dewtertee bichij temdegleh

1. ГАХАЙД ТОХИОЛДОХ ХАЛДВАРТ
ӨВЧИНТЭЙ ТЭМЦЭХ АРГА
ХЭМЖЭЭНИЙ ТӨЛӨВЛӨЛТ
2020ОН

3. АГУУЛГА
 Тодорхойлолт
 Гахайд өргөн хэрэглэгддэг нэр томьёо
 Гахайн биологийн онцлог
 Гахайн бие цогцос өсөлт хөгжилт
 Гахайн арчилгаа маллагаа
 Гахайн үүлдэр
 Гахайнд тохиолдох өвчнүүд
 Гахайн байранд тавигдах шаардлага
 Мал эмнэлгийн арга хэмжээ төлөвлөлт

4. ТОДОРХОЙЛОЛТ
 Тэжээвэр гахай нь хөхтөн амьтны аймгийн
салаа туурайтны овогт багтана. Гахайн биеийн
урт нь 150-170 см жин нь 110-140 кг жинтэй юм.
Тарга тэвээрэг авсан үед 180 кг хүрнэ. Эрийг нь
бодон,эмийг нь мэгж,төлийг тоорой гэнэ. Их
азарган гахайг хаван,хамгийн том бодонг
ногтмол бодон, түүний дараа хангал бодон,
хязаалан хадаргаа бодон, соёолон залуу бодон
гэх мэтээр нэрлэнэ. Хоёр настай тооройг ховс,
гурван настай тооройг шавшуурга гэнэ. Зэрлэг
гахай сүргээр амьдардаг тэдний дуртай хоол нь
будааны хаягдал юм.

5. ГАХАЙНД ӨРГӨН ХЭРЭГЛЭГДДЭГ НЭР ТОМЬЁО
 Бэркшир- Сайн чанарын махтай
тэсвэртэй гахай
 Бух – Үржүүлэгт ашиглаж байгаа бүх
насны хөнгөлөөгүй эр гахай
 Үржүүлэг – Нөхөн үржих явц буюу үр
төлөө үлдээх үйл явц
 Хөнгөлөх – Эр гахайны засааг засах
 Бургуй – Үрийн шингэнийг оруулж өгөх
голдоо нүхтэй уян хатан гуурс
 Честерийн цагаан гахай –Урт настай
үүлдэр бөгөөд амархан үрждэг

6.  Эрлийзжүүлэх – Өөр үүлдрийн
гахайнуудыг хооронд нь эвцэлдүүлж
давуу талуудыг нэгтгэсэн сайн үүлдрийн
гахай бий болгох
 Заазлах – Нас нь хөгширсөн үржил шим
нь муудсан гахайг нядлах
 Ариутгал- Өвчин тээгч бохир нянгуудаас
урьдчилан сэргийлэх устгах цэвэрлэгээ
 Торойлох- Торой төрүүлэх үйл явц
 Мэгж – Торойлсон эм гахайг хэлнэ
 Сүүлийг тайрах – Гахай сүүлээ идэхээс
сэргийлэн гахайн сүүлийг тайрах

7. ГАХАЙН БИОЛОГИЙН ОНЦЛОГ
 Гэрийн тэжээмэл бусад мал амьтдаас ялгагдах
биологийн онцлогтой бөгөөд тэжээллэг арчилгаа
маллагаа үржлийн ажлыг сайн зохион байгуулж
чадвал хамгийн их ашиг шим өгдөг салбар юм.
Гахай 1жилд 1мэгжнээс 10-12ба түүнээс дээш
торой хүлээн авах ба жилд 2удаа төллүүлбэл 20-
24 түүнээс дээш торой хүлээн авч дунджаар 18-
аас доошгүй торой бойжуулдаг . Мэгжний хээл
тээх хугацаа богино хээлээ 114 хоног тээдэг тул
жилд 2удаа төллүүлэх боломжтой .Түргэн
өсөлттэй торой эхээс төрөхдөө 800-1.3кг амьдын
жинтэй төрж 2сартайдаа 11-14кг 4-н сартайдаа
27-35кг 8-9сарын настайдаа 80-90кг жинд хүрдэг.

8. ГАХАЙН БИЕ ЦОГЦОС ӨСӨЛТ ХӨГЖИЛТ
Мал амьтны үржил ашиг шимийн
чанарыг дээшлүүлэхэд тэдгээрийн
бие цогцос эрүүл чийрэг байх нь
чухал. Зөвлөлтийн нэрт эрдэмтэн
П.Н Кулешов бие цогцосыг 4-н
хэвшилд хуваажээ. Мөн М.Ф.Иванов
өсөлтийн байдлаар нь 3-н хэвшилд
хуваан үзжээ.

9. Бие
цогцос
Болхи
ЭмзэгНягт
Сийрэг

10. Болхи бие цогцос. Энэ хэвшилд бүдүүн чийрэг
хөлтэй биеийн булчин сайн хөгжсөн зантгар
толгойтой зузаан арьстай хүзүү сэрвээний
дагуу дэл маягийн урт хялгастай гахай багтана
Эмзэг бие цогцос. Энэ хэвшлийн гахай нимгэн
хэврэг ястай мах булчин сайн хөгжиж чадаагүй
шингэн үстэй хотгор нуруутай гахай багтана
Сийрэг бие цогцос. Энэ хэвшлийн гахай
өвчинд хялбархан нэрвэгддэг
Нягт бие цогцос. Энэ хэвшлийн гахайн арьс
нимгэн нягт байх бөгөөд гялтганасан
хялгастай байдаг.

11. ӨСӨЛТИЙН ХЭВШЛҮҮД
• Хавчгар цээжтэй бөгтөр нуруутай урт
шулуун хоншоор бүх бие нь хялгасаар
бүрхэгдсэн байдаг.
Удаан
өсөлттэй
• Хэт түргэн өсөлттэй гахайн бие жижиг
байдаг 1нас хүртлээ маш эрчимтэй
өсдөг.
Хэт түргэн
өсөлттэй
• Орчин үеийн ихэнх үүлдэрийн гахай
багтдаг өсөлт нь 32сарын настайдаа
гүйцдэг бөгөөд бордсон гахайн амьдын
жин 6-7сартайдаа 90-100кг-д хүрдэг.
Дундаж
өсөлттэй

12. ГАХАЙН АРЧИЛГАА МАЛЛАГАА
 Гахайг зөв тэжээхэд тавигдах гол нөхцөл нь хоол
тэжээл ундлах ус цэвэрхэн байлгах юм.
Гахай тэжээхэд анхаарах зүйлс : Үүнд
 1- Өвчнөөс сэргийлэх эрүүл ахуйн асуудал
орчны ариун цэвэр байр хороог сэлгэх
зөөвөрлөх
 2- Гахай тэжээх газар нь өндөрлөг бөгөөд хуурай
нөмөр ээвэр газрыг сонгоно.
 3- Ус элбэг сайн чанарын устай газрыг сонгох
 4- Хөрс шороо нь чанарлаг нэвчилт сайн өвчний
бактери халдварлаагүй байх.

13. ГАХАЙН ҮҮЛДЭР
Тахир соёотын эрлийз гахай
Алаг махтай
Кемеровын гахай
Мах -Өөхний
Эстоний том цагаан гахай
Өөхний

14.  Бэркшир
 Честерийн цагаан гахай
 Дурок
 Хемпшир
 Лейндрэйс
 Цэвэр үүлдэр
 Толбот гахай
 Ёоркшир үүлдрийн
гахай

15. ГАХАЙНД ТОХИОЛДОХ ӨВЧНҮҮД
 Халдваргүй өвчин
Бодис солилцооны
өвчин
/ Макро Микро элемент
Элдэв хордлого
/ Давсны хордлого /
Амьсгалын замын
өвчин
/ Бронхит /
 Халдварт өвчин
 Цусан халдварт
Гахайн мялзан /

16. ГАХАЙН БАЙРАНД ТАВИГДАХ ШААРДЛАГА
 Гахайн байрыг барихдаа гол горхины доод талд нийтийн
орон сууцнаас 300-500метрийн зайтай газрыг
сонгох.Гахайн тэжээлийн онгоцыг мод ба зэврэхгүй
төмрөөр хийх бөгөөд гахайн нас хүйсийг харгалзан
тэжээлийн онгоцийн уртын хэмжээг тогтооно.
Нэг толгойд оногдох тэжээлийн онгоцны хэмжээ
Төрөл Тэжээлийн
онгоцны урт
Өргөн см Өндөр см
Амсар Ёроол Урд тал Ар тал
Бодон мэгж 40-60 30-45 20-30 20-25 28-35
2-4с торой 20-30 20-28 17-19 13-18 13-18
Хөхүүл торой 13-28 28-31 20-23 10-13 10-12

17. МАЛ ЭМНЭЛГИЙН УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ АРГА
ХЭМЖЭЭ ТӨЛӨВЛӨЛТ
 Тэжээл ус гахайн байр тэжээлийн онгоцны
ариун цэврийг өдөр бүр тогтмол шалгаж
гахайн аж ахуйн ариун цэврийн шаардлагын
дагуу арга хэмжээ авч байвал зохино. Гахайн
байранд үхсэн гахайг задалж үзэхийг
хориглоно. Үхэж хорогдсон гахайг задлах
устгах ажиллагааг тусгай байранд
явуулна.Халдварт өвчнөөс урьдчилан
сэргийлэх тарилгыг тогтоосон графикийн
дагуу хийлгэхээс гадна улирал бүр туулгаж
байх.

18. МАЛ ЭМНЭЛГИЙН УРЬДЧИЛАН СЭРГИЙЛЭХ АРГА ХЭМЖЭЭ
ТӨЛӨВЛӨЛТ / СХЕМ /
№ Гахайн нас
хүйс
Авах арга хэмжээ Хэрэглэх бодис ба арга
1 Эхний 1
хоногтой
Сүүл тайрах Сүүлийг угаас нь 1см үлдээн
тайраад иодын ханд түрхэнэ
2 5-15
хоногтойд
Эндемик өвчнөөс
урьдчилан сэргийлж
Селен 0.1-0.2мл-ээр булчинд тарих
3 16-20
хоногтойд
Торойг хөнгөлөх Бие томтой өсөлт хөгжилт сайтайг
ялгаж хөнгөлнө
4 24-30
хоногтойд
Хос цэнэт вакцин
тарих
Торойг иж балнад цусан
халдвартыг эсэргүүцэх вакцин
тарих
5 65-80
хоногтой
Торой бодон
мэгж
Мялзангаас
сэргийлэх
Мялзангаас сэргийлэх вакциныг
булчинд 14х зайтай 2удааМэгж
бодонг 2удаа 3 9 сард тарина

19. МЭДЛЭГ БАТАТГАХ АСУУЛТ
 1. Мэгж гэж ямар гахайг хэлэх вэ
А. Эр гахай Б. Эм гахай В. Зэрлэг гахай
2. Эрлийзжүүлэх гэдэг нь
А. Өөр үүлдрийн гахайнуудыг хооронд нь
эвцэлдүүлж давуу талуудыг нэгтгэсэн сайн
үүлдрийн гахай бий болгох
Б. Ижил үүлдрийн гахайнуудыг хооронд нь
эвцэлдүүлж давуу талуудыг нэгтгэсэн сайн
үүлдрийн гахай бий болгох
3. Гахай хээлээ хэд хоног тээдэг вэ
А. 114 Б. 98 В. 120

20. ЗӨВ ХАРИУЛТ
 Асуулт 1
Б. Эм гахай
 Асуулт 2
А. Өөр үүлдрийн гахайнуудыг
хооронд нь эвцэлдүүлж давуу
талуудыг нэгтгэсэн сайн үүлдрийн
гахай бий болгох
 Асуулт 3
А. 114

21. Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа