4. Urząd Miasta Łodzi
Biuro Promocji, Turystyki i Współpracy z Zagranicą
ul. Piotrkowska 104
90-926 Łódź
www.lodz.pl
Autor Piotr Machlański
Zdjęcia archiwalne
Archiwum Państwowe w Łodzi, Prywatna kolekcja: Ryszard Bonisławski oraz Henryk Poselt
Zdjęcia współczesne
Michał Rymaszewski
Projekt graficzny i łamanie
Art-Com s.c. Katarzyna Ławeczko i Tomasz Potocki
ISBN: 978 83-920871-1-9
7. 7
Szlak turystyczny ulicy
Piotrkowskiej
d blisko 190 lat ulica Piotrkowska jest
symbolem świetności i dobrobytu Łodzi
oraz dumą jej mieszkańców. Stanowi
ona historyczny kręgosłup miasta, w oparciu
o który w XIX stuleciu powstał jeden z najwięk-
szych ośrodków włókienniczych Europy. Ulica
ta jest odcinkiem średniowiecznego traktu,
łączącego Toruń z Krakowem. Źródła podają,
iż jeszcze w końcu XVIII stulecia biegł on
przez lasy pełne jeleni, rysiów, żbików i wilków.
Piotrkowska połączyła Stare Miasto z nowo
powstałą na początku XIX stulecia przemysło-
wą osadą sukienniczą o nazwie Nowe Miasto
oraz osadą Łódka, utworzoną dla producentów
wyrobów z lnu i bawełny. W sąsiedztwie tej
głównej ulicy miasta wyznaczono place, będące
centrami handlowymi: Rynek Nowego Miasta
(Plac Wolności), Rynek Fabryczny (Plac im.
Jana Pawła II), Górny Rynek (Plac Reymonta).
W odpowiedzi na ofertę władz Królestwa Pol-
skiego skierowaną do wszystkich tych, którzy
umieli wytwarzać tkaniny, przy Piotrkowskiej
zaczęli osiedlać się przybywający z Europy
rękodzielnicy. Pierwotnie zamieszkiwali w nie-
wielkich drewnianych domkach o charakterze
mieszkalno-rzemieślniczym, wzniesionych
według rządowego wzorca. Wraz z rozwojem
industrialnym miasta w głębi posesji zaczęli
budować gmachy fabryczne, a w części fronto-
wej w miejscu dawnych drewniaków wspaniałe
pałace i wielkomiejskie kamienice. Piotrkowska
stała się najbardziej wytworną ulicą miasta
i zarazem sercem przemysłowego giganta. Była
ona magnesem przyciągającym wytwórców
i kupców, którzy właśnie tutaj dobijali targów
i dzięki udanym transakcjom mnożyli swoje
majątki. Piotrkowska była nie tylko centrum
handlowym, ale również salonem artystycznym
i mekką kulturalną Łodzi. Tutaj zakładano
teatry, domy zabaw, hotele, kina, restauracje,
cukiernie i kawiarnie. W posesjach prężnie
funkcjonowały sklepy z towarami luksusowymi
i wytworną odzieżą. Na Piotrkowskiej pojawia-
ły się wszelkie nowości: w 1835 roku latarnie
rewerberowe (olejowe), w 1839 roku pierwszy
komin fabryczny Białej Fabryki - efekt zainsta-
lowania pierwszej w Królestwie Polskim maszy-
ny parowej, w 1840 roku pierwsze dorożki,
w 1883 roku telefon, 1888 roku elektryczność,
w 1898 roku pierwszy w Kongresówce tramwaj
elektryczny. Ulica pierwotnie zaczynała się przy
nieistniejącym obecnie moście na rzece Łódce,
czyli na początku dzisiejszej ulicy Nowomiej-
skiej, a kończyła się na Górnym Rynku, gdzie
w 1827 roku ustawiono słup z nazwą miasta
i powiatu oraz liczbą dymów. Obecnie ulica za-
czyna się przy Placu Wolności, kończy zaś przy
Placu Niepodległości, czyli dawnym rynku Le-
onhardta, założonym w 1904 roku. Piotrkowska
mierzy obecnie 4,2 km długości. Północna jej
część to deptak, południowa zaś wciąż posiada
charakter komunikacyjny.
Piotrkowska jest jedyną w kraju arterią,
z zachowanym zespołem oryginalnej
XIX-wiecznej zabudowy wielkomiejskiej, na
który składają się obiekty wzniesione w stylu
historyzmu, eklektyzmu lub fantazyjnej secesji.
Unikatowość ulicy może być jedynie porów-
nywana z miejskim zespołem urbanistycznym
Wiednia. Piotrkowska jest rajem dla robiących
zakupy lub chcących odpocząć w ogródkach,
pubach, kawiarniach czy restauracjach, a także
atrakcją dla entuzjastów dobrych klubów
i dyskotek. Na turystów czekają riksze,
segwaye, zabytkowy trambus (tramwaj
usadowiony na podwoziu autobusu), mający
przystanki przy każdej przecznicy deptaka.
O charakterystykę ulicy Piotrkowskiej pokusił
się polski pisarz Gustaw Herling-Grudziński
mówiąc: „Ulica Piotrkowska to swoisty aparat
tlenowy miasta”. „Szlak turystyczny ulicy
Piotrkowskiej” prezentuje wspaniałe pałace
i kamienice o unikalnej architekturze, najstar-
szy łódzki hotel i miejsce po kultowym w XIX-
wiecznej Łodzi zajeździe „Paradyż”, obiekty
związane z filmem, kulturą i nauką, a także
pomniki wielkich łodzian. Miejsca te, wybrane
subiektywnie, stanowią tylko trzon szlaku.
„Pietryna” ma do zaoferowania znacznie
więcej. Przekonajcie się o tym sami.
Zapraszam na Piotrkowską.
Autor Piotr Machlański
O
8. 8
Plac Wolności
dawny Rynek Nowego Miasta
ałożony został w latach 1821-1823
jako centralny plac osady przemy-
słowej Nowe Miasto, powstałej dla
tkaczy wyrobów wełnianych, czyli sukienni-
ków. Inicjatorem jej założenia był Rajmund
Rembieliński - gorący zwolennik uprzemysło-
wienia ziem polskich w XIX stuleciu, prezes
Komisji Województwa Mazowieckiego (urząd
odpowiadający dzisiejszemu wojewodzie), na
terenie którego ówcześnie leżała Łódź. Rynek
wytyczono według nowoczesnych prawideł
urbanistyki doby klasycyzmu, nadając mu
oryginalny ośmioboczny kształt. Z centralnego
punktu placu w cztery strony świata popro-
wadzone są ulice wyznaczające główne osie
założenia Nowego Miasta. Kierunek północ-
południe tworzy dawny Trakt Piotrkowski, oś
wschód – zachód ulice Legionów i Pomorska,
czyli dawna Średnia, dzieląca centrum osady
przemysłowej. Charakterystycznym elementem
placu i zarazem jego dominantą jest pomnik
naczelnika Tadeusza Kościuszki, wzniesiony
według projektu Mieczysława Lubelskiego
w 1930 roku. 11 listopada 1939 roku hitlerowcy
zniszczyli monument, ustawiając w tym miej-
scu herb Litzmannstadt (nazwa Łodzi w czasie
II wojny światowej). Pomnik odbudowano
według pierwotnego wzoru w 1960 roku. Przy
rynku usytuowane są najważniejsze budowle
dawnej Łodzi. Przy wylocie ulicy Piotrkowskiej
znajdują się: dawny ratusz miejski oraz kościół
rzymsko-katolicki pw. Zesłania Ducha Świę-
tego. Dawną siedzibę magistratu wzniesiono
według projektu Bonifacego Witkowskiego
w 1827 roku. Jest to jedna z trzech budowli kla-
sycystycznych miasta. Obecnie mieści się tutaj
Archiwum Państwowe. Świątynia pierwotnie
luterańska pw. Świętej Trójcy przypominała
swą architekturą sąsiedni ratusz.
Dzisiejszy eklektyczny kształt nadał jej Otto
Gehlig w latach 1889-1891. Po wschodniej stro-
nie świątyni usytuowany jest gmach pierwszej
w mieście Szkoły Realnej Niemiecko-Rosyj-
skiej, wzniesiony w 1856 roku. W jej miejscu
w 1869 roku utworzono znaną szkołę średnią
o profilu włókienniczym - Wyższą Szkołę
Rzemieślniczą, kształcąca kadrę technicz-
ną naszego miasta. Dziś te sędziwe wnętrza
Z
9. 9
prezentują ciekawą ekspozycję Muzeum
Archeologicznego i Etnograficznego. Wylot
ul. Średniej (dzisiaj ul. Pomorskiej) spinały
jatki miejskie, czyli kryte drewnianym dachem
stoiska o arkadowych murowanych frontach
oraz drewnianych tyłach, wzniesione w 1839
roku. Po północnej stronie było 15 jatek rzeź-
niczych, po południowej 15 jatek piekarskich.
Z prawej strony ratusza znajduje się dawny
dom Bogumiła Zimmermanna, w którym
mieści się najstarsza łódzka apteka, przenie-
siona tutaj w 1840 roku z nieistniejącego domu
Antoniego Bittdorfa (nr 7). Jej właścicielem
był Karol Ketschon. Po sąsiedzku znajduje się
godne polecenia Muzeum Farmacji z saloni-
kiem aptecznym i biblioteką, w których można
zobaczyć między innymi meble aptekarskie
z przełomu XIX/XX wieku, wagi, specjalistycz-
ne naczynia drewniane i szklane oraz kolekcję
moździerzy aptecznych. Pod nr 9 usytuowana
jest „Kamienica pod Lwem” (zwierzę wieńczy
balustradę dachową) z 1890 roku. W miejscu
tym znajdował się najstarszy dom zajezdny
miasta Jana Adamowskiego z 1824 roku. W nie-
istniejącym domu pod nr 8 w 1862 roku zało-
żono pierwszy w mieście zakład fotograficzny
Józefa Zajączkowskiego. Ciekawostką Placu
Wolności jest to, że ma on swoje „podziemia”.
Pod płytą rynku znajduje się unikalne Muzeum
Kanału założone w dawnym rezerwuarze wody,
zwanym „Dętką” (o długości ponad 142 m),
służącym do spłukiwania kanałów w centrum
miasta. Od 1902 roku ten dawny targowy plac
otrzymał postać głównego reprezentacyjnego
placu miasta.
10. 10
Piotrkowska 3
dawny Hotel Polski
en dzisiaj niepozorny dom
w połowie XIX stulecia był jednym
z najelegantszych budynków miasta.
Wzniósł go w miejscu parterowego domu tkac-
kiego w 1853 roku Antoni Engel z przeznacze-
niem na dom zajezdny, któremu nadał szumną
nazwę Hotel Polski. Pierwotnie jednopiętrowy
zajazd zbudowano według projektu Jana Karola
Mertschinga - budowniczego powiatu łęczyc-
kiego. Dysponował on aż 60 łóżkami
w 30 pokojach. W elegantszych pokojach okna
wychodziły na ulicę Piotrkowską. Na drzwiach
umieszczono napisy informacyjne w języku
francuskim, co nadawało hotelowi europejskie-
go charakteru. Na parterze znajdował się szynk
oraz traktiernia, w której podawano ciepłe
posiłki dla gości. W podwórzu znajdowały
się dwie oficyny, w których urządzono także
pokoje dla gości. Zajazd cieszył się dobrą opinią
wśród przyjezdnych. Były tutaj przytulne
i ciepłe pokoje ogrzewane kaflowymi piecami.
Od podwórza budynek zdobił na wysokości
piętra ganek z galerią. W 1872 roku hotel stał
się własnością Teodora Engla. Na parterze
znajdowała się wykwintna restauracja, która
posiadała stałą klientelę. Tworzyli ją znamie-
nitsi mieszkańcy Nowego Miasta, do których
należeli prawnicy i urzędnicy miejscy. W czasie
karnawału lokal słynął z hucznych bali i zabaw
towarzyskich. Na przełomie XIX i XX stulecia
część pomieszczeń parteru zajmowały delikate-
sy Józefa Wolskiego z szerokim asortymentem
„win, spirytusów oraz towarów kolonialnych”.
T
11. 11
Piotrkowska 11
„Kamienica Scheiblerowska”
yła ona pierwszą wybudowaną
z rozmachem kamienicą wielkomiejską
Łodzi. Wzniesiono ją w latach
1879-1881 dla właściciela kompleksu rezyden-
cjonalno-mieszkalno-fabrycznego „Księży
Młyn”. Otrzymała formę neorenesansową,
opartą na doskonałych włoskich wzorcach.
Chcąc podkreślić monumentalność budowli,
a zarazem wzmocnić prestiż fundatora, posta-
nowiono wyeksponować narożnik kamienicy,
wieńcząc go neobarokową górującą nad No-
wym Miastem kopułą oraz ozdabiając kulistym
wykuszem. Na parterze znajdował się główny
skład towarów właściciela oraz inne wytwornie
urządzone sklepy. Z narożnika wchodziło się
do sklepu z kapeluszami Karola Göpperta.
Można było tu nabyć wytwarzane na miejscu
w latach 1883-1887 kapelusze filcowe, pluszowe
oraz cylindry i meloniki. W końcu lat 80. XIX
wieku mieściła się tutaj także filia warszawskie-
go wytwórcy wyrobów platerowych Norblin
i Spółka oraz skład firmy Ludwik Spiess i Syn,
sprzedającej między innymi oliwę nicejską,
octy spirytusowe i perfumy francuskie.
Na wyższych kondygnacjach znajdowały się
apartamenty. W 1890 roku mieszkał tutaj zna-
ny lekarz Jan Wisłocki.
W połowie XIX wieku w miejscu kamienicy
była tkalnia Henryka Vorwerka, będąca jedną
z nielicznych fabryk Nowego Miasta. Pracowało
tutaj 29 ręcznych warsztatów. Produkowano
flanele, merynosy i korty. Zakład zlikwidowano
po śmierci właściciela w 1874 roku.
B
12. 12
Piotrkowska 12
„Kamienica Sendrowicza”
amienica jest jednym z najciekawszych
przykładów architektury wielkomiej-
skiej Łodzi. Wzniesiono ją w 1898 roku
dla Izraela Sendrowicza za 42 700 rubli, pocho-
dzących z pożyczki zaciągniętej
w Towarzystwie Kredytowym
m. Łodzi. Pierwotnie w tym miej-
scu znajdowały się dwa drewnia-
ne parterowe domy, z początko-
wego okresu uprzemysłowienia
miasta. Zgodnie z projektem
znanego łódzkiego architekta
Dawida Lande kamienica otrzy-
mała fantazyjną eklektyczną
formę, łączącą elementy zaczerp-
nięte ze sztuki gotyku, renesansu,
manieryzmu i baroku. By ożywić
wysokie elewacje architekt
wprowadził cztery pseudoryzality
zwieńczone eklektycznymi szczy-
tami oraz umieścił w narożniku
poprowadzony od pierwszej
kondygnacji aż po szczyt wykusz
nakryty hełmem z niewielką
latarnią. W zwieńczeniach
ryzalitów środkowych znajdują
się zegary słoneczne. Piękna
kamienicy dodają elementy
kamieniarki okołookiennej oraz
liczne formy geometryczne, zoomorficzne
i roślinne. Całość wieńczy wysoki mansardowy
dach, zamknięty ażurową żelazną
balustradą, nawiązujący do wzorców francu-
skich. W kamienicy miało swą siedzibę jedno
z łódzkich Towarzystw Pożyczkowo-
Oszczędnościowych. Sendrowicz posiadał
także prywatną synagogę (dom modlitwy),
mogącą pomieścić 30 osób. Zdewastowali ją
hitlerowcy w listopadzie 1939 roku.
K
13. 13
Piotrkowska 29
dawny Dom Bankowy
Wilhelma Landaua
zniesiono go w miejscu niewielkiego
domu rozebranego w 1898 roku, wy-
pełniając dużą narożną działkę
u zbiegu ulicy Piotrkowskiej z ulicą Nowo-
cegielnianą (ob. Więckowskiego). Powstał
potężny czterokondygnacyjny dwuskrzydłowy
gmach połączony półokrągłym narożnikiem
zwieńczonym kopułą, będący realizacją projek-
tu wziętego łódzkiego architekta Gustawa Lan-
dau-Gutentegera. Prace budowlane prowadzo-
ne przez miejscową firmę „Olszer i Szczeciński”
trwały od czerwca 1902 niespełna rok. Archi-
tekt gustownie nałożył na neobarokową sylwetę
modne ówcześnie detale secesyjne. Odnajdzie-
my tutaj ornamenty roślinno-geometryczne,
maski męskie i kobiece, lwie głowy. Detal
secesyjny szczególnie ciekawie prezentuje się
na kopule. W kamienicy mieściła się filia war-
szawskiego Banku „Wilhelm Landau”. Główna
sala operacyjna i pomieszczenia pomocnicze
znajdowały się na pierwszym piętrze. Wyższe
kondygnacje zajmowały luksusowe mieszka-
nia, zaś parter wypełniały eleganckie sklepy
o dużych witrynach. Znajdował się tu między
innymi magazyn jubilerski i skład zegarków
Aarona Kantora o szerokim wyborze zegarków
genewskich oraz biżuterii złotej, srebrnej, bry-
lantów, obrączek, tabakierek i papierośnic. Był
tutaj także skład galanterii metalowej Ludwika
Heniga z wyrobami platerowymi, sztućcami,
lustrami w ozdobnych ramach, kandelabrami
i wazonami. W początku lat 50. XX wieku
otworzono tu drugi w mieście Dom Handlowy
„Delikatesy”. We wcześniej istniejącym tu
domu w 1873 r. urodził się Tadeusz Miciński,
pisarz i poeta Młodej Polski.
W
14. 14
Piotrkowska 30/32
Pomnik „Twórcy Łodzi Przemysłowej”
zieło autorstwa Marcela Szytenchelma,
łódzkiego aktora dramatu i reżysera,
dyrektora Studia Teatralnego „Słup”,
jest elementem „Galerii Wielkich Łodzian”,
prezentowanej w kilku miejscach na całej
długości ul. Piotrkowskiej. Pomnik przedsta-
wia łódzkich fabrykantów Karola Wilhelma
Scheiblera, Izraela Poznańskiego i Henryka
Grohmana (postać stojąca) finalizujących
kolejny wielki łódzki interes. Wolne krzesła
zachęcają przechodniów, by dołączyli się do
owego przedsięwzięcia. Pomnik usytuowany
D
jest przed znanym w okresie PRL-u łódzkim
Domem Handlowym „Magda”. Od 1907 roku
istniał tutaj teatr iluzji „Urania” założony przez
Teodora Junoda, ojca czołowego polskiego
aktora okresu międzywojennego Eugeniusza
Bodo. Widownia mogła pomieścić 350 widzów,
którzy przychodzili tutaj na widowiska kabare-
towe, a także seanse kinematograficzne.
Po 1918 roku placówkę przekształcono
w stałe kino.
15. 15
Piotrkowska 37
‘Kamienica Szmulowicza”
amienica jest budowlą secesyjną, która
zwraca uwagę oszczędnością elementów
dekoracyjnych. Wzniesiono ją
w latach 1903-1904 według projektu Gustawa
Landau-Gutentegera dla Jakuba Szmulowicza.
W wystroju dominują motywy zgeometryzo-
wane, podkreślające zarówno wertykalny jak
i horyzontalny podział fasady. Charaktery-
stycznym elementem sylwety jest wykusz,
akcentujący środkową oś budowli. Zamyka
go loggia przykryta baldachimem zwień-
czonym smukłą, o miękkim łuku kopułą.
Parter posiadał handlowy charakter, wyższe
kondygnacje - typowo mieszkalny. Przed
posesją stoi „Lampiarz” autorstwa łódzkiego
artysty Marcela Szytenchelma. Upamiętnia on
100-lecie łódzkiej energetyki, które przypadało
18 września 2007 roku. Sto lat wcześniej w elek-
trowni miejskiej przy ulicy Targowej 1/3 włą-
czono pierwszy z dwóch turbozespołów o mocy
około 1,3 MW. Pomnik przedstawia stylową
latarnię oraz elektryka (lampiarza) stojącego
na drabinie podpartej o słup. Obok leży torba,
będąca zarazem siedziskiem-ławeczką. Pomnik
stanął przed dawną witryną luksusowego skle-
pu „American Diamant Palace”, którą po raz
pierwszy w Łodzi, wieczorem 7 maja 1906 roku,
rozświetliło światło elektryczne. Dostarczono
je kablem niskiego napięcia (120 woltów)
z tak zwanego „Prowizorium I” umieszczonego
w podziemiach „Grand Hotelu”.
K
16. 16
Piotrkowska 43
„Kamienica Kohna”
amienica jest prawdopodobnie pierwszą
budowlą secesyjną miasta. Powsta-
ła w latach 1901-1902 dla łódzkiego
przemysłowca i finansisty Oskara Kohna,
wieloletniego dyrektora produkcji i sprzedaży,
a od 1912 głównego akcjonariusza i dyrekto-
ra generalnego Widzewskiej Manufaktury.
Pierwotnie w miejscu tym istniał dom z lat 70.
XIX wieku, w którym Kohn prowadził skład
towarów wełnianych Towarzystwa Akcyjnego
Juliusza Heinzla. W 1900 roku stał się głównym
użytkownikiem posesji, formalnie należącej do
małżeństwa Eisnerów i rozpoczął jej przebu-
dowę według projektu wybitnego architekta
Gustawa Landau-Gutentegera. Rok później
fasada główna była ukończona. Znawcy sztuki
uznali ją za jedno z najbardziej udanych dzieł
secesyjnych w kraju. Świadczy o tym bogactwo
form roślinnych kunsztownie nałożonych na
jasne boniowane tło elewacji. Odnajdziemy
K
tutaj stylizowane kwiaty, dynamicznie wijące
się łodygi, pęki liści, a nawet drzewa laurowe
będące obramieniem okien i przejazdu bram-
nego. Niezwykle imponujące jest zwieńczenie
ryzalitu środkowego kamienicy z trójdzielnym
oknem oplecionym bujną roślinnością, która
znajduje ujście w kuli wieńczącej kopułę.
W kamienicy mieściła się jedna z łódzkich
instytucji finansowych Towarzystwo Wza-
jemnego Kredytu, w podwórzu zaś prywatny
dom modlitwy Eliakima Gliksmana i Jakuba
Jankielewicza wzniesiony w 1899 roku. Mógł
pomieścić 30 osób. Zniszczono go w czasie II
wojny światowej.
17. 17
Piotrkowska 46
„ Dom Müllera”
om ten powstał w drugiej połowie lat
60. XIX stulecia w stylu eklektycznym
o przeważających motywach architek-
tury neorenesansowej i klasycystycznej.
Wtedy był własnością Józefa Rosenthala
i W. Lande. W latach 80. właścicielem domu
był Fryderyk Müller, który przeniósł tu w 1883
roku swoją aptekę z ulicy Piotrkowskiej 33.
W kamienicy w latach 90. XIX wieku mieścił
się duży skład fortepianów, pianin i melodyków
oraz nut firmy „Gebethner i Wolff”, który miał
wyłączne przedstawicielstwo niemieckiej firmy
instrumentów Juliusa Blüthnera. Mieściła się
tutaj także agentura warszawskiego Kuriera
Codziennego, który od 1884 roku wydawał
codzienną kronikę łódzką. Na łamach tej ga-
zety w 1897 roku ukazało się pierwsze wydanie
w odcinkach powieści „Ziemia Obiecana”
późniejszego noblisty Władysława Stanisława
Reymonta. To właśnie na zapleczu redakcji na
małej, niewygodnej kanapie Reymont spędził
kilka pierwszych dni po przyjeździe do Łodzi
w kwietniu 1886 roku. Jak sam pisał, przybył,
by „porobić studia odpowiednie, poznać świat
i interesa” przed pisaniem owej powieści. Po-
tem zamieszkał przy ulicy Wschodniej 50
u Juliusza Goźlińskiego, księgarza i kierowni-
ka łódzkiego oddziału Księgarni Gebethnera
i Wolffa. Pisarz często bywał w łódzkiej filii
swego wydawcy, przekazywał do druku kolejne
rozdziały oraz odbierał comiesięczną zaliczkę
za książkę wynoszącą 50 rubli, co umożliwiało
w tamtym czasie utrzymanie wielodzietnej
rodziny. Pisarz pozostawał bez pieniędzy już
w połowie miesiąca.
D
18. 18
Piotrkowska 53
„Kamienica Konstadta”
amienica powstała w 1885 roku
w miejscu niewielkiego parterowego
domu Fryderyka Emdego nabytego rok
wcześniej przez Hermana Konstadta.
Jest to jedna z najelegantszych kamienic miasta.
Wzniesiona według projektu Juliusza Junga
w stylu eklektycznym, nawiązuje do pełnego
wdzięku renesansu francuskiego. Wyróż-
niającym się elementem fasady jest ryzalit.
Podtrzymują go dwaj Atlanci, górne partie
zdobią kariatydy, wieńczy go wysoki cztero-
boczny hełm. Właściciel w kamienicy umieścił
siedzibę swojej firmy, która między innymi
zajmowała się pośredniczeniem w handlu
wyrobami pabianickiej firmy włókienniczej
„Krusche i Ender”, co zapewniało mu wysokie
dochody. Ponadto na parterze swe przedsta-
wicielstwo miało moskiewskie Towarzystwo
Handlu Herbatą K. i S. Popowych oraz sklep
Petersburskiego Towarzystwa „Skorochód”,
K
oferujący 15 tysięcy par butów na każdą kieszeń
i okazję. Konstadt dał się poznać łodzianom
nie tylko jako finansista, ale i filantrop. Był
fundatorem „Domu Ubogich” przy dzisiejszej
ulicy Pomorskiej 54 oraz członkiem komitetu
budowy synagogi „postępowej” i cerkwi pod
wezwaniem świętego Aleksandra Newskiego.
Po śmierci w 1895 roku utworzono tak zwany
fundusz wieczysty i Fundację im. Hermana
i Miny Konstadtów, której dziełem była budowa
szpitala dla chorych tyfusowych w Radogosz-
czu i Żydowskiej Męskiej Szkoły Powszechnej
przy dzisiejszej ulicy Próchnika 42.
19. 19
Piotrkowska 67
dawny hotel „Victoria”
oraz teatr „Victoria”
1876 roku na posesji, zakupionej
rok wcześniej od Juliusza Kunit-
zera, Wilhelm Kern wzniósł hotel,
któremu nadano nazwę „Victoria”. Przez wiele
lat posiadał on opinię najbardziej eleganckiego
w mieście. Reklama umieszczona w codziennej
prasie zapewniała: „Numery (pokoje hotelu)
pięknie i z gustem umeblowane i urządzone
z komfortem oraz wszelkimi tegoczesnemi
wygodami dla przybywających gości”. Polecano
także hotelową restaurację: „Kuchnia smaczna.
Piwnica dobrze i starannie zaopatrzona we
wszelkie napoje i najlepsze wina węgierskie
i inne zagraniczne”. Rok po otworzeniu hotelu
w głębi posesji Kern wybudował teatr, który
nazwano także „Victoria”. Był to jednopiętrowy
budynek kryty papą z 17 lożami. Inicjatorem
jego powstania, a po roku współwłaścicie-
lem był Józef Texel, znany aktor i śpiewak.
Niebawem nadbudowano drugie piętro oraz
dostawiono od frontu przybudówkę. Fasadę
piętra ozdobiono pilastrami. Łącznie w teatrze
utworzono 33 loże. Założono także „bufet
ogrzewany żelaznym piecem z rurą” oraz
oświetlenie gazowe. Występowały tu znane
zespoły Puchniewskiego i Grabińskiego.
W 1894 roku pokaz dawał nawet sztukmistrz
prof. Popiel. Warto dodać, że na początku XX
wieku dyrektorem teatru był Aleksander
Zelwerowicz. Po spaleniu „Victorii” w 1909
roku urządzono tu tor wrotkowy „Victoria Sca-
ting Palace”, a dwa lat później kino „Cassino”
z widownią na 1000 osób oraz „samootwiera-
jącymi” się fotelami. Dzisiaj tradycje rozrywki
podtrzymuje kino „Polonia”.
W
20. 20
Aleja Sławy
zwana jest także przez łodzian
Aleją Gwiazd
nicjatorem jej powstania był znany i cenio-
ny aktor Jan Machulski. Wzorowana na
hollywoodzkiej „Walk of Fame” upamięt-
nia polskich aktorów, reżyserów, scenografów
i operatorów filmowych. Pierwszą gwiazdę
poświęconą aktorowi Andrzejowi Sewerynowi
odsłonięto w maju 1998 roku. Każda gwiazda
z nazwiskiem uhonorowanego wykonana jest
z mosiądzu i wmontowana w granitową tablicę.
Obecnie jest ich 45. Aleja Sławy podkreśla
filmowe tradycje miasta. W Łodzi znajduje się
Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa Telewizyj-
na i Teatralna im. Leona Schillera, kształcąca
obecnie na Wydziałach: Aktorskim, Reżyser-
skim, Operatorskim i Realizacji TV, Produkcji
Filmowej i Telewizyjnej. Absolwentami tej
legendarnej uczelni są między innymi: Roman
Polański, Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski,
I
Juliusz Machulski, Piotr Sobociński. Istnieje
także Studio Se-ma-for Produkcja Filmowa,
zajmujące się między innymi poklatkową
animacją lalkową oraz Wytwórnia Filmów
Oświatowych i Programów Edukacyjnych.
Hale dawnej Wytwórni Filmów Fabularnych
użytkuje TOYA STUDIOS. Pamiątki związane
z polskim filmem prezentuje Muzeum Kinema-
tografii. Warto także dodać, że w sąsiedztwie
Alei Sławy przy ulicy Moniuszki 2 znajdowała
się w okresie powojennym słynna kawiarnia
„Honoratka”, będąca ulubionym miejscem
spotkań przedstawicieli łódzkiego świata filmu.
21. 21
Piotrkowska 72
„Grand Hotel”
rand Hotel nieprzerwanie od 1888 roku
należy do najelegantszych w mieście.
W końcu lat 60. XIX stulecia istniały
tutaj dwa drewniane domy tkackie. W ich miej-
scu w 1872 roku ówczesny właściciel Edward
Hentschel wybudował duży murowany dom
oraz fabrykę wyrobów wełnianych. W połowie
lat 70. XIX wieku posesję nabyli do spółki
Ludwik Meyer, żonaty z córką Hentschla,
Matyldą oraz Juliusz Kunitzer, szwagier
Meyera. Spółka przetrwała zaledwie kilka lat,
gdyż Kunitzer wycofał się z niej. Wtedy też
Meyer postanowił przenieść zakłady na teren
osady „Mania”, dotychczasowe zabudowania
zaadoptował zaś na cele hotelowe. W 1888 roku
na gości czekało 50 nowocześnie wyposażo-
nych oświetlanych gazowo pokoi z urządzenia-
mi sanitarnymi (przenośne umywalki). Nocleg
w tym czasie kosztował od 1 do 3 rubli. Hotel
w latach 1912-13 gruntownie przebudowywa-
no podnosząc standard wnętrz. W 1913 roku
„Grand” miał 150 pokoi i kilka apartamentów
wyposażonych w oświetlenie elektryczne, tele-
fon, umywalki z cieplą i zimną wodą.
W 27 pokojach urządzono nawet łazienki.
We wnętrzu zainstalowano windy i wentylację.
Obecne były także sklepy, zakład fryzjer-
ski, czytelnia czasopism oraz kinematograf.
Powszechny zachwyt gości wywoływały sale
„Malinowa” i „Złota”. Restauracja i kawiarnia
wiedeńska należały do najwykwintniejszych
w mieście. W urokliwym ogrodzie odbywały
się występy muzyczne o lekkim repertuarze.
G
22. 22
Piotrkowska 74
dawny pałac Geyerów
pałac Geyerów był reprezentacyjnym
gmachem Towarzystwa Akcyjnego
Ludwika Geyera. Wzniesiony w 1884
roku w najbardziej ruchliwym punkcie miasta,
podnosił prestiż rodzinnego przedsiębior-
stwa. Budowla architektonicznie nawiązuje do
pełnych wdzięku form dojrzałego renesansu
włoskiego, obfitującego w detal kamieniarski,
szczególnie bogato występujący w narożniku
spiętym wspaniałą podtrzymywaną przez
kariatydy wieżą zwieńczoną hełmem. Autorem
projektu był pochodzący ze Stuttgartu Juliusz
Jung. Parter zajmował główny skład towarów
geyerowskich, a także prowadzone przez
Antoniego Stępkowskiego „delikatesy” z boga-
tym asortymentem luksusowych towarów oraz
restauracja „o smacznej kuchni i szerokim wy-
borze trunków”. Skrzydło boczne użytkował
Łódzki Bank Kupiecki. Na piętrze Geyerowie
urządzili salę wystawienniczą, w której mogli
P
prezentować swój dorobek młodzi zdolni
artyści, których nie zawsze było stać na zorga-
nizowanie wernisażu. Warto także wspomnieć,
że dawny kantor kilkakrotnie wykorzystano
jako scenografię w polskich filmach. Jednym
z nich jest „Kariera Nikodema Dyzmy”
z Romanem Wilhelmim w roli tytułowej.
Bogate ozdobne wejście posłużyło filmowcom
jako wejście do Banku Zbożowego, którego
prezesem był Dyzma.
23. 23
Piotrkowska 76
dawna Cukiernia Roszkowskiego
ukiernia Roszkowskiego należała do
najbardziej znanych lokali kawiarnia-
nych miasta na przełomie XIX i XX
wieku. Założył ją w 1883 roku cukiernik fran-
cuskiego pochodzenia o nazwisku Reymond,
a na początku lat 90. XIX wieku odstąpił Alek-
sandrowi Roszkowskiemu, spokrewnionemu
z rodziną Geyerów. Nowy właściciel rozbudo-
wał lokal, nadając mu prawdziwie europejski
charakter. Parter zajmował olbrzymi salon
z bufetem, piętro zaś 5 pokoi ozdobionych czer-
wonymi, wyzłoconymi tapetami o secesyjnych
motywach. Na ścianach wisiały karykatury
znanych łódzkich osobistości. Urządzono
także pokój szachowy, bilardowy oraz czytelnię
bieżących czasopism, zarówno krajowych jak
i zagranicznych. Gościła tu cała „śmietanka
towarzyska” Łodzi, spotykając się w swoistych
„kącikach branżowych”. Swoje stoliki mieli
fabrykanci, lekarze, adwokaci, inżynierowie,
dziennikarze i aktorzy. Bywał tutaj poeta
i satyryk Artur Glisczyński oraz późniejszy
noblista Władysław Stanisław Reymont,
aktorzy Józef Texel i Aleksander Zelwerowicz.
U „Roszka” można było skosztować między
innymi „bab petinetowych, parzonych
i piaskowych, placków, tortów, ciastek desero-
wych, czekoladek „Palermo”, owoców
w konserwie, lodów, kremów” i innych smako-
łyków oraz wypić kawę, herbatę, a nawet likier.
W kamienicy mieścił się także sklep
Weikerta i Drechslera z żelaznymi łóżkami,
welocypedami, wózkami dziecięcymi,
łyżwami i sankami.
C
24. 24
Piotrkowska 77
dawny Dom Bankowy
Maksymiliana Goldfedera
om Bankowy Maksymiliana Goldfe-
dera jest kolejnym reprezentacyjnym
gmachem ulicy Piotrkowskiej, przedsta-
wiającym styl neorenesansowy, nawiązujący
do doskonałych włoskich wzorców. Cechuje go
harmonijna, pełna wdzięku fasada o boga-
tym detalu architektonicznym, szczególnie
widocznym w obramieniu okien pierwszego
piętra opasanych kolumnami i zwieńczonych
półowalnymi frontonami z motywem konchy
(muszli). Godny uwagi jest także fryz, przedsta-
wiający kwiatowe girlandy unoszone przez put-
ta. Dom został wzniesiony w latach 1891-1892
z inicjatywy bankiera Maksymiliana Goldfede-
ra, w miejscu parterowego tkackiego domu.
Autorem projektu był prawdopodobnie czoło-
D
wy łódzki architekt Hilary Majewski.
Na parterze umieszczono salę operacyjną
banku, piętro zaś pełniło funkcje mieszkalne
i reprezentacyjne. Dodatkowo w podwórzu
zostały wybudowane dwie oficyny pełniące
również funkcje mieszkalne. Bank uległ
likwidacji po śmierci właściciela na początku
lat 20. XX wieku. Wystawioną na licytację
w 1930 roku posesję kupiła dyrekcja Łódzkich
Wąskotorowych Elektrycznych Kolei
Dojazdowych. Po II wojnie światowej stała się
ona siedzibą MPK, które użytkowało obiekt
do końca lat 80. XX wieku. Od ponad pół wieku
działa tu także klub studencki „Siódemki”.
25. 25
Piotrkowska 78
dom lat dziecięcych Artura Rubinsteina
om lat dziecięcych Artura Rubinsteina
jest przykładem kamienicy
eklektycznej o cechach neorenesanso-
wych z ryzalitem w części środkowej i bonio-
wanych narożach. Wzniesiono go w 1880 roku
prawdopodobnie według projektu Hilarego
Majewskiego. Pierwszymi właścicielami kamie-
nicy byli Teodor Jeziorski, a po nim warszawski
finansista Hipolit Wawelberg. Na przełomie
XIX i XX wieku w posesji znajdowała się
fabryka kortów i sukna Hugona Wulfsohna.
Od 1887 roku kilka pierwszych lat swego życia
spędził tu Artur Rubinstein - światowej sławy
pianista, Honorowy Obywatel m. Łodzi, „wielki
ambasador” Polski i Łodzi na świecie. Rodzice
przyszłego wirtuoza przeprowadzili się tutaj,
gdy ten był jeszcze niemowlęciem. Muzyk uro-
dził się 28 stycznia 1887 roku w jednym
z domów przy ulicy Południowej (dzisiejsza
ul. Rewolucji 1905 roku). Dzisiaj pamięć
o Rubinsteinie w rodzinnym mieście jest wciąż
żywa. W Muzeum Miasta Łodzi znajduje się
Galeria Muzyki im. Artura Rubinsteina, jedyna
w świecie stała wystawa pamiątek po tym
wybitnym człowieku; Filharmonia Łódzka oraz
jeden z pasażów miejskich noszą imię artysty
podobnie jak Międzynarodowa Fundacja
Muzyczna, która jest organizatorem Między-
narodowego Festiwalu Muzycznego im. Artura
Rubinsteina w Łodzi. Przed domem artysty
usytuowany jest „Fortepian Rubinsteina” -
pomnik-ławeczka „Galerii Wielkich Łodzian”
autorstwa Marcela Szytenchelma.
D
26. 26
Piotrkowska 86
Kamienica „Pod Gutenbergiem”
amienica „Pod Gutenbergiem” nazwana
tak ze względu na umieszczoną w niszy
wykusza rzeźbę, przedstawiającą twórcę
druku Jana Gutenberga. Jest ona doskonałym
przykładem architektury wielkomiejskiej końca
XIX stulecia o bogato ornamentowanej fasa-
dzie, nawiązującej do sztuki gotyku, renesansu
i manieryzmu. Wykorzystano tutaj między
innymi motyw liści i kwiatów. W medalionach
poniżej okien najwyższej kondygnacji umiesz-
czono także wizerunki mistrzów drukarstwa.
Kamienica powstała w miejscu dawnego domu
Filipa Lisnera w latach 1896-1897 dla Jana Pe-
tersilge - litografa, drukarza i wydawcy pierw-
szej łódzkiej gazety „Lodzer Anzeiger - Łódzkie
Ogłoszenia”. To dwujęzyczne pismo polsko-nie-
mieckie ukazało się po raz pierwszy 2 grudnia
1863 roku. Wychodziło dwa razy w tygodniu.
Na 4 stronicach drukowano rozporządzenia
władz i ogłoszenia prywatne. Początkowo
drukarnia, litografia i redakcja mieściła się
przy ulicy Konstantynowskiej 28 (obecnie ul.
K
Legionów). W 1865 roku powiększono objętość
pisma i przekształcono je w niemieckojęzyczny
„Lodzer Zeitung”, wychodzący 3 razy w tygo-
dniu, a od 1879 roku 6 razy w tygodniu. Poza
dotychczasowymi działami w nowym piśmie
umieszczono wiadomości lokalne, omówienia
spraw związanych z przemysłem i polityką
oraz przedruki z gazet warszawskich. Drukar-
nia i redakcja „Lodzer Zeitung” od 1897 roku
usytuowane były w głębi posesji. Na parterze
kamienicy mieściła się restauracja „Louvre”,
którą często odwiedzał Julian Tuwim.
27. 27
Piotrkowska 87
„Kamienica Balle”
amienica Balle została wzniesiona w
1892 roku dla właściciela łódzkiej firmy
projektowo-budowlanej Alojzego Balle.
Jest ona przykładem typowej kamienicy wiel-
komiejskiej schyłku XIX stulecia. Otrzymała
neorenesansową formę spiętą ryzalitami o bo-
niowanych narożach. Parter i pierwsze piętro
miało pierwotnie charakter handlowy, wyższe
kondygnacje typowo mieszkalny. W 1948 roku
z inicjatywy władz państwa urządzono tutaj
największy w kraju wielobranżowy włókien-
niczy „sklep wzorcowy nr 15 branży Centrali
Tekstylnej”, zwany Domem Włókienniczym.
Dzisiaj mieści się tutaj Centrum Informacji
Turystycznej oraz Biuro Promocji, Turysty-
ki i Współpracy z Zagranicą Urzędu Miasta
Łodzi. Jest tu także „Galeria 87” Urzędu Miasta
Łodzi, której przeznaczeniem jest prezentacja
dzieł łódzkich artystów, jak również twórców
pochodzących z miast partnerskich Łodzi.
Przed kamienicą usytuowany jest wyjątkowy
pomnik, przedstawiający kultowego bohatera
polskiej bajki dla dzieci „Misia Uszatka”. To
pierwsza z cyklu małych figur, nawiązujących
tematycznie do dzieł Studia Małych Form
Filmowych Se-Ma-For. Pomnik jest elementem
powstającego szlaku turystycznego dla naj-
młodszych - Łódź Bajkowa, który łączy miejsca
związane z łódzką kinematografią, rozrywką
i edukacją. Metrowej wysokości miś jest w
całości wykonany z brązu. Został zaprojek-
towany przez łódzkich artystów: Magdalenę
Walczak i Marcina Mielczarka zgodnie
z wizerunkiem wymyślonym przez pisarza
Czesława Janczarskiego oraz ilustratora
Zbigniewa Rychlickiego.
K
28. 28
Piotrkowska 98
dawny Dom Handlowy
Emila Schmechela
om Handlowy Emila Schmechela był
pierwszym z prawdziwego zdarzenia
magazynem konfekcyjnym w mieście.
Wyróżniały go duże eleganckie przeszklone
witryny oraz oryginalna architektura o nurcie
modernistycznym. Ponad miękkimi łukami
okien narożnej wieży w kartuszu widnieje data
1892. Przypomina ona o momencie założenia
pierwszego sklepu przez Emila Schmechela
w nieistniejącym dzisiaj murowanym krytym
dachówką domu z lat 30. XIX wieku. Dzisiejszy
gmach powstawał w latach 1906-1911. Dom
Handlowy Schmechela prowadził sprzedaż
towarów „na każdą kieszeń”. Można było tu
kupić eleganckie płaszcze, garnitury, kostiumy
dla pań, a nawet luksusową bieliznę. W 1961
D
roku urządzono tutaj Dom Obuwniczy - Pań-
stwowy Dom Towarowy, od którego gmach
zaczęto nazywać „Domem Buta”. Pierwotnie,
w pierwszej połowie XIX stulecia działał tu
jeden z pierwszych łódzkich szynków. Prowa-
dził go Jan Bogumił Wustman. W 1845 roku
władze miasta przydzieliły posesję Augustowi
Potempie - lekarzowi i ordynatorowi szpi-
tala miejskiego świętego Aleksandra. Około
1849 roku przeniesiono tutaj aptekę Ignacego
Kieszczyńskiego (jedną z czterech działają-
cych ówcześnie w mieście). Aptekarz urządził
w podwórzu laboratorium, w którym wytwa-
rzano leki dla miejskiego szpitala. Kolejnymi
właścicielami apteki byli Juliusz Knoll i Marceli
Kuźmicki, który w latach 1870-75 przeniósł ją
na Piotrkowską 95.
29. 29
Piotrkowska 100
dawny Dom Zgromadzenia
Majstrów Tkackich
om Zgromadzenia Majstrów Tkackich
obecną formę otrzymał w 1911 roku.
Pierwotnie był to parterowy murowany
dom kryty dachówką o naczółkowym dachu.
Służył jako miejsce zebrań majstrów tkackich,
członków najważniejszego w mieście cechu
zawodowego. Wzniesiono go 1839 roku według
projektu Ludwika Bethiera. W części centralnej
domu od ulicy Piotrkowskiej znajdowało się
wejście główne z czerwonymi drzwiami, ujęte
dwoma pilastrami podpierającymi trójkątny
fronton. Na tę ulicę wychodziło pierwotnie
także 6 okien z czerwonymi okiennicami.
Z czasem, z jednego z nich uczyniono drzwi,
prowadzące do szynku. Dom ten był dumą
wszystkich łódzkich tkaczy. We wnętrzu
urządzona była duża sala zebrań oraz kilka
mniejszych przeznaczonych między innymi na
archiwum oraz dla administratora budynku,
a także na izbę medyczną dla chorych tkaczy.
Podwórze zajmowały budynki gospodarcze
oraz od strony ulicy Dzikiej (obecnie Sienkie-
wicza) ogród z kręgielnią. W szynku urządzano
tak zwane bale obywatelskie, a członkowie
cechu organizowali również uroczystości
rodzinne. Był tutaj także Teatr Mechaniczny
Fryderyka Siegmana, prezentujący marionetki
grające na gitarze przy dźwiękach kataryn-
ki. W nowym gmachu ciągnącym się także
wzdłuż ul. Tuwima w 1911 roku otworzono
nowoczesne kino „Luna” „ogrzewane parą oraz
oświetlane elektrycznie”. W latach 1912-1913
mieściła się tu także redakcja niemieckiego
pisma „Lodzer Rundschau”.
D
30. 30
Piotrkowska 100a
dawny Dom Handlowy
„Schmechel i Rosner”
om Handlowy „Schmechel i Rosner”
powstał w 1909 roku na części posesji
wydzierżawionej od Zgromadzenia
Majstrów Tkackich przez firmę handlową
Hugona Schmechela i Juliusza Rosnera. Pier-
wotnie w tym miejscu znajdowała się siedziba
zgromadzenia, wybudowana w 1839 roku.
Nowy gmach był najelegantszym domem kon-
fekcyjnym w mieście, oferującym ekskluzywną
odzież dla pań i panów. Jest to także doskonały
przykład architektury secesyjnej o bogatym
detalu dekoratorskim. W wystroju fasady
dominuje potężne okno, o miękkim koszo-
wym łuku, wypełnione pierwotnie belgijskimi
lustrzanymi szybami. Oplata je sztukateria
o motywie wijącej się roślinności. Podobna de-
koracja zdobi najwyższe piętro budynku, gdzie
umieszczone jest także godło kupców – „ka-
duceusz” symbol boga handlu Hermesa, czyli
skrzydlata laska opleciona wężami. W 1926
roku dzierżawcą domu został Wawrzyniec
Gerbich, który dwa lata później we wnętrzach
D
urządził ekskluzywną cukiernię - kawiarnię
o nazwie „Esplanada”, znaną z wybornych
wypieków własnej produkcji. W 1948 roku
nowym dzierżawcą posesji została Powszechna
Spółdzielnia Spożywców, która umieściła tutaj
sklep konfekcyjny. W końcu lat 90. ubiegłego
stulecia obiekt poddano gruntownej renowacji,
z przeznaczeniem na lokal gastronomiczny
nawiązujący do tradycji tego miejsca.
31. 31
Piotrkowska 104
„Pałac Juliusza Heinzla”
ałac Juliusza Heinzla był pierwszą wy-
stawną rezydencją fabrykancką wzniesio-
ną przy ulicy Piotrkowskiej. Właścicie-
lem jej był łódzki „Król wełny” Juliusz Heinzel
baron von Hohenfels, jeden z największych
wytwórców wyrobów wełnianych w Królestwie
Polskim. Pałac wzniesiono w 1880 roku według
projektu Ottona Gehliga, w stylu nawiązującym
do włoskiego renesansu. Pełna dostojeństwa
siedmioosiowa budowla otrzymała bogaty wy-
strój dekoracyjny. Część parterowa boniowana
i rustykowana podtrzymuje wyższą kondygna-
cję spiętą dwoma wykuszami zwieńczonymi
balkonami o ozdobnych balustradach. Między
nimi znajduje się 5 okien opiętych kolumna-
mi, podtrzymującymi trójkątne tympanony.
Poddasze opasane jest fryzem z reliefami
przedstawiającymi symbole handlu i przemy-
słu. Budynek wieńczy attyka z umieszczoną
w części centralnej rzeźbą, przedstawiającą
upersonifikowaną Wolność, Przemysł i Handel.
Pałac łączył funkcje komercyjną, reprezenta-
cyjną i mieszkalną. W głębi posesji znajdowało
się rodzinne przedsiębiorstwo. Wyroby Heinzla
otrzymywały wyróżnienia na Międzynarodo-
wych Wystawach Przemysłowych w Amsterda-
mie, Paryżu i Neapolu. Dzisiaj gospodarzami
obiektu są Urząd Miasta Łodzi oraz Łódzki
Urząd Wojewódzki. Warto także dodać, że na
przełomie lat 30. i 40. XIX stulecia we wcześniej
istniejącym tutaj domu mieszkał Jan Kiesewet-
ter, jeden z nielicznych w mieście mechaników
maszyn. Przed posesją stoi pomnik „Ławeczka
Tuwima” autorstwa Wojciecha Gryniewicza.
Przyjął się zwyczaj potarcia nosa poety w celu
zapewnienia sobie szczęścia.
P
32. 32
Piotrkowska 107
„Kamienica Bahariera”
amienica jest jedną z najelegantszych
budowli centrum miasta. Wzniesiono
ją w 1881 roku, a następnie rozbudo-
wano w latach 1895 - 1897, dodając najwyższą
kondygnację oraz bogatą ornamentykę. Pośród
wytwornych dekoracji empirowych znajdują się
między innymi orły z rozpostartymi skrzydła-
mi, maszkarony, warkocze z liści laurowych,
wieńce ze wstęgami, pochodnie oraz festony,
czyli wieńce z roślin swobodnie zwieszających
się z dwóch punktów zaczepienia. Właści-
cielami kamienicy byli Salomon Baharier,
a następnie Henryk Sachs. We wcześniej istnie-
jącym tutaj domu pomieszczenie wynajmował
majster farbiarski Adolf Abram Likiernik,
jeden z pierwszych Żydów, który uzyskał od
Franciszka Potockiego - warszawskiego guber-
natora cywilnego, zezwolenie na zamieszkanie
w centrum miasta. Był to wyjątek, gdyż od 1822
roku przez 40 lat obowiązywał w Królestwie
Polskim przepis nakazujący osiedlanie staro-
K
zakonnym na terenie wydzielonych rewirów.
Tutaj na początku XX wieku przeniosła swój
sklep firma „Ludwik Spiess i Syn”, która specja-
lizowała się między innymi w sprzedaży „oliwy
nicejskiej, perfum francuskich, „benzyny do
plam i palenia, ultramaryny do bielizny oraz
Restitutions – fluidu dla koni”. W 1902 roku
w wytwornych wnętrzach kamienicy Salon Ar-
tystyczny urządził wystawę dzieł sztuki „jakiej
Łódź dotąd w tej skali nie miała”. Pokazywano
płótna pędzla Matejki, Gersona, Fałata i Cheł-
mońskiego.
33. 33
Piotrkowska 110-112
Pasaż Schillera
asaż Schillera jest jedną z bardziej zna-
nych uliczek miasta. Często odbywają
się tutaj imprezy muzyczne i kulturalne.
Aleja nosi imię wybitnego człowieka teatru
Leona Schillera (1887-1954) reżysera teatral-
nego oraz krytyka i teoretyka teatru, od 1955
roku patrona łódzkiej Państwowej Wyższej
Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej.
Schiller w latach 1946-1949 był jej rektorem
(wówczas Państwowa Szkoła Teatralna). Po
II wojnie światowej był dyrektorem łódzkich
teatrów: Teatru Jaracza i Teatru Powszechnego.
Tam wystawiał swoje wielkie dzieła sceniczne.
Był także redaktorem naczelnym pism: „Łódź
Teatralna”, „Teatr” oraz „Pamiętnik Teatral-
ny”. Postać Schillera upamiętnia 3-metrowej
wysokości pomnik, przedstawiający Mistrza,
autorstwa artysty rzeźbiarza Antoniego Biłasa.
Monument odsłonięto 27 marca 1982 roku
z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru.
W XIX stuleciu w miejscu pasażu były dwie
posesje. Pod numerem 110 znajdowała się apre-
tura wyrobów wełnianych Ludwika Nippego,
zaś pod numerem 112 - niewielka fabryka
Fryderyka Sznelkego, a następnie Franciszka
Fischera. Jeszcze w 1937 roku istniały tutaj dwa
parterowe drewniane domy z początkowego
okresu uprzemysłowienia miasta.
P
34. 34
Piotrkowska 128
„Kamienica Schichtów”
amienica Schichtów wyraźnie wyróż-
nia się spośród sąsiedniej zabudowy.
Górując nad okolicą, podkreślała prestiż
jej właścicieli. Wzniesiono ją w 1904 roku
dla małżeństwa Alwiny i Gustava Schichtów
według projektu wziętego łódzkiego archi-
tekta Gustawa Landau-Gutentegera. Potężną
trzypiętrową kamienicę „ubrano” w modny
ówcześnie secesyjny kostium. Wykorzystanie
przez architekta narzędzi takich jak: niewielka
asymetria w części parterowej, kontrastujące
tynki, miękkie łuki okien, linie faliste smukłe,
ale zarazem dynamiczne, motywy geome-
tryczne, roślinne (słoneczniki, magnolie, liście
laurowe) i zwierzęce (głowy lwów), maski
kobiety - bogini i satyry wieńczące trójdziel-
ne okna lukarn szczytowych w dachu, czyni
z niej wzorcowy przykład wczesnej secesji
wiedeńskiej w łódzkiej architekturze. Parter
K
posiadał charakter typowo handlowy, wyższe
kondygnacje mieszkalny. W kamienicy miał
pracownię i mieszkanie jej twórca Gustaw Lan-
dau-Gutenteger. Schichtowie mieszkali tutaj do
końca II wojny światowej, po czym wyjechali
do Niemiec. W sąsiedztwie posesji od strony
ulicy Nawrot w 1841 roku zbudowano pierwszą
publiczną studnię z żurawiem i drewnianym
wiadrem ufundowaną przez osobę prywatną.
35. 35
Piotrkowska 137/139
„Pałac Juliusza Kindermanna”
ałac Juliusza Kindermanna jest kolejną
wytworną rezydencją fabrykancką Łodzi.
Wzniesiono go w latach 1907-1909 roku
według projektu wiedeńskiego architekta Karla
Seidla. Pałac otrzymał wspaniałą neorenesan-
sową bryłę wzorowaną między innymi na re-
zydencjach florenckich. Unikalnym elementem
fasady jest mozaika, której twórcą był malarz
wiedeński Jan Schram, a realizacją projektu
zajęła się pracownia Antonio Salviatiego z We-
necji. Dzieło to przedstawia handel bawełną.
Widoczna na nim jedna z postaci (druga z pra-
wej strony) to właściciel pałacu Juliusz Robert
Kindermann, założyciel dużego przedsiębior-
stwa wyrobów bawełnianych przy ul. Łąkowej
23/25, członek wielu organizacji miejskich,
między innymi Łódzkiej Ochotniczej Straży
Ogniowej, Rady Opiekuńczej Szpitala Anny
Marii (dzisiaj dr Janusza Korczaka), Łódzkiego
Towarzystwa Muzycznego. Nim powstał pałac
znajdowały się tu dwa drewniane domy tkackie,
w których urządzono biura oraz skład goto-
wych wyrobów Kindermannów. Pierwotnie
w 1842 roku istniał tutaj sklep Alojzego Kobera
o nazwie „Szynk soli”. Kupiec prowadził także
handel towarami korzennymi. Przed pałacem
usytuowany jest „Kufer Reymonta” kolejny
pomnik „Galerii Wielkich Łodzian” autorstwa
Marcela Szytenchelma, przedstawiający siedzą-
cego na kufrze podróżnym noblistę Władysła-
wa Stanisława Reymonta, czyniącego zapiski
z niewielkim notatniku.
P
36. 36
Piotrkowska 143
„Kamienica firmy Krusche i Ender”
amienica firmy Krusche i Ender została
wzniesiona w latach 1898-1899, jako
reprezentacyjny gmach przedstawiciel-
stwa największej pabianickiej spółki „Kru-
sche i Ender”, specjalizującej się w produkcji
wyrobów bawełnianych. Autorem projektu
architektonicznego był Dawid Lande. Pierwot-
nie stanowiła budowlę dwupiętrową, a wyższe
kondygnacje nadbudowano dopiero w dwu-
dziestoleciu międzywojennym. Architekt,
by ożywić wysoką smukłą fasadę, z jednej jej
strony umieścił strzelisty szczyt z zegarem sło-
necznym, z drugiej zaś 3-kondygnacyjny wy-
kusz, pierwotnie nakryty iglicowym hełmem.
Fasada kamienicy, co jest rzadkością w naszym
kraju, pokryta jest polichromią przedstawiającą
baśniowe smoki, piękne kwiaty i wijące się ło-
dygi roślin. Pabianicką firmę założył przybyły
z Saksonii Bogumił Krusche w 1826 roku.
Pierwotnie był to niewielki zakład sukienniczy.
Po zainstalowaniu w przedsiębiorstwie 1850
roku maszyny parowej oraz krosien mecha-
nicznych produkcja firmy wzrosła kilkakrotnie.
Jakość towarów Kruschego wielokrotnie była
nagradzana - między innymi w 1857 roku
w Warszawie srebrnym medalem za „tkaniny
wełniane, bawełniane i mieszane z jedwabiem,
gładkie i drukowane”. W 1851 roku nowym
właścicielem został syn Bogumiła - Beniamin.
W 1858 roku pracę w fabryce otrzymał Karol
K Ender, absolwent technicznej szkoły zawodowej
w Chemnitz. Ten niezwykle ambitny człowiek
w krótkim czasie został dyrektorem, następ-
nie zięciem Beniamina Kruschego, a wreszcie
i współwłaścicielem przedsiębiorstwa. Warto
dodać, że w 1873 roku zakłady rozrosły się
o przędzalnię odpadków bawełnianych, w któ-
rej zaczęto wytwarzać barchany, nieznane do-
tychczas ani w Królestwie Polskim, ani w Rosji.
W 1899 roku firmę przekształcono w Towarzy-
stwo Akcyjne Fabryk Wyrobów Bawełnianych
„Krusche i Ender”.
37. 37
Piotrkowska 151
„Pałac Gustawa Kindermanna”
ałac Gustawa Kindermanna jest kolejnym
przykładem śródmiejskiej fabrykanckiej
rezydencji. Wzniesiono ją w latach 1910-
1911 prawdopodobnie według projektu Karla
Seidla z Wiednia, o czym może pośrednio
świadczyć podobieństwo do innego dzieła tego
architekta - pałacu przy ulicy Piotrkowskiej
137/139. Rezydencja otrzymała formę neore-
nesansową, opartą na doskonałych florenckich
wzorcach uzupełnioną elementami neoromań-
skimi. Architekt w części centralnej fasady
umieścił wykusz nakryty niewielkim tarasem,
co spowodowało ożywienie monumentalnej
bryły pałacu. Rzadkością dekoracyjną było
także oblicowanie piaskowcem najniższej
kondygnacji. Właścicielem rezydencji był
Gustaw Adolf Kindermann, brat Juliusza Ro-
berta Kindermanna. Rodzina Kindermannów
posiadała duże zakłady wyrobów wełnianych
przy ulicy świętego Andrzeja 63 (obecnie
Andrzeja Struga), specjalizujące się między
innymi w produkcji eleganckich chust. Po 1905
roku Gustaw Adolf, jako najstarszy z 13-ścior-
ga rodzeństwa, został jednym z głównych
członków zarządu firmy. W pierwszej połowie
XIX stulecia znajdował się tutaj parterowy
dom farbiarza Bogumiła Berendta, w którym
mieściła się szkoła Jana Franka, ówcześnie jed-
na z dwóch prywatnych szkół elementarnych
w Łodzi. W 1843 roku uczęszczało do niej 80
uczniów, pochodzących z zamożnych rodzin.
W tym czasie roczne czesne wynosiło 155 rubli,
co było niemałą sumą.
P
38. 38
Piotrkowska 152
„Kamienica Bechtolda”
amienica powstała przed wybuchem
I wojny światowej prawdopodobnie
według projektu architekta Wolfa Sze-
reszewskiego dla Ryszarda Bechtolda. Inwestor
na budowę kolejnej reprezentacyjnej kamienicy
wielkomiejskiej otrzymał pożyczkę w Towarzy-
stwie Kredytowym m. Łodzi na sumę 145 tysię-
cy rubli. 5-cio kondygnacyjna fasada otrzymała
eklektyczny kostium spięty dwoma bocznymi
jednoosiowymi wykuszami. Ścianę północną
kamienicy zdobi największe w Europie graffiti-
mural o wymiarach 30 m. długości
i 20 m. wysokości, zajmujące 960 metrów
kwadratowych. Stworzone zostało jesienią 2001
roku przez członków grupy „Design Futura”,
którzy zużyli około 2000 puszek farby. Monu-
mentalne malowidło przedstawia
charakterystyczne akcenty miasta. Łódź
z herbem unoszoną przez wysoką falę z kostki
brukowej oraz zabytki Placu Wolności czyli
dawnego Rynku Nowego Miasta: ratusz,
świątynię pod wezwaniem Zesłania Ducha
Świętego, pomnik Tadeusza Kościuszki, a także
zabytkowy tramwaj. Mural łączy tradycję
i nowoczesność. Przed kamienicą znajduje się
„Fotel Jaracza”- kolejny pomnik - ławeczka
„Galerii Wielkich Łodzian” autorstwa
Marcela Szytenchelma i Jerzego Sobocińskiego.
Pomnik przedstawia postać wybitnego
aktora teatralnego i filmowego okresu
K
międzywojennego Stefana Jaracza, wygod-
nie zasiadającego w jednym z czterech foteli
teatralnych.
39. 39
Piotrkowska 175
dawny Instytut Leczenia Radem
nstytut Leczenia Radem był pierwszą
tego typu placówką na ziemiach pol-
skich. Powstał w 1927 roku z inicjatywy
Łódzkiego Towarzystwa Zwalczania Raka
przy czynnym poparciu Wydziału Zdrowia
Publicznego łódzkiego Magistratu. Siedzi-
ba Instytutu mieściła się w oficynie w głębi
posesji. Pierwszym kierownikiem placówki
został doktor Józef Marzyński. Do głównych
zadań Instytutu należało prowadzenie badań
przesiewowych w celu wykrycia nowotworów,
a następnie kierowanie chorych na terapię.
Zapleczem klinicznym Instytutu był szpital św.
Józefa przy ul. Drewnowskiej 75, z pierwszym
w Polsce oddziałem dla chorych na nowotwór,
a następnie od 1936 roku Szpital „Betleem”
przy ul. Podleśnej 15. Terapia prowadzona była
przy użyciu 250 mg radu zakupionego za grani-
cą dla potrzeb Instytutu. Należy podkreślić, że
w okresie międzywojennym Łódź była drugim
na ziemiach polskich po Warszawie ośrodkiem
polskiej myśli onkologicznej. Poświadczają to
wspominane unikalne w skali kraju rozwiąza-
nia organizacyjne, a także istnienie już od 1917
roku przy szpitalu miejskim świętego Aleksan-
dra pierwszej Przychodni dla Chorym na Guzy
oraz utworzenie w 1926 roku przy Wydziale
Zdrowia Publicznego łódzkiego Magistratu
pierwszej w kraju Sekcji do Walki z Rakiem,
koordynującej działania powyższych instytucji.
Z inicjatywy Sekcji założono wkrótce także
drugą Przychodnię dla Chorych na Raka przy
ul. Gdańskiej 83.
I
40. 40
Piotrkowska 175a-177
dawny „Zajazd Paradyż”
ajazd Paradyż był jednym z głównych
miejsc rozrywki i wypoczynku łodzian
w XIX wieku. Zajmował część frontową
obszernej działki, sięgającej aż do ul. Wól-
czańskiej. Po jego wyburzeniu w 1972 roku
wzniesiono na tym miejscu obecny budy-
nek mieszkalny. Właścicielem kompleksu
zajezdnego, wybudowanego w latach 1827-
1829 był Jan Adamowski. Zajazd był budowlą
murowaną, parterową, krytą dachówką, z 11
izbami. W podwórzu znajdowały się stajnia,
piwnica na wino i kręgielnia. W głębi posesji,
wykorzystując relikt dawnego lasu miejskiego
utworzono „Łódzki Raj” - wspaniały ogród
spacerowy w stylu angielskim wysadzony
drzewami owocowymi z drewnianą altaną dla
gości. W połowie 1834 roku „Paradyż” prze-
szedł w ręce Henrietty Hentschlowej, która po
wyjściu za mąż za Michała Kunkla przekazała
mężowi prowadzenie interesu. Nowy gospo-
darz unowocześnił zajazd oraz uporządkował
ogród, w którym urządził wyborną restaurację,
Z
słynącą ze smacznych potraw. Łodzianie chęt-
nie organizowali tutaj uroczystości rodzinne.
Kolejny właściciel August Hentschel, pasierb
Kunkla, wybudował w ogrodzie drewniany
teatr. W sierpniu 1867 roku miał wystąpić tutaj
w roli „Otella” Ira Aldridge, światowej sławy
murzyński aktor-tragik. Niestety do spektaklu
nie doszło, gdyż mistrz 7 sierpnia 1867 roku,
w jednym z pokoi hotelowych nieoczekiwa-
nie zmarł na chorobę płuc. W „Paradyżu”
organizowano pokazy iluzjonistów, spektakle
muzyczne oraz cieszące się dużym powodze-
niem zabawy połączone z występami artystów
na scenie.
41. 41
Piotrkowska 179
Pałac Ewalda Kerna
ałac Ewalda Kerna jest przykładem
eleganckiej śródmiejskiej rezydencji
fabrykanckiej końca XIX wieku. Wznie-
siono go w latach 1896-1898 według projektu
znanego łódzkiego architekta Franciszka
Chełmińskiego dla właściciela fabryki me-
chanicznych krosien i odlewni żelaza. Pałac
otrzymał pełną wdzięku i harmonii fasadę
o neorenesansowo-empirowej formie, bogatej
w detal zdobniczy. W części parterowej, opartej
na cokole oblicowanym zielonym granitem,
półkoliście zamknięte okna wieńczy festonowa
dekoracja, przypominająca upiętą tkaninę.
Kondygnacje oddziela meander, czyli ornament
ciągły, utworzony z jednej linii załamującej
się wielokrotnie pod kątem prostym. Okna
pierwszego piętra opięte lizenami, zwieńczone
są trójkątnymi tympanonami z akroteria-
mi w formie muszli. Zdobią je także festony
o motywie wstęg i wieńce. Powyżej biegnie fryz
z płaskorzeźbionym ornamentem roślinnym
oraz gzyms z kymationem jońskim. Dach za-
myka attyka w formie balustrady spiętej dwoma
wieżyczkami, poprzeplatanej dekoracjami
z atrybutami przemysłu i handlu. W wyniku
kłopotów finansowych Ewald Kern sprzedał
pałac na licytacji w 1903 roku. Od tamtej pory
budynek kilkakrotnie zmieniał właścicieli.
W 1930 roku kupiło go Powszechne Towarzys-
two Handlowo - Przemysłowe Freda Gre-
enwooda. Po 1960 roku swą siedzibę miała tu
Wojewódzka Biblioteka Pedagogiczna, oddział
łódzki Polskiej Akademii Nauk oraz Łódzkie
Towarzystwo Naukowe.
P
42. 42
Piotrkowska 217-221
dawny kompleks fabryczny Johna
awny kompleks fabryczny Józefa Johna
był największym w mieście producen-
tem maszyn włókienniczych i elemen-
tów metalowych. Pierwszy pion produkcyjny
zakładu - odlewnia żelaza - powstał w 1866
roku. Wtedy John użytkował także parterowy
drewniany dom, w miejscu którego w l. 80. XIX
stulecia wzniesiono obecny eklektyczny gmach.
Zakład z czasem wyspecjalizował się w produk-
cji przekładni zębatych i ślimakowych, kotłów
parowych, pomp a nawet grzejników. Wyko-
nywano także odlewy żelazne na zamówienie.
W 1905 roku firmę przekształcono w spółkę
akcyjną. Na przełomie XIX i XX stulecia jak
D
głosiła reklama w prasie „Fabryka Transmisyi
i Odlewania Żelaza J. John w Łodzi wykonała
całkowitych urządzeń transmisyjnych, do sil-
ników o mocy od 100 do 2500 koni parowych,
na moc ogólną 65000 koni parowych”, co kla-
syfikowało przedsiębiorstwo jako największe
tego typu w Królestwie Polskim. Firma miała
swoje przedstawicielstwa w Tomsku, Mo-
skwie, Kijowie, Odessie, Rostowie nad Donem
i Baku. Od 30 października 1941 roku fabrykę
przestawiono na produkcję zbrojeniową dla
potrzeb armii niemieckiej. Po znacjonalizo-
waniu przedsiębiorstwa w 1946 roku powstały
Zakłady Mechaniczne im. Józefa Strzelczyka,
a następnie Kombinat Ponar-Jotes oraz Fabryka
Szlifierek Ponar. W zakładach Johna w 1911
roku odlano dzwon „Zygmunt” dla łódzkiej
archikatedry.
43. 43
Piotrkowska 234-236
„Pałac Karola Augusta Haertiga”
ałac Karola Augusta Haertiga
wzniesiono w 1895 roku prawdopodob-
nie według projektu łódzkiego archi-
tekta Franciszka Chełmińskiego. Inwestor był
właścicielem farbiarni i wykańczali tkanin
założonych w 1880 roku. Pierwotnie zakłady
mieściły się przy ulicy Piotrkowskiej 224. Wraz
z rozwojem firmy przedsiębiorstwo przenie-
siono w głąb posesji przy Piotrkowskiej 234.
Frontową część nowej parceli zajmował dom
tkacki, w którym mieszkała pierwotnie rodzina
Haertigów. Na działce sąsiedniej wybudo-
wano także pałac. Jest to jedna z najelegant-
szych rezydencji pofabrykanckich w mieście.
Architekt po mistrzowsku „ubrał” fasadę
w neobarokowy pełen przepychu i dynami-
zmu kostium. Unikalne formy zastosowano
w tympanonach i lizenach, opinających okna
pierwszego i drugiego piętra oraz w szczytach
wieńczących dwa ryzality zamykające fasadę
po bokach. W ryzalicie północnym ponad
bramą przejazdową umieszczony jest także
wykusz, podtrzymywany przez dwie kariatydy
oplecione bujną roślinnością. Bogato zdobiony
jest także wysunięty przed czoło fasady gzyms.
Pałac został pieczołowicie odrestaurowany
w 2005 roku. Wtedy też odzyskały dawny
blask jego unikalne, pełne przepychu wnętrza.
W latach 30. XX wieku właścicielem rezydencji
był Juliusz Flejszer – wicedyrektor w zakładach
rodziny Poznańskich. W latach 1934-1991
część pałacu zajmował oddział łódzki PCK.
Na początku XXI wieku właścicielem zostało
Towarzystwo Ubezpieczeń i Asekuracji Warta.
P
44. 44
Piotrkowska 242-250
dawny kompleks fabryczny
Markusa Silbersteina
ompleks fabryczny Markusa Silbersteina,
powstały na terenie trzech działek, które
pierwotnie od strony ulicy zabudowane
były parterowymi domami tkackimi z 1825
roku. Zakład specjalizował się w produkcji tka-
nin wełnianych. Pierwszy z budynków fabrycz-
nych powstał w głębi posesji w 1878 roku. Była
to parterowa murowana tkalnia mechaniczna
o nowoczesnym shedowym dachu, zaprojekto-
wana przez Hilarego Majewskiego. Wraz z roz-
wojem przedsiębiorstwa Markus Silberstein
w oparciu o istniejący budynek wzniósł w 1894
roku nowy trzypiętrowy potężny gmach,
przypominający średniowieczną twierdzę.
Monumentalność budowli, czerwona cegła,
narożne wieże (wys. 30 m) podkreślały prestiż
właściciela. Gmach ukończono w 1894 roku.
Autorem projektu był Adolf Zeligson. W tym
K
czasie Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Weł-
nianych i Bawełnianych M. Silbersteina było
jednym z największych przedsiębiorstw branży
wełnianej w kraju. Po 1945 roku powstały tutaj
Państwowe Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego
im. Ofiar 10 września 1907 roku. Upamięt-
niono w ten sposób 8 robotników, których
bez rozprawy sądowej rozstrzelano na terenie
fabryki. Straceni zamieszani byli w zabójstwo
ówczesnego właściciela Mieczysława Silber-
steina (syna Markusa). Zamach miał miejsce
w budynku kantoru fabrycznego usytuowanego
szczytem do ulicy Piotrkowskiej. W okresie
PRL-u istniały tutaj ZPD „Olimpia”. Dzisiaj
obiekt pełni funkcję handlowo-usługową.
45. 45
Piotrkowska 243
„Dom Beera”
om Beera” jest najstarszym piętrowym
budynkiem w mieście. Wzniesiono go
w 1835 roku. Pierwotnie był to skromny
dom o 7 oknach na każdej kondygnacji, wycho-
dzących na ulicę Piotrkowską. By urozmaicić
fasadę budowniczy umieścił w niej balkon.
Na parterze znajdowały się 3 izby, na piętrze
4, na poddaszu 2. Ciekawostką jest, że tkacz
Bogumił Beer wybudował dom bezprawnie,
gdyż posiadał jedynie pozwolenie na budo-
wę zabudowań parterowych. Na przestrzeni
kolejnych lat dom rozbudowywano, nadając mu
formę neorenesansową. W 1889 roku dosta-
wiono od południa trzyosiową przybudówkę
w formie ryzalitu. Jej projektantem był Edward
Creutzburg. W latach 1850-1860 dwie izby
domu zajmowała szkoła elementarna ewange-
licko-katolicka. Pracowało w niej dwóch na-
uczycieli Polak i Niemiec. W 1850 roku uczyło
się tutaj 400 dzieci. Swą siedzibę miało tu także
najstarsze w Łodzi niemieckie towarzystwo
śpiewacze „Männergesangverein”, dla którego
wybudowano okazałą salę koncertową. Po II
wojnie światowej wykorzystywała ją łódzka
operetka. W listopadzie 1945 roku odbyło się
tutaj pierwsze w Łodzi przedstawienie artystów
sceny wileńskiej „Lutnia” pod przewodnictwem
Władysława Szczawińskiego. Przedstawiano
komedię muzyczną „Podwójna buchalteria”.
W 1963 roku „Lutnia” przeniosła się do nowego
gmachu przyjmując nazwę Teatr Muzyczny.
Kolejnym użytkownikiem sali była Filharmo-
nia Łódzka.
D
46. 46
Piotrkowska 258-260
„Kamienica Birnbauma”
amienica powstała w 1893 roku według
projektu łódzkiego architekta Gustawa
Landau-Gutentegera dla przemysłow-
ca Henryka Rafała Birnbauma, właściciela
przędzalni wełny czesankowej, znajdującej
się w głębi posesji. W okresie dwudziestolecia
międzywojennego w kamienicy był konsulat
niemiecki. W 1981 roku umieszczono tutaj
siedzibę Zarządu Regionalnego NSZZ „Soli-
darność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego
w Polsce 13 grudnia 1981 roku budynek został
K
zdewastowany przez ZOMO. Wtedy też aresz-
towano działaczy Związku. W 1996 roku no-
wym właścicielem został Instytut Europejski,
który w latach 2002-2006 przeprowadził prace
rewitalizacyjne. Kamienica została odbudowa-
na niemalże od fundamentów. Zachowała się
jedynie oryginalna boniowana część partero-
wa. Prace te pozwoliły także na odtworzenie
pierwotnych detali architektonicznych. Od
2007 roku działa tutaj Centrum Dydaktyczno-
Konferencyjne, noszące imię Alcide de Gasperi,
włoskiego premiera uznawanego za jednego z
budowniczych zjednoczonej Europy. Gasperi
był współinicjatorem utworzenia w 1949 roku
Rady Europy oraz w 1951 roku Europejskiej
Wspólnoty Węgla i Stali. Centrum powstało
w ramach współpracy polsko-włoskiej. Jego
zadaniem jest poszerzenie wiedzy na temat roli
i doświadczenia Włoch w budowie struktur
europejskich. Wewnątrz obiektu znajduje się
niewielka izba pamięci poświęcona „Solidar-
ności”.
47. 47
Piotrkowska 262-264
dawny zespół pałacowo-parkowy
Roberta Teodora Schweikerta
espół pałacowo-parkowy Roberta Teo-
dora Schweikerta należy do najoryginal-
niejszych założeń urbanistycznych ulicy
Piotrkowskiej. Przypomina bowiem barokową
podmiejską posiadłość magnacką. Wzniesiono
go w latach 1910-1913 prawdopodobnie według
projektu Lwa Lubotynowicza. Głównym
elementem założenia jest usytuowany w głębi
posesji pełen harmonii i dostojeństwa pałac,
przed którym znajduje się paradny dziedzi-
niec otoczony z dwóch stron zabudowaniami
gospodarczymi (dawna stróżówka, stajnia i wo-
zownia). Kompleks otrzymał formę neobaro-
kową z elementami klasycyzmu i modernizmu.
Od strony zachodniej pałac otacza park typu
francuskiego z altaną ogrodową usytuowaną
na osi głównej założenia. Godną uwagi jest
fontanna położona w centralnym punkcie
dziedzińca. Przedstawia kamienną kulę która
poruszana jest siłą wody. Pierwszym właścicie-
lem rezydencji był Robert Schweikert główny
spadkobierca rodzinnej spółki - Towarzystwa
Akcyjnego Wyrobów Wełnianych Fryderyka
Wilhelma Schweikerta. Obecnie gospodarzem
pałacu jest Fundacja Studiów Europejskich -
Instytut Europejski, powołana w 1993 roku, by
prowadzić działalność szkoleniową, eduka-
cyjną, badawczą, wydawniczą i informacyjną
w zakresie prawnych, historycznych, politycz-
nych, społecznych i kulturowych aspektów
procesu integracji europejskiej.
Z
48. 48
Piotrkowska 263
„Dom Scheiblera”
ył to typowy parterowy dom ręko-
dzielniczy o siedmioosiowej fasadzie
oraz wysokim naczółkowym dachu.
Powstał w 1838 roku. W wyniku złego stanu
technicznego został rozebrany w połowie lat 90.
XX wieku. Wtedy to w jego miejscu wybudo-
wano od podstaw budynek przypominający
architekturą swój pierwowzór. Niestety, nie jest
jego wierną kopią. W 1854 roku zamieszkał
tutaj przybyły do Łodzi, pochodzący z Montjoie
w Nadrenii Karol Wilhelm Scheibler, twórca
kompleksu rezydencjonalno-mieszkalno–fa-
brycznego „Księży Młyn”, usytuowanego na
wschód od ulicy Piotrkowskiej nad rzeką Ja-
B
sień. Karol Scheibler był najbogatszym łodzia-
ninem i jednym z najbogatszych przedsiębior-
ców w Europie w II połowie XIX wieku. Jego
majątek można było oszacować na 14 milionów
rubli w złocie, co na owe czasy było sumą
zawrotną. Fabrykant był inicjatorem powsta-
nia w 1865 roku linii kolejowej, łączącej Łódź
z Koleją Warszawsko-Wiedeńską w Kolusz-
kach, jednym z organizatorów Towarzystwa
Kredytowego miasta Łodzi, współzałożycielem
Banku Handlowego. Rodzina Scheiblerów
łożyła pokaźne sumy na cele społeczne między
innymi na budowę łódzkich świątyń: rzymsko-
katolickiej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego,
prawosławnej pw. świętego Aleksandra New-
skiego i ewangelicko-augsburskiej pw. świętego
Jana (obecnie rzymsko-katolicki kościół pw.
Najświętszego Serca Jezusa, OO. Jezuici).
49. 49
Plac Katedralny
im. Jana Pawła II
dawny Rynek Fabryczny
wany także Rynkiem Szpitalnym,
był głównym placem osady przemy-
słowej tkaczy lnu i bawełny „Łódka”,
założonej w południowej części miasta w latach
1824-27, ówcześnie największego ośrodka
przemysłu lnianego i bawełnianego Królestwa
Polskiego. Pierwotnie właścicielem placu był
prezes Komisji Województwa Mazowieckiego
(odpowiednik wojewody) Rajmund Rem-
bieliński, który chciał tu wybudować dom
z ogrodem. Ostatecznie powstały tylko stajnie,
wozownia, mieszkania dla służby i fundamenty
domu. Niebawem nowym właścicielem został
łódzki przedsiębiorca Tytus Kopisch, który
sprzedał teren miastu. Od tego momentu plac
miał charakter typowo handlowy. Od wschodu
przylegał do niego nieco mniejszy Rynek
Bielnikowy. W pierwszej połowie XIX stulecia
dniem targowym była środa, w II połowie zaś
wtorek. Na początku lat 40. XIX wieku, by
poprawić jakość handlu na placu, wystawiono
drewniane jatki rzeźniczo-piekarskie. W latach
1842-1845 powstał także wzdłuż pierzei za-
chodniej pierwszy w Łodzi 50-łóżkowy szpital
świętego Aleksandra. Wybór lokalizacji pod
jego budowę nie był przypadkowy, gdyż miejsce
to określane było jako „suche i zapewniają-
ce dobre powietrze”. Dzisiaj jest to siedziba
Wyższego Seminarium Duchownego. Przy
placu znajduje się symboliczny Grób Nieznane-
go Żołnierza oraz dwa pomniki: papieża Jana
Pawła II oraz księdza Ignacego Skorupki.
Z
50. 50
Piotrkowska 265
Archikatedra świętego
Stanisława Kostki
rchikatedra świętego Stanisława Kostki
powstała w latach 1901-1912 według pro-
jektu łódzkiej firmy „Wende i Zarske”,
opatrzonego godłem konkursowym „Bogu na
chwałę”. Świątynia otrzymała smukłą neogo-
tycką bryłę, opartą na dojrzałych wzorcach
niemieckiego i francuskiego gotyku z XIV wie-
ku. Jest to trójnawowa bazylika z transeptem
(nawa poprzeczna) o wielobocznie zamknię-
tym prezbiterium z ambitem, czyli obejściem
wokoło ołtarza oraz kaplicą na osi. Do fasady
po stronie wschodniej dostawiono w 1927 roku
wieżę. Sylwetę kościoła wzbogacono portalami,
rozetami i ostrołukowymi dużymi oknami,
wypełnionymi barwnymi witrażami oraz
kunsztownym detalem kamieniarskim. Ołtarz
główny, przedstawiający scenę Przemienienia
Pańskiego, ufundowany został przez przewod-
niczącego Komitetu Budowy Juliusza Teodora
Heinzla, ołtarze transeptu - patrona świątyni
i Matki Boskiej Różańcowej – przez robotni-
ków fabryki Ludwika Geyera oraz rzeźników
i kupców trzody z Łodzi. Katedra doskonale
oddaje XIX–wieczny „fenomen Łodzi wielokul-
turowej”, czyli zjawisko polegające na wzno-
szeniu obiektów użyteczności publicznej przez
łódzkich przemysłowców bez względu na ich
pochodzenie, wyznanie i tradycję. Przykładem
tego są witraże, które w transepcie północnym
A
ufundowała Gmina Żydowska, w południowym
zaś Kościół Ewangelicko-Augsburski. Katedra
w 1924 roku była miejscem objawienia Jezusa
Miłosiernego Helenie Kowalskiej, późniejszej
siostrze Faustynie Kowalskiej – Apostołce
Miłosierdzia Bożego.
51. 51
Piotrkowska 266
„Pałac Karola Scheiblera II”
ałac Karola Scheiblera II był rezydencją
rodzinną syna protoplasty rodu Karola
Wilhelma Scheiblera I. W latach 20. XIX
wieku miał powstać tutaj zajazd, w 1844 roku
ostatecznie ówczesny właściciel farbiarz Karol
Gebhardt wybudował jednopiętrowy dom
mieszkalny o 7-osiwej fasadzie i dwuspadowym
dachu. Elewację frontową zdobiło 8 pilastrów,
podtrzymujących trójkątny fronton. Na każdej
kondygnacji było po 8 izb. W 1845 farbiarz
nabył od Józefa Zacherta sąsiednią działkę
z drewnianym domem, w miejscu którego rok
później stanął kolejny jednopiętrowy budynek,
w którym urządził drukarnię tkanin wełnia-
nych i bawełnianych, a następnie w głębi posesji
wystawił pierwszy w Łodzi dom czynszowy.
W 1852 roku nowym właścicielem został
Leonard Fessler, drukarz perkali, przybyły
do Łodzi w 1849 roku. Przebudował on dom
czynszowy na fabrykę, a w 1853 roku zbudował
pierwszy w mieście młyn poruszany siłą pary.
W połowie lat 80. XIX wieku posesję nabyła
rodzina Scheiblerów, z inicjatywy której wybu-
rzono drukarnię i kilkakrotnie poddano roz-
budowie budynek mieszkalny, czyniąc z niego
elegancką neorenesansową miejską rezydencję
fabrykancką. Pierwotny dom powiększono
o dwie osie w kierunku północnym i o trzy osie
w kierunku południowym. Podkreślono także
południowy narożnik poprzez zwieńczenie go
wieżą ozdobioną hermami i nakrytą namioto-
wym dachem. W pałacu współcześnie mieści
się Wydział Organizacji i Zarządzania Politech-
niki Łódzkiej.
P
52. 52
Piotrkowska 272a–272b
„Pałac Steinertów”
ałac Steinertów powstał w latach 1909-
1910 dla braci Emila i Karola- spadko-
bierców Fabryki Wyrobów Bawełnianych
i Apretury „Karl Steinert”. Rezydencja została
zaprojektowana dla dwóch rodzin, stąd jej bryłę
tworzą dwa niemalże „bliźniacze” skrzydła.
By dodać lekkości potężnej bryle opartej na
dojrzałych renesansowych wzorcach pół-
nocnoniemieckich, architekt Alfred Balcke
zaprojektował pełne wdzięku szczyty zakoń-
czone wolutami oraz usytuowane poniżej dwa
wykusze. W części centralnej umieszczono
przeloty bramne, ponad którymi widnieją
inicjały właścicieli, symbol industrialny -
figurka prządki w kole zębatym, symbolizująca
profesję rodzinną oraz kartusz z datą budowy
rezydencji i pozdrowieniem „Salus intrantibus”
(zdrowie wchodzącym). Pałac od strony ogrodu
posiada konstrukcję ryglową. Właściciele
pałacu byli potomkami tkacza saksońskiego
Karola Steinerta,
który przybył do
Łodzi w 1829 roku.
Przedsiębiorstwo
Steinertów zajmowa-
ło trzy działki przy
ulicy Piotrkowskiej
opatrzone nume-
rami 272, 274 i 276.
Powstało w latach 30.
XIX stulecia, kiedy
to wybudowano
niewielką drukarnię
perkalu. Następnie
powstał dom zwany
„dworkiem Steiner-
ta” z facjatką od stro-
ny ulicy, a po kilku
latach kolejne zabu-
dowania fabryczne
usytuowane w głębi
P
posesji. W 1896 roku Adolf Konrad Steinert (oj-
ciec Emila i Karola) wzniósł pierwszą rodzinną
rezydencję (Piotrkowska 272), nadając jej cechy
neorenesansowego pałacu.
53. 53
Piotrkowska 283
Kościół Ewangelicko-Augsburski
Świętego Mateusza
ościół Ewangelicko-Augsburski Św.
Mateusza jest obecnie jedyną świątynią
luterańską w mieście. Budowano go
w burzliwym okresie związanym z wydarzenia-
mi Rewolucji 1905 roku oraz I wojny światowej
przez blisko 20 lat (1909-1928). Architekto-
nicznie bryła świątyni nawiązuje do stylu
romańskiego obszaru Nadrenii. Założono ją na
planie krzyża greckiego z rozbudowaną częścią
frontową od ulicy Piotrkowskiej, zwieńczoną
80-metrową potężną wieżą, przechodzącą
w górnej partii w ośmiobok. Dolną część fasady
wypełniają wspaniałe portale. Szczególnie
cenny jest portal środkowy, wyróżniający
się bogatą dekoracją reliefową. Ponad nim
usytuowana jest olbrzymia rozeta. We wnętrzu
świątyni część centralną przykrywa żelbetowa
kopuła wsparta na 4 filarach. W najwyższym
punkcie osiąga wysokość 26 m., przy średni-
cy dolnej krawędzi równej 17 m. W środku
kopuły umieszczono gigantyczny żyrandol
z 241 żarówkami. Niezwykle imponujące jest
także prezbiterium. Część ołtarzowa wykonana
z białego marmuru przedstawia płaskorzeźbę
Chrystusa, modlącego się w Ogrodzie Oliw-
nym. Jej projektantem i wykonawcą był Paweł
Senff. Ściany absydy pokrywa barwny fresk wy-
konany metodą „al fresco” (malowanie farbami
na mokrym tynku). Przedstawia sceny drogi
krzyżowej Chrystusa,
jego ukrzyżowania
i złożenia do grobu
oraz ludzi idących do
Zbawiciela. Wśród
postaci odnajdzie-
my między innymi
Wilhelma Tella wraz
z rodziną i Dantego.
Motyw jest przesła-
niem wskazującym na
kierunek, w którym
powinien zmierzać
człowiek.
K
54. 54
Piotrkowska 282
„Biała Fabryka”
iała Fabryka, obecnie Centralne Muzeum
Włókiennictwa, jest największym w kra-
ju obiektem poindustrialnym, wzniesio-
nym w stylu klasycystycznym. Powstała w la-
tach 1835-1839 według wzorców angielskich
dla Ludwika Geyera - największego potentata
przemysłowego Łodzi tamtych czasów. Gmach
otrzymał potężną, aż 26 - osiową fasadę,
ożywioną trzema pseudoryzalitami frontowy-
mi, zwieńczonymi trójkątnymi frontonami.
W 1838 roku dobudowano skrzydło północne,
a w 1848 roku skrzydło południowe z wieżycz-
ką z końca XIX stulecia. Należy podkreślić,
że właśnie w tej fabryce w 1839 roku po raz
pierwszy w Łodzi uruchomiono maszynę pa-
rową do napędzania urządzeń włókienniczych.
Wtedy to zadymił pierwszy komin fabryczny
nad Łodzią, widoczny do dzisiaj za fabryką.
Współcześnie gospodarzem obiektu jest Cen-
tralne Muzeum Włókiennictwa, którego chlubą
jest tkanina artystyczna. Od 1960 roku, czyli
od momentu utworzenia placówki zgromadzo-
no ponad 1300 tkanin współczesnych, 1000
zabytkowych oraz 70 tysięcy przemysłowych.
Muzeum posiada ponadto ciekawą kolekcję
maszyn tekstylnych oraz eksponaty związane
z rozwojem Łodzi przemysłowej. Od 1974 roku
muzeum jest organizatorem „Międzynarodo-
wego Triennale Tkaniny” – wystawy prezen-
tującej współczesną tkaninę artystyczną. Przy
muzeum utworzono Skansen Drewnianego Bu-
downictwa Łódzkiego, w którym znajdują się
przeniesione z różnych zakątków miasta domy
B
tkaczy, kościół poewangelicki oraz letniskowa
willa fabrykancka.
55. 55
Piotrkowska 286
„Dom Geyera”
om Geyera” powstał w 1833 roku dla
Ludwika Geyera, jednego z pionierów
przemysłu włókienniczego w Łodzi. Ze
względu na podobieństwo architektoniczne do
wystawnych siedzib szlacheckich nazywany jest
potocznie dworkiem. Dzisiejszy wygląd dom
uzyskał w wyniku przebudowy w 1951 roku.
Pierwotnie posiadał formę dużo skromniejszą.
Był to parterowy murowany budynek z cztero-
spadowym dachem oraz ryzalitem umieszczo-
nym na osi z facjatą z balkonem, zwieńczoną
trójkątnym szczytem. Rodzina Geyerów
przybyła do Łodzi w 1828 roku. Wtedy to
Ludwik Geyer, podpisując umowę z władzami
miasta, zobowiązującą go do uruchomienia 100
warsztatów tkackich, otrzymał w dzierżawę
dużą posesję (ul. Piotrkowska 284-286). Wy-
budował na niej trzyizbowy drewniany dom
mieszkalny z niewielką drukarnią perkali. Po 5
latach w sąsiedztwie wzniósł piętrowy budynek
fabryczny oraz wspomniany „dworek”. W tym
samym roku nabył drogą licytacji także posesję
po lewej stronie stawu (Piotrkowska 282), po
drukarzu Antonim Potempie. W latach 1835-
1838 powstała tam „Biała Fabryka”. Przed-
siębiorstwo Geyera w tym czasie należało do
najdynamiczniej rozwijających się w mieście.
W 1840 roku fabrykant dokupił tereny leżące
po zachodniej stronie ulicy Piotrkowskiej - po-
sesja 287-301, po farbiarzu Janie Lange i posesja
303-315 po Janie Rundzieherze. Na przestrzeni
kolejnych lat powstały tutaj następne zabudo-
wania fabryczne. W sąsiedztwie Geyerowie
wznieśli także swoje rezydencje.
D
56. 56
Plac Reymonta
dawny Górny Rynek
lac ten zamykał od strony południowej
oś ulicy Piotrkowskiej. Powstał w 1825
roku podczas regulacji osady przemysło-
wej tkaczy lnu i bawełny „Łódka”. Nazwę swą
zawdzięcza położeniu na naturalnym garbie,
oddzielającym doliny rzek: Jasień i Dąbrówka.
Często określano go także rynkiem Geyera, ze
względu na nazwisko właściciela posesji, które
ciągnęły się wzdłuż pierzei zachodniej i pół-
nocnej. Rynek miał charakter węzła drożnego.
Na południe prowadziły drogi w kierunku
Piotrkowa i Kalisza, na wschód zaś do kolonii
„Ślązaki” i wsi Zarzew. Na przełomie XIX i XX
wieku istniała tutaj także pętla tramwajowa,
czyli krańcówka w formie dwóch tak zwanych
weksli (przy ul. Piotrkowskiej i Zarzewskiej
- dzisiejsza ul. Przybyszewskiego), umożliwia-
jących przepięcie wagonu motorowego. Plac
P
miał charakter targowy do wybuchu I wojny
światowej, stąd pierzeje pozbawione są wielko-
miejskich zabudowań. Jedynym wyjątkiem jest
kamienica, wypełniająca północno-zachodni
narożnik rynku. Był to pierwszy pałac fabry-
kancki miasta. Wzniesiono go w 1843 roku
dla rodziny Ludwika Geyera. Pierwotnie była
to budowla jednopiętrowa o cechach neore-
nesansowych. Dzisiejszy kształt jest efektem
przebudowy z 1910 roku. W pierwszej połowie
XIX stulecia przy rynku znajdowały się dwa za-
jazdy - szynki Józefa Langera i Adama Fiszera.
W centrum placu stoi pomnik przedstawiający
noblistę Władysława Stanisława Reymonta,
projektu Wacława Wołosewicza.
57. 57
Piotrkowska 292
„Kamienica pod Góralem”
zniesiono ją w latach 1909-1910 dla
Jana Witolda Starowicza, dyrektora
administracyjnego w Zakładach
Przędzalniczych „Leonhardt, Woelker i Gir-
bardt", usytuowanych niegdyś w sąsiedztwie
dzisiejszego Placu Niepodległości. Kamienica
ta jest doskonałym przykładem kultywowania
przez Polaków w okresie zaborów tradycji na-
rodowych. Ich przejawem była między innymi
chęć pokazania ludowości i folkloru Podhala,
które posłużyły jako motyw detali architekto-
nicznych umieszczonych przez inżyniera Leona
Lubotynowicza w fasadzie i wnętrzu kamieni-
cy. Najbardziej charakterystycznym elementem
elewacji jest rzeźba Górala autorstwa Wła-
dysława Czaplińskiego, umieszczona w niszy
ponad pierwszym piętrem. Szczyty ryzalitów
opinających kamienicę ozdobiono motywem
promieniejącego słońca. Zachowała się także
stolarka drzwiowa i dekoracje podokienników
o motywach podhalańskich. Warto zaznaczyć,
że kamienica została zaprojektowana ściśle
według założeń inwestora, który poznał styl za-
kopiański podczas częstych pobytów w Zako-
panem. Starowicz był także miłośnikiem straży
pożarnej. Z własnych oszczędności uposażył
VII Łódzki Oddział Straży Ogniowej. Jako
ciekawostkę można dodać, że Jan Starowicz był
stryjem znanego lekarza seksuologa Zbigniewa
Lwa Starowicza. W 1912 roku w posesji mie-
ściła się administracja czasopisma „Entomolog
Polski”, wydawanego przez Łódzkie Towarzy-
stwo Entomologów, zrzeszające miłośników
owadów.
W
58. 58
Plac Niepodległości
dawny Rynek Leonhardta (Leonarda)
oncepcja założenia placu targowego przy
ówczesnej południowej granicy miasta
narodziła się w 1902 roku. Wynikała
ona z chęci przeniesienia handlu z Górnego
Rynku (dzisiejszy Plac Reymonta) na nowe
obszerniejsze miejsce. Na nowy rynek przezna-
czono duży plac, należący do spółki „Leon-
hardt, Woelker i Girbardt”, specjalizującej się
w produkcji wyrobów wełnianych. Twórcą
zakładów, usytuowanych na południe od rynku
był Ernest Leonhardt. Targowisko otworzono
1 kwietnia 1904 roku. Jego zarządcą był Jan
Starowicz, dyrektor administracyjny wspo-
mnianej spółki. Po kilku miesiącach rynek
zapełniły zadaszone stragany. Wystawiali tutaj
swe towary chłopi przybywający głównie ze
Starego Rokicia i Chojen. Przeniesiono tu także
z Górnego Rynku krańcówkę tramwajową.
W dni świąteczne rozbijały się na placu trupy
cyrkowe. Współcześnie tradycje handlowe
podtrzymywane są wciąż po zachodniej stronie
K
ul. Piotrkowskiej na targowisku „Górniak”. Na
placu po przeciwległej stronie ulicy pozostał
węzeł komunikacji miejskiej oraz założono
skwer, w części którego zbudowano kościół pw.
świętej Faustyny Kowalskiej. W sąsiedztwie
znajduje się także pomnik (fontanna), przedsta-
wiający klęczącą postać Apostołki Miłosierdzia
Bożego, Patronki Łodzi.
