1. Lyceum of the
Philippines
University
Panimula

3. Pinagmulan ng Pangalan at
Logo
 Lyceum- galing sa salitang Griyego na
Lykeion, isang lugar sa Athens, Greece
 Lyceum Logo- ginawa ng McCann
Erickson; nagsisilbi bilang “bagong
mukha” at “bagong direksyon” ng LPU;
inilunsad noong Enero 11, 2007: unang
anibersaryo ng pagsasapamantasan ng
LPU

4.  Lyceum Motto- “Veritas et Fortitudo”
(Orihinal na motto ng LPU-Manila) “Pro
Deo et Patria” (Orihinal na motto ng LPU-
Batangas)
 Veritas- katotohanan
 Fortitudo- katapangan
 Pro Deo- para sa Diyos
 Patria- bayan

5. Mga Sangay ng LPU
Sangay- Taon ng Itatag-
 LPU- Manila: 1952
 LPU- Batangas: 1966
 LPU- Laguna: 2000
 LPU- Cavite: 2008

7. Kasaysayan ng Pagkakatatag
 Set. 21, 1950- Narehistro sa SEC
(Securities and Exchange Commission)
ang pangalang “Lyceum of the Philippines,
Inc.”
 Enero, 1952- Nahalal ang unang Board of
Trustees

8. Board of Trustees (1952)
 Tagapangulo: JPL
 Mga Kasapi:
1. Ramon Avancena
2. Claro M. Recto
3. Jorge B. Vargas
4. Leon Guinto Sr.
5. Pedro R. Sabido
6. Ambrosio Padilla

9. Administration (1952)
 Pangulo: JPL
 Ingat-Yaman: Pedro R. Sabido
 Pangkalahatang Kalihim: Dr. Sotero H.
Laurel
 Hulyo 7, 1952- Nagsimula ang unang
klase (1,124: unang naitalang bilang ng
mag-aaral); natapos ang unang bahagi ng
gusali

10. Mga Unang Dekano (Dean)
 Arts and Sciences: Jose A. Adeva Sr.
 School of Law: Claro M. Recto
 School of Commerce at Secretarial Dept.:
Gil Puyat
 Education/School Director: JPL

11.  Set. 13, 1952- Inagurasyon ng Mabini Hall
ni Most Rev. Fr. Vicente Reyes
 Abril, 1953- Unang pagtatapos: 108
estudyante (79- School of Law; 7-Arts &
Sciences; 22-High School)
 Okt. 3, 1955- Sinimulang gawin ang
Lyceum Tower
 Marso 9, 1957- Inagurasyon ng Laurel Hall
(Administration Building)

13.  Nob. 6, 1959- Namatay si JPL
 Enero 20, 1960- Nahalal si Dr. Sotero H.
Laurel bilang Pangulo at Pedro Sabido
bilang Board Member-Treasurer
 Hulyo, 1967- Inagurasyon ng Rizal Hall,
huling bahagi ng building complex
 Okt. 1973- Nagbukas ang Technical-
Vocational School
 Enero 11, 2006- Nilagdaan ni CHED
Chairman Dr. Carlito Puno ang pagiging
university ng LPU

15. Accreditation
 Pormal na pagkilala sa isang institusyon
bilang nagtataglay ng pamantayan ng
kalidad at kahusayan
 Paraan ng pagtaas ng pag-unlad ng isang
institusyon
1. ISO 9001:2008 Certification (SGS-
Societe General de Surveillance)
2. Autonomous Status (CHED- Commission
on Higher Education)

16. 3. Institution ETEEAP: Expanded Tertiary
Education Equivalency and Accreditation
Program (CHED)
4. IQuAME Category A- Teaching Status:
Institution Quality Assurance through
Monitoring and Evaluation (CHED)
5. Level 3 Reaccredited Status-HRM, Liberal
Arts, Science and Business Administration
Programs (PACUCOA- Philippine
Association of Colleges and Universities
Commission on Accreditation)

18. JPL’s Educational Formula
(Expressed in Symbols)
X + Y + Z
R + D = E
System of Education /Common Denominator
X – religious R- recognition
Y- economic D- dignity
Z- heroic
Result: E- equilibrium ( in terms of the
individual, a well-balanced, harmonious,
and integrated personality)

19. JPL’s Philosophy of Education
 1. God
 2. Man
 (Rights- Life, Liberty, Property, Happiness,
Honor)
 3. Government
 4. Human Personality

20. Awit ng Lyceum
(Musika: Paulino Misa Capitulo;
Titik: Domingo Landicho)
Lyceum ng Pilipinas
Tanglaw ng puso’t diwa
Pamana mo’y bubuhayin
Ningning mo’y di magmamaliw
Landas ka ng karunungan
Mithi mo’y katotohanan
Sagisag mo’y dakila
Lyceum na mahal

21. Lyceum ng Pilipinas
Tibay at pananalig
Timbulan ka ng pag-asa
Liwanag na walang maliw
Damdamin mo’y makabayan
Pugad ka ng kagitingan
Diwa mo ay dakila
Lyceum na mahal
Lyceum na minamahal

22. Fundamental University Core
Values
 L- Love of God
 P- Professional Integrity
 U- Unity
 N- Nationalism
 J- Justice
 P- Perseverance
 L- Leadership

23. LPU Prayer Before The Class
Lord of light and wisdom, grant us bright
intellect, a sound judgment and retentive
memory. Help us to study patiently,
orderly and diligently to develop our gifts
and make and make good use of them
according to your will, as we commit
ourselves to Veritas et Fortitudo, Pro Deo
et Patria. Amen.

24. LPU Prayer After The Class
Lord, thank you for giving us the
opportunity to learn and the capacity to
understand. Let our knowledge be of
service not only for the attainment of our
goals but also for the benefit of others.
Amen.

25. Board of Trustees (2013)
Tagapangulo: Lorna Perez Laurel
Mga Kasapi:
1. Roberto P. Laurel
2. Sarah L. Lopez
3. Carlos P. Laurel
4. Peter P. Laurel
5. Eusebio A. Abaquin
6. Josefina P. Laurel
7. Antonio Jose U. Periquet Jr.
8. Luis Marcos P. Laurel

26. Administrative Officials
President: Atty. Roberto P. Laurel
VP-Finance: Sarah L. Lopez
VPAA: Dr. Conrado E. Inigo, Jr.
University Registrar:Jennifer Tucpi
Dean, SAO: Lizandro O. Ferrer
Exec. Dir. Planning & Devt.: Ma. Christina G.
Aquino
Exec. Dir. Research, Publications &
Innovation Center: Dr. Victorina H. Zosa

27. Director, COSeL: Dr. Marilyn Ngales
Director, Human Resources: Myrna G. Reyes
Director, Academic Resource Center:
Corazon M. Nera
Director, Research: Dr. Alma G. Factor
Director, CLEP: Alfredo P. Diamante
Director, Publications Office: Rosemarie
Arhlene E. Ampil

28. Director, CPAD/AAD: Sandra G. Recto
Director, Guidance & Testing Center:
Carolyn C. Quiba
Director, Information Technology Dept.:
Devy M. Galang
Artistic Director, ACAD: Robert Frederick P.
Hayden Jr.
Manager, Bldg & Grounds Dept.: Celestino
V. Aguilar
Comptroller: Robert Joseph G. Villa
Chief Accountant: Rizalina R. Benico
Internal Auditor: Alberto T. Lacsina

29. Academic Officials (Deans) 2013
 Graduate School- Dr. Jose Ma. S.E. Gonzales
 COL- Ma. Soledad D. Mawis
 CAS- Rizalina A. Cruz
 CBA- Dr. Maria Victoria M. Ac-Ac
 CCS- Samuel S. Chua
 COE- Dr. Leonardo C. Medina Jr.
 CITHM- Ma. Christina G. Aquino (OIC)/ Roberto
Z. Zozobrado (Senior OIC)
 CIR- Amb. Reynaldo O. Arcilla
 CON- Leonora N. Reyes

30. Dr. Jose P.
Laurel
Buhay at Diwa ng Isang
Makabayang Pilipino:

31. Unang Bahagi
Talambuhay ni
Dr. Jose P. Laurel

32. Ang Pinagmulan Ng Angkang Laurel
 Gat Masungit ang pinakamatandang anak ng
Sultan ng Brunei. Naglayag patungong hilaga
dahil sa hilig nito sa abentura. Ayon kay Nick
Joaquin ay itinatag nito ang bayan ng Batan sa
Panay noong ika-15 siglo.
 Nanirahan siya sa Tanauan, Batangas (dating
Batangan) at nagkaanak na pinangalanang Gat
Leynes, na siya namang biniyayaan ng anak na
si Miguel dela Cruz.
1

33. Pinagmulan ng Angkan
 Gat Masungit
 Gat Leynes
 Miguel Dela Cruz Laurel napangasawa si
Tomasa Pimentel:
 1. Anselma 5. Teodoro
 2. Telesforo 6. Maximino
 3. Jose 7. Florentino
 4. Mariano 8. Georgia

34.  Mariano napangasawa si Gaspara
Remoquillo:
 1. Leocadio
 2. Marcela
 3. Sotero
 4. Ruperto

35.  Sotero napangasawa si Jacoba Garcia:
 1. Maria Paz
 2. Jose Paciano (JPL)
 3. Rosario
 4. Nieves
 5. Alberto

36.  JPL napangasawa si Paciencia Hidalgo:
 1. Jose Bayani 6. Rosenda
 2. Jose III 7. Potenciana
 3. Natividad 8. Salvador
 4. Sotero 9. Arsenio
 5. Mariano

37.  Sotero napangasawa si Lorna Cobb Perez:
 1. Angelica 6. Ricardo
 2. Roberto 7. Sarah
 3. Carlos 8. Luis Marcos
 4. Regina 9. Ana Maria
 5. Peter

38. Miguel dela Cruz Tomasa Pimentel
Anselma Telesforo Jose Mariano Teodoro Georgia
Florentino
Maximino
Leocadio
Marcella
Sotero
Ruperto
Jacoba Garcia
Maria Paz
Jose Rosario Nieves Alberto
Jose Bayani
Jose Sotero
III
Natividad
Sotero
Cosme
Mariano
Antonio
Rosenda
Potenciana
Salvador
Roman
Arsenio
The Laurel Family Tree

39.  Noong 1849 ipinag-utos ni Gobernador Heneral
Narciso Claveria ang pagbabago ng apelyido,
hindi na maaaring gamitin ang dela Cruz at
Santos
 Sa payo ng asawa ay kumunsulta siya sa pari ng
Tanauan, at napili ang apelyidong Laurel na
nangangahulugang dangal.
 Si Sotero at Ruperto ay mga apo ni Miguel kay
Mariano. Si Ruperto ay naging Gobernadorcillo,
at lumagda ng petisyon laban sa mga prayle sa
Maynila noong 1888.

40.  Ang De los Cincos ay ang lihim na sosyedad na
may layuning gisingin ang mga mamamayan
laban sa mga paring Español, na itinatag ng
magkaibigang Sotero at Marcelo H. del Pilar.
 Sa paglisan ni del Pilar sa bansa ay tinanggap
naman ni Sotero ang tungkuling Hukom
Pamayapa ng Tanauan, sa pagpayapa ng mga
sitwasyon.
 Si Sotero ay naging Pangalawang Kalihim ng
Interyor sa pagkakapili ni Mabini, at hindi
naglaon ay naging miyembro ng Kongreso ng
Malolos na bumuo sa Konstitusyon ng Unang
Republika.

41.  Si Sotero ay isinilang noong Abril 22, 1849. Nag-
aral siya ng sekundaryo sa pamamatnubay ni
Padre Valerio Malabanan sa Tanauan. Nag-aral
din siya sa San Juan de Letran at sa Unibersidad
ng Sto. Tomas kung saan siya ay nagtapos ng
licentiate sa hurisprudensya noong 1881.
 Ang pagpapakasal ni Sotero kay Jacoba Garcia
ay hindi naging hadlang na siya ay patuloy na
makipag-ugnayan kay Marcelo del Pilar at
naging bahagi siya ng himagsikang Pilipino.
 Sa pagsanib ni Aguinaldo sa grupo nina Sotero
at Miguel Malvar ay naging puspusan ang
pagtugis ni Hen. Nicolas Jaramillo. Hindi naglaon
ay namundok sina Laurel at Malvar.

42.  Sa pagkatagumpay ni Commodore Dewey sa
Labanan sa Manila Bay ay higit na sumidhi ang
layunin ni Sotero na ipagpatuloy ang
pakikipaglaban.
 Si Sotero ay isa sa mga lumagda sa Saligang-
Batas ng Malolos na unang demokratikong
konstitusyon sa Asya.
 Makaraan na madakip si Aguinaldo ay nadakip
din si Sotero at nakulong. Siya ay namatay sa
sakit na disenterya noong 1901. Siya ay inilibing
sa Tanauan.

43.  Naatang kay Doña Jacoba ang pangangalaga sa
kanilang limang anak, kung saan ang kanyang
pagtitimpi ay nasubok sa pag-aalaga sa kanyang
anak na si Jose.

44. Ang Kabataan Ni Jose P. Laurel
 Jose Paciano Laurel
- Isinilang sa Tanauan, Batangas noong Marso
9, 1891
- Pangalawang anak sa limang magkakapatid
- “Jose”- nanggaling kay San Jose na
tumayong ama ni Hesus pagkat isinilang siya
sa buwang naukol kay San Jose
- “Paciano”- isinunod sa nakatatandang
kapatid ni Jose Rizal dahil magkaibigan ang
pamilya Rizal at Laurel
2

45.  Doña Jacoba
- Ang ina ni Jose P. Laurel
- Gumabay sa mga anak na maagang naulila
sa ama
- Unang guro ng kanyang mga anak
- Walang sawang sumubaybay kay Jose P.
Laurel habang nag-aaral ito sa paaralan ni
Padre Valerio Malabanan
- Patuloy na umaasa na magliliwanag ang
kaisipan ni Jose at maunawaan ang wastong
landas na dapat tahakin
- Hinandugan si JPL ng kwintas na ginto na
may 18 karat na may palawit na krus,
nagpapakilala ng pagkalinga at pagmamahal
sa anak

46.  Nang naging senador si JPL ay ipinapasyal niya
ang kanyang ina sa Dewey Boulevard (ngayon
ay Roxas Boulevard).
 Nang sumakabilang-buhay na si Dona Jacoba ay
namanata si JPL na magsusuot ng itim na
kurbata simbolo ng kanyang paggalang sa
kanyang namayapang ina.

47. Ang Kanyang Pag-aaral sa Maynila
 Nag-aral siya sa San Juan de Letran sa gulang
na 15 taon.
 Nagbitiw siya sa orkestra ng Tanauan sapagkat
napag-alaman niyang isa ito sa mga dahilan ng
paglagpak niya sa unang taon ng pag-aaral.
 Sa Manila South High School sa Intramuros siya
nagtapos ng taong 1911, kung saan siya ay
sinanay ng kanyang mga Amerikanong guro sa
kaisipang pulitikal, pamumuno, kultura,
kasaysayan, at iba pa.
3

48.  Nagtrabaho at natanggap siya bilang sakristan
sa simbahan habang nag-aaral.
 Hindi nagtagal, napili niyang magturo ng
asignaturang English sa La Regeneracion High
School sa Trozo, Binondo. Nag-aral siya ng
kursong pangsekundaryo ng Espanol. Kapalit ng
pagtuturo ay libreng pagkain at tirahan at
binigyan ng 30 piso kada buwan.
 Pumasok bilang klerk sa Bureau of Forestry sa
edad na 18 taon na may sahod na 40 sentimos
kada kalahating araw. Binansagang Scout ng
kanyang mga kasama dahil sa pagtitipid.

49.  Nasangkot sa isang kaso noong 1909 ng
masugatan niya ng malubha ang naging kalaban
niya sa dwelo. Ang kanyang nakadwelo ay ang
manliligaw ng ninakawan niya ng halik, dahil sa
pustahan.
 Nanalo sa kaso ang mga Laurel sa tulong ni
Clyde de Witt na isang magaling na
manananggol. Binayaran nila ito ng 10,000 piso
na siya namang ikinaubos ng kabuhayan ng
kanilang pamilya.

50.  Nag-aral siya ng abogasya sa katatatag pa
lamang na University of the Philippines College
of Law pagkaraang magtapos sa mataas na
paaralan. Sa taon ding iyon ay nagpakasal siya
kay Paciencia Hidalgo.
 Matapos ang isang buwan ng kanyang kasal,
napag-alaman ng Hukumang Dulugan na siya ay
nagkasala ng Nabigong Pagpatay at pinatawan
siya ng hatol na pagkabilanggo ng higit pa sa 14
taon. Napawalang sala siya matapos ang isang
taon dahil sa apela ni Justice Florentino Torres
ng Kataas-taasang Hukuman.

51.  Nasa ikalawang taon na siya sa kolehiyo ng
Batas at sumapi siya sa Code Committee na may
tungkuling isaayos ang mga batas na namana sa
Espanyol. Pinamumunuan ito ni Justice Manuel
Araullo ng Kataas-taasang Hukuman.
 Napansin ni Thomas Atkins Street , isang tanyag
na manananggol, ang mga kakayahan ni Laurel
kaya hinirang niya ito na makasama niya at
itinalagang magsalin ng mga probisyon mula sa
tomo ng mga nasasaliksik na dokumento.

52.  Nag-aral si Laurel sa Escuela de Derecho upang
lubos na maunawaan ang batas na sa panahong
iyon ay batay sa mga Batas ng mga Espanyol.
 Nahasa siya sa patnubay ni Street. Ito rin ang
nagpayo kay Laurel na magpakadalubhasa sa
Constitutional Law.
 Dahil sa pagsusumikap sa pagaaral ay nagtamo
siya ng matataas na marka at kinilala ang
kanyang tesis na pinamagatang "What Lessons
May be Derived by the Philippine Islands from
the Legal History of Louisiana" na siyang
pinakamahusay sa taong iyon.

53.  Nagtamo siya ng karangalan noong 1915 at
nagtamo ng pangalawang pwesto sa Bar
Examinations noong Setyembre ng taong ding
iyon.
 Pagkaraang magtapos, nataas siya sa tungkulin
mula sa Code Committee. Nalipat siya sa
Malacanang Executive Bureau sa
rekomendasyon ni Justice Smith.
 Noong 1919, naging puno siya ng Executive
Bureau's Miscellaneous Division. Natamo niya
ang Doctor of Jurisprudence Degree mula sa
Escuela de Derecho noong ding taong iyon.

54.  Bilang pagkilala sa mabilis niyang pag-unlad at
sa kanyang kwalipikasyon, napili siya ng
Sekretaryo ng Interyor na maging isa sa
pensionados sa pamahalaan ng Yale Law School.

55. Mga Paaralang Pinasukan ni JPL
 1. Malabanan School
 2. San Juan de Letran
 3. Manila South High School (ngayon ay
Manuel Araullo High School)
 4. University of the Philippines College of
Law
 5. Escuela de Derecho (ngayon ay Manila
Law College)

56. Talaan ng Paglilingkod Sibil (Civil
Service Record) ni JPL (1909-1923)
Taon Posisyon Ahensiya Kita
Agosto 9, 1909 Clerk Bureau of Forestry 0.40 /½ araw
Oktubre 1, 1912 Clerk Code Committee 40.00 / buwan
Hulyo 9, 1915 Clerk Code Committee 1,200.00 / taon
Enero 1, 1916 Law Clerk Executive Bureau 2,400.00 / taon
Hunyo 16, 1918 Chief,
Miscellaneous
Division
Executive Bureau 4,500.00 / taon
Enero 1, 1921 Chief Clerk Executive Bureau 5,000.00 / taon
Mayo 23, 1922 Undersecretary Department of
Interior
7,500.00 / taon
Pebrero 9, 1923 Secretary Department of
Interior
12,000.00 / taon

57. Talaan ng Paglilingkod Sibil (Civil
Service Record) ni JPL (1925-1944)
Taon Posisyon Ahensiya Kita
Hunyo 2, 1925 Senator, 5th.
District
Senate 8,200.00 / taon
Marso 23, 1935 Delegate, District
3, Batangas
Constitutional
Convention
N/A
Pebrero 29, 1936 Associate Justice Supreme Court 15,000.00 / taon
Disyembre 10,
1941
Acting Secretary Department of
Justice
N/A
Enero 23, 1942 Commissioner Department of
Justice
7,200.00/ taon
Disyembre 2,
1942
President,
Preparatory
Commission for
Philippine
Independence
(PCPI)
Department of
Interior
N/A
Oktubre 14, 1943 President Executive Branch 15,000.00 / taon

58. Ang Pag-aaral sa Ibang Bansa at Ang
Pagbabalik sa Pilipinas Ni Jose P. Laure
 Kasama ang ibang Pilipinong pensionados sa
pangangasiwa ng Direktor ng Edukasyon, ay
nagtungo si Jose sa Estados Unidos.
 Pumasok siya sa Yale para sa post graduate
work sa batas ngunit sa dakong huli ay sinunod
niya ang payo ni Justice Smith na mag-master
sa Constitutional Law.
4

59.  Ipinagkaloob sa kanya ang Doctor of Civil Laws,
sa halip na Master sa Batas pagkaraan lamang
ng isang taong pag-aaral at hindi
nangangailangang tapusin muna niya ang mga
pangangailangan sa Master’s Degree.
 Hulyo 19, 1920 ay nagtapos siya ng
pagpapakadalubhasa sa batas sa Yale University
 Tatlong buwan pagkaraan ng kanyang
pagtatapos, si Jose ay tinanggap sa Hukuman
ng Apela (Court of Appeals) at Korte Suprema
ng Distrito ng Columbia, at ng Korte Suprema ng
Estados Unidos.

60.  Taglay ang Diploma, nilisan ni Jose ang Estados
Unidos patungong Europa na kung saan ay
dumalo siya sa mga espesyal na lecture sa legal
at maunlad na pilosopiyang pulitikal (legal and
advanced political philosophies), sa Unibersidad
ng Sorbornne sa Paris at Unibersidad ng Oxford
sa England.
 Pagkaraan ng dalawang buwang pamamalagi sa
Europa ay umuwi na siya sa Pilipinas taglay ang
tagumpay.
 Disyembre 30, 1920 ay dumating sa Pilipinas si
Jose.

61.  Buong pagpapakumbaba siyang bumalik sa
kanyang puwesto sapagkat naniniwala siya
na ang diploma ay hindi katunayan ng pagiging
edukado ng isang tao, may bagay pa na dapat
patunayan.
 Nanungkulan bilang Hepe ng Dibisyon ng Batas
ng Kawanihang Ehekutibo at sa pagbabalik niya
ay kinilala ang kanyang pambihirang natamong
tagumpay sa kabilang ibayo ng dagat.
 Enero 1, 1921-itinalaga siya bilang Punong Klerk
ng Kawanihang Ehekutibo.

62.  Dahil sa ipinamalas niyang kakayahan at
pagsisikap, siya’y itinalagang Undersecretary ng
Departamento ng Interyor nang sumunod na
taon.
 Pagkaraan lamang ng pitong buwan, siya’y
itinalagang Sekretaryo ng Interyor ni
Gobernador Heneral Leonard Wood sa
rekomendasyon ng dating sekretaryo na si
Teodoro M. Kalaw.
 Sa panahon ng kanyang promosyon, si Jose ay
31 taon gulang lamang at siya ang pinakabatang
miyembro ng Gabinete, hindi lamang sa
administrasyon ni Wood kundi sa buong
kasaysayan sa pananakop ng mga Amerikano.

63.  Naglunsad siya ng programa sa pagpapaunlad
ng mga teritoryo at ahensiyang saklaw ng
kanyang kapangyarihan at pinagtuunan ang
administrasyon ng Pamahalaan Lokal at ang
sistema ng eleksyon.
 Si Ray Conley ay isang patrolman sa Manila
Police Department na inakusahang tumatanggap
ng suhol at nagpalsipika ng dokumentong
publiko na may kinalaman sa kanyang kerida na
sinasabi niyang legal niyang maybahay. Dahil
dito, sinuspinde si Conley ng alkalde at iniharap
sa dalawang kaso; administratibo at kriminal.

64.  Sa kasong administratibo nagkaisa sina Ramon
Fernandez (Alkalde ng Maynila) at Jose P. Laurel
na isailalim sa imbestigasyon si Conley ngunit
tinutulan ito ni Wood. Pinawalang- sala niya ang
pagtanggap ng suhol ni Conley.
 Ipinag-utos ni Wood kay JPL at Fernandez na
ibalik sa pwesto si Conley at bayaran ang
kanyang suweldo sa panahong suspendido ito.
Ngunit si Jose ay tutol sa ganitong pangyayari
kaya ipinarating rin niya kay Wood na susundin
niya ang iniutos nito ngunit siya’y magbibitiw sa
kanyang puwesto. Dahil para kay JPL,
napakalaking kasalanan ang pagsunod sa utos
na pabalikin ang isang taong alam nilang may
ginawang kasalanan.

65.  Hindi pumayag si Wood na magbitiw si JPL, kaya
naman ay pinasundo niya ito sa Los Baños sa
kanyang alalay na si Col. Gordon Johnson,
ngunit hindi sumama si Jose at nangako na
makikipagkita dito.
 Sa kanilang pag-uusap, sinabi ni JPL na lagi
niyang tatanawing utang na loob ang lahat kay
Heneral, ngunit hindi niya kayang magpatuloy
na maglingkod at hayaan ang mga maling
nangyari. Dahil para kay JPL, dangal ang
kanyang bayan, at ang kanyang sariling dangal
ay hindi nagpapahintulot nang ganun na
lamang.

66.  Tinanggap ni Wood ang naging desisyon ni Jose.
Bilang pakikiisa kay Laurel, ang lahat ng
nanunungkulang opisyal ay nagsipagbitiw
(Council of State at mga cabinet officials),
tinawag ito sa kasaysayan na “Cabinet Crisis of
1923”. Nanatili naman si Wood sa tungkulin
hanggang sa kanyang pagpanaw dahil sa kanser
sa utak noong Agosto 1927.

67. Ang Pag-alis at Pagbalik ni Jose P.
Laurel Sa Paglilingkod sa Bayan
5
 Naging malaya na si Jose sa pananagutan ng
paglilingkod-publiko. Naiukol na nya ang
malaking panahon sa pagpapatatag ng
kabuhayan ng pamilya. Talaga naman sa simula
pa lamang ay katuwang na nya si Donya
Paciencia sa pagsisikap na mabigyan ng
magandang kinabukasan ang mga anak na sina
Jose Sotero III, Natividad, Sotero Cosme,
Mariano Antonio (Maning), Rosenda Paciencia
(Rose), Potenciana (Nita), Salvador Roman
(Doy) at Arsenio (Dodgie).

68.  Nang magbitiw si Jose sa pagiging Kalihim ng
Departamento ng Interyor ay nagtayo siya ng
sariling bupete (law firm), may dalawang
kapartner na manananggol na sina Vicente del
Rosario at Guillermo Lualhati. Nagturo sya sa
Kolehiyo ng Batas sa Unibersidad ng Pilipinas.
Nagsulat siya ng mga aklat na may kinalaman sa
batas.
 Noong 1926 ay ipinanalo ni Jose ang isang kaso
sa seguro (insurance). Binayaran siya ng daang
libo na noong panahong iyon ay napakalaking
halaga. Inilagay niya ang kiniyang malaking
halaga sa pagbili ng isang lumang bahay na
nasa distrito ng Paco, 625 Peňafrancia, sa
panulukan ng Santo Sepulcro.

69. Mga Aklat na Sinulat ni JPL
 1. Philippine Administrative Law and
Practice (1931)
 2. Election Law and Practice (1928)
 3. Local Government of the Philippines
(1926)
 4. Constitutional Law (1935)

70.  Kapag araw ng Sabado at Linggo, maaga pa’y
nagtutungo na ang mag-anak sa Luneta.
 Pagkabalik nila sa tahanan, isasama naman ni
JPL ang kanyang pamilya sa mainit na paliguan
sa Los Baños. Bago mananghalian ay babalik na
rin sila sa Maynila at sa kanilang paglalakbay
pauwi ay mamimili sila ng kalamay sa Biñan na
gustung gusto ng kanyang mga anak.

71.  Pagkaraan ng dalawang taon ay nagpasya si JPL
na muling bumalik sa pulitika. Kumandidato
siyang Senador sa Ikalimang distrito (binubuo
ng Batangas, Cavite, Laguna, at Tayabas). Ang
kalaban niya ay si Antero Soriano, isang
Nacionalista mula sa Cavite na suportado ni
Quezon. Nanalo dahil sa tiwala sa kanya mula sa
kasong Conley.
 Ang unang hakbang na ginawa ni JPL bilang
senador ay ang imungkahi ang 1. Rebisyon ng
Kodigo Sibil ng Pilipinas na masusi niyang pinag-
aralan noong siya’y estudyante ng batas at
minana natin sa mga Espanyol ay hindi
naaangkop sa Pilipinas.

72.  Samantalang sinagawa ang rebisyon, si Jose P.
Laurel ay naghain sa senado ng panukalang
batas noong 1928 na nagmumungkahi na 2.
bigyang-karapatan ang kababaihang makaboto
sa halalan bilang pagkilala sa papel na kanilang
ginagampanan sa kalinangang lipunan.
 Naniniwala siya na ang relihiyon ay isang bagay
na maaaring piliin at paglaanan ng pagtatangi.
Kaya ng mangailangan ng pondo ang
pamahalaan para maidagdag sa nasasaid nitong
kaban, si Jose ay naghain ng panukalang batas
na dapat 3. magbayad ng buwis ang mga
korporasyong panrelihiyon.

73.  Ang pag-aalis ng suporta ng simbahan kay Jose
sa kanyang mapanlabang paninindigan ay
walang pasubali siyang dahilan ng pagkatalo sa
pagtakbo niya ng re-eleksyon noong 1931.
tinanggap agad ni Jose ang kaniyang pagkatalo
kay Claro M. Recto sa pamamagitan ng
pagpapadala ng liham ng pagbati rito at sinabi
niya na nais niyang siya ay isa sa mga maunang
bumati sa tagumpay nito sa eleksyon.

74.  Dalawang partido na nakaimpuwensiya sa
pagkaloob ng kalayaan ng Amerika sa Pilipinas:
Republican at Democratic Party
 Nobyembre 1932 naging pantay ang dalawang
partido sa bilang
Hare-Hawes-Cutting Act (Rep. Butler Hare, Sen.
Harry Hawes, Sen. Bronson Cutting)
 Sinuportahan ni Laurel
 Ika-anim na misyong pangkalayaan sa Estados
Unidos (OsRox Mission)
 Pinamunuan ng Misyon nina Osmeña at Roxas
 Pagkaloob ng kalayaan sa loob ng sampung
taon
 Pinakamabuting batas na naiuwi ng mga
“misyoneryo”

75. Tydings-McDuffie Law (Sen. Millard Tydings ng
Maryland, Rep. John McDuffie ng Alabama)
 Inuwi ng Misyon ni Quezon, ang taong naging
dahilan ng pagkahati ng partidong Nacionalista
 Pagkaloob ng kalayaan sa loob ng sampung
taon
 Pagkakaroon ng halalan sa Kombensyong
Konstitusyonal
Jose P. Laurel
 Kumandidato na delegado sa Ikatlong distrito ng
Batangas
 Naging tagapangulo ng Batas ng mga Karapatan
 Hinirang na isa sa “Pitong matatalinong lalaki ng
Kombensyon” (7 Wise Men)

76. 1935
 Nahalal si Quezon na Pangulo
 Itinalaga si Laurel at Recto na tagapangulo ng
Kataas-taasang Hukuman noong Nob.15
 Ipinaglaban ni Laurel ang kasong
Cuevo(empleyado)-Barredo (amo)
 “Nabubuhay ang estado para sa mga
mamamayan, at hindi ang mga mamamayan
para sa estado.” - Laurel
1938
 Seksyon 5, Artikulo XIII – luminang ng
kagandahang asal
 Bushido (kodigo ng kaasalan ng mga Samurai-
mandirigma) ang naging inspirasyon

77. 1939
 Pagkakabuo ng isang “kodigong panlipunan”
 Batas Commonwealth Bilang 217, hinirang si
Ramon Avanceña na tagapangulo ng Kodigong
Moral
 Disyembre 29, 1940 – naisumite ang pangwakas
na report
 1945 - itinuro sa mga mag-aaral bilang “Kodigo
ng Pagkamamamayan”
 1941 – sa ilalim ng Batas Commonwealth Bilang
628, ay naging tagapangulo si Laurel ng
Kodigong Moral kapalit ni Ramon Avanceña.

78. Panahon ng Digmaan
 naging Sekretaryo ng Katarungan si JPL noong
Disyembre 17,1941.
 pinayuhan ni Hen. Mac Arthur si Quezon na
pumunta sa Corregidor dahil nakikita nya na
nawawalan na ng kahandaan ang Amerika at
binobomba na ng Hapones ang Pilipinas
 napagkasunduan na si Jose Abad Santos ay
sasama kay Quezon sa Corregidor upang
tulungan si Quezon na magdokumento.
6

79.  noong Disyembre 23,1941, itinalaga ni Quezon
si Laurel na maging Punong Mahistrado bukod
pa sa pagiging sekretaryo ng katarungan
 sinabi ni MacArthur kay Quezon na sabihin kay
Laurel na sundin ang lahat maliban sa
panunumpa sa katapatan sa Hapon.
 pumasok sa Manila noong Enero 2, 1942 ang
mga Hapones at binomba ang Maynila at Cavite
 namili ang pinakamakapangyarihang hukbo ng
Hapones upang maging miyembro ng kamisyong
pampangasiwa. Komisyoner ng Katarungan si
Laurel.

80.  naglabas si Laurel ng sirkular na nagbabawal ng
pagwawalang bisa sa kasong nangangailangan
ng paglilitis o pagsisiyasat. Pinagreport si Laurel
sa Fort Santiago at inutusang bawiin ang sirkular
ngunit itoy nanatili dahil sa takot ng hapon na
magkaroon ng puwang sa pagitan ng hapon at
ng komisyong tagapagpaganap
 Ang ano mang kilos ng pagtutol sa mga
makapangyarihang militar na Hapones ay
mangangahulugan ng kamatayan ng isang
kababayan
 Walang magawa ang mga Pilipinong may
katungkulan ng panahong iyon sapagkat
malulupit ang mga Hapones

81.  Labag sa kalooban nila Laurel ang sundin ang
utos ng mga Hapones at lalo na ang Co-
Prosperity Sphere.
 Bago mag Disyembre 1942, itinatag ang
KALIBAPI (Kapisanan ng Paglilingkod sa Bagong
Pilipinas)
 Si Jorge Vargas (Alkalde ng Maynila) ang
tagapangulo ng komisyong tagapagpaganap.
 Pangalawang Pangulo at Pangkalahatang
Direktor ng samahan si Benigno Aquino

82.  Inilipat si Laurel mula sa departamento naging
Komisyoner Panloob.
 Pangunahing tungkulin ni Laurel ay panatilihin
ang kapayapaan at kaayusan
 Siya rin ang namahala sa mga laro at libangan
 Hunyo 5,1943 noong pataksil siyang binaril
habang naglalaro ng golf sa Wack Wack Country
Club
 Siya’y nanatili ng dalawang buwan sa PGH.

83.  Ang boksingerong si “Little Joe” ang nagtangka
sa kanyang buhay
 Nanguna si Laurel sa talaan ng mga Pilipinong
kasamang bubuo ng komisyon sa paghahanda
para sa kalayaan ng Pilipinas, dahil sa 35 na
taong paglilingkod niyang pangmadla.
 Sa pagtupad sa utos, nagsimula silang bumuo
ng Saligang Batas bilang paghahanda para sa
Republika ng Pilipinas.
 Noong Setyembre 7, 1943 iniharap ang Saligang
Batas sa isang popular na kumbensyon.

84.  Setyembre 25, 1943 naganap ang Pambansang
Asemblea at inihalal ng buong pagkakaisa ng
mga delegado sina Aquino bilang ispiker at
Laurel bilang Pangulo ng Pilipinas.
 Inatasan maglakbay patungong Tokyo sina
Laurel, Aquino at Vargas upang magreport Kay
Premeir Hideki Tojo
 Setyembre 30 dumating sila sa Hapon kung saan
binasa ni Tojo ang kanyang tagubilin na
humiling kina Laurel na magdeklara ng digmaan
laban sa estados unidos.
 Nanalangin si Laurel ng Pater Noster at tumayo
si Laurel habang magalang na nagpahayag na
hindi niya masusunod ang kanilang kahilingan.

85.  noong Setyembre 1944, ang China
(Nanking),Siam at ang (Bose) probisyonal na
pamahalaan ng India ay nagdeklara na ng
digmaan laban sa Amerika at Inglatera
 Laurel- nagdeklara ng estado ng digmaan at
matapos ay nagpahayag naman siya ng Batas
Militar noong Setyembre 21, 1944
 noong Disyembre 21 1944, si Laurel,ang
kanyang pamilya at ilang miyembro ng Gabinete
ay dinala sa Baguio kung saan sila nanirahan
nang tatlong buwan

86.  noong Marso 16, Embahador Murata, sinabihan
si Laurel at ang mga pangunahing miyembro ng
kanyang gabinete ay magtungo sa Hapon sa
lalong madaling panahon sa petsang
kompidensiyal na sasabihin sa kanya
 Hunyo 7 nang makasunod si Laurel at ang iba
pa niyang kasama
 Nanuluyan sila sa magandang hotel na may
magandang akomodasyon (Nara Hotel sa Tokyo)

87.  Nang malaman ni Laurel ang pagsuko ng mga
Hapon, pinawalang bisa niya ang kanyang
pamahalaan noong Agosto 17, 1945
 Nalaman ni Laurel na siya, si Aquino at si Vargas
ay pinaghahanap ng Punong Himpilan ni
Douglas Mac Arthur (Supreme Commander ng
Allied Forces sa Asia-Pacific)
 Nagpadala ng telegrama si Laurel kay MacArthur
na nagsasaad ng lugar kung saan sila naroroon

88.  Agad dumating si Lt. Col. Turner at inaresto sina
Laurel
 Dinala sila sa piitan ng Yokohama at inilipat ng
Sugamo noong Nobyembre 16
 Sila ay nakulong ng 2 buwan nang hindi
nalalaman kung ano ang dahilan ng kanilang
pagkakasakdal
 Sinabi na ililipat sa pamahalaan ng
Commonwealth ang sinumang kusang
makipagtutulungan sa mga kaaway.

89. Pagkatapos Ng Digmaan
7
 Sa sampung buwan pagkakakulong ay nagsulat
si Laurel ng mga saloobin sa aklat ni Birkenhead.
Matapos nito sinimulan niya ang pagpapahayag
ng kanyang pananaw na PRO DEO et PATRIA-
Para sa diyos at sa bayan.
 Hunyo 23, 1946 nang lumisan mula sa Hapon
patungong Pilipinas sina Laurel, Vargas, Aquino,
Osias at Jose III. Lingid sa kanilang kaalaman na
sila ay sasailalim sa Republika na
pinamumunuan ni Roxas Hulyo 4, 1946 ng
ipagkaloob sa Pilipinas ang kalayaan, Si Manuel
Roxas ay inagurasyunan ng araw din na iyon.

90.  Nang makarating sila sa Maynila ay malugos
silang sinalubong ng mga tao na sumusuporta
sa kanila. Dinala sila sa Bilibid Prison sa
Muntinlupa.
 Si Laurel ay isinakdal ng may bilang na 129
treason (pagtataksil sa bayan) bagaman
naghandog si C.M. Recto ng legal na
paglilingkod ng pagtatanggol, tinanggihan niya
ito at pinanindigan na siya ang magtatanggol sa
kanyang sarili.
 Naging prayoridad niya ang maghain ng
petisyon sa korte at makapagpiyansa.

91.  Noong Agosto ay tinanggihan nito ang
pinagkaloob na pansamantalang paglaya ni
Vicente Francisco, sapagkat siya’y mamamalagi
sa kanilang tahanan sa pangangalagang teknikal
habang hinihintay ang kalalabasan ng petisyon.
 Setyembre 2, 1946 ng unang humarap sa
hukuman si Laurel upang pangatwiranan ang
pansamantalang paglaya sa pamamagitan ng
pagpipiyansa.
 Pinahintulutan na siyang makapagpiyansa noong
Setyembre 14, 1946 at Setyembre 20 matapos
mabayaran ang piyansang 50,000.00 pesos ay
iniutos ng unang dibisyon ang kanyang
pansamantalang paglaya.

92.  Kontrobesyal na pagbibigay karapatang parity
ang mga Amerikano sa mga likas na yaman ng
Pilipinas, ang nagbunsod ng pagsalungat ni
Laurel.
 Sang-ayon sa pagsulong nito si Pangulong
Roxas. Dahil sa pagsalungat ni Laurel, ay
nangamba ang mga tagasuporta niya na baka
maging sanhi ito ng pagganti ni Roxas. Sumulat
siya sa kanyang anak na si Sotero at sinabi na
wala naman siyang layunin pampulitika ngunit
hindi niya maiaalis ang karapatan na magsalita
tunkol sa isang mahalagang problemang
makaaapekto sa bansa at sa kinabukasan nito.

93.  Mayo 1947 ipinatawag si Laurel sa
Malacanañang ni Roxas kung saan siya at ang
anak na si Ispiker Jose B. Laurel Jr. ay pinadaan
sa kusina upang di makita ng tagapayong
amerikano na nakatira doon.
 Nagkasagutan ang dalawa sapagkat si Roxas ay
kumpadre niya at dating tagapayo ngunit maliit
na tulong lamang ang ginawa nito para sa
lalaking nagligtas ng kanyang buhay sa kamay
ng mga Hapones.
 Mayo 1947 idineklara ni Senador Eulogio
Rodriguez na si Dr. Jose P. Laurel ay isa sa
pinakakarapat-dapat at na tumakbong Pangulo.

94.  Nagkaroon pa ng dalawang paglilitis, Oktubre
20, 1947 at Enero 20 iniharap ang reporter na
Hapones na Koji Nakamura na magpapahayag
sa isang panayam niya noon na sinalungatan ni
Recto.
 Noong Enero 28, 1948 nilagdaan ni Pangulo
Roxas ang Proklamasyon bilang 51, matapos ito
mapagtibay ay na-dismiss ang kaso ni Laurel.
 Bigla naman ang pagpanaw ni Pangulong
Manuel Roxas noong Abril 15, 1948 pagkatapos
niyang magtalumpati sa Kelly Theater sa Clark
Air Base.

95.  Si Elpidio Quirino na pangalawang-pangulo ay
humalili sa kanya, at nangakong ibabalik ang
tiwalang pamahalaan sa pamamagitan ng
paglilinis ng mga katiwalian, pag papanumbalik
ng kapayapaan at kaayusan, pagpaparami ng
produksyon at pagkakaroon ng trabaho.
 Ngunit sa pagsisimula ng 1949, nagsimula ng
tuligsain ni Laurel si Quirino dahil sa
pagkakabigo nito sa mga ipinangako, noong
Mayo 22 pagkatapos ng kanyang nominasyon
bilang opisyal na standard bearer ng
Nacionalista Party.

96.  Nagsimula na ang kampanya, si Quirino at ang
pangalawang-pangulo niya na si Fernando Lopez
ay nangampanya sa mga lungsod samantalang
si Laurel at Manuel Briones (Pangalawang
Pangulo)naman sa mga lalawigan at baryo.
 May mga paratang ang Liberal laban sa mga
Nacionalista, ngunit nagkibit-balikat na lamang
si Laurel. Ang pinakabuod ng kanyang
pangangatwiran ay laging nagbibigay-diin sa
pagmamahal sa bayan.
 Nobyembre 9 ng bumoto ang mga Laurel sa
Tanauan.

97.  Sa mga unang bilangan ay nangunguna sina
Laurel, ngunit sa mga boto sa kabisayaan ay
lumamang sina Quirino. Ngunit ito ay hindi
natanggap ni Roxas kaya naman siya ay
nagprotesta at umapila.
 Ang halalang 1949 ang itinuturing na
pinakamarumi sa kasaysayan ng Pilipinas.

98.  Setyembre 1951 nang simulan niya ang kayang
pangatlong kampaya sa pagka-senador. Muli
niyang inulit ang paborito niyang tema na ang
Asya ay para sa mga Asyano.
 Itinatag din ang National Movement for Free
Elections o (NAMFREL) para mapangalagaan ang
integridad eleksyon sa ilalim ng pangangasiwa
ng puwersang militar.
 Nagtagumpay si Laurel laban kay Gil J. Puyat at
nanalo lahat ng kandidatong senador ng Partido
Nacionalista. Nang sumunod na taon ay nanalo
si Magsaysay laban kay Quirino.

99.  1954 binigyan ni Magsaysay si Laurel ng
kapangyarihang suriin ang Trade Agreement ng
1946, at sa wakas ay nilagdaan at napagtibay
ng dalawang bansa ang Philippine-United States
Trade Act of 1946 (Laurel-Langley Agreement)
noong Disyembre 15, 1954.
 Enero 22, 1955 ay dumating si Laurel at
sinalubong na parang bayani. Ipinagpatuloy niya
ang kanyang agenda ng repormang pang-
edukasyon.
 Isinumite niya ang batas na pagtuturo ng Noli
Me Tangere at El Filibusterismo, mga akda Rizal
sa mga Unibersidad at Kolehiyo.

100.  1955 ng pinagtibay naman ng senado na isama
sa kurikulum na isama ang pag-aaral ng buhay,
mga ginawa at mga sinulat ni Rizal sa lahat ng
publiko at pribado, unibersidad at mga kolehiyo.
 Marso 17, 1957 nang masawi si Magsaysay
matapos bumagsak ang eroplanong sinasakyan
sa Cebu na pinagluksa ng bayan.
 Si Laurel na magreretiro na noon sa senado ay
muling nilapitan ng mga lider ng Partido
Nacionalista at hinikayat na pumasok muli sa
pulitika, ngunit tumanggi ito dahil sa kanyang
mahina ng kalusugan sa gulang na animnapu’t
anim.

101.  Pinag-ukulan na lamang ni Laurel ang
pambansang pagpapaunlad sa huling bahagi ng
kanyang panunungkulan, isa na rito ang
rekomendasyon ng isang economic superbody
upang kumontrol at mangasiwa sa mga
patakarang pananalapi.
 Naitatag din ang Committee of Citizens noong
Mayo 1, 1958 at Unity Movement for National
Survival noong Oktubre 21 nang taon din na
iyon.
 Sa kanyang kaaarawan noong Marso 9, 1959 sa
kanyang ika-animnapu’t walo ay pinagkalooban
siya ni Pangulong Carlos P. Garcia ng Philippine
Legion of Honor na may degree ng Chief of
Commander.

102.  Noong Hunyo 15, 1950 ay inanyayahan niya ang
ilan sa mga kaibigan ang pagtatatag ng
unibersidad na Lyceum of the Philippines, at
napagpasyahan na itatag ito sa Intramuros.
 Matapos nito ay nahalal si Jose P. Laurel bilang
tagapangulo nito at ang anak na si Sotero bilang
kalihim.
 Noong Nobyembre 5, 1959 habang pauwi sa
tahanan nila sa Mandaluyong ay dumaing siya
ng sakit at pagkahilo at sinugod sa Ospital ng
Lourdes sa Mandaluyong.
 Sampung oras siyang nag-agaw buhay at
bandang 1:00 ng umaga, Nobyembre 6, 1959 ay
binawian siya ng buhay.

106. Ikalawang Bahagi
ga Komentaryo Sa Kodigong Mo
ni Jose P. Laurel

107. I.
Patnubay ng
Dakilang Lumikha
Magtiwala sa Dakilang Lumikha
na siyang namamatnugot sa
kapalaran ng mga tao at bansa.

108.  Pinakamahalaga sa buhay ng mga bansa at
sambayanan ang pananalig sa Dakilang
Lumikha.
 Wala nang hihigit pa sa sa maliwanag na
patunay sa kagandahan ng paglikha sa
ginawang pahayag ni Marcelo H. Del Pilar, na
napapaloob sa tula niyang “ Ang Kadakilaan ng
Diyos” na sinulat niya noong 1888.
 Bathala- Tagalog
 Laon o Abba- Bisaya
 Akasi- Sambal
 Cugurong- Bikolano
 Kabunian- Ilokano at Igorot

109.  Noo’y sinamba na ng mga Pilipino ang isang
Bathalang may kapangyarihang higit sa
karaniwang tao at nagpapasiya sa kapalaran ng
tao at sa maaaring maganap sa ating buhay.
 INDIA AT SUMATRA ay ang dalawang pangkat
na nandayuhan at nagdala sa ating bansa ng
mga seremonya at kaisipang Bramaniko.
 ALAMAT NG MANOBONG - si Ango ng Lambak
ng Agusan sa Mindanao at ang kanyang
pamilyang naging bato dahil sa pagtatangka
nilang patahimikin ang mga palakang maiingay.

110.  (Genesis, XIX, 26) - Si Lot ay ginawang asin ng
Diyos dahil sa kanyang paglingon sa nasusunog
na Sodoma.
 ALAMAT NG MGA IFUGAO - Ang Diyos nilang si
Balituk na nakakuha ng tubig sa isang malaking
bato sa pamamagitan ng kanyang busog at
pana.
 (Exodus, VII, 9,10) - Si Moises na nakakuha rin
ng tubig nang pukpukin niya ng tungkod ang
isang malaking bato sa Bundok Horeb

111.  Mapapansing ang sunud- sunod na pananakop
sa ating bansa ay nagdala ng mga kaisipan at
paniniwalang panrelihiyon. Datapwa’t hindi ito
winasak, manapa’y lalong pinatibay ang
katutubong pagkarelihiyoso ng mga Pilipino.
 Paghingi ng Tulong sa Dakilang Lumikha:
- Kalayaan ng Pilipino sa Kawit, Cavite
noong Hunyo 12, 1898
- Preambulo ng Saligang Batas ng Malolos
noong Enero 29, 1899
- Preambulo Saligang Batas, 1935

112.  Buhat sa Mga Tungkulin ng mga Anak ng
Sambayanan, ipinag- utos ni Bonifacio ang
mga sumusunod:
- Mahalin ang Diyos nang buong puso
-Laging isaisip na ang tunay na pag-ibig sa
Diyos ay pag-ibig sa bayan at ito rin ang
tunay na pag-ibig sa kapwa

113. RIZAL sa kababaihan ng Malolos
 Napapaloob sa pagiging banal ang pagsunod sa
unang pagkakataon, sa mga idinidikta ng
katwiran, anuman ang mangyari”. Ang nais ko’y
gawa, hindi salita”.hindi lahat ng nagsasabing
Panginoon, Panginoon ay makakpasok sa
kaharian ng langit, kundi sinumang gumaya
ayon sa kalooban ng ating Amang nasa Langit”

114. M.H. DEL PILAR sa Kababaihan ng Malolos
 Hindi isang katangian ang lagging pagdarasal,
pagkatok sa dibdib at iba pang nakagawiang
kilos sa pagsamba, higit na tinatanggap ng
Dakilang Lumikha ang paglinang ng
katalinuhang Kanyang ipinagkaloob dahil sa
walang hanggang pag-ibigna iniukol niya sa
nilalang na Kanyang nilikha, upang magsilbing
liwanag sa landas ng buhay”

115. EMILIO JACINTO
 Ikatlong Alituntunin - “ Ang kabanalan ay nasa
pagkakawanggawa, pagmamahal sa kapwa at sa
pag- aangkop ng salita, kilos at gawa sa tamang
katwiran”
 Liwanag at Dilim - “ Ang Diyos ang Amang
Sangkatauhan at anumang naisin ng ama na
gawin ng anak ay di dapat maging bunga
lamang ng paggalang, takot o pag-ibig sa kany,
kundi dahil sa sariling pagtupad sa kanyang mga
kautusang makatwiran”

116.  Artikulo III, Seksyon 1, Talata 7, Saligang Batas
ng Pilipinas, 1935
-kinilala ang kalayaan ng propesyong
panrelihiyon at pagsamba
 Artikulo VII, Seksyon 8
-panunumpa ng Pangulo bago gampanan ang
tungkulin.
 Artikulo VI, Seksyon I4 (Konstitusyon ng I935)
-hindi sisingilin ng buwis ang mga simbahan,
gusali at iba pang mga kayariang ginagamit
lamang sa layuning panrelihiyon.

117. A. MABINI ang kanyang tunay na Sampung Utos
 Una, ibigin mo ang Diyos at ang iyong
karangalan ng higit sa lahat ng bagay: ang
Diyos na siyang bukal ng lahat ng katotohanan,
ng lahat ng katarungan at ng lahat ng lakas, at
ang karangalan na siyang magbubunsod sa iyo
na maging matapat, makatwiranat masipag.
 Ikalawa- Sambahin mo ang Diyos sa
pamamaraang minamarapat ng iyong budhi:
sapagkat sa pamamagitan ng iyong budhi ay
uusigin ang masasama mong gawain at
pupurihin ang mgagaling at doo’y magungusap
ang Diyos.

118.  Ikatlo- linangin mo ang magagandang katangian
kaloob sayo ng Diyos, gumawa ka at mag-aral
sa abot ng iyong makakaya nang hindi lilihis sa
daan ng katwiran at katarungan nang matamo
mo ang lahat ng makakabubuti sa iyo, at sa
pagtalima rito’y pupurihin ka at sa pagpuri sa iyo
ay matatanghal sa pagluwalhati sa Diyos.
 Lahat ay kumikilala sa Diyos at ng marubdob
Niyang pag-ibig anuman ang tawag natin sa
Kanya. Kahit na si Hitler ng Alemanya ay may
pagkilala sa Diyos at sinabi niya: “Buong
kapakumbabaan akong nagpapasalamat sa
Diyos para sa Kanyang mga biyaya.”

119. II.
Pag-ibig at
Tungkulin sa Bansa
Ibigin mo ang iyong bansa sapagkat ito ang
tahanan ng iyong bayan, ang batayan ng
iyong pagmamahal at pinagmumulan ng iyong
kaligayahan at kagalinagan. Ang
pagtatanggol sa kanya ay siya mong
pangunang tungkulin. Maging laan ka sa lahat
ng sandali sa pagpapakasakit at
pagpapakamatay sa kanyang kapakanan, kung
kinakailangan.

120.  Naipapakita ang pag-ibig sa bansa hindi sa salita
kundi sa gawa, tulad ng mga sumusunod na
mga makabayan na nagpakita ng tunay na pag-
ibig sa bayan.
 Abril 27, 1521. Naganap ang labanang Lapu-
Lapu at Magellan.
 GomBurZa, ay ang tatlong paring martir ng
himagsikan sa Cavite noong, 1872, at siyang
pinaghandugan ni Rizal ng El Filibusterismo
(Bibliya ng Nasyonalismong Pilipino).

121.  Andres Bonifacio, ang Dakilang Plebeyo; at si
Emilio Jacinto, ang Utak ng Katipunan. – Sigaw
sa Balintawak.
 Mabisang naipahayag ni Rizal ang mataos
niyang pag-ibig sa bayan sa Awit ni Maria Clara
na isinalin sa Tagalog ni Guillermo E. Tolentino.
 Kasangkot tayo sa pagbubuo ng bansa, kaya
kailangan nating magkaisa. Gaya ng sabi ni
Rizal, ”Madaling mabali ang nag-iisang tingting
subalit hindi ang walis na binubuo ng
pinagbuklod na mga tingting.”

122.  Nag-aangkin din ng mataas na pagpapahalaga
sa tungkulin ang mga kapanahon ni Rizal sa
Madrid. Isa sa kanila ay si Graciano Lopez
Jaena, ang “may pinakamaapoy na dila tungkol
sa kilusan ng pagbabago” at patnugot ng La
Solidaridad at El Latigo Nacional
 Si Marcelo H. del Pilar, manananggol at
mamamahayag, ang matatag na tagapagtanggol
ng mga kalayaang Pilipino at siyang humalili kay
Graciano Lopez Jaena bilang editor ng La
Solidaridad ay napilitang tumakas sa bansa dahil
sa pag-uusig ng mga prayle.

123.  Ibinandila ni Ambrosio Reanzares sa buong
daigdig na “buong katapatan tayong
nangangakong susuportahan natin ang naturang
pahayag ng ating buhay, kayamanan at higit sa
lahat ng ating dangal.”
 Manipesto ni Hen. Emilio Aguinaldo noong
1897,na “pagsisikapan nating matamo ang
luwalhati ng kalyaan at karangalan ng ating
bayan.”
 Wika ni Andres Bonifacio, “Tunay ngang maaari
kayong masawi sa ating pakikipaglabang ito
subalit ang kamatayang ito’y magiging dakilang
pamana sa inyong bansa, lahi at susunod na
henerasyon.”

124.  Ang buong giting na pagtatanggol ni Heneral
Gregorio del Pilar sa Pasong Tirad ay naging
tampulan ng paghanga di lamang ng mga
kawal-Amerikanong nakalaban niya kundi pati
ng buong mundong kabihasnan.
 Sa 60 tauhang kasama niya, walo lamang ang
mapalad na nabuhay. Nasawi si Del Pilar sa
pakikipaglaban.

125.  Lagi nating isaisip ang mga sumusunod na
alituntuning nakapaloob sa Tunay na
Sampung Utos ni Mabini.
“Ikaapat”- Ibigin mo ang iyong Bayan, sunod sa
Diyos at sa iyong karangalan at higit sa iyong
sarili.
“Ikalima”- Pagsumikapan mo ang kaligayahan
ng iyong bayan una kaysa sarili mo, na gagawin
mo siyang maging kaharian ng katwiran, ng
katarungan at ng paggawa.

126. “Ikaanim”- Pagsumikapan mo ang kasarinlan ng
iyong bayan, pagkat ikaw lamang ang maaaring
magkaroon ng tunay na adhika sa ikauunlad at
ikatatayog sapagkat ang kanyang kasarinlan ang
siyang magbibigay ng iyong kalayaan.
“Ikasampu”- Itatangi mo ang iyong kababayan
nang higit sa kapwa mo: ipalalagay mo siyang
kaibigan,, kapatid at kasamang kaugnay mo sa
iisang kapalaran, kasukob sa ligaya at lungkot at
sa magkatulad na hangarin at kapakanan.

127.  Hindi lamang sa kaguluhan ng digmaan kundi
pati sa panahon ng kapayapaan maipamamalas
natin ang walang pag-iimbot na pag-ibig sa
bayan, sa pamamagitan ng pagpapakasakit ng
sariling kaginhawaan at kahit ng pinakamamahal
nating mga ari-arian alang-alang sa kagalingan
nito. Nasasangkot tayo ngayon sa isang
malahiganteng tungkulin tungo sa pagbubuo ng
bansa kaya nararapat na kalimutan na natin ang
mga karuwangan at matinding pagkapoot,
walang kabuluhang pagtutuligsaan at mga
ganting-paratang sa kapwa upang maipakita
nating tayo’y matatag at nagkakaisa at maiukol
ang ating buong lakas para sa iisa at tanging
adhikain.

128.  Pinagtibay ni Mabini sa kanyang Acta de
Independencia ang piliosopiya ng rebolusyon
 Ipinahayag ni Antonio Luna, bayani, kawal,
siyentipiko at mamamahayag sa kanyang
pagsusulat sa La Independencia ang marubdob
niyang pagmamahal sa bayan.
 Si Andres Bonifacio, sa tindi ng kanyang
pagmamahal sa bayan ay nakalikha ng isang
tula sa wikang Tagalog- Pag-ibig sa Tinubuang
Lupa

129. III.
Ang Mamamayan at
ang
Saligang-Batas
Igalang mo ang Saligang-Batas na
siyang nagpapahayag ng pamamahala
mo sa iyong sarili. Ang pamahalaan ang
iyong pamahalaan. Itinatag ito sa iyong
sariling kaligtasan at kagalingan.
Sundin mo ang batas at sikapin mong
ito’y masunod na lahat at ang mga
pinunong bayan ay tumupad sa kanilang

130.  Ang Saligang-Batas ay pagpapahayag ng
kapangyarihan ng mga mamamayan.
Pinakapangunahing layunin ang kapakanan ng
lahat.
 Manuel L. Quezon- Ang paggalang sa batas na
pagpapahayag ng kagustuhan ng nakararami ay
panimulang hakbang sa isang demokrasya.
Magkatuwang na tungkulin ng pamahalaan at ng
mamamayan ang pagpapanatili ng kapayapaan
at pangmadlang kaayusan.

131.  Ang pamahalan sa kapuluan bago dumating ang
mga Español ay matatagpuan sa mga palalong
giho ng mga kulturang Hindu at Mahometano,
na ang bawat isa’y nagpapakita ng halimbawa.
 Sa mayamang karanasang may impluwensyang
Romano at Sanskrito ay naugpong pa ang mga
institusyong Anglo-Saxon sa ilalim ng
kapangyarihan ng Amerika. Gayon din, ang
bagong kautusan ay naging alituntunin ng batas.

132.  Ginoong Mahistrado Miller ng kataas-taasang
hukuman ng Estados Unidos na “walang
sinumang lalaki sa bansang ito na napakataas,
na siya ay mataas pa kaysa batas”.
 Ang dapat makinabang sa isang matatag na
pamahalaan ay ang mga mamamayan at
tanging ang mga mamamayan lamang.
 Hindi isang pagkakataon para sa sariling pag-
unlad ang panunungkulan sa isang tanggapang
pangmadla manapa’y isang pagkakataon upang
makapaglingkod sa mga mamamayan.

133.  Ang isang akda ni Jacinto: Pangalagaan at
huwag pabayaang muling maluoy ang mga
naturang karapatan dahil sa pagiging bulag at
duwag.
 “Ang mga taong pinatutungkulan ko ay hindi
lokal na komunidad, ngunit, ang bumubuo sa
sandaigdigan.
 Rufus Choate- “Ang pamahalaan natin ay
pamahalaan ng mga batas at hindi ng mga tao”.

134. IV.
Para sa Ano ang
mga Buwis
Bayaran mo nang maluwag sa
loob ang iyong mga buwis. Ang
pagkamamayan ay
nangangahulugan hindi lamang ng
mga karapatan kung di gayon din
ng mga tungkulin.

135.  Ang paniningil ng buwis ay isang kapangyarihan
lubhang kailangan ng pamahalaan.
 Isang sosyal at pulitikal ang tao.
 Sinabi ni Pangulong Manuel L. Quezon: “Ang
mga layunin at mga pamamaraan ng paggugol
ng pondong pangmadla na nakukuha sa
pagbabayad ng buwis sa ilalim ng sistema ng
pamahalaan”.

136.  Emperor Malay: Shri-Visaya at Madjapahit at
Dinastiyang Ming ng Intsik
 Ang pagbabayad ng buwis ay naging
pagpaparangal at ito’y tanda ng pagpapasa
ilalim sa kapangyarihan ng mga dayuhan.
 Pebrero 8, 1814: kinakailangan ang
pangmamamayang buwis
 Upang matugnan ang mga gugulin ng
pamahalaan, ang pagbabayad ng buwis ay
naging kayamut-yamot sa mga Pilipino sapagkat
wla silang kinatawan at wala ring tinig sa
naturang pamahalaan.

137.  LEOCADIO VALERA
Panlalawigan Gobenador ng Abra
- Naglakbay sa pamamagitan ng kariton nang
400 kilometro mula BANGUED patungong
MALOLOS
- Binigay ang ISANG LIBONG PISONG PILAK
na pinagtulung-tulungang tipunin ng mga
mamamayan para sa
 PAMAHALAANG REBOLUSYONARYO noong 1898.

138.  Heneral Pawa- naglakbay sa lalawigan ng
Camarines hanggang sa rebolusyunaryong
kabisera upang dalhin sa pamamagitan ng
kabayo ang 50 libong pirasong pilak na bukas-
loob na pinag-ambagan ng mga mamamayan ng
Bicol Peninsula.

139. V.
Karapatang
Maghalal at Pasya
ng Nakakarami
Pangalagaan mo ang kalinisan ng
paghalal at tumalima ka sa
kapasyahan ng nakakarami.

140.  Tanging pinagmumulan ng kapangyarihang
pulitikal ay ang sambayanan.
 Ang batayan ng pagkakaroon ng kinatawan ay
ang karapatang maghalal, gaya ng sinabi ng
isang makabayang Amerikano: “Ang karapatang
pumili ng mga kinatawan ay bahaging
ginagampanan ng bawat tao sa paggamit ng
kanyang kapangyarihan. Nagsimula ito sa
karapatang maghalal. Ang paghalal ay
pagdedelegasyon ng kapangyarihan ng isang tao
sa ilang kinatawan.”

141.  Ang kapasiyahan ng nakakarami ang batong
pundasyon ng demokrsya.
 Ang halalan ay ang pagpapahayag ng
pinakamakapangyarihang lakas ng sambayanan.
 Ang karapatan sa paghalal ay ay
pinakamahalagag karapatang pulitikal na
nauukol sa pagkamamamayan.

142.  Sa katotohanan, nasasalaysay sa kalinisan ng
mga halalan ang kaligtasan at pananatili ng
ating institusyon.
 Paulit-ulit na binigyan diin ng Kataas-taasang
Hukuman ang pangangailangan ng malaya at
hindi mahahadlangang paggamit ng kalayaan sa
paghalal.
 Ang pangunahing suliranin ng makabagong
demokrasya hanggang sa kasalukuyan ay ang
pagsugpo sa mga katiwaliang may kaugnayan sa
mga halalan upang ganap na maipatupad ang
tunay na kagustuhan ng mga mamamayan.

143.  Lubhang maliit ang bilang ng mga manghahalal
sa populasyon. Walang mahigit sa dalawang
porsiyento ang naging tunay na mga
manghahalal kahit na sinasabing ang karapatan
sa paghahalal ay ipinagkaloob sa lahat ng
lalaking may sapat na gulang.
 Ang nakababahala sa mga estadista ay ang
pangyayaring ang malaking bilang ng mga may
karapatang manghalal ay hindi nagtutungo sa
mga presinto dahil sa kanilang pagwawalang-
bahala at kawalan ng interes sa mga
pambansang isyu o kahalagahang panlahat.

144.  “Ang kahalagahan ng paghalal ay nasasalalay sa
maingat na pagsubaybay sat magalang na
pangangalaga ng mga mamamayan.”.- nagmula
ito sa teoryang ang kapasyahan ng nakakarami
ang batong pundasyon ng demokrasya. Kinuha
mula sa Election Law, ni Jose P. Laurel.
 Rizal, nagpakita ng pagiging isport sa
paghiwalay niya sa La Solidaridad.
 Mabini, nagbitiw sa Gabinete bigo ang kanyang
naging patakaran s huling bahagi ng digmaang
Pilipino-Amerikano.

145.  Mayo 9, 1899 ay naitatag ang gabinete ni
Paterno, na sang-ayon sa pagsasarili ng mga
Pilipino.
Teorya ng demokrasya ni Mabini
 Gumabay sa kanya bilang tagapayo ni Aguinaldo
 Nagwakas sa diktadurya
 Pagbabago ng pamahalaang rebolusyonaryo
tungo sa pagkakaroon ng kinatawan.
 Nagdala ng pampito at pangwalong kautusan sa
kanyang Tunay na Dekalogo.

146. VI.
Mga Tungkulin ng
mga Anak
Igalang at mahalin ang iyong mga
magulang. Tungkulin ninyong
sila’y paglingkuran nang mabuti
at walang pag-iimbot.

147.  Isinasaad dito na dapat nating “igalang at mahalin ang
ating mga magulang”. Tungkulin ng isang anak na
paglingkuran ng mabuti at walang pag-iimbot ang
kanyang mga magulang. Walang sinumang
magmamahal sa atin ng tapat at laging handang
tumulong sa ating mga pangangailangan kundi ang ating
mga magulang lamang. Sa wika ni Rabis ay isinasaad na
may “Tatlong kaibigan mayroon ang isang tao; ito ay
ang Diyos, ang kanyang ama, at ang kanyang ina.”
 Ang Imperial rescript on Education ay ang itinituring na
Bibliya ng mga Hapon. Ang isa sa mga kanais-nais na
katangian na mayroon sa isang Pilipino ay ang pagiging
mapagmahal sa magulang. Si Francisco de Sande ay
sumulat ng tungkol sa mga Pilipino noong unang
panahon

148.  Si Teodor Jagon ay gumawa ng libro na “Travel
in the Philippines” na kung saan ay dito nya
lubusang napansin ang pagkakaisa ng isang
pamilyang Pilipino
 Inilarawan ni Dr. Encarnacion Alzona ang
pagkakaisa ng pamilyang Pilipino gaya na
lamang ng mga sumusunod:
>ang mga Pilipino ay mahilig lamang manatili sa
tahanan
>ang ina ay ang siyang ingat-yaman ng pamilya
at siyang nangangasiwa sa mga gugulin

149. >ang mga kamag-anak na tunay na
nangangailangan ng tulong ay inaalagaan
at tinutulungan naman ng pamilya
>ang buhay pampamilyang ng mga
Pilipino sa pangkalahatan ay maligaya
 Sa pagbabalik ni Rizal sa Pilipinas ay
udyok ng kanyang matinding pag-aalala
sa kanyang mga magulang at pamilya

150.  Ang mga Pilipino ay nahahandang mamatay ng
dahil sa kanilang matibay na paniniwala at para
kay Jose Rizal gumawa siya ng liham para sa
kanyang mga minamahal na magulang, kapatid
na lalaki, kapatid na babae at kaibigan na may
petsang Hong Kong Hunyo 20 1892. Walang
kapantay sa lungkot ang liham na
iyon,nakapaloob rin sa liham na iyon
ipinagsapalaran niya ang kanyang buhay ng
buong kasiyahan para mailigtas ang nakararami.

151.  Nauna na niyang sinulatan ang kanyang mga magulang
ng ipaalam sa kanya ang nangyari na pagbabago sa
kanyang buhaylabis niyang dinamdam ang naranasang
kasawian sa Calamba. at sa petsang hunyo 21 1892 na
pinadala niya kay heneral Eulogio Despujol. na noon ay
goberbador ng kapuluang pilipinas. inialay niya ang
kanyang buhay upang iligtas ang buahy ng kanyang
mga kababayan at ayon kay Mabini ay nanatiling tapat
siya sa alaala ng kanyang inasa kanyang buong buhay at
ang mumunting si Anta del pilar ay nagpakapasakit na
ibigay ang mga regalo na mahal sa kanyang puso para
matugunan ng kanyang ama ang kaunting
pangangailangan nito sa buhay. napakahalaga ng
magulang sa ating mga buhay dahil isa sila sa
masasandalan mo kung ikaw ay may problemang
dinadanas . at maraming paraan para masuklian natin
ang kanilang pagsasakripsyo saatin. may salawikain nga
na ang hindi lumingon sa kanilang pinanggalingan ay di
makararating sa kanilang paroroonan.

152. VII.
Ang Kahalagahan ng
Dangal
Pahalagahan mo ang iyong
karangalan nang katulad ng iyong
buhay. Ang paghihirap nang may
dangal ay lalong mabuti kaysa
pagtatamasa nang walang
karangalan.

153.  Ang mga mamamayan ang bumubuo ng bansa
 Ang marangal na pangalang nadungisan ay
malilinis lamang sa pamamagitan ng pagdanak
ng dugo- isa sa mga kaugalian ng mga Pilipino
partikular sa Batangas
 Ipinakita ni Rafael Palma ang mataas niyang
pagpapahalaga sa pangingibabaw ng malinis at
matapat niyang paglilingkod sa kanyang mga
kababayan
 Manuel Araullo- huwaran ng katapatan
- itinuturing niyang sukatan ng karangalan na
bayaran hindi lamang ang kanyang mga utang
kundi gayundin ang sa kanyang pamilya

154.  Emilio Jacinto- ang tunay na lalaki ay may subok
at mapagkakatiwalaang kagitingan, gumagawa
nang mabuti, tumutupad sa pangako, karapat-
dapat at may paggalang sa sarili
 Marcelo H. Del Pilar- ang kahalagahan ng buhay
ng isang tao ay nasusukat lamang sa
pamamagitan ng makataong paglilingkod…
ipagtanggol ang katwiran anuman ang
mangyari, huwag matakot kung magwagi o
magapi, at ang iyong karangalan ay magiging
matibay at mananatili

155.  Ang tunay na karangalan ay matatamo hindi
lamang sa pamamagitan ng paghawak ng
mataas na tungkulin sa pamahalaan
 3 korona:
-korona ng batas
-korona ng pagiging pari
-korona ng kamaharlikaan
-ngunit talo ito ng korona ng malinis na pangalan

156.  Sa kadakilaan at kagitingan ni Rizal, Jacinto, del
Pilar, Mabini, natutuhan natin na ang karangalan
ay kasinghalaga ng buhay.
 At sa maningning na dangal nina Palma at
Araullo, ang aral na ibinigay sa atin nang may
diin ay makalilibong ulit na mabutiing mabuhay
nang maralita nang may karangalan kaysa
maangkin ang lahat ng kayamanan sa mundo
kapalit ng isang malinis na pangalan.

157. Retana- hinamon ni Rizal ng duwelo, kaya
gumawa ng pangmadlang pagbawi sa kanyang
walang saligang mga ipinahayag.
Hen. Gregorio del Pilar- “Hindi ako maaaring
maging bingi sa tawag ng aking tungkulin...
Lalaban ako hanggang wakas.”
Marcelo H. Del Pilar- “Ang kahalagahan ng buhay
ng isang tao ay masusukat lamang sa
pamamagitan ng makataong paglilingkod”
Nitobe- “Ang kahalagahan ng karangalan,
nagpapahiwatig ng malinaw na kamalayan sa
pansariling dangal”

158. VIII.
Mga Katangian
Pantao at Panlipunan
Maging matapat ka sa isipan at
sa gawa. Maging makatarungan
ka at makapagkawanggawa,
magalang at marangal sa
pakikipagkapwa.

159. Pagkatao ay binubuo ng mga sumusunod:
 buhay na pinaghaharian ng prinsipyo
 katapatan
 pagkawanggawa
 katarungan
 paggalang
 mga katangiang nagbibigay-lakas at halaga
sa isang lahi
 maging matapat
 magsabi at matutong tumanggap ng
katotohanan

160.  Katapatan, pinakamabuting patakaran sa
tuwina
Esteban Villanueva
 napagtagumpayan ng kanyang bahay-
kalakal ang pakikipagkompetensya sa mga
Intsik
 pundasyon ng isa sa pinakamalaking
kayamanan sa Vigas, Ilocos Sur

161. Lorenzo Guerrero
 katapatan at integridad
 kahit na may karamdaman ay nagbibigay pa din
ng ng leksyon sa pagguhit at pagpipinta
 tinanggihan nyang tanggapin ang ang
kabayarang propesyunal na buwanang ibinibigay
ng kanyang mga magaaral kapag hindi sya
nakapagturo
Roman Ongpin
 laging iniaabot ang bayaring kinakailangang
bayaran isang araw bago pa ito nakatakdang
singilin

162. Dr. F Agoncillo
 nangangasiwa ng milyun-milyong piso ngunit di
man lamang gumalaw ni isang sentimo
kahit kinakailangan ang salapi nang panahong
iyon, na kung hindi sa pagmamagandang loob
ng ilang kaibigan ay hindi pa nya nagawang
makaalis ng lungsod.
Panimulang aklan ng Katipunan
 Ang paggawa ng kabutihan para sa pansariling
kapakanan at hindi dahil sa pagnanais na
makagawa ng mabuti ay hindi kabutihan

163. ika-14 na siglo
 matapos magkasundo ng mga mangangalakal sa
Instik at Pilipino sa halaga ng mga produkto,
hahayaan ng mga Instik ang mga katutubo na
kunin ang mga pinamili at saka na ibalik ang
mga kapalit na gamit bilang kabayaran
Tungkulkin ng mga Anak ng Bayan ni Bonifacio
 Sa abot ng iyong makakaya, ibahagi mo ang
iyong yaman sa mga nangangailangan at
kapuspalad

164. Kartilla ni Jacinto
 ang pagtatanggol sa naapi at paglaban sa nang-
aapi
Mga nakaririwasang lalaking kilala sa kanilang
mapagkawanggawang kalooban
 Cornelio Melliza at Felix Arroyo, Molo, Iloilo
 Esteban Jalandoni Jaro, Iloilo
 Teodoro Yangco, Cavite

165. Pedro Cui
 Hindi nasiyahan sa pagtulong sa mahihirap at maluwag sa loob na
pag-aambag sa ipinaglalaban ng himagsikan noong siya'y
nabubuhay. Nang sya'y yumao, iniiabuloy niya ang kalahati ng
kanyang kayamanang nagkakahalaga ng kalahating milyong piso sa
Hospicio de San Jose ng Barili
Ang mga nabibiyayaan ng patuloy na nagbibigay ng tahanan at
nagkakaloob ng pagkain at damit sa mga may kapansanang
katutubo
 Barili
 Dumangas
 Ronda
 Alcantara
 Moalboal
 Carcar
 Aloguinsan
 Pinamungahan
 Toledo
 Balamban

166. Pagpaparal sa mahihirap na magaaral ng mga katutubo ng
Cebu sa pamamagitan ng pensyon
 Mataas na paaralan ng Cebu
 Kolehiyo ng Medisina sa Unibersidad ng Pilipinas
 Kolehiyo ng Parmasya
Pantulong na pananalapi rin para sa mahihirap na
estudyante sa UP
 Limjap Scholarships sa Inhinyera
 Bailon dela Rama Scholarship para sa Medisina
Kawanggawa
 hindi lamang tanging karapatan ng mayayaman
 mabuting gawain ng mga taong walang materyal na
yaman

167. Paggalang
 umaani ng lahat
 hindi pinaggugugulan ng anuman
 katotohanan sa ating bansa kung saan nakakamit sa
pamamagitan ng pagiging mapitagan at magalang
 paguugali ay mas mahalaga kaysa lakas
 mabuting salitang binibigkas na may kababaang loob
kaysa pangangatwirang binitawan nang may kapalaluan
Pakikipag-ugnayan sa kapwa
 pagglang
 pagpipitagan
 wastong ugali

168. Mabuting edukasyon
 kailangan ng taong may mataas na katungkulan
at mamamayan sa lipunan
Talumpati ni Jorge Vargas
 "Dapat nating makilala ang pagkakaiba ng
magalang na pagsunod at paglilingkod sa
pagpapasailalim na pagpapaalipin."

169. Paggalang
 hindi pagtitiis nang matagal
 mabuti
 hindi pagkakainggit
 pagkapalaluan ng sarili
 hindi kayabangan
 pagkilos ng hindi marapat
 hindi mapaghanap para sa sarili
 hindi madaling mahikayat ng kasamaan

170. Salawikain
Mayaman ka ma't marikit
Mabuti sa pananamit
Kung walang sariling bait
Walang halagang gahanip
Sa ginto at pilak
Di ako nangangarap
Ngunit ang mabuting asal
Ang tangi kong hangad

171. Paggalang
 di mabuting katangian kung ito'y ginagawa
lamang sa pangambang makasakit ng
damdamin at lumabag sa mabuting panlasa
 panlabas na pagpapamalas ng pagsasaalang-
alang sa damdamin ng iba
 pagsasaalang-alang sa kalagayang panlipunan
sapagkat hindi lumilikha ng pagkakaiba, hindi
likas na pagkilala ayon sa
kahalagahan (Nitobe)

172. IX.
Kababaang-Loob at
Pagtitipid
Maging malinis ka sa iyong
pamumuhay. Huwag kang
magmamalas sa karangyaan o
pagkukunwari. Maging
pangkaraniwan ka sa pananamit
atmababng loob sa iyong kilos.

173.  Kalinisan- pangalawa sa kabanalan
 Pagtitipid- nangangahulugan ng simpleng
pamumuhay, sa pisikal at sa moral man.
 Kap. Luis Yangco- “kung walang salapi ay hindi
dapat bumili”
 Sa akdang Industrious Men ni Villamor ibinigay
bilang halimbawa si:
 Julian Mercado- yumaman sa pagtitipid ngunit
hindi kinalimutan ang simpleng pamumuhay.
 Mariano Pamintuan- “ huwag kang gugugol nang
higit sa iyong kinikita ”
 Juan Sison- hinangaan sa labis na
kapakumbabaan.

174.  Kap. Luis Yangco- matipid, masinop at
disiplinado. “ kung walang salapi ay hindi dapat
bumili.”
 Rizal- bagama’t mariwasa, hindi sinayang ang
oras sa karangyaan sapagkat alam nyang ito’y
hindi lamang makakasama sa kanyang
kalusugan kundi maging sakanyang katauhan.
 Cayetano Arellano- pangunahing Pilipino na
dalubhasa sa batas na isa ring huwaran ng
kapayakan at pagpapakumbaba.

175.  Claro M. Recto- mapagpakumbaba sa kabila ng
mga natamong karangalan.
 Ignacio Villamor- mapagpakumbaba at huwaran
sa kanyang pagiging mapayapa. “isang dakilang
taong walang bisyo, isang kristiayanong walang
pagkukunwari, isang mapaghidkaing taong
walang kasakiman, at isang matagumpay na
taong walang kapalaluan.”
 Librada Avelino- isang direktora, ang babaing
walang anumang pagkukunwari

176.  Katulad din nina Rizal, Mabini, Arellano at
Librada Avelino, nararapat tayong mamuhay
nang mapagpakumababa at matimpi tulad nina
Julian Mercado, Mariano Pamintuan at Juan
Sison, isang buhay ng pagtitipid at kapayapaan.

177. X.
Ang Kahulugan Ng
Mga Bayani
Mamuhay ka nang naaalinsunod sa
mabunying kinamulatan ng ating
mga bayani. Parangalan mo ang
alaala ng ating mga bayani. Ang
kanilang buhay ay nagtuturo ng
landas sa katungkulan at
karangalan.

178.  Hindi lahat ng mga bagay na banyaga ay
nararapat nating iwaksi ngunit hindi rin lahat ay
dapat pamarisan.
 Ang mga Pilipino’y dapat kumilatis ng kung ano
ang tama sa mali. Kinakailangang iangkop natin
ang mga halimbawang iniwan ng ating mga
bayani sa ating mga katutubong kaugalian,
tradisyon at mithiin.
 Ayon kay Pangulong Lopez ng pederasyon sa
kapangyarihan ng pamahalaang sentral sa
Malolos laban sa mga amerikano noong Enero 9,
1899 “ang pagkamakabayan ng mga Pilipino ay
nakabatay sa banal na bikis ng dugo, kaugalian ,
mithiin at pambayang pagpapakasakit.”

179.  Ang pinakamabisang sangkap sa pagbubuo ng
isang bansa ay ang pagtataglay ng isang
panlahat at ang di maglalahong tradisyon.
 Ang pagkakaroon ng isang damdamin ay diwa
ng isang bansa.
 Ang magigiting na bayaning sila Rizal, Mabini,
Bonifacio, Jacinto, Lopez Jaena, Malvar, del
Pilar, Luna at iba pa ay dapat na mapanatili sa
banal na ningas ng kabansaang Pilipino. Ang
pangalan ng ating bayani ay kumakatawan sa
pagkatao at mithiin ng ating bansa.

180.  Ang mga alaala ng mga bayaning ito’y nararapat
na maging inspirasyon. Nararapat lamang na
gunitain natin ang lahat ng kanilang nagawang
kadakilaan upang mas lalo nating pahalagahan
at mahalin an gating bayan.
 Ayon sa isang local na iskolar at mananalaysay
“ang pagdakila sa ating mga bayani ay
nangangahulugan ng ating pagkilala sa ipinakita
nilang katapangan at katalinuhan,”
 Ayon sa kinikilalang tao sa edukasyon noong
panahon ng himagsikan na tayo ay binigyan ng
isang tungkulin ng mga bayaning lumaban at
nagdusa para sa ating bayan at iyan ay PAG-
UNLAD.

181.  Ang gurong Pilipino ay tagahubog ng kamalayan
ng mga Pilipino, siya ang isa mahahalagang
taong kinakailangan upang mapanatili at
maibahagi ang tradisyon at mithiin ng ating
bansa.
 Ang mga kontribusyon ng mga bayaning
kanilang naibahagi sa kasaysayan ay nararapat
lamang na ituro at ipagmalaki sa paaralan at
magsilbing inspirasyon sa mga kabataan.
 Ang pambansang layunin natin ay hindi lamang
sa pagtatamasa ng kalayaan at pamumuhay ng
naayon sa iyong gusto ngunit kailangan nating
ipagmalaki, papurihan at paunlarin ang lahing
Pilipino.

182.  Pangalagaan ang sariling atin, mahalin ang sa kung
anong mga bagay na mayroon tayo at wag ng hangarin
ang mga gawain at kaugalian na nasa ibang nasyon.
Mahalin ang iyong sariling lahi at ito’y ipagmalaki.
 Ang ating mga bayani’y gumanap sa kanilang tungkulin
na tayo’y ipagtanggol at pangalagaan laban sa
mananakop noong panahon ng digmaan, ginampanan
nila iyon ng may buong tapang at lakas, naisagawa na
nila ang kanilang tungkulin, ang ating henerasyon
naman ngayon ang may tungkuling pangalaan at
ikarangal ang dignidad na iyon. Mahalin natin ang ating
bayan, ang kultura, tradisyon, mga produkto , mga
taong nasa likod ng ating kalayaan, katutubong
katangian, sama-samang tinig, at hindi sa
pagpapaaliping panggagaya sa mga banyaga.

183. XI.
Paggawa at Yamang
Pambansa
Maging masipag ka. Huwag kang
matakot at huwag mong ikahiya
ang paggawa. Ang paggawang
mapakinabang ay nagbibigay-daan
sa katatagan sa kabuhayan at
nagdaragdag sa kayamanan ng

184.  Maging masipag ka. Huwag kang matakot at
huwag mong ikahiya ang paggawa. Ang
paggawang mapakinabang ay nagbibigay daan
sa katatagan sa kabuhayan at nagdaragdag sa
kayamanan ng bansa.
 Mga halimbawa ng mga pilipinong may abang
pinagmulan na nakpagimpko ng malaking
kayamanan bunga ng kanilang kasipagan.

185.  Jose Acosta
- Nagkaroon ng malalawak na lupain at
nagiwan ng pamana sa pinakamalaking
yaman sa Ilocos Norte.
- Lagi niyang sinasabi, “ Sapagkat kapag
ang isang tao ay di gumagawa, ang lupain ay
magbubunga lamang ng mga damo at tinik”.
 Escolastico delos Santos
- Mula sa Nueva Ecija na halos walang
wala.ngunit makalipas ang 15 taon ng
pagsisikap ay nagkaroon siya ng di kakaunting
kayamanan.

186. - Nagkaroon siya ng 500 ektarya ng
palayang naglalaman ng tatlumpu’t libong
kaban ng palay.
- Isang bahay na yari sa iskombro na
nagkakahalaga ng labimpitong libong piso.
- Mga 300 kalabaw at 800 baka at isang
taunang kitang mula sa dalawampu at
dalawampu’t limang daang piso.
 Esteban Manalo
- Mula sa Rizal, na yumaman sa
pamamagitan ng pagpapalago ng maliit na
negosyo sa pag-aalaga ng pato ay nagpamalas
ng tiyaga, sipag, at pagmamahal sa gawain.

187. - Ginawa niya ang magagaan na Gawain
upang makatipid na dapat sana ay iuupa niya
sa iba.
- Pinagtatrabhao niya ang kanyang mga
anak kapag bakasyon upang masanay sa
paggawa.
 Hen. Miguel Malvar
- Tanyag na mapanghimagsik na bayani
na nagpamalas ng ng paggawa sa kanyang
pribadong buhay.
- Sinabi ni Villamor : “mula sa pagkabata
, ay nagpamalas na siya ng pagmamahal sa
paggawa sa pamamagitan ng pananakate ng
damo na ipinapasan sa kanayang balikat upang
ipagbili sa bayan.

188. - Sa panahon ng bakasyon, hindi nya
sinayang ang oras sa pagaaliw kundi
ginamit nya ito sa pamimili at pagbibili ng mga
bagay bagay at ang tinubi nya ay
binigay nya sa kanyang ina.
- Nagalaga din sya ng manok upang
lalong maging kapakipakinabang ang
kanyang hanap buhay.
- Iniukol niya ang kanyang panahon sa
pagsasaka at sa pangangalakal. Kayat
nakapagiwan sya sa mga anak ng
malalaking taniman nung siya ay namatay.

189.  Isidro dela Rama
- Mula sa Iloilo na nagsimulang kumita
ng ikabubuhay bilang isang kawani sa isang
bahay kalakal.
- Nang makatipon ng kaunting puhunan,
nagging abala siya sa pakikipagkalakalan.
Nagbukas ng maraming tindahan.
- Nagpundar ng maliliit na plantasyon at
hacienda.
- Bumili ng isang barko at nagawang
nakapagtipon ng kayamanang
nagkakahalagang dalawang milyong piso.

190.  Kapitan Luis Yangco
- Mula sa Cavite na isa sa
pinakamayamang Pilipino sa kanyang panahon.
- Nagsimulang magtrabaho sa gulang na
labintatlo at nakapagpundar ng mliit na barko
na ginamit nya sa pakikipagkalakalan sa
mga Muslim sa gulang na labinlima.
- Nakapagbukas siya ng tindahan,
nakapagpundar dinsiya ng madaming
gabara.
- Napangasiwaan niya ang pagkakarga at
pagbababa ng lakal sa baybay dagat at mga
barkong pangkaragatan na dumadaong sa
piyer ng Maynila at Ilog Pasig.

191.  Gregorio Araneta
- Kilalang iskolar at hurista pagkatapos
na maglingkod sa tao. Una bilang kalihim ng
katarungan sa Republika ng Malolos, at ng
lumaon ay mahistrado sa kataastaasang
hukuman sa panahon ng mga Amerikano.
- Nagbukas sya ng opisina ng batas at
nakipagkalakalan.
- Nag-iwan siya sa kanyang mga anak ng
kayamanang nagkakahalagang dalawang
milyong piso.

192.  Jose De Leon
- Mula sa Pampanga isa pang milyonaryo
na nagsimula ng may sapat na pinansiyal
ngunit dahil sa kanyang sipag at talino sa
negosyo ay nagawa niyang palaguin ang
kanyang katamtamang puhunan.
Hanggang umabot sa dalawamput limang
milyong piso.
 Enrique Mendilla
- Tagapagtatag ng Institute Burgos, at
kasamang tagapagtatag din ng Liceo ng
Maynila

193. - Sumulat ng mga lathaing edukasyonal.
- Nagtayo ng isang lingguhang
pahayagan at nakibahagi sa kilusang
pampulitika.
 Mariano Jhocson
- Nagtatag ng Colegio Filipino sa National
Academy na umunlad at naging National
University.

194.  Felipe Calderon
- Sumulat ng burador ng konstitusyo ng
Malolos at nagtatag ng Colegio del Derecho.
- Isa din siyang mananananggol sa
panahon ng Amerikano.
- Manunulat at miyembro ng komiteng
sumulat ng Kodigo Penal ng 1904.
 Clemente Jose Zulueta
- Manananggol at tagapamahayag na
nagkamit ng katanyagan bilang
mananalambuhay at mananalaysay dahil sa

195. kasaysayang kanyang natipon sa panahon ng
himagsikan at dokyumentong nauukol sa
PIlipinas.
 Manuel Artigas
- Iniiwasan niya ang kahit anu mang uri
ng buhay panlipunan at kasayahan.
- Nagtipun ng makasaysayang lathlai at
talambuhay ng hindi humihingi ng tulong
sa iba.

196.  Analecto Del Rosario
- Isang kilalang kimiko na sa pananalita
ng sumulat nng kanyang talambuhay ay
naisagawa sa loob ng labin dalawang taon na
maaaring gawin ng isang pangkaraniwang
tao sa loob ng lahating daang taon.
- Nakamit niya ang titulong Batsilyer en
Artes mula sa Ateneo De Manila, “Nota
Maxima”, sa gulang na labing anim ng na
taong gulang.
- Ipinagpatuloy niya ang kanyang
pagaaral sa Unibersidad ng Santo Tomas,
kasabay sa pagsuporta sa kanyang lumpong ina.
- Siya ay naging pribadong surbeyor.

197. Nakatapos siya ng Parmasiya noong 1888.
- Sa gulang na tatlomput apat, naging
abala siya sa mga gawaing kaugnay ng linya
ng kimika.
- Naging propesor ng analytical chemistry
sa kanyang pinagtapusang paaralan. Ang
pagiging Vocal Parmaceutiko dela Junta
Inspectoria y Administradora dela Carcel de
Bilibid.
- Nahirang siya bilang direktor ng
bagong tatag na Analytical Laboratory ng
Manila.

198. - Natalo niya ang mga kilalang espanyol
na nakipagkumpetisyon kabilang na ang
kanyang propesor sa Unibersidad ng Santo
Tomas na si Don Gregorio Olea y Cordob
- Siya ay taong may malawak na
kaalaman at kasipagan na karapat dapat
sa lahat ng papuri.
 Dr. Potenciano Guanzon
- Isa sa pinakamahusay na siruhanong
itinanghal sa Pilipinas.
- Pinuri siya ng Unibersidad ng Pilipinas
sa kanyang sipag at tiyaga.

199.  Simula pa noong unang panahon masasabi na
ang mga Pilipino ay hindi tamad.
Ayon kay:
MANUEL A. ROXAS
 Ang kakulangan n gating pambansang kita at
produksyon ang kadahilanan kung bakit mababa
ang paggawa ng mga Pilipino.
JOSE RIZAL
 Ang paniniwala sa himala ang pinagmumulan ng
katamaran subalit hindi tama dang mga Pilipino
bago pa ipinakilala ang mga himala.

200. TAVERA
 Ang maling konsepto sa kaligayan ang
pangunahing dahilan kung bakit ang mga
Pilipino ay hindi nakakakuha ng kakontentuhan
sa buhay na nagiging dahilan ng katamaran.
CAMILLO OSIAS
 Ang isilang na dukha ay hindi kahihiyan subalit
nararapat lamang na magsumikap upang
mapabago ang kalagayn ng pamilya at buhay.
 Huwag hayaang kumalam ang sikmura dahil
lamang sa katamaran.

201. EMILIO JACINTO
 Ang nahihiya sa paggawa ay karaniwang
humahantong sa lusak.
 Sinumang umiiwas sa magugulong buhay
,masasamang bisyo at pagkabagot ay
nakakatagpo ng libangan sa paggawa ay
nagiging malakas,maunlad at masayahin.
ANDRES BONIFACIO( mula sa akdang: MGA
KATUNGKULAN NG MGA ANAK NG BAYAN)
 Kasipagan sa pagsisikap kumita ay tunay na
pagmamahal sa sarili,sa asawa,sa mga anak,sa
mga kapatid at sa mga kababayan.

202. EDITORIAL PHILIPPINES HERALD, HULYO 1940
 Sa paggawa nakasalalay bang ating kaligtasan
ngunit tayoy hindi nararapat masiyahan nsa
pagsasabi lamang nito.
 Ililis an gating mga manggas at simulan natin
ang paggawa.

203. XII.
Pagtitiwala sa
Sariling Kakayahan
at Pagtitiyaga
Umasa sa iyong sariling
pagsisikap, sa iyong sariling
kaunlaran at kaligayahan. Huwag
kang masisiraan ng loob agad.
Magtiyaga ka sa pagsasakit sa
iyong hangaring hindi labag sa

204.  Ang kahirapan ay hindi hadlang sa
pagtatagumpay ng ating makatwirang mga
panagrap kung tayo’y magpupunyagi.
Pinagkalooban ng Maykapal ang bawat isa ng
sariling kakayahang dapat paunlain sa abot ng
ating makakaya.
Mga Halimbawa:
 Apolinario Mabini
Isinilang na maralita‚ kulang sa salapi para mag-
aral‚ madalas huminto sa paga-aral ngunit
natapos niya ang pagkamanananggol dahil sa
pagsisikap‚ paninindigan at pagtitiis

205. - Tumangi sa tulong ng kanyang mga kakilala
sapagkat naniniwala siya na ang isang tao
ay dapat tumindig sa sariling paa
- Naging tagapayo ni Aguinaldo‚ Utak ng
Himagsikan‚ at Punong Ministro ng Kataas
taasang Hukuman
 Ignacio Villamor
- Maralita‚ nagpatala sa seminaryo ng Vigan
bilang “Agraciador” sapagkat hindi siya kayang
tustusan sa pagaaral ng kanyang mga
magulang
- Pumasok bilang katulong habang nagaaral sa
Letran at katulong sa pagkatatag ng
Unibersidad Literaria de Malolos at Liceo de
Manila

206. - Naging miyembro sa Kongreso ng Malolos at
nahirang na pangulo ng Unibersidad ng
Pilipinas at sumulat ng aklat na “Industrious
Men” na nagpapahala sa sariling kakayahan‚
pagtitipid‚ kasipagan at pagtitiyaga
 Rizal
- Dumaan sa maraming paghihirap at
pagpapakasakit na nagpatibay sa kanyang
kalooban at nagpatayog sa kanyang kaisipan
dahil ditto ay natapos niya ang dalawang
akdang pampanitikan na nagpatanyag sa
kanya sa buong daigdig
- Hinarap niya ang di maiiwasang pangyayari
at landas ng kamatayan

207. Mga Payo at Aral:
 Mariano Pamintuan
“Huwag humingi sa iba ng iyong kailangan;
kunin mo ito sa pamamagitan ng iyong sarili.”
 Graciano Lopez Jaena (sulat kay Rizal mula
Berlin noong Marso 16‚ 1887)
“Nakita natin samatwid‚ na wala tayong
maaasahan sa mga may kapangyarihan;
kailangang umasa tayo sa ating sariling
kaunlaran at pagbabagong buhay.”

208.  Marcelo H. del Pilar (bilang pipuno ng mga
repormista)
“Huwag tayong magbantulot kahit na
makatagpo natin ang mga balakid at tinik sa
daan. Gaano na lamang ang ganitong pagtitiis
kung ihahambing sa malaking kasawian n gating
bayan?”
 Tavera
“Ang paghingi ng pabor‚ panunuyo‚
pagtatangi-tangi‚ pagbibigay ng proteksyon‚
karangyaan‚ pagkiling‚ pagsunod sa hilig ng
katawan ay kasalungat n gating pagkaunawa sa
Dakilang Lumikha na may pagpapahalaga sa
kabihasnan‚ na may hangaring makatao‚ na dili
iba ang katarunagan.”

209. XIII.
Puspusang Paggawa
at Pagkamaagap
Gampanan mo ang iyong gawain
nang masaya, lubusan at mabuti.
Ang gawaing masama ang
pagkakagawa ay masama pa sa
gawaing hindi tapos. Huwag mong
ipaubaya bukas ang magagawa mo

210.  Mga Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng
Bayan ni Andres Bonifacio:
“Makakamtan ang lahat ng mabubuting hangarin
sa pamamagitan ng kahinahunan, katapatan,
katwiran at pag-asa sa lahat ng mga gawain at
kilos.” (Ikaapat na alituntunin)
 Kartilya ng Katipunan ni Emilio Jacinto:
“Huwag mong sayangin ang panahon; ang
yamang nawala ay maaaring maibalik; ngunit
ang panahong nasayang ay di na muling
maibabalik.”

211.  Liham ni Rizal kay Ferdinand Blumentritt mula
Brussels, Hulyo 5, 1890:
“Huwag mong ipaubaya bukas ang
magagawa mo ngayon.”
(Isang paraan ng pagtawag ng pansin sa
pamahalaang kastila upang isakatuparan
agad ang mga pagbabago sa pamamahala
sa Pilipinas bago mahuli ang lahat.)

212.  Marcelo del Pilar
- Napilitan mamuhay sa Espanya at tinulungan
ng mga mapagkawanggawang kaibigan. Naglilis
siya ng mga manggas at malugod na tinanggap
ang tungkuling iniatang sa kanya na naging
dahilan nang maaga niyang kamatayan.
- Hindi niya nalalaman ang kahulugan ng
pagkabalam at hindi niya pinabayaan ang
anumang pagkakataon upang tuligsain ang mga
kaaway ng anyang bayan sa pamamagitan ng
talas ng kanyang panitik at hagupit ng mga
pagkutya.

213.  Edilberto Evangelista
- Unibersidad ng Ghent- Inhinyero Sibil
 Nataas sa ranggong heneral na mamumuno
sa pangkat ng mga inhinyero.
 Gumawa siya ng mga kanal sa iba’t ibang
lugar ngunit di niya nakuhang tapusing ang
kanyang mga balak nang siya’y sinamang-
palad sa labanan sa tulay ng Zapote
(2/17/1897)
 Rev. Dr. Pedro Pablo Pelaez
Nagtamo siya ng mga sumusunod na antas ng
karunungan: Bachelor of Arts, Bachelor of
Sacred Theology, Licentiate in Sacred Theology
at Doctor of Sacred Theology.

214.  Pari>deacon> canonigo> magistral> kalihim ng
Arsobispo> katulong na racionario, racionario,
examinador sinodal, canonigo menitenciario>
naging kasamang delegado ng Banal na
Krusada> ingat-yaman at hukom apostoliko ng
Archbishopric, hanggang maging Vicario
Capitular na katumbas ng pansimbahang
gobernador ng Pilipinas.
 Mangangaral, propesor ng metapisika, miyembro
ng komiteng pinili ng Gobernador heneral na
maghanda ng mga reporma sa edukasyon,
tagapagtatag at editor ng El catolico Filipino at
naglathala ng mga akda sa La Generacion.

215.  Pinakadakila niyang pangarap ay ang
Pilipinasyon ng mga lokal na parokya at nang
mabigo ang kanyang protesta laban sa
maharlikang utos 9/10/1861 na magaalis ng
mga parokya sa mga paring Pilipino, sinuway
niya ang utos sa pamamagitan ng paglalagay ng
mga paring Pilipino kapag nagkaroon ng mga
bakante sa Archbishopric ng Maynila.
= Dr. Jose Burgos, Padre Gomez at Zamora

216. Paggawa
“Ang paggawa ay isang handog sa sangkatauhan
sapagkat ito’y gumigising at nagbibigay ng lakas
sa kaisipan, kakayahan, at katawan na lubhang
kailangan para sa pag-unlad sa buhay.
Sa banal, isinalaysay rito na ang paggawa ay isang
parusang iginawad ng Diyos kay Adan dahil sa
pagtikim niya ng bawal na prutas at ang
parusang ito ay namana natin.
Ito ay maling paniniwala at laban sa pita ng
Diyos, at mula rito’y umusbong ang maling
paniniwala ng tao na ang paggwa bilang
kaparusahan ay mabigat na pagpapakasakit

217. “Sa ganitong dahilan, marami ang nahihiyang gumawa,
ang mayayaman, ang mga makapangyarihan, at ang
mga may pinag-aralan na palalong ipinamamarali ang
kaginhawahan nila sa buhay o kariwasaan.”
“Ang anumang kapaki-pakinabang, ang anumang
makapagpapagaan ng buhay ay dapat nating itaguyod
sapagkat ito’y magagandang bunga ng ating pagsisikap.”
“Siya na buong pagsisikap na lumalayo sa buhay na walang
kaayusan, masasamang hilig at kabagut-bagot ay
makatatagpo ng libangan sa paggawa at nagiging
malakas,

218. XIV.
Mga Tungkulin at
Katarungan
Panlipunan
Umabuloy ka sa kagalingan ng
iyong pook na tinatahanan at
tumutulong sa pagpapaunlad ng
katarungan panlipunan. Hindi ka
nabubuhay sa iyong sarili at sa
iyong angkan lamang. Bahagi ka ng
lipunan na pinagkautangan mo ng
mga pananagutan.

219.  Ang isang nilalang ay hindi nabubuhay
para sa kanyang sarili lamang at sa
kanyang mga kaanak sapagkat ika’y
bahagi ng lipunan na pinagkakautangan
mo ng pananagutan.
 Sinabi ni Emilio Jacinto na “ Lahat ng tao’y
pantay-pantay. Iisa ang pinagmulan ng
lahat. Ang wika ni Kristo: pantay-pantay
kayong lahat; kayo’y magkakapatid”

220.  Ipinahayag ni Rizal na “ Lahat ng tao’y isinilang
ng pantay-pantay; hubo’t hubad, walang mga
bigkis. Nilikha ng Diyos ang tao hindi upang
maging alipin; o pinagkalooban niya ng talino
upang linlangin ng iba. Hindi kahangalan ang
tumutol mamanginoon sa isang kapantay,
linangin ang katalinuhan at gamitin ang mga
katwiran sa lahat ng mga bagay. Hangal ang
isang taong ginagawang diyos ang sarili , na
malupit sa kapwa at nagsisikap na mapasunod
sa kanyang mga kapritso, ang lahat ng
makatwiran at makatarungan”.

221.  Artikulo XII, Seksyon 2- Ang mga lupang
ginawang pastulan, nang hindi hihigit sa
dalawang libong ektarya ay maaaring
paupahan sa isang tao, pribadong
korporasyon, o samahan.
 Artikulo XII, Seksyon 3- Ang sukat ng
pribadong lupain pansakahan na maaaring
mabili at panatilihin ng mga tao,
korporasyon o samahan ay maaari ring
takdaan ng batas.

222.  Artikulo XII, Seksyon 6- Ang pagmamay-
ari ng malilit na lupain ay makatutulong sa
pang-madlang katahimikan, kaayusan at
paggalang sa batas. Higit pa sa rita, ang
Estado, para pambansang kapakanan at
depensa ay maaaring magpatayo at
mangasiwa ng mga industriya,
transportasyon at komunikasyon at
makaraang mabayaran ng makatwirang
halaga ay ilipat ang pagmamay-ari sa
paglingkurang- bayan at ibang mga
pribadong negosyo ng pangangasiwaan
ng pamahalaan.

223.  Ang panukalang Batas ng mga karapatan
ay naging karagdagang ng alitutunin ng
katarungang panlipunan- “walang taong
maaaring bawian ng buhay, kalayaan, o
ari-arian ng hindi naayon sa batas o
kaya’y walang taong dapat pagkaitan ng
pantay na pangangalagang mga batas”. At
“ang walang bayad na paglapit sa
hukuman ay hindi dapat ipagkait sa
sinumang tao dahil sa karalitaan nito”.
 Ang pangunahing pundasyon ng
pamahalaang pangmadla ay ang mga tao.

224.  Kung walang pagtitiwala, may maling
Gawain o kawalan ng katapatan ay walang
pangmadlang pamahalaan ang
makakaasang mabubuhay at mananatili.
 Higit sa lahat tungkulin nating tumulong
sa pagpapalaganap ng katarungang
panlipunan upang ang bawat Pilipino ay
magkaroon nag pagkakataon sa
pamamagitan ng paggawa na makamit
ang kanyang mga pangangailangan.

225. Pagtangkilik,
Pagkamakabayan sa
Kabuhayang
Pambansa
Ugaliin mo ang paggamit ng mga
kasangkapang yari sa Pilipinas.
Tangkilikin mo ang mga ani at
kalakal ng iyong mga kababayan.

226.  Binibigyang diin ng ating mga ekonomista na
dapat nating tangkilikin ang mga sariling
produkto o ang mga bagay na likha ng ating
mga kapwa Pilipino na gawa sa ating mga likas
na yaman.
MGA HALIMBAWA:
1. Ramon Ongpin
Hindi siya gumamit ng ibang kasuotan
maliban sa simpleng barong tagalog at sa
kanyang kamatayan ay hiniling niyang bihisan
ng kasuotang Pilipino.

227. 2. Lorenzo Guerrero
Inutusang gumamit ng Amerikanang
Europeo sa okasyon ng pagbibigay parangal sa
kanya ng medalya ng pagkilala ng Pamahalaang
kastila dahil sa ginawa nyang paglilingkod nang
magkaroon ng epidemya ng kolera noong 1882,
ngunit kanya itong sinuway at nagsuot ng
pechera.
Tunay na mapagmahal sa katutubo at
sariling atin at ipinamalas niya ito nang tuligsain
niya ang lupong tagahatol sa pagkakaloob nito
ng unang gantimpala sa isang pabrika ng
sigarilyong lokal na pinamumuhunanan ng isang
dayuhan bilang pinakamasining na karosang
lumahok sa Araw ni Rizal.

228. Nauunawaan niya ang pangangailangan ng
pagtatangkilik sa mga kalakal ng ating bansa
bilang paraan sa katiyakan ng pag-unlad ng
ekonomiya.
Dekalogo ng National Economic Protectionism:
1. Pakamahalin mo ang sariling iyo ng higit sa
lahat.
2. Igalang mo ang kalakal, industriya at
komersiyo ng iyong bansa.
3. Mag-isip at kumilos ka bilang isang Pilipino
sa mga paksang pang-ekonomiya.

229. 4. Iwasang gumamit ng gawang banyaga kung
mayroon din lamang tayo nito.
5. Tangkilikin ang pangangalakal ng iyong mga
kababayan kaysa ng mga dayuhan.
6. laging isaisip ang ganitong dakilang
katotohanan: maralita ang bansang walang
pamana.
7. Pagsumikapan mong mapasakamay ng mga
Pilipino ang kayamanan ng bansa ay pabayaang
ang naturang kayamanan ang magsilbing haligi
ng ating pagkabansa.
8. Tulungan mong mapataas ang kalagayan ng
mga manggagawa at ng iyong kadugo at laging
sundin ang utos ng magtulungan ang
magkapatid.

230. 9. Ipakita ang pagtangkilik sa gawa at hindi sa
salita.
10. laging maging matatag at malakas sa
pagsasagawa ng ganitong katangian.
Manahimik kung ikaw ay mahina at isapuso.

231. XVI.
Pangangalaga sa
Pamana sa Atin
Gamitin mo ang ating mga likas na
kayamanan at panatilihing sa
kapakanan ng hinaharap na salin
ng lahi. Iyan ang dakilang pamana
ng ating bayan. Huwag mong
ipagbili ang iyong
pagkamamamayan.

232.  Gamitin mo at paunlarin ang ating mga likas na
kayamanan (bumubuo sa mga pamanang hindi
makukuha sa mga mamamayan) at panatilihin
sa kapakanan ng hinaharap na saling lahi. Iyan
ang dakilang pamana n gating bayan. Huwag
mong ipagbili ang iyong pagkamamamayan.
 Likas na mayaman ang ating bansa sa mga
likas-yaman katulad ng zinc, asbestos, carbon at
ginto
 Mayaman ang ating mga lupang sakahan na
angkop sa pagtatanim ng ibat ibang mga
produkto at halaman.

233.  Pebrero 7, 1781, nagtalumpati ang isang
Gobernador heneral ng Espana sa Sociedad
Economica de Amigos del Pais na itinatag
alinsunod sa utos na nananawagan sa mga local
na talent na ilaan ang sarili sa pangkabuhayang
pagpapaunlad ng kapuluan.
Mga Tungkulin natin:
 Hanapin ang mga likas yaman na ito.
 Linangin para sa ating ikabubuti at ikauunlad.
 Gamitin ng nararapat.
 Pangalagaan ang ating lupaing bayan at likas
yaman.
 Bantayan ang likas yaman mula sa mga
mapagsamantalang dayuhan.

234.  Artikulo XII, Seksyon 5
Nagsasaad na ang lahat ng likas yaman ng
bansa, sa lupa, katubigan at himpapawid ay
pagaari ng estado. Ang pagpapayaman,
paglinang at pagamit nito ay itinatakda sa
mamamayan ng Pilipinas o sa mga korporasyon
na ang animnapung persyento ng puhunan ay
pag- aari ng naturang mamamayan.

235.  Pambansang Kapulungan ng Batas
Commonwealth Bilang 108:
“Isang Batas na Magpaparusa sa mga
Gawaing Pag-iwas sa mga Bats sa
Pagnanasyonalisasyon ng mga Tiyak na
karapatan , Prankisa o Prebilihiyo.”
- ang batas na ito ang nagpaparusa sa
sinumang mamamayan ng Pilipinas na
nagpahintulot na gamitin ang kanyang pangalan
o pagkamamamayan sa layuning makaiwas sa
anumang itinatadhana ng Saligang Batas upang
matamsa ng karapatan, prankisa o prebiliheyo.

236. Katapusan