1. İnklüziv sosial siyasətin inkişafı:
məcburi köçkün və əlilliyi olan
uşaqların təhsili
Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi
Siyasət bölümü
Sosial Siyasət İnkişafı Mərkəzi
Ülviyyə Mikayılova, Elmina Kazımzadə, Aynur Nəbiyeva, Vitaliy Radksiy

2. Sosial təcridetmə
“Sosial təcridetmə cəmiyyətin ayrılmaz hissəsi olan
məhrumiyyət prosesləri daxil olmaqla (və bu
proseslərə cəmlənərək) cəmiyyəti dərk etmə üsulu”
-de Haan, 2000
1) Çoxölçülülük
2)Səbəbolma (necə və niyə)
– “bir qrupu daxil, digərlərini isə təcrid edən” qarşılıqlı
münasibətlər, proseslər, iştirakçılar və institutlar
-de Haan, 2000

3. Sosial Təcridetmə: Məcburi köçkünlərin
vəziyyəti haqqında nə deyə bilərik?

4. Fərqli kimlik və Stiqma
• “Baxmayaraq ki, bizim məktəblər çox
gözəldir, amma "qaçqın məktəbi"adı altındadır.
Ona görə də yaxşı oxuyan uşaqlarımız da
litseylərdə təhsil almaq üçün çıxır. Bizdə qalan
uşaqlar isə zəif intellek səviyyəsinə malik olan
uşaqlar olur.” (FQD, 2011-ci il)
• “Yaxşı gənc müəllim iş seçərkən heç vaxt
ənənəvi məktəbi buraxıb qaçqın məkəbində
işləməz.” (Müsahibə, 2011-ci il)

5. Fərqli Xidmətlər
• “Bizi Sumqayıt məktəbləri ilə müqayisə
edirlər, amma bu düzgün deyil. Çünki, o
məktəblərdə oxuyan uşaqların valideynləri
imkanlıdır və məktəbə də kömək edirlər.
Üzərimizdə köçkün statusu var deyə
məktəbimizə gələn şagirdlər azalır.”
(FQD, 2011-ci il)

6. Məcburi Köçkünlər Əlverişsiz
Şəraitdədirlərmi? Statistik Müzakirə
• Əlverişsiz şəraitdə olanların milli orta göstərici ilə
müqayisəsi
1
3 Unversitetə Qəbul Göstəriciləri, 2012
0.9
0.8
0.7
0.6
National Average
0.5
0.4
IDP Average
0.3
0.2
0.1
0
% Hsgrads receiving diploma
% Hsgrads applying to univ. % Hsgrads admitted

7. TQDK Bal Bölgüsü, 2012
0.4
0.35
IDP
0.3
Distribution (%)
0.25
0.2
National
0.15
0.1
0.05
0
0-100 100-200 200-300 300-500 500-700
TQDK imtahan civarı

8. Qubadlı: Bakı və Sumqayıtdakı
məktəblər
2 universitetə qəbul göstəricisi
1.0
0.9
0.8
0.7 Qubadli schools in
0.6
Baku
0.5
Baku Schools
0.4
0.3
0.2
0.1
0.0
% w/ HS diploma applying to university
% w/HS diploma accepted to university

9. 2 Universitetə qəbul göstəricisi, 2012
1
0.9
0.8 Qubadli IDP schools
0.7
in Sumgayit
0.6
0.5
Sumgayit City Schools
0.4
0.3
0.2
0.1
0
% w/ HS diploma applying to university w/HS diploma accepted to university
%

10. Bakıdakı Məcburi Köçkün Məktəbləri
Bakıda yerləşən Qubadlı, Şuşa və Füzuli
məktəblərinin müqayisəsi, 2012
1
0.9
0.8 Baku Average
0.7
National Average
0.6
0.5
Qubadli schools in Baku
0.4 (10 schools)
0.3 Susa schools in Baku (13
schools)
0.2
Fuzuli schools in Baku
0.1 (10 schools)
0
% w/ HS diploma applying to university w/HS diploma accepted to university
%

11. Yekun
Məcburi köçkün və qeyri-məcburi köçkün
tələbələrin təhsil nəticələrini müqayisə
etmək üçün daha əlavə göstəricilərə və
məlumata ehtiyac var.
Sosial təcridetmə Azərbaycanda məhrumiyyət
və bərabərsizliyə baxışın yeni tərzini irəli
sürür.

12. Əlilliyi Olan Uşaqların (ƏOU) Milli İnsan
Kapitalında Mövqeyi: Milli İnkişaf Siyasəti
Üzrə Dövlət Sənədlərinə Baxış

13. Tədqiqat Sualları
• ƏOU milli insan kapitalına daxildirmi?
• Nə ƏOU-ın təcrid olunmalarına aparır və bu
proses necə baş verir?
• Maneələr necə aradan qaldırıla bilər?

14. Milli İnkişaf Siyasətlərində Sosial
İnklüziya
Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış İnkişaf Konsepsiyası:
“İnsanların bütün hüquq və azadlıqlarının tam təmin
olunması”
2008-2015 AR-da Yoxsulluğun Azaldılması və Davamlı
İnkişaf Dövlət Proqramı: "Əlillərin, sağlamlıq
imkanları məhdud uşaqların sosial-müdafiəsi
tədbirlərinin həyata keçirilməsi "
2011-2015 BMT İnkişafa Yardım Çərçivə Sənədi:
“Keyfiyyətli səhiyyə, təhsil və sosial müdafiə
xidmətlərinə təkmilləşdirilmiş və bərabər
müyəssərlik”

15. Statistik Göstəricilər
• Əlilliyi olan şəxslərin (ƏOŞ) məşulluqdan
təcrid edilməsinin dünya ÜDM-da itki
göstəricisi: 1.37- 1.94 trn. $ (BƏT)
• Azərbaycanda 16-64 yaş arası ƏOŞ arasında
işsizlik:74% (UNİCEF)
• Azərbaycanda əmək fəaliyyətində olan ƏOŞ
payı: 2001-2010-cu illər ərzində 8.8%- 6.7%
(DB)

16. Qiymətləndirmə Məsələləri:
Rəsmi Statistikada ƏOU
• AR Təhsil Nazirliyi – 48,500
• Uşaq Hüquqları üzrə Azərbaycan QHT
Alyansı - 56,000
• AR Dövlət Statistika Komitəsi - 61,693

17. ƏOU Təhsil Hüququ (2011/2012
tədris ili)
1% 10%
internat və xüsusi təhsil
müəssisələri
15% evdə təhsil
heç bir təhsil
74% ümumi təyinatlı təhsil
müəssisələri

18. Əlilliyin Tibbi Modeli
“Valideynlər… bu sistemlə [inklüziv təhsil] tanış
olmadıqlarına görə [qorxurlar.] Bəzən
valideynlər uşaqlarını dərsə buraxmaq
istəmirlər və evdə təhsilə üstünlük verirlər
ki, uşaqları göz qabağındadır.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda müyəssərlik
problemi var.”(Əlilliyi olan şəxslərin hüquq
müdafiəsi sahəsində fəaliyyət göstərən QHT
lideri, 2011-ci il)

19. Bütöv Yanaşma
• “Xüsusi avadanlıqların olmaması böyük
problemlərdən biridir... Evdə təhsilin olması bu
Sovet təhsilindən qalıb. Bu siniflərdə adi
qaydada dərs keçirildiyindən uşaqların
imkanları nəzərə alınmır. Bir sıra bacarıqları
ortaya çıxarılmır.Bunun üçün heç bir alət də
yoxdur.Bu da yuxarı siniflərdə uşaqların dərsə
gəlməməkləri ilə nəticələnir... Demək olar
ki, 10% uşaq 9-cu sinifi bitirir.” (İnklüziv təhsil
sahəsində çalışan QHT
nümayəndəsi, MTTYM, FQD 2011-ci il)

20. Əlilliyin Sosial Modeli
• Əlillik əsasında ayrı-seçkilik edilmədən hər
bir insan hüquqlarının təminatı
• ƏOŞ-ə bərabər imkanların yaradılması:
xeyriyyə təşəbbüsü deyil, başlıca insan
hüququ

21. Yekun
• İnsan kapitalının inkişafı bütün qrupları
əhatə etməlidir;
• Tibbi model inklüziv siyasətə maneədir;
• Sosial model islahatların və dövlət
resurslarının əhəmiyyət kəsb edən
nəticələrini təmin edə bilər.