) klamry.
b) korpus plus parzyste 2 pary ramion.
c) korpus plus wypustki.
d) korpus plus płyta akrylowa.
20. Aktywacja aparatu Quad – Helix
a) zostaje dokonana w ustach pacjenta.
b) aktywacji dokonuje pacjent.
c) aktywacja następuje poza jamą ustną.
d) aparat nie wymaga aktywacji.

35
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ...............................................................................
Wykonywanie aparatów stałych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:

36
6. LITERATURA
1. Hohmann A., Hielscher W.: Ortodoncja. Wydawnictwo Kwintesencja 1999
2. Karłowska I: Zarys współczesnej ortodoncji. Podręcznik dla studentów i lekarzy
stomatologów. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 2005
3. Kordasz P., Wolanek Z.: Materiałoznawstwo protetyczno-stomatologiczne. Podręcznik
dla średnich szkół medycznych. Wydanie II Poprawione i uzupełnione. Państwowy
Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1976
4. Rathel Z.: Ortodoncja w zarysie dla państwowych szkół medycznych techników
dentystycznych. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 1968
5. Skrzypkowski A: Ortodoncja Laboratoryjna. Podręcznik dla słuchaczy wydziału techniki
dentystycznej MSZ. Wydawnictwa Lekarskie PZWL, Warszawa 1980
6. Czasopisma specjalistyczne: Nowoczesny technik dentystyczny, Labor Dental,
Quintessence techniki dentystycznej, Twój Przegląd Stomatologiczny.

Wykonywanie aparatów stałych

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (20)

Ähnlich wie Wykonywanie aparatów stałych

Ähnlich wie Wykonywanie aparatów stałych (20)

Wykonywanie aparatów stałych