Congrestival 2019

1. Workshop
HOE BEREIKEN WE DE
ONBEREIKBARE BURGER?
René Cuperus / Jornt van Zuylen
VNG Realisatiecongres
13 maart 2019

2. Onbereikbare burgers: waar hebben we het over?
- Niet-stemmers
- Mensen die niet bij beleid betrokken worden cq die zich niet bij gemeentelijk beleid
betrokken of zich zelfs daardoor benadeeld voelen.
- Burgers die niet participeren/meedoen/niet meebeslissen over eigen belastinggeld
- Afhakers van de democratie?
- Verschillende motieven:
- * Desinteresse. Focus op eigen leven
- * Gebrek aan politiek vertrouwen (’niet voor mensen als ik’)
- * Politieke woede (‘mensen als ik worden niet vertegenwoordigd’)
- Gele Hesjes-syndroom

3. AFHAKERS: hoe bereiken we de onbereikbaren?
- - Democratie dreigt een minderheidssport te worden.
- - Na 100 jaar Algemeen Kiesrecht wordt algemeen kiesrecht niet meer
algemeen uitgeoefend. Terugkeer van census- en diploma-kiesrecht?
- - Niet-stemmen is niet erg, maar geen willekeurig verschijnsel.
- - Lage opkomst = selectieve opkomst
- - Zwart/wit: twee groepen
- 1. De über-zelfredzamen: Bewoners van de ‘Doe-democratie’
- 2. De niet zo zeldredzamen: Bewoners van de ‘Niet-Meedoen-
Democratie’

6. Grootste partij per gemeente
Raadsverkiezingen 2018

7. Typen niet-stemmers (onderzoek Krouwel)
1 De levenscyclus-afhankelijke instapper 29.6%
2 De kwetsbare buitenstaander 20.9%
3 De boze afhaker 31.8%
4 De toevallige thuisblijver 17.9%

8. Niet-stemmers volgens SCP
1. Oudere politieke cynici (31%): weinig politiek betrokken, ontevreden maar
nauwelijks geneigd tot protest; geen jongeren en nauwelijks hogeropgeleiden.
2 Jongere politieke cynici (26%): politiek niet betrokken, negatieve waardering voor de
politiek; geneigd tot protest; lager opgeleid.
3 Politiek onbekommerden (26%): het meest positief of althans minst cynisch over de
politiek, maar nauwelijks meer betrokken dan de eerste twee groepen; minder
laagopgeleiden, en nagenoeg geen ouderen.
4 Politiek betrokkenen (16%): meest politiek betrokken en actief, protestgeneigdheid
even groot als groep 2; negatieve opvattingen over politiek; mannen, personen van
middelbare leeftijd en hogeropgeleiden zijn oververtegenwoordigd.
SCP, Niet Stemmers (2002)

10. Politieke verweesdheid
- Niet-stemmen & lage opkomst hebben veelal te maken met laag
politiek vertrouwen, apathie, afkeer, boosheid. Gevoel van politieke
verweesdheid.
- - Populismecrisis van politieke representatie en vertrouwen
- - Analyse Commissie Remkes: risico ‘diplomademocratie’
- - Hoogopgeleiden-bias in politiek en beleid
- - Elite heeft door populisme koudwatervrees voor ‘stem des volks’
gekregen: anti-referendum. Populisme = fascisme.

12. Afhakers
Wie blijven er thuis?
- - Opleidingsniveau meest bepalende factor
- - Hoger opgeleiden (HBO en Universiteit) versus lager/middelbaar opgeleiden
- - Verschil draait om politieke interesse en politiek (zelf)vertrouwen
- - ‘Boze afhakers’ & ‘kwetsbare buitenstaanders’ (André Krouwel)
- - Jongeren tussen 18 en 24 zijn notoire niet-stemmers
- - Migranten met migratie-achtergrond zijn niet-stemmers, vooral nationaal

13. Context van (lokale) democratie in verwarring
- Stormachtige maatschappelijke veranderingen: ontzuiling, individualisering,
detraditionalisering
- Het verdwijnen van vaste structuren, routines en oriëntaties
- - Afnemende samenlevingscontinuïteit
- - High trust middenklassensamenleving onder druk; nieuwe scheidslijnen
- - Migratie en diversiteit (WRR): afnemende sociale cohesie op buurtniveau. ‘Het
samenleven is ingewikkelder geworden’’.
- - Politiek en bestuur reageren met verandering op verandering: gemeentelijke
herindeling, decentralisatie, participatiesamenleving. Hoger-opgeleiden-bias

14. Wat is het probleem? Is er een probleem?
Niet-stemmen = eigen
schuld/verantwoordelijkheid?
Niet stemmen = teken van tevredenheid
Non-participatie = tijdsgebrek
Niet-stemmen = realistisch, want lokale
democratie is een fictie?
Niet-stemmen = protest?

15. Oplossingen? Maak lokaal het verschil!
- - Ontregel stereotypes en mediabeelden
- - Wees bewust van hoger-opgeleiden-bias in politiek en beleid (diplomademocratie)
- - Bouw vertrouwen op: ’politiek kan soms toch ook voor ons soort mensen zijn’’
- - Bevecht segregatie en polarisatie tussen bevolkingsgroepen: hoog en laag,
migrant/autochtoon
- - Waardeer maatschappelijke democratie net zo sterk als politieke democratie: het is
burgerschap dat telt (sportclub, vrijwilligerswerk, mantelzorg).
- - de Les van de Participatiemix: hou rekening met verschillende leefstijlen, opleidings-
en kennisverschillen, impliciete democratie-opvattingen en verwachtingen.

16. Hoe kan de opkomst verbeterd worden?
Vertrouwen in politiek en beleid herstellen. Hiervoor is nodig dat:
Er meer vastgehouden wordt aan, opgekomen wordt voor
beloften en standpunten.
Er beter naar het gewone volk geluisterd wordt.
Het meer over de inhoud gaat.
En dat zich dit vertaalt of concretiseert in merkbare, zichtbare
resultaten, niet alleen op de lange, maar ook op korte termijn.

17. Betwiste oplossingen
- Algemene opkomstplicht
- - Opkomstplicht voor jongeren (eerste drie opeenvolgende verkiezingen)
- - Referenda, gekozen burgemeester
- - Derde Kamer van gelote burgers
- - Burgerparticipatie op buurt- en dorpsniveau
-
‘’Democratie is geen kijksport. Het is een participerend
evenement. Als we niet meer participeren, houdt het op
een democratie te zijn” –
Michael Moore, Amerikaans activist en filmmaker

18. Hoe inclusief is de lokale democratie in jouw gemeente?
Doe de “I-test”:
1. Hoe inclusief ben je zelf?
2. Hoe inclusief is de politiek?
3. Hoe inclusief komt het beleid tot stand?
Reflectie : vragen, voorbeelden en lessen uitwisselen

19. Doe de I-test (1)
Hoe inclusief ben je zelf?
Gaat ook over
- Vertrouwen in participatie/burger: ieders stem horen maakt het beter!?
- Intentie : afvinken, bezuinigen of samen zoeken naar
- Type mens dat je bent

20. Doe de I-test (2)
Hoe inclusief is de politiek in uw gemeente?
Gaat ook over
- Politiek urgentiebesef: is er een probleem? (opkomst)
- Samenstelling en werkwijze gemeenteraad
- Politieke kleur en wil : welke intenties?

21. Doe de I-test (3)
Hoe inclusief komt het beleid tot stand?
Gaat ook over maatwerk:
• Burgernabij en vraaggericht
• Onderscheid soorten “onbereikbaren” (stijlen) : per groep andere strategie?
• Pro-actief: zoek zwijgende groep, de tegenmacht en de onderstroom
• Nieuwe vormen voor nieuwe groepen (loting…)?
• Vorm volgt doel(groep): participatiemix

22. I-testje (4)
Hoe inclusief komt het beleid tot stand?
Gaat ook over kwaliteit participatieproces
• Basisregels burgerparticipatie
• Heldere toegankelijke communicatie : kanalen en taal
• Beleid of belang/bewoner centraal?
• Online en offline: digitale democratie?
• Democratisch vakmanschap lokale ambtenaren

23. Reflectie
Wat gaat goed en wat kan beter?
• Uitwisselen praktijken, voorbeelden en lessen
• Handreiking?
• Ontwikkeltraject
Democratie in Actie