1. Уламжлалт анагаах ухаан
• Монголын
уламжлалт
анагаах
ухааны тухай
• Арга билгийн
онол

2. Уламжлалт анагаах ухаан
• XVI зуунаас өмнө монгол оронд ардын эмнэлэг
байсан
• Буддын шашин дэлгэрсэнтэй холбоотой Монгол
лам оточ нар Өндөр гэгээн Занабазар, Халхын
заяа бандид Лувсанпэрэнлэй, ламын гэгээн
Лувсанданзанжалцан нар Их 5 ухаанд / дотоод
ухаан, нотлох ухаан, дуун ухаан, анагаах
ухаан, урлахуйн ухаан /суралцаж ирээд мамбын
дацан байгуулан сургалт явуулж ном судар
орчуулан өөрсдийн зохиол бүтээлээ туувиргасан.

3. Уламжлалт анагаах ухаан
•Өнө эртний нүүдлийн соѐл
иргэншилтэй: судар бичиг, амьдрал
ахуй, олон зуун жилийн нягт нямбай
ажиглалт
•Энэтхэгийн эрдэмтэн мэргэдийн
бүтээсэн их бага 10 ухаан
•Түвдөөс дамжин ирсэн соѐл
иргэншил
Монголын уламжлалт анагаах ухаан

4. Үзэл баримтлал үндсэн онолууд:
• Арга билгийн онол
• Таван махбодийн онол
• Гурван махбодын онол

5. Арга билгийн онол
• Арга билгийн сургаал нь бодис юмс
үзэгдэл, хөдөлгөөний эсрэг тэсрэг
мөртлөө бие биеэс нь салгаж үл болох
бие биенийгээ нөхцөлдүүлэх нэгдэлтэй
ѐс журмыг тайлбарлах диалектик ухаан
болно

6. Арга билгийн онол
онолын гарал үүсэл нь ард түмний
ертөнцийг үзэх үзэл, шашин
шүтлэгтэй холбоотой:
• Тэнгэрийг эцэгтэйгээ, газрыг
эхтэйгээ адилтгадаг
•Энэ нь бөө мөргөлийн ѐстой
холбоотой

7. Арга билгийн онол
•
•
•
•
•
Дултуйтын
Равжаа
Төрөх үхэх хоѐр нь
Бүтэх эвдрэх хоѐр нь
Эцэг эх хоѐр нь
Арга билиг хоѐр юм

8. Арга билгийн онол
• Арга билгийн сургаал нь анагаах
ухаанд туйлын өргөн нэвтэрчээ.
• Үүнд, хүний биеийн чадал тамирыг
арга, шим бодисийг нь билиг гэх агаад
билиг нь аргын дотор оршиж, "Аргыг
тэтгэж", арга нь гадна оршиж, "Билгийг
хамгаалж" байдаг ажээ.
Профессор С.Сэдэддулам

9. Арга билгийн онол
• Хөгжил
хөдөлгөөнтэй, идвэхитэй, хүчтэй эерэг
талууд:
арга
• Сул хүчгүй, хөгжил
хөдөлгөөнгүй, буурай тал: билиг
Арга: нар, гал, халуун , дээд, гадна
Билиг: сар, ус, хүйтэн, доод, дотор
Дангаараа оршиж чадахгүй

10. Арга билгийн онол
Онцлог зарчим:
1. Харилцан эсэргүүцэлдэж, харилцан
түшиглэх
2. Харилцан бие биедээ шилжих болон
агуулагдах
3. Харилцан бие биенээ хязгаарлах
4. Харьцангуй тэнцвэрт харилцаанд орших
5. Хязгааргүй хуваагдах

11. Арга билгийн онол
Юмс үзэгдэл
арга
билиг
сар
нар
гал
ус
Зун
Өвөл
Халуун
хүйтэн
Ил
далд
Дээр
доор
Ар
өвөр
Өгсөх
уруудах
Эрүүл биеийн бүтэц
• арга
билиг
Эрэгтэй
эмэгтэй
5 цул
6 сав
Шар
бадгана
Өвчин
Халуун
хүйтэн
Профессор С.Сэдэддулам

12. Арга билгийн онол
12 жил нь 6 эр - Арга жил, 6 эм - Билиг
жилд хуваагдах бөгөөд
Арга жил:
хулгана, бар, луу, морь, мич, нохой,
Билиг жил:
үхэр, туулай, могой, хонь, тахиа, гахай
хамаарна.
гэрийн баруун тал эрэгтэй- арга тал,
зүүн тал - билиг тал хэмээн нэрлэнэ.
Профессор С.Сэдэддулам

13. Арга билгийн онол
аав
аргын шинжит, гал
нартай адил, ивээн
дулаацуулагч, муу
муухайг устган арилгагч
, амьдралын
хөдөлгөөнийг өөдрөг
дэврүүн болгож,
ээж
• Амьдрах ухаан санааг
зааж өгдөг,хөнгөн
дэврүүнийг саатуулан
барьж, саланга санааг
эвлүүлэн барилдуулж
хир буртаг муу муухайг
угаах мэт арилгадаг
Профессор С.Сэдэддулам

14. Арга билгийн онол
Өвчин үүсэх эмгэг жам
Арга ихэдвэл – / гал махбодтой/ халуун
мөн чанартай – шарын өвчин
Билиг ихэдвэл - / усан махбодтой/ хүйтэн
мөн чанартай - бадганы өвчин
ХАЛУУН – ХҮЙТЭН
П

15. Арга билгийн онол
Оношлогоонд
Гадна-дотор, хүйтэн - халуун,
сул - бөх, арга - билиг
• Арга: халуун, гадна, бөх
• Билиг: дотор, хүйтэн, сул

16. Арга билгийн онол
Эмчилгээнд
Аргын өвчнийг – Сэрүүн хүйтэн
чанартай идээ ундаа явдал мөр, эм
заслаар
Билгийн өвчнийг – халуун бүлээн
чанартай идээ ундаа, явдал мөр, эм
заслаар