بالأمس، كنّا نتتظر أن يمدّنا الإعلام الرسمي بآخر الأخبار السياسية والاقتصادية والثقافية وغيرها، إلاّ أننا أصبحنا اليوم لا نتوانى عن متابعة ما يحدث حولنا عبر الميديا الاجتماعية كمنصّات لنقل الأحداث الآنيّة. وتحوّلت مهنة الإعلام والإخبار إلى ممارسة يومية، يتعاطاها الصحفي واللاصحفي عبر المنصّات الإلكترونية الحديثة، على غرار والفايسبوكواليوتوب والتويتر. وارتفع في الآن ذاته عدد مستعملي هذه الميديا الاجتماعية إلى أن أصبحنا نتحدث اليوم عن صحافة المواطن. تهدف هذه الدراسة إذن إلى عرض نشأة صحافة المواطن وتطوّرها بالمشهد الاتصالي الحديث بحضور الميديا الاجتماعية. لنتطرق في مرحلة ثانية إلى الأبعاد الأخلاقية والتنظيمية للميديا الاجتماعية. ممّا يدفعنا إلى الحديث في مرحلة ثالثة عن علاقة الإعلام التقليدي بصحافة المواطن في عصر الميديا الاجتماعية. ولعلّ علاقة الصراع التي نشأت مع تطوّر دور الميديا الاجتماعية كوسيط لنقل الأخبار، هو الذي يدفعنا إلى التساؤل عن هويّة الصحفي اليوم، مع تعدّد المنصّات وتنوّع الوسائل الناقلة للخبر.

2. egovsociety.tn
nouhabelaid.com
www.fnst-tunisie.org
The Tunisian E-Governance Society
Nouha Belaid
Fondation Friedrich Naumann pour la Liberté-Tunisie

3. ‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫يديك‬ ‫بني‬ ‫جتده‬ ‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫عن‬ ‫تعرفه‬ ‫أن‬ ‫عليك‬ ‫ما‬ ‫كل‬
‫بلعيد‬ ‫هنى‬ .‫د‬ : ‫تأليف‬

4. 6
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
TUNISIA E GOV SOCIETY ‫ّة‬‫ي‬‫االلكرتون‬ ‫للحوكمة‬ ‫ّة‬‫ي‬‫التونس‬ ‫ّة‬‫ي‬‫الجمع‬ ‫إصدارات‬
FNF Tunisia ‫بتونس‬ ‫ناومان‬ ‫فريدريش‬ ‫مؤسسة‬ ‫ومكتب‬
‫قواعد‬ ‫وفق‬ ‫محفوظة‬ ‫التأليف‬ ‫هذا‬ ‫حقوق‬
2019 ‫تونس‬
‫األوىل‬ ‫الطبعة‬
‫الحلفاوي‬ ‫ثريا‬ : ‫تصميم‬
Creative Commons ( CC BY-NC-N 4.0 )

5. 7
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫توطئــة‬
‫ـوب‬‫ـ‬‫جن‬ ‫يف‬ ‫ـكو‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـوف‬‫ـ‬‫كه‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫رس‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ق‬ »‫ـي‬‫ـ‬‫البيان‬ « ‫ـال‬‫ـ‬‫لالتص‬ ّ‫ـاني‬‫ـ‬‫إنس‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫عم‬ ّ‫ل‬‫أو‬ ّ‫أن‬ ّ‫ـن‬‫ـ‬‫الظ‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫أغل‬
‫ـي‬‫ـ‬ّ‫ن‬‫ف‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫عم‬ ‫ـاز‬‫ـ‬‫إنج‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫يقص‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يك‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫الرس‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫فه‬ .‫ـد‬‫ـ‬‫نع‬ ‫ـا‬‫ـ‬ّ‫مم‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫مض‬ ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫أل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫عرشي‬ ‫ـذ‬‫ـ‬‫من‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فرنس‬
‫ـان‬‫ـ‬‫االنس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫به‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫يق‬ ‫كان‬ ‫ـي‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫العملي‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫ح‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫معلوم‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫إيص‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫يقص‬ ‫كان‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫الصي‬ ‫ـاهد‬‫ـ‬‫ملش‬
‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫يع‬ ‫أن‬ ‫وأراد‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫اقربائ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫أحده‬ ‫كان‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ّم‬‫ب‬‫ور‬ ،‫ـن‬‫ـ‬‫الصيادي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫قت‬ ‫ـاك‬‫ـ‬‫هن‬ ّ‫ألن‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وخطورته‬ ‫ـذ‬‫ـ‬‫آنئ‬
‫ـد‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫تك‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫فالكتاب‬ .‫ـرى‬‫ـ‬‫أخ‬ ‫ـيلة‬‫ـ‬‫بوس‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫التعب‬ ‫ـتطاعته‬‫ـ‬‫باس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يك‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ول‬ .‫ـم‬‫ـ‬‫الرس‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫به‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫مقتل‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫حزن‬
‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫يف‬ ‫ـورة‬‫ـ‬‫ث‬ ‫أول‬ ‫ـدث‬‫ـ‬‫ليح‬ )‫ـورية‬‫ـ‬‫(س‬ ‫ـمرا‬‫ـ‬‫ش‬ ‫رأس‬ ‫يف‬ ‫ـماري‬‫ـ‬‫املس‬ ‫ـرف‬‫ـ‬‫الح‬ ‫ـراع‬‫ـ‬‫اخ‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫ج‬ ‫أن‬ ‫إىل‬ ،‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـأت‬‫ـ‬‫نش‬
‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اللغوي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫املفاهي‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫فانقلب‬ .‫ـى‬‫ـ‬‫معن‬ =‫ـة‬‫ـ‬‫وكلمة+كلم‬ .‫ـة‬‫ـ‬‫كلم‬ =‫ـرف‬‫ـ‬‫حرف+ح‬ :‫ـيطة‬‫ـ‬‫بس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بمعادل‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫تمثل‬
‫ـتكماال‬‫ـ‬‫اس‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫كان‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الفرعوني‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫م‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الهريوغليفي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اللغ‬ ‫ـاكلة‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صوري‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اللغ‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫كان‬ ‫أن‬
‫تعتمد‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بياني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫لغ‬ ‫أول‬ ‫كان‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫آخ‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫بمفه‬ ‫أو‬ ،‫ـور‬‫ـ‬‫وص‬ ‫ـارات‬‫ـ‬‫وإش‬ ‫ـومات‬‫ـ‬‫برس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫له‬ ‫ـرا‬‫ـ‬‫وتطوي‬ ،‫ـكو‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـور‬‫ـ‬‫لص‬
‫ـا‬‫ـ‬‫هدفه‬ ) ‫ـات‬‫ـ‬‫بيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫(صحاف‬ »‫ـا‬‫ـ‬‫«صحفي‬ ‫ـميها‬‫ـ‬‫نس‬ ‫أن‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يمك‬ ‫أي‬ .‫ـكل‬‫ـ‬‫الش‬ ‫إىل‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫النظ‬ ‫ـرد‬‫ـ‬‫بمج‬ ‫ـص‬‫ـ‬‫ن‬ ‫ـراءة‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬
‫ـكل‬‫ـ‬‫بش‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫الي‬ ‫ـتخدمها‬‫ـ‬‫نس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اللغ‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫وه‬ ،‫ـم‬‫ـ‬‫وحكمه‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫وحياته‬ ‫ـهم‬‫ـ‬‫وطقوس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الفراعن‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫معلوم‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫إيص‬
‫ـه‬‫ـ‬‫بطبيعت‬ ‫ـه‬‫ـ‬ّ‫ن‬‫أل‬ ّ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫الح‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫عن‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫يتوق‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـان‬‫ـ‬‫االنس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ولك‬ .)‫ـواها‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫مث‬ ‫ـرور‬‫ـ‬‫امل‬ ‫ـارات‬‫ـ‬‫(إش‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫واس‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـدت‬‫ـ‬‫ول‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ومنه‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫املطبع‬ ‫ـراع‬‫ـ‬‫اخ‬ ‫ـكان‬‫ـ‬‫ف‬ ،‫ـد‬‫ـ‬‫والتجدي‬ ‫ـور‬‫ـ‬‫للتط‬ ‫ـال‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫م‬
‫ـ‬ ‫ـمعيات‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـرن‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫العرشي‬ ‫ـرن‬‫ـ‬‫والق‬ ،‫ـاز‬‫ـ‬‫بامتي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املكتوب‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـرن‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫التاس‬ ‫ـرن‬‫ـ‬‫الق‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ويعت‬
‫ـرن‬‫ـ‬‫الق‬ ‫ـا‬‫ـ‬ّ‫أم‬ .‫ـا‬‫ـ‬‫عززته‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـابقتها‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫إعالمي‬ ‫ـيلة‬‫ـ‬‫وس‬ ‫أي‬ ‫ـغ‬‫ـ‬‫تل‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ول‬ .)‫ـون‬‫ـ‬‫تلفزي‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫إذاع‬ ،‫ـينما‬‫ـ‬‫(س‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البرصي‬
‫ـا‬‫ـ‬‫له‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫فتح‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ،‫ـابقة‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـائل‬‫ـ‬‫الوس‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫حاضن‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫بات‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ،‫ـت‬‫ـ‬‫األنرتن‬ ‫ـرن‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫فه‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫والعرشي‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫الواح‬
‫ـا‬‫ـ‬‫لن‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫فقدم‬ ‫ـاالت‬‫ـ‬‫واالتص‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫االتص‬ ‫ـائل‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فيه‬ ‫ـورت‬‫ـ‬‫ط‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ،‫ـتقبلني‬‫ـ‬‫املس‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫جدي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫إلطالل‬ ‫ـذة‬‫ـ‬‫ناف‬
..،‫ـل‬‫ـ‬‫غوغ‬ ،‫ـتغرام‬‫ـ‬‫انس‬ ،‫ـوب‬‫ـ‬‫يوتي‬ ،‫ـر‬‫ـ‬‫توي‬ ،‫ـبوك‬‫ـ‬‫فايس‬ ( ‫ـا‬‫ـ‬‫به‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫نحل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫نك‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـتخدامات‬‫ـ‬‫االس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫الكث‬
ّ‫إن‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ .).. ،‫أب‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫وات‬ ،‫ـينجر‬‫ـ‬‫ماس‬ ،‫ـر‬‫ـ‬‫فاي‬ ( ‫ـر‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـورة‬‫ـ‬‫وص‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫صوت‬ ‫ـراد‬‫ـ‬‫األف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـهال‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫ص‬ّ‫ت‬‫اال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫وب‬ )‫ـخ‬‫ـ‬‫ال‬
‫ـف‬‫ـ‬‫الهوات‬ ( ‫ـيلته‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫بات‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫باملواط‬ ‫ـمى‬‫ـ‬‫يس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـأ‬‫ـ‬‫فنش‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫العم‬ ‫ـمل‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـوّر‬‫ـ‬‫التط‬
‫ـور‬‫ـ‬‫تط‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫وبالطب‬ .‫ـة‬‫ـ‬‫مختلف‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫مواق‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫املعلوم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫الكث‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫إيص‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫تمكن‬ )‫ـت‬‫ـ‬‫واالنرتن‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الذكي‬
)‫ـة‬‫ـ‬‫حديث‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫بتقني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫والهريوغليفي‬ ‫ـكو‬‫ـ‬‫الس‬ ‫اىل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫عدن‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كأنن‬ ( ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بإضاف‬ ‫ـايف‬‫ـ‬‫الصح‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫العم‬
‫ـم‬‫ـ‬‫فه‬ ‫ـاهد‬‫ـ‬‫املش‬ ‫ـاريءأو‬‫ـ‬‫الق‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـهل‬‫ـ‬‫تس‬ ‫ـرة‬‫ـ‬‫مبتك‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫وتقني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مختلف‬ ‫ـائل‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫يعتم‬ ّ‫ـري‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫بش‬
‫ـر‬‫ـ‬‫بتصوي‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫يق‬ ‫أن‬ ‫دون‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫خربي‬ ‫ـرا‬‫ـ‬‫تقري‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫ينس‬ ‫ان‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫ـدور‬‫ـ‬‫بمق‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫حت‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الخربي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫القص‬
‫ـة‬‫ـ‬‫برسع‬ ‫ـرة‬‫ـ‬‫كب‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫برسع‬ ‫ـعب‬‫ـ‬‫وتتش‬ ‫ـور‬‫ـ‬‫تتط‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫وه‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫جدي‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫مازال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫وه‬ .‫ـي‬‫ـ‬‫خارج‬ ‫ـهد‬‫ـ‬‫مش‬ ‫أي‬
‫ـداده‬‫بإعـ‬ ‫ـت‬‫قامـ‬ ‫ـذي‬‫الـ‬ ‫ـل‬‫الدليـ‬ ‫ـذا‬‫وهـ‬ .‫ـا‬‫يوميـ‬ ‫ـاهدها‬‫نشـ‬ ‫ـي‬‫التـ‬ ‫ـال‬‫االتصـ‬ ‫يف‬ ‫ـرة‬‫املبتكـ‬ ‫ـات‬‫التقنيـ‬ ‫ـراع‬‫اخـ‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫العربي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اإلعالمي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املكتب‬ ‫إىل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫نوعي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫وإضاف‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫العرب‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫يف‬ ‫ـابقة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫يعت‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بلعي‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫نه‬ ‫ـورة‬‫ـ‬‫الدكت‬
‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـهل‬‫ـ‬‫يس‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـلس‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـرد‬‫ـ‬‫بال‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫وقام‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫ح‬ ‫ـاملة‬‫ـ‬‫الش‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫باملعلوم‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫ضمنت‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫فق‬
‫بتضمني‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫الباح‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـهلت‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫والبيان‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫املعطي‬ ‫كل‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫فه‬ ‫ـديء‬‫ـ‬‫املبت‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫أو‬ ‫ـادي‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـارئء‬‫ـ‬‫الق‬
‫ـك‬‫ـ‬‫وبذل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الالزم‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫الخدم‬ ‫كل‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـدم‬‫ـ‬‫تق‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املواق‬ ‫كل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫معرف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫الباح‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫يحتاج‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ ‫كل‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫الدلي‬
‫ـر‬‫ـ‬‫التقدي‬ ‫كل‬ ‫ـتحق‬‫ـ‬‫يس‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫عم‬ .‫ـا‬‫ـ‬‫ومعارجه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫االنرتن‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫صفح‬ ‫يف‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫اإلبح‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫ووعث‬ ،‫ـث‬‫ـ‬‫البح‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫عن‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫علي‬ ‫ـرت‬‫ـ‬‫وف‬
.‫ـلوبه‬‫ـ‬‫أس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫وسالس‬ ،‫ـه‬‫ـ‬‫معلومات‬ ‫ـزارة‬‫ـ‬‫وغ‬ ،‫ـه‬‫ـ‬‫بدقت‬
‫معسعس‬ ‫رياض‬ .‫د‬
»‫«أورونيوز‬ ‫األوروبية‬ ‫للقناة‬ ‫العريب‬ ‫للقسم‬ ‫السابق‬ ‫الرئيس‬

7. 11
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫ـزوف‬‫عـ‬ ‫ـد‬‫بعـ‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫صحافـ‬ ‫ـوّر‬‫تطـ‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ّـ‬‫ي‬‫الورق‬ ‫ـة‬‫الصحافـ‬ ‫ـة‬‫أزمـ‬ ‫ـاهمت‬‫سـ‬
‫ـة‬‫صحيفـ‬ ‫ـار‬‫فاندثـ‬ ،‫ـف‬‫الصحـ‬ ‫ـة‬‫مطالعـ‬ ‫ـن‬‫عـ‬ ‫ـم‬‫بالعالـ‬ ‫اء‬ّ‫ر‬‫ـ‬‫القـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـر‬‫كبـ‬ ‫ـدد‬‫عـ‬
‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫الخط‬ ‫ـوس‬‫ـ‬‫لناق‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫إعالن‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫كان‬ 2017 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫العرب‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫بالعال‬ ”‫ـفري‬‫ـ‬‫“الس‬
‫بعــض‬ ‫غلــق‬ ‫ظاهــرة‬ ‫بعــد‬ ‫فيمــا‬ ‫تتالــت‬ ‫وقــد‬ .‫الورقيــة‬ ‫بالصحافــة‬ ‫ّق‬‫د‬‫يحــ‬
‫ـو‬‫ـ‬‫مؤسس‬ ‫ر‬ّ‫ر‬‫ـ‬‫ـ‬‫وق‬ .‫ـره‬‫ـ‬‫غ‬ ‫أو‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫م‬ ‫أو‬ ‫ـان‬‫ـ‬‫لبن‬ ‫أو‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫بتون‬ ‫ـواء‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الورق‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫الصح‬
‫ـات‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫تحد‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ملواجه‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫محاول‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكرتوني‬ ‫ـخ‬‫ـ‬‫نس‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الورق‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫الصح‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬
‫يف‬ ‫ـادرة‬‫نـ‬ ‫ـت‬‫كانـ‬ ‫أن‬ ‫ـد‬‫بعـ‬ ‫ـات‬‫املعلومـ‬ ‫ـرة‬‫وفـ‬ ‫ـاهمت‬‫سـ‬ ‫ـا‬‫كمـ‬ .‫ـة‬‫ّـ‬‫ي‬‫اإلعالم‬ ‫ـاحة‬‫السـ‬
ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫الك‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ملعالج‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫جدي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫طريق‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫البح‬ ‫إىل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـعي‬‫ـ‬‫س‬ ‫إىل‬ ‫ـابق‬‫ـ‬‫الس‬
.‫ـا‬‫عليهـ‬ ‫ـون‬‫يتحصلـ‬ ‫ـي‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـات‬‫املعلومـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـل‬‫الهائـ‬
‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـرة‬‫ـ‬‫األخ‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـنوات‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـا‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫فعل‬ ‫ـوّرت‬‫ـ‬‫تط‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وق‬
‫ـف‬‫ـ‬‫الهات‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫اللوح‬ ،‫ـول‬‫ـ‬‫املحم‬ ‫ـوب‬‫ـ‬‫(الحاس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الحديث‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اإللكرتوني‬ ‫ـائط‬‫ـ‬‫الوس‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫انتش‬
.)‫ـخ‬‫الـ‬ ،‫ـتغرام‬‫االنسـ‬ ،‫ـر‬‫التويـ‬ ،‫ـبوك‬‫(الفايسـ‬ ‫ـة‬‫االجتماعيـ‬ ‫ـا‬‫وامليديـ‬ )‫ـخ‬‫الـ‬ ،‫ـي‬‫الذكـ‬
‫الصحــف‬ ‫بعــض‬ ‫اندثــار‬ ‫يف‬ ‫ســاهمت‬ ‫التــي‬ ‫العوامــل‬ ‫ضمــن‬ ‫مــن‬ ‫هــذا‬ ‫وكان‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫آني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بصف‬ ّ‫ـث‬‫ـ‬‫تب‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫األخب‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫أصبح‬ ‫أن‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الورق‬
‫ـعي‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫بالعال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫انتش‬ ‫يف‬ ‫ـاهم‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫عام‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫أه‬ ّ‫أن‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬
‫التطــورات‬ ‫مواكبــة‬ ‫إىل‬ ،‫والغربــي‬ ‫األوروبــي‬ ‫بالعالــم‬ ‫ّــة‬‫ي‬‫اإلعالم‬ ‫املؤسســات‬
‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـدد‬‫عـ‬ ‫ـر‬‫أكـ‬ ‫ـتقطاب‬‫اسـ‬ ‫إىل‬ ‫ـا‬‫منهـ‬ ‫ـعيا‬‫وسـ‬ ‫ـة‬‫اإلعالميـ‬ ‫ـاحة‬‫للسـ‬ ‫ـة‬‫ّـ‬‫ي‬‫التكنولوج‬
‫ـة‬‫ـ‬‫محاول‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫وه‬ .‫ـات‬‫ـ‬‫املعلوم‬ ‫ـرد‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫جدي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫طريق‬ ‫ـكار‬‫ـ‬‫ابت‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫اء‬ّ‫ر‬‫ـ‬‫ـ‬‫الق‬
ّ‫ال‬‫إ‬ .‫ـوق‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـات‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫تحد‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫رغ‬ ‫ـتمراريتها‬‫ـ‬‫اس‬ ‫ـان‬‫ـ‬‫ضم‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫أج‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫امل‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫لجن‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬
‫ـجلت‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ه‬ّ‫ن‬‫إ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫االلكرتوني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫حبيس‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫تب‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ّ‫أن‬
. ّ‫ـري‬‫البـ‬ ‫ـمعي‬‫السـ‬ ‫ـام‬‫اإلعـ‬ ‫ـم‬‫بعالـ‬ ‫ـا‬‫أيضـ‬ ‫ـا‬‫وجودهـ‬
‫صحافــة‬ ‫والدة‬ ‫يف‬ ‫حولنــا‬ ‫مــن‬ ‫املعلومــات‬ ‫ّفــق‬‫د‬‫ت‬ ‫ســاهم‬ ،‫أخــرى‬ ‫ناحيــة‬ ‫مــن‬
‫ـروع‬‫ـ‬‫بم‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫بالعال‬ ‫ـدول‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫العدي‬ ‫ـاق‬‫ـ‬‫التح‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ّما‬‫ي‬‫ـ‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وتطوره‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬
‫إىل‬ ‫ـاذ‬‫ـ‬‫النف‬ ‫يف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫املواط‬ ّ‫ـق‬‫ـ‬‫لح‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وتكريس‬ ‫ـفافية‬‫ـ‬‫الش‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫إط‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املفتوح‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫الحكوم‬
‫ـا‬‫ـ‬‫ه‬ّ‫ن‬‫أ‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫باعتب‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫املج‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫يف‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫رائ‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫عرب‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫كدول‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫تون‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫وتعت‬ .‫ـة‬‫ـ‬‫املعلوم‬
‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬ ،‫ـة‬‫ـ‬‫املعلوم‬ ‫إىل‬ ‫ـاذ‬‫ـ‬‫للنف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫وطني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫وهيئ‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املعلوم‬ ‫إىل‬ ‫ـاذ‬‫ـ‬‫النف‬ ‫يف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫قانون‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫تمتل‬
.Open Government ‫ـة‬‫املفتوحـ‬ ‫ـة‬‫الحكومـ‬ ‫دول‬ ‫ـن‬‫ضمـ‬ ‫ـس‬‫تونـ‬ ّ‫د‬‫ـ‬‫تعـ‬
‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـل‬‫تحويـ‬ ‫ـى‬‫عـ‬ ‫ـن‬‫قادريـ‬ ‫ـا‬‫أصبحنـ‬ ،‫ـوب‬‫الحاسـ‬ ‫ـج‬‫برامـ‬ ‫ـوّر‬‫تطـ‬ ‫ـل‬‫وبفضـ‬
‫قيــاس‬ ‫اليــوم‬ ‫الســهل‬ ‫مــن‬ ‫أصبــح‬ ‫أن‬ ‫بعــد‬ ‫ّــة‬‫ي‬‫صحف‬ ‫قصــص‬ ‫إىل‬ ‫البســيطة‬
‫د‬ّ‫ر‬‫ـ‬‫ـ‬‫فمج‬ .ّ‫م‬‫ـا‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـرأي‬‫ـ‬‫ال‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫يه‬ ‫ـوع‬‫ـ‬‫موض‬ ‫ـاد‬‫ـ‬‫وإيج‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وتنظيمه‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وحرصه‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬
‫ـى‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫ح‬ ‫ـان‬‫ـ‬‫رمض‬ ‫ـهر‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫مث‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ّه‬‫د‬‫ع‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫يكف‬ ،‫ـت‬‫ـ‬‫بالبي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫به‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫نق‬ ‫ـريات‬‫ـ‬‫مش‬

8. 12
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫ـذا‬‫هـ‬ ‫ـال‬‫خـ‬ ‫ـن‬‫املواطـ‬ ‫ـل‬‫قبـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـتهالكا‬‫اسـ‬ ‫ـر‬‫األكثـ‬ ‫ـات‬‫املنتجـ‬ ‫ـن‬‫عـ‬ ‫ـد‬‫بعـ‬ ‫ـا‬‫فيمـ‬ ‫ّث‬‫د‬‫ـ‬‫نتحـ‬
‫ـح‬‫أصبـ‬ ،‫ـت‬‫واالنرتنـ‬ ‫ـة‬‫االجتماعيـ‬ ‫ـا‬‫بامليديـ‬ ‫ـراد‬‫األفـ‬ ‫ـات‬‫ممارسـ‬ ‫ـور‬‫تطـ‬ ‫ـع‬‫مـ‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ثـ‬ .‫ـهر‬‫الشـ‬
‫إىل‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫العنكبوت‬ ‫ـبكة‬‫ـ‬‫الش‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫تحول‬ ‫أن‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـراد‬‫ـ‬‫لألف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اليومي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫املمارس‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫فه‬ ‫ـهل‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
‫ـة‬‫ـ‬‫اجتماعي‬ :‫ـة‬‫ـ‬‫مختلف‬ ‫ـراض‬‫ـ‬‫ألغ‬ ‫ـتهالكها‬‫ـ‬‫اس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يمك‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫قواع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مجموع‬
.‫ـا‬‫وغريهـ‬ ‫ـة‬‫ّـ‬‫ي‬‫واقتصاد‬ ‫ـية‬‫وسياسـ‬ ‫ـة‬‫ّـ‬‫ي‬‫وثقاف‬
‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ممارس‬ ‫يف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫والراغب‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫مج‬ ‫يف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الفاعل‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ل‬ ‫إذن‬ ‫ـه‬‫ـ‬ّ‫موج‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫الدلي‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬
‫الربمجيات‬ ‫ـوري‬‫ـ‬‫ومط‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫املهني‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫والصحفي‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫وطلب‬ ‫ـاتذة‬‫ـ‬‫أس‬ ‫ـرار‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬
‫ـص‬‫قصـ‬ ‫رسد‬ ‫يف‬ ‫ـم‬‫قدراتهـ‬ ‫ـاء‬‫بنـ‬ ‫ـى‬‫عـ‬ ‫ـاعدهم‬‫يسـ‬ ‫ـى‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫ح‬ ‫ـم‬‫وغريهـ‬ ‫ـك‬‫الغرافيـ‬ ‫ـي‬‫ـ‬ّ‫ومصمم‬
‫ـن‬‫ّـ‬‫ب‬‫للمدر‬ ‫ـا‬‫مرجعـ‬ ‫ـون‬‫ليكـ‬ ‫ـا‬‫أيضـ‬ ‫ـداده‬‫اعـ‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫تـ‬ ‫ـد‬‫وقـ‬ .‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـال‬‫خـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـة‬‫ّـ‬‫ي‬‫صحف‬
‫«صحافة‬ ‫ـروع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫إط‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املربمج‬ ‫ـرات‬‫ـ‬‫والتظاه‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫التكويني‬ ‫ـدورات‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫واملتدرب‬
‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـذ‬‫ـ‬‫من‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫تنظيمه‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ Tunisa E-Gov Society ‫ـة‬‫ـ‬‫جمعي‬ ‫ـادت‬‫ـ‬‫اعت‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ،»‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬
‫ـا‬‫ـ‬‫لطامل‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫نويم‬ ‫ـش‬‫ـ‬‫فريدري‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ملؤسس‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫تون‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫مكت‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫مدع‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫وه‬ .2017
‫ـت‬‫ـ‬‫التأم‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫املج‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫تدريبي‬ ‫دورة‬ ‫أوّل‬ ّ‫وأن‬ ‫ّما‬‫ي‬‫ـ‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫انتش‬ ‫ـاند‬‫ـ‬‫س‬
.‫ـن‬‫ـ‬‫واالتصالي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫لتدري‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫االفريق‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫باملرك‬ 2014 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫بتون‬
‫ـي‬‫صحفـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـوب‬‫مطلـ‬ ‫ـو‬‫ماهـ‬ ‫ـن‬‫عـ‬ ‫ـة‬‫إجابـ‬ ‫ـول‬‫فصـ‬ ‫ـع‬‫أربـ‬ ‫إىل‬ ‫ـل‬‫الدليـ‬ ‫ـذا‬‫هـ‬ ‫ـم‬‫وينقسـ‬
‫يف‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫مطال‬ ‫ـه‬‫ـ‬ّ‫ن‬‫أ‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫حي‬ ،‫ـل‬‫ـ‬‫مراح‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫أرب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫صحف‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫عم‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫يتأل‬ ‫إذ‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬
‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫االنتق‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫بعمل‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فيم‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫ليق‬ ،‫ـا‬‫ـ‬‫منه‬ ‫ـق‬‫ـ‬ّ‫التحق‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫ث‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫بجم‬ ّ‫ل‬‫األو‬
.‫ـارص‬‫ـ‬‫العن‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مكتمل‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫صحف‬ ‫ـة‬‫ـ‬ ّ‫قص‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صناع‬ ‫أو‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫لكتاب‬ ‫ـه‬‫ـ‬ّ‫تهم‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫اختي‬
‫ـات‬‫ـ‬‫للبيان‬ ‫ـد‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الج‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫كن‬ّ‫يم‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫الب‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫يخت‬ ‫أن‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫أيض‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫وعلي‬
.‫ـيطة‬‫ـ‬‫بس‬ ّ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫ج‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بطريق‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫وعرض‬ ،‫ـدة‬‫ـ‬ّ‫معق‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫قضاي‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫ح‬ ّ‫م‬‫ـا‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـرأي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـارة‬‫ـ‬‫إن‬ ‫ـدف‬‫ـ‬‫به‬
‫ـة‬‫ـ‬‫مجموع‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫فص‬ ‫كل‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫يتخل‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫حي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫تطبيق‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫وآخ‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫نظ‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫جان‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫الدلي‬ ‫ـف‬‫ـ‬ّ‫ل‬‫ويتأ‬
‫ـب‬‫املكاسـ‬ ‫ـل‬‫الدليـ‬ ‫ـذا‬‫هـ‬ ‫ـارئ‬‫قـ‬ ‫ـا‬‫خاللهـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـارس‬‫يمـ‬ ‫ـي‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـة‬‫التطبيقيـ‬ ‫ـن‬‫التماريـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬
‫ـاق‬‫ـ‬‫االلتح‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫األخب‬ ‫ـرف‬‫ـ‬‫وغ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫الدلي‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـاعد‬‫ـ‬‫يس‬ ‫أن‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫أم‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ،‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫النظر‬
‫ـة‬‫ـ‬‫مؤسس‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بصحاف‬ ّ‫ـاص‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫فري‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫تكوي‬ ‫ال‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ومل‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫الصاع‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫املج‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫به‬
.‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫إخبار‬

10. 15
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
ّ‫ال‬‫ـتق‬‫مسـ‬ ‫ـا‬‫ّـ‬‫ي‬‫صحف‬ ‫ـا‬‫نوعـ‬ ‫ـا‬‫يعتربهـ‬ ‫ـض‬‫البعـ‬ ّ‫أن‬ ‫ـة‬‫درجـ‬ ‫إىل‬ ‫ـم‬‫بالعالـ‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫صحافـ‬ ‫ـرت‬‫انتـ‬
‫ـد‬‫ـ‬‫العدي‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وتوج‬ .‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫صحف‬ ‫ـة‬‫ـ‬ ّ‫قص‬ ‫ـرد‬‫ـ‬‫ل‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫جدي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫طريق‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫اآلخ‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫البع‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫يعتربه‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فيم‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫بذات‬
.‫ـم‬‫ـ‬‫بالعال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـاذج‬‫ـ‬‫النم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫تعريف‬ 
‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫القديم‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الصحف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫املمارس‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫قطيع‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫خل‬ ‫يف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـأة‬‫ـ‬‫نش‬ ‫ـاهمت‬‫ـ‬‫س‬
‫يف‬ ‫ـدا‬‫ـ‬‫جدي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ه‬ّ‫توج‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫البع‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫اعتربه‬ ‫وإن‬ .‫ـه‬‫ـ‬‫بأكمل‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫مق‬ ‫ـراءة‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ّ‫ل‬‫ـ‬‫ـ‬‫يم‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫املتلق‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫أصب‬ ‫أن‬
‫ـر‬‫ـ‬‫أكث‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بطريق‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫للبيان‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫جدي‬ ّ‫ـي‬‫ـ‬‫صحف‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ه‬ّ‫ن‬‫أ‬ ‫ـرى‬‫ـ‬‫ي‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫اآلخ‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫البع‬ ّ‫ـإن‬‫ـ‬‫ف‬ ،‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫عال‬
‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫صحف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫ملمارس‬ ّ‫ـي‬‫ـ‬‫منطق‬ ‫ـور‬‫ـ‬ّ‫ط‬‫ت‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـايل‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫وبال‬ .‫ـدة‬‫ـ‬ّ‫املعق‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫الظواه‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫لفه‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ووضوح‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫متع‬
‫واللوحــة‬ ّ‫الذكــي‬ ‫الهاتــف‬ ‫غــرار‬ ‫عــى‬ ‫الحديثــة‬ ‫االلكرتونيــة‬ ‫الوســائط‬ ‫انتشــار‬ ‫مــع‬ ‫قديمــة‬
.‫ـول‬‫ـ‬‫املحم‬ ‫ـوب‬‫ـ‬‫والحاس‬
‫ـا‬‫ـ‬ّ‫ن‬‫ك‬ ‫أن‬ ‫ـد‬‫بعـ‬ ‫ـرة‬‫األخـ‬ ‫ـنوات‬‫السـ‬ ‫ـال‬‫خـ‬ ‫ـا‬‫مألوفـ‬ »‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫«صحافـ‬ ‫ـح‬‫مصطلـ‬ ‫ـح‬‫أصبـ‬ ‫ـد‬‫وقـ‬
ّ‫يفس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ّ‫م‬ ‫ـعا‬‫ـ‬‫واس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫صيت‬ ‫ـذت‬‫ـ‬‫وأخ‬ .‫ـة‬‫ـ‬‫االجتماعي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫امليدي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫وصحاف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫املواط‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـدث‬‫ـ‬‫نتح‬
‫ـدف‬‫ـ‬‫وته‬ .)2010 ،‫ـر‬‫ـ‬‫(آرث‬ ‫ـتقبل‬‫ـ‬‫املس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ّ‫ـأن‬‫ـ‬‫ب‬ 2010 ‫ـام‬‫ـ‬‫ع‬ ‫يف‬ ‫يل‬ ‫ـرز‬‫ـ‬‫برين‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫تي‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫ق‬
‫ذات‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫واملعلوم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الواضح‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫املعلوم‬ ‫ـتخراج‬‫ـ‬‫واس‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫قواع‬ ‫ـتغالل‬‫ـ‬‫اس‬ ‫إىل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬
‫ـر‬‫ـ‬‫أكث‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫املعلوم‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫جع‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫بذل‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ونقص‬ .)2010 ،‫ـوالرد‬‫ـ‬‫(ج‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫جذاب‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بطريق‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وتقديمه‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصل‬
‫ـك‬‫ـ‬‫الغرافي‬ ‫وأدوات‬ ‫ـط‬‫ـ‬‫الخرائ‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ورس‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫الكمبيوت‬ ‫ـومات‬‫ـ‬‫رس‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫مرئ‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بصف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وضوح‬
.)‫ـة‬‫ـ‬‫كأمثل‬ 2 ‫و‬ 1 ‫ـن‬‫ـ‬‫التوضيح‬ ‫ـمني‬‫ـ‬‫(الرس‬ ‫ـرى‬‫ـ‬‫األخ‬
)‫أنفوتاميز‬ ‫موقع‬ : ‫(املصدر‬ ‫بلبنان‬ ‫السوريني‬ ‫الالجئني‬ ‫حول‬ ‫تويرت‬ ‫لتغريدات‬ ‫برصي‬ ‫عرض‬ : 1 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

11. 16
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫ـاحة‬‫ـ‬‫بالس‬ ‫ـارها‬‫ـ‬‫انتش‬ ‫مع‬ ‫ـرة‬‫ـ‬‫األخ‬ ‫ـنوات‬‫ـ‬‫الس‬ ‫خالل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫واضح‬ ‫ـوّرا‬‫ـ‬‫تط‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـهدت‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وق‬
.‫ّة‬‫ي‬‫والعرب‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫واألوروب‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫األمريك‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫الجامع‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫ببع‬ ‫ـدرس‬‫ـ‬‫ت‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫أصبح‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ه‬ّ‫ن‬‫إ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫اإلعالم‬
‫ـا‬‫وتوضيبهـ‬ ‫ـا‬‫انتقاءهـ‬ ‫ـا‬‫أيضـ‬ ‫ـل‬‫بـ‬ ‫ـات‬‫املعلومـ‬ ‫ـع‬‫جمـ‬ ‫ـى‬‫عـ‬ ‫ـر‬‫تقتـ‬ ‫ال‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫صحافـ‬ ّ‫إن‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ثـ‬
‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كنن‬ّ‫تم‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ولك‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫نجمعه‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫للبيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫قيم‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫نعط‬ ‫ال‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فأحيان‬ .‫ـارئ‬‫ـ‬‫للق‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫وعرضه‬
‫ـن‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـاد‬‫ـ‬‫اعتم‬ ّ‫ـر‬‫ـ‬‫يف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫وه‬ .‫ـا‬‫ـ‬‫نجهله‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫حقائ‬ ‫ـاف‬‫ـ‬‫اكتش‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫توضيبه‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬
.‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـادة‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـتقصائيني‬‫ـ‬‫االس‬
ّ‫ـايس‬‫ـ‬‫أس‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫بش‬ ّ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫ـاد‬‫ـ‬‫اعتم‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫التقليد‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫والصحاف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـرق‬‫ـ‬‫والف‬
‫ـي‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـايل‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫بال‬ ّ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫وتع‬ .ّ‫م‬‫ـا‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـرأي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫تث‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫خرب‬ ‫ـص‬‫ـ‬‫قص‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫لخل‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫قواع‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬
.‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫صحف‬ ‫ـة‬‫ـ‬ ّ‫قص‬ ‫ـروي‬‫ـ‬‫ي‬ ّ‫ـري‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫لتقدي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫البداي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫نقط‬
) Tunelyz ‫(املصدر‬ ‫العايل‬ ‫التعليم‬ ‫من‬ ‫املتخرجني‬ ‫صفوف‬ ‫يف‬ ‫البطالة‬ ‫لنسبة‬ ‫برصي‬ ‫عرض‬ : 2 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬
‫ة‬ّ‫ي‬‫صحف‬ ‫لقصة‬ ‫البيانات‬ ‫صحفي‬ ‫إنجاز‬ ‫مراحل‬
‫البيانات‬ ‫عىل‬ ‫العثور‬ .1
‫البيانات‬ ‫من‬ ‫التحقق‬ .2
‫البيانات‬ ‫تحليل‬ .3
‫للبيانات‬ ‫املناسب‬ ‫البيانات‬ ‫عرض‬ ‫اختيار‬ .4
‫الغرافيك‬ ‫تصميم‬ ‫خلق‬ .5
‫للبيانات‬ ‫البرصي‬ ‫العرض‬ ‫خالل‬ ‫من‬ ‫ّة‬‫ي‬‫الصحف‬ ‫ة‬ ّ‫القص‬ ‫كتابة‬ .6

12. 17
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫ر‬ ّ‫تطو‬ 
‫ـرض‬‫العـ‬ ‫ـق‬‫انطلـ‬ ‫ـن‬‫فلـ‬ .‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫لصحافـ‬ ‫ـة‬‫الناجحـ‬ ‫ـة‬‫العامليـ‬ ‫ـارب‬‫التجـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـد‬‫العديـ‬ ‫ـد‬‫توجـ‬
‫ـح‬‫ـ‬‫مصطل‬ ‫ـإن‬‫ـ‬‫ف‬ ّ‫م‬‫ـا‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مائ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫أكث‬ ‫ـذ‬‫ـ‬‫من‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الصحف‬ ‫ـص‬‫ـ‬‫للقص‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫الب‬
‫ـد‬‫وقـ‬ .‫ـن‬‫األلفـ‬ ‫ـنة‬‫سـ‬ ‫ـد‬‫بعـ‬ ‫ـا‬‫مـ‬ ‫أي‬ ،‫ـرة‬‫األخـ‬ ‫ـنوات‬‫السـ‬ ‫ـال‬‫خـ‬ ‫ـر‬‫انتـ‬ ‫ـد‬‫قـ‬ »‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫«صحافـ‬
‫قبــل‬ ‫واملخططــات‬ ‫ّــة‬‫ي‬‫البيان‬ ‫والرســوم‬ ‫ّــة‬‫ي‬‫الجغراف‬ ‫الخرائــط‬ ‫عــى‬ ‫األعمــال‬ ‫أوىل‬ ‫اقتــرت‬
‫بمســاعدة‬ ‫الصحافــة‬ ‫إىل‬ ‫البدايــة‬ ‫يف‬ ‫يشــار‬ ‫كان‬ ‫وقــد‬ .‫الصحافــة‬ ‫بعالــم‬ ‫األمــر‬ ‫يرتبــط‬ ‫أن‬
‫ـارة‬‫ـ‬‫إش‬ ‫يف‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاق‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫الحدي‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قب‬ )ComputerAssisted Reportingِ(‫ـر‬‫ـ‬‫الكمبيوت‬
‫ـق‬‫ـ‬‫املتعم‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫التق‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫ولتحفي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫تغطيته‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫لتحس‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫للبيان‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الصحافي‬ ‫ـتخدام‬‫ـ‬‫اس‬ ‫إىل‬
.‫ـة‬‫ّنـ‬‫ي‬‫مع‬ ‫ـع‬‫مواضيـ‬ ‫يف‬
‫ـوان‬‫ـ‬‫بعن‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كتاب‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ن‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫فق‬ ،‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫البيان‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫الرس‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫مبتك‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ه‬ )1823-1759( ‫ـر‬‫ـ‬‫باليف‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫ويلي‬ ّ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫ويع‬
‫ـع‬‫ـ‬‫أرب‬ ‫ـرع‬‫ـ‬‫اخ‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وق‬ .‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫البيان‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫الرس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫العدي‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫يجم‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ »‫ـة‬‫ـ‬‫والسياس‬ ‫ـارة‬‫ـ‬‫التج‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫«أطل‬
‫ـط‬‫ـ‬ّ‫ط‬‫ومخ‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫الدائ‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫والرس‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫األعم‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ورس‬ ‫ـي‬‫ـ‬ّ‫ط‬‫الخ‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫الرس‬ :‫ـي‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫للتمثي‬ ‫ـرق‬‫ـ‬‫ط‬
.‫ـرة‬‫ـ‬‫الدائ‬
Datablog ‫قســم‬ ‫مــروع‬ ‫يعتــر‬ ،‫الحــايل‬ ‫العــر‬ ‫يف‬ ‫األعمــال‬ ‫بأشــهر‬ ‫ــق‬ّ‫ل‬‫يتع‬ ‫فيمــا‬ ‫ــا‬ّ‫أم‬
‫ـم‬‫ـ‬‫العال‬ ‫يف‬ ‫ـارب‬‫ـ‬‫التج‬ ‫ـرز‬‫ـ‬‫أب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ 2009 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫انطل‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الربيطاني‬ The Guardian ‫ـة‬‫ـ‬‫لصحيف‬
‫ـاد‬‫ـ‬‫باالعتم‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الصحف‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املواضي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫العدي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫معالج‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اإلخباري‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املؤسس‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـتطاعت‬‫ـ‬‫اس‬ ‫إذ‬
‫بــن‬ ‫ومــن‬ .‫تفاعــي‬ ‫بشــكل‬ ‫البيانــات‬ ‫وعــرض‬ ،‫الضخمــة‬ ‫اإلخباريــة‬ ‫البيانــات‬ ‫قواعــد‬ ‫عــى‬
‫ـن‬‫ـ‬‫الربيطاني‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الربملاني‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫نفق‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫لتحلي‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫اإلعالم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املعالج‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫نذك‬ ،‫ـا‬‫ـ‬‫عرضه‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫ت‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املواضي‬
.‫ـراق‬‫ـ‬‫الع‬‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬‫ـرب‬‫ـ‬‫الح‬‫يف‬‫ـي‬‫ـ‬‫الربيطان‬‫ـش‬‫ـ‬‫الجي‬‫ـل‬‫ـ‬‫ّخ‬‫د‬‫وت‬‫ـة‬‫ـ‬‫وثيق‬‫ـف‬‫ـ‬‫أل‬450‫ـن‬‫ـ‬‫م‬‫ـر‬‫ـ‬‫أكث‬‫ـة‬‫ـ‬‫دراس‬‫ـر‬‫ـ‬‫ع‬
The Guardian ‫جريدة‬ ‫مبوقع‬ Datablog ‫قسم‬ ‫صورة‬ : 3 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

13. 18
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
: ‫اليوم‬ ‫إىل‬ ‫الثمانينات‬ ‫منذ‬ ‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫تطوّر‬ ‫ات‬ّ‫ط‬‫مح‬ ‫أبرز‬ ‫وهذه‬
)‫ويكيبيديا‬ ‫(املصدر‬ ‫سنو‬ ‫جون‬ ‫حسب‬ ‫املياه‬ ‫مضخات‬ ‫حول‬ ‫وتركزها‬ ‫الكولريا‬ ‫انتشار‬ : 4 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬
1821‫جارديان‬ ‫مانشسرت‬ ‫بصحيفة‬ ‫بيانات‬ ‫جدول‬ ‫عرض‬
1854
‫ـات‬‫مضخـ‬ ‫ـول‬‫حـ‬ ‫ـرا‬‫الكولـ‬ ‫ـز‬‫تركيـ‬ ‫ـن‬‫تبـ‬ ‫ـة‬‫خريطـ‬ ‫ـنو‬‫سـ‬ ‫ـون‬‫جـ‬ ‫ـرح‬‫اقـ‬
‫ـاه‬‫ـ‬‫املي‬
1858
‫ـش‬‫ـ‬‫الجي‬ ‫ـوف‬‫ـ‬‫صف‬ ‫يف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫املتوف‬ ‫ـود‬‫ـ‬‫الجن‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫بيان‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫نايتنجي‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫فلورن‬ ‫ـرت‬‫ـ‬‫ن‬
‫ني‬‫لربيطا‬‫ا‬
1952
‫بنتائــج‬ ‫للتنبــؤ‬ ‫البيانــات‬ ‫بجمــع‬ ‫األمريكيــة‬ ‫التلفزيونيــة‬ CBS ‫قنــاة‬ ‫قامــت‬
‫األمريكيــة‬ ‫االنتخابــات‬
1989
‫ـته‬‫لدراسـ‬ ‫ـزر‬‫بوليتـ‬ ‫ـزة‬‫جائـ‬ ‫ـى‬‫عـ‬ ‫ـا‬‫ديدمـ‬ ‫ـل‬‫بيـ‬ ‫ـي‬‫األمريكـ‬ ‫ـي‬‫الصحفـ‬ ‫ـول‬‫حصـ‬
‫اإلحصائيــة‬
2000‫البيانات‬ ‫قواعد‬ ‫إىل‬ ‫النفاذ‬ ‫دمقرطة‬
2009
‫بالصحيفــة‬ » The Datablog« ‫لركــن‬ ‫روجــرز‬ ‫ســايمون‬ ‫الصحفــي‬ ‫نــر‬
The Guardian ‫الربيطانيــة‬
2010‫بأمسرتدام‬ ‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫حول‬ ‫دويل‬ ‫مؤتمر‬ ‫أول‬ ‫انعقاد‬
2012
‫للصحافة‬ ‫ـزر‬‫ـ‬‫بوليت‬ ‫ـزة‬‫ـ‬‫جائ‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـرونج‬‫ـ‬‫أرمس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫وك‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫بريين‬ .‫ج‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ماي‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫حص‬
‫البيانات‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫قائ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫عم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـتقصائية‬‫ـ‬‫االس‬
2018
‫ـة‬‫بالجامعـ‬ ‫ـرب‬‫العـ‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـي‬‫صحفيـ‬ ‫ـبكة‬‫شـ‬ ‫ـر‬‫ملؤتمـ‬ ‫األوىل‬ ‫ـدورة‬‫الـ‬ ‫ـاد‬‫انعقـ‬
‫ـرة‬‫بالقاهـ‬ ‫ـة‬‫األمريكيـ‬

14. 19
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫ـط‬‫ـ‬‫والوس‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫ـط‬‫ـ‬‫بالوس‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫انتش‬ ‫يف‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الهاكاث‬ ‫ـابقات‬‫ـ‬‫مس‬ ‫ـاهمت‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وق‬
‫ـة‬‫ـ‬‫دراس‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫فف‬ .‫ـدة‬‫ـ‬‫جدي‬ ‫ـاريع‬‫ـ‬‫مش‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫وع‬ ‫ـارات‬‫ـ‬‫امله‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫وتطوي‬ ‫ـبيك‬‫ـ‬‫للتش‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫فرص‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫باعتباره‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫الجامع‬
: ‫لألخبار‬ ‫ـرات‬‫ـ‬‫مخت‬ « ‫ـوان‬‫ـ‬‫عن‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫تح‬ ‫ـاءت‬‫ـ‬‫ج‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫والت‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الهاكاث‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫ح‬ )2017( ‫ـز‬‫ـ‬‫بويل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫لوري‬ ‫ـجان‬‫ـ‬‫لـ‬
‫ـم‬‫ـ‬‫عال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـادالت‬‫ـ‬‫التب‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫تعزي‬ ‫يف‬ ‫ـاهم‬‫ـ‬‫يس‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الهاكاث‬ ّ‫أن‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫الباح‬ ّ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫أك‬ ،»‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫هاكاثون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫تجرب‬
‫أو‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املحلي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫الحكوم‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫مث‬ ، ‫ـرى‬‫ـ‬‫األخ‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الفاعل‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫الجه‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫ومختل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫التكنولوجي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫وعال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬
‫ـا‬‫ـ‬ ً‫أيض‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫بويل‬ ‫ـرز‬‫ـ‬‫أب‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬ .‫ـار‬‫ـ‬‫األخب‬ ‫ـرف‬‫ـ‬‫غ‬ ‫يف‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الرقم‬ ‫ـكار‬‫ـ‬‫االبت‬ ‫ـأن‬‫ـ‬‫بش‬ ،‫ـال‬‫ـ‬‫املث‬ ‫ـبيل‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ، ‫ـور‬‫ـ‬‫الجمه‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫للتجرب‬ ‫ـارة‬‫ـ‬‫إث‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫األكث‬ ‫ـرات‬‫ـ‬‫املخت‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫أح‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫الهاكاث‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫أصب‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫كي‬
Data Journalism Hackathon ‫ـة‬‫تجربـ‬ ‫ـرار‬‫غـ‬ ‫ـى‬‫عـ‬ ‫ـي‬‫العربـ‬ ‫ـم‬‫بالعالـ‬ ‫ـة‬‫ناجحـ‬ ‫ـارب‬‫تجـ‬ ‫ـد‬‫وتوجـ‬
TUNISIA E-GOV ‫ـة‬‫ـ‬‫االلكرتوني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫للحوكم‬ ‫ـية‬‫ـ‬‫التونس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الجمعي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ّ‫ل‬‫ك‬ 2017 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـه‬‫ـ‬ّ‫نظم‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬
‫ـي‬‫هـ‬ ‫ـذه‬‫هـ‬ ‫ـت‬‫كانـ‬ ‫وإن‬ .‫ـس‬‫بتونـ‬ ‫ـن‬‫واالتصالـ‬ ‫ـن‬‫الصحفيـ‬ ‫ـب‬‫لتدريـ‬ ‫ـي‬‫االفريقـ‬ ‫ـز‬‫واملركـ‬ SOCIETY
‫ـى‬‫عـ‬ ‫ـر‬‫ونذكـ‬ .‫ـة‬‫الالحقـ‬ ‫ـنوات‬‫السـ‬ ‫ـال‬‫خـ‬ ‫ّدت‬‫د‬‫ـ‬‫تعـ‬ ‫ـارب‬‫التجـ‬ ّ‫ـإن‬‫فـ‬ ‫ـي‬‫العربـ‬ ‫ـم‬‫بالعالـ‬ ‫األوىل‬ ‫ـادرة‬‫البـ‬
Infotimes ‫ـة‬‫مؤسسـ‬ ‫ـه‬‫نظمتـ‬ ‫ـذي‬‫الـ‬ Data4Women Hackathon ‫ـال‬‫املثـ‬ ‫ـبيل‬‫سـ‬
.‫بمرص‬ 2019 ‫فيفري/فرباير‬ 20 ‫يوم‬
‫مجعية‬ ‫مسابقة‬ ‫جتربة‬
E-Gov Society
Data Journalism Hackathon
‫العرب‬ ‫البيانات‬ ‫صحفيي‬ ‫شبكة‬
‫ـت‬‫ـ‬‫التأم‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وق‬ .‫ـي‬‫ـ‬‫العرب‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫وبالعال‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫بتون‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫نوعه‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫األوىل‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫التجرب‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ّ‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫تع‬
‫ـز‬‫ـ‬‫واملرك‬ Tunisia E-Gov Society ‫ـة‬‫ـ‬‫جمعي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـاون‬‫ـ‬‫بالتع‬ 2017 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫األوىل‬ ‫ـخة‬‫ـ‬‫النس‬
‫ـس‬‫تونـ‬ ‫ـب‬‫مكتـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـل‬‫وبتمويـ‬ CAPJC ِ‫ـن‬‫واالتصاليـ‬ ‫ـن‬‫الصحفيـ‬ ‫ـب‬‫لتدريـ‬ ‫ـي‬‫االفريقـ‬
‫فيما‬ ‫ـاركا‬‫ـ‬‫مش‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫ثمان‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫للهاكاث‬ ‫األوىل‬ ‫ـخة‬‫ـ‬‫بالنس‬ ‫ـارك‬‫ـ‬‫وش‬ .‫ـن‬‫ـ‬‫نويم‬ ‫ـش‬‫ـ‬‫فريدري‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ملنظم‬
‫ّة‬‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫مل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫تدريبي‬ ‫ـدورة‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـزون‬‫ـ‬‫الفائ‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫التح‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وق‬ .‫ـابقة‬‫ـ‬‫املس‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫آخ‬ ‫يف‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫أعم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ثالث‬ ‫ـازت‬‫ـ‬‫ف‬
.‫ـري‬‫ـ‬‫املاج‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ولي‬ ّ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫أداره‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫يوم‬
‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الصحف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫املؤسس‬ ‫ـاعدة‬‫ـ‬‫مس‬ ‫إىل‬ ‫ـرب‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫صحفي‬ ‫ـبكة‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـدف‬‫ـ‬‫ته‬
‫ـر‬‫ـ‬‫وتطوي‬ ‫ـرات‬‫ـ‬‫الخ‬ ‫ـادل‬‫ـ‬‫تب‬ ‫ـدف‬‫ـ‬‫به‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫والتواص‬ ‫ـبيك‬‫ـ‬‫للتش‬ ‫ـتقلني‬‫ـ‬‫املس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫والصحافي‬
‫يف‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫صحافـ‬ ‫ـوم‬‫مفهـ‬ ‫ـز‬‫لتعزيـ‬ ‫ـرص‬‫والفـ‬ ‫ـوارد‬‫املـ‬ ‫ـارك‬‫وتشـ‬ ‫ـارات‬‫املهـ‬
.‫ـات‬‫ـ‬‫بالبيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املدفوع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحافي‬ ‫ـص‬‫ـ‬‫القص‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫املزي‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫العربي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املنطق‬
‫ـادر‬‫ـ‬‫املص‬ ‫ـرز‬‫ـ‬‫أب‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫تض‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫إلكرتوني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫منص‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫تصمي‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـبكة‬‫ـ‬‫الش‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫تعم‬ً‫ا‬‫ـ‬‫ـ‬‫حالي‬
‫ـة‬‫املتاحـ‬ ‫ـة‬‫التدريبيـ‬ ‫ـرص‬‫الفـ‬ ‫ـدث‬‫أحـ‬ ‫إىل‬ ‫ـة‬‫باإلضافـ‬ ،‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫صحافـ‬ ‫ـارات‬‫مهـ‬ ‫ـم‬‫لتعلـ‬ ‫ـة‬‫املتاحـ‬ ‫واألدوات‬
‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫يف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫واملهتم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫العامل‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫يجم‬ ‫ـنوي‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫مؤتم‬ ‫ـاق‬‫ـ‬‫إلط‬ ‫ـبكة‬‫ـ‬‫الش‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫تح‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬ .‫ـال‬‫ـ‬‫املج‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫يف‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫العربي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املنط‬ ‫يف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬
‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـة‬‫مجموعـ‬ ‫ـن‬‫عـ‬ ً‫ا‬‫ـ‬‫فضـ‬ ‫ـة‬‫مختلفـ‬ ‫ـة‬‫عربيـ‬ ‫دول‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ّـ‬‫ي‬‫صحف‬ ‫ـات‬‫مؤسسـ‬ ‫ـرة‬‫عـ‬ً‫ا‬‫ـ‬‫حاليـ‬ ‫ـبكة‬‫الشـ‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫تضـ‬
.‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫بصحافـ‬ ‫ـم‬‫مهتـ‬ ّ‫ـي‬‫صحفـ‬ ‫أو‬ ‫ـة‬‫مؤسسـ‬ ‫أي‬ ‫ـام‬‫بإنضمـ‬ ‫ـب‬‫وترحـ‬ ‫ـرب‬‫العـ‬ ‫ـن‬‫الصحافيـ‬
)‫الشبكة‬ ‫(موقع‬ ‫املصدر‬

15. 20
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
: ‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫ور‬ّ‫ط‬‫ت‬ ‫يف‬ ‫ساهمت‬ ‫ي‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫العوامل‬ ّ‫م‬‫أه‬ ‫ومن‬
‫ّة‬‫ي‬‫التقليد‬ ‫التقارير‬ ‫خالل‬ ‫من‬ ‫عليها‬ ‫العثور‬ ‫يتم‬ ‫لم‬ ‫التي‬ ‫القصص‬ ‫عىل‬ ‫العثور‬ 
‫البيانات‬ ‫يف‬ ‫ّأة‬‫ب‬‫مخ‬ ‫ة‬ّ‫مهم‬ ‫قصص‬ ‫عن‬ ‫البحث‬ 
‫ـك‬‫ـ‬‫وذل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ي‬ّ‫موثوق‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫أكث‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫بش‬ ّ‫م‬‫ـا‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـرأي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـغل‬‫ـ‬‫تش‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املواضي‬ ‫ـض‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫التحق‬ 
‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ل‬‫األد‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـاد‬‫ـ‬‫باالعتم‬
‫البيانات‬ ‫أو‬ ‫املعلومات‬ ‫من‬ ‫هائلة‬ ‫كمية‬ ‫عىل‬ ‫تنطوي‬ ‫التي‬ ‫القصص‬ ‫أكرب‬ ‫مع‬ ‫التعامل‬ 
‫ّة‬‫ي‬‫وفعال‬ ‫برسعة‬ ‫املعلومات‬ ‫إيصال‬ 
‫ّة‬‫ي‬‫والشخص‬ ‫املبتكرة‬ ‫القصص‬ ‫رسد‬ ‫أساليب‬ ‫يف‬ ‫الجمهور‬ ‫ترشيك‬ 
‫بالعامل‬ ‫البيانات‬ ‫لصحافة‬ ‫نامذج‬ 
.‫ـة‬‫ـ‬‫وااللكرتوني‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫املرئ‬ ‫ـائل‬‫ـ‬‫والوس‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الورق‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫بالعال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـرت‬‫ـ‬‫انت‬
‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـد‬‫وقواعـ‬ ‫ـومات‬‫والرسـ‬ ‫ـار‬‫األخبـ‬ ‫ـات‬‫تطبيقـ‬ ‫ـن‬‫ركـ‬ ‫ـارب‬‫التجـ‬ ‫ـذه‬‫هـ‬ ‫ـن‬‫ضمـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـر‬‫ونذكـ‬
‫يف‬ ‫ـاس‬‫ـ‬‫تكس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مدين‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫اخب‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫يع‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ The Texas Tribune ‫ـدة‬‫ـ‬‫بجري‬ 1
‫ـار‬‫ـ‬‫األخب‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫تطبيق‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫بياني‬ ‫ـوم‬‫ـ‬‫رس‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ش‬
2019/08/17 ‫يوم‬ ‫عليه‬ ‫االطالع‬ ّ‫تم‬ ، https://www.texastribune.org/series/news-apps-graphics-databases : ‫الرابط‬ 1
‫ة‬ّ‫ي‬‫األمريك‬ ‫باملحافظات‬ ‫املهاجرين‬ ‫عدد‬ ‫حول‬ Texas Tribune ‫مبوقع‬ ‫نرشت‬ ‫ة‬ّ‫ي‬‫صحف‬ ‫لقصة‬ ‫عرض‬ : 5 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

16. 21
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
» ‫ـات‬‫ـ‬‫«بيان‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫عنوان‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫رك‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫إضاف‬ The Conversation ‫ـع‬‫ـ‬‫ملوق‬ ‫ّة‬‫ي‬‫ـ‬‫ـ‬‫الفرنس‬ ‫ـخة‬‫ـ‬‫النس‬ ‫ـارت‬‫ـ‬‫اخت‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬
.‫ـات‬‫ـ‬‫للبيان‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـص‬‫ـ‬‫القص‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫خالل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـروي‬‫ـ‬‫ي‬ Data 2
2018/06/ 25 ‫يوم‬ ‫عليه‬ ‫االطالع‬ ّ‫تم‬ ، https://theconversation.com/fr/data :‫الرابط‬ 2
The Conversation ‫ملوقع‬ ‫الفرنسية‬ ‫بالنسخة‬ ‫البيانات‬ ‫ركن‬ : 6 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬
‫ة‬ّ‫ي‬‫العمر‬ ‫املراحل‬ ‫حسب‬ The Guardian ‫مبوقع‬ ‫برصي‬ ‫لعرض‬ ‫منوذج‬ : 7 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

17. 22
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫التثب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـارئ‬‫ـ‬‫الق‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ك‬ّ‫تم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫خريط‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫املق‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫كات‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫ع‬ ،Green Peace 3
‫ـع‬‫ـ‬‫ملوق‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫مق‬ ‫يف‬
‫ـة‬‫ـ‬‫اإلقام‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫بل‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫إضاف‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫يكف‬ ‫إذ‬ ،‫ـكنه‬‫ـ‬‫مس‬ ‫ـكان‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـرب‬‫ـ‬‫بالق‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫نووي‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫فض‬ ّ‫ـب‬‫ـ‬‫مص‬ ‫ـود‬‫ـ‬‫وج‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫اإلجاب‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫يحص‬ ‫ـى‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫ح‬ ،‫ـث‬‫ـ‬‫البح‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫خان‬ ‫يف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫بفرنس‬
‫ـيا‬‫غارسـ‬ ‫ـدرو‬‫أنـ‬ ‫ـال‬‫أعمـ‬ ‫ـر‬‫نذكـ‬ ،‫ـة‬‫الرياضـ‬ ‫ـم‬‫عالـ‬ ‫يف‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫صحافـ‬ ‫ـاريع‬‫مشـ‬ ‫ـل‬‫أفضـ‬ ‫ـن‬‫ومـ‬
‫ـات‬‫املبارايـ‬ ‫ـج‬‫نتائـ‬ ‫ـرز‬‫ألبـ‬ ‫ـزة‬‫متميـ‬ ‫ـة‬‫برصيـ‬ ‫ـا‬‫عروضـ‬ ‫ّم‬‫د‬‫ـ‬‫يقـ‬ ‫ـذي‬‫الـ‬ Chartbal4
‫ـع‬‫بموقـ‬ ‫ـس‬‫فيليبـ‬
‫ـي‬‫ـ‬‫صحفي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فريق‬ ‫ّة‬‫ي‬‫ـ‬‫ـ‬‫الفرنس‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫األنب‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫وكال‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫ص‬ ّ‫خص‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬ .‫ـم‬‫ـ‬‫بالعال‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الرياض‬ ‫ـداث‬‫ـ‬‫واألح‬
.‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫بيان‬ ‫ـروض‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ش‬ ‫يف‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫األخب‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫أه‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫ت‬ّ‫مهم‬ ،‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬
Green Peace ‫موقع‬ ‫خريطة‬ : 8 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬
https://www.greenpeace.fr/dechets-nucleaires-pres-de-chez-vous/?fbclid=IwAR0gnab3KgyxtXlNKMIKy1jhyIRfdH :‫ـال‬‫املقـ‬ ‫ـط‬‫رابـ‬3
2019/08/18 ‫ـوم‬‫ـ‬‫ي‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫علي‬ ‫ـاع‬‫ـ‬‫االط‬ ّ‫ـم‬‫ـ‬‫ت‬ ، Zzyz3pg0scMOhI43qaA7EefPnK0kI
http://www.chartball.com/: ‫املوقع‬ ‫رابط‬ ‫انظر‬ 4

18. 23
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫العريب‬ ‫بالعامل‬ ‫البيانات‬ ‫لصحافة‬ ‫نامذج‬ 
‫بعــض‬ ‫توجــد‬ ‫ــه‬ّ‫ن‬‫فإ‬ ،‫ّد‬‫د‬‫تتعــ‬ ‫ال‬ ّ‫العربــي‬ ‫بالعالــم‬ ‫البيانــات‬ ‫صحافــات‬ ‫مشــاريع‬ ‫كانــت‬ ‫وإن‬
‫جائــزة‬ ‫عــى‬ ‫املــري‬ Infotimes ‫أنوتايمــز‬ ‫فريــق‬ ‫حصــول‬ ّ‫يفــر‬ ‫ــا‬ّ‫مم‬ ‫الرائــدة‬ ‫املشــاريع‬
‫ـن‬‫ـ‬‫املحرري‬ ‫ـبكة‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـابقة‬‫ـ‬‫مس‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫إط‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫إعالمي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ملؤسس‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫بيان‬ ّ‫ـي‬‫ـ‬‫صحف‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫فري‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫أصغ‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫أفض‬
.‫بالربتغــال‬ ،‫بلشــبونة‬ ‫التأمــت‬ ‫ــي‬ّ‫ت‬‫ال‬ 2017 ‫دورة‬ ‫خــال‬ )GEN( ‫العامليــة‬
‫ـر‬‫ـ‬‫تعت‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫فيم‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫العرب‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫بالعال‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫رائ‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫صحف‬ ‫ـاريع‬‫ـ‬‫مش‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫خم‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اللحظ‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـدود‬‫ـ‬‫ح‬ ‫إىل‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ويوج‬
.‫ـن‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫ذات‬ ‫ـاوالت‬‫ـ‬‫مح‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫البق‬
AFP ‫ة‬ّ‫ي‬‫الفرنس‬ ‫األنباء‬ ‫لوكالة‬ ‫عميل‬ ‫منوذج‬ : 9 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

19. 24
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫ـو‬‫ـ‬‫وه‬ .‫ـي‬‫ـ‬‫العراق‬ ‫ـرو‬‫ـ‬‫عم‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫امل‬ ّ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ 2012 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫انوفوتايم‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫موق‬ ‫ـس‬‫ـ‬ ّ‫تأس‬
2013 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـل‬‫ـ‬ ّ‫وتحص‬ .ّ‫ـي‬‫ـ‬‫العرب‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫العال‬ ‫يف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫قائ‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫صحف‬ ‫ـروع‬‫ـ‬‫م‬ ّ‫ل‬‫أو‬
‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫الدول‬ GEN ‫ـزة‬‫ـ‬‫جائ‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫ين‬ ‫أن‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قب‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫بم‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫اجتماع‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫أعم‬ ‫ـروع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫أفض‬ ‫ـزة‬‫ـ‬‫جائ‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬
‫ـداث‬‫ـ‬‫إح‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫العراق‬ ‫ـرو‬‫ـ‬‫عم‬ ‫ـرر‬‫ـ‬‫ق‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫العرب‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫بالعال‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ن‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ورغب‬ .2017 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬
‫ـبيك‬‫ـ‬‫للتش‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫فرص‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫يعت‬ ّ‫يل‬‫دو‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ملتق‬ ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ّ‫ل‬‫ك‬ ‫ـم‬‫ـ‬ّ‫ظ‬‫تن‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـرب‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫صحفي‬ ‫ـبكة‬‫ـ‬‫ش‬
.‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫مج‬ ‫يف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الفاعل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬
‫ـرار‬‫ـ‬‫غ‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـعا‬‫ـ‬‫شاس‬ ‫ـدى‬‫ـ‬‫ص‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫الق‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫والت‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫أنفوتايم‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫موق‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫نرشه‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـص‬‫ـ‬‫القص‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫وعدي‬
‫ـرة‬‫ـ‬‫لك‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫األه‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫فري‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫املباري‬ ‫ـخ‬‫ـ‬‫وتاري‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫بم‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫املحل‬ »‫ـري‬‫ـ‬‫«الك‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫أكل‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫مكون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫قص‬
‫ـم‬‫ـ‬‫تقدي‬ ‫إىل‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املوق‬ ‫ـعى‬‫ـ‬‫س‬ ،‫ـورة‬‫ـ‬‫املنش‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املواضي‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫أح‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫وم‬ .‫ـره‬‫ـ‬‫وغ‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫الزمال‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫وفري‬ ‫ـدم‬‫ـ‬‫الق‬
. ‫ـة‬‫ـ‬‫الجامع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫رئاس‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫منص‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫العرب‬ ‫ـرأة‬‫ـ‬‫امل‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫به‬ ‫ـد‬‫ـ‬ّ‫ل‬‫تتق‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫العرب‬ ‫ـدان‬‫ـ‬‫للبل‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫ع‬
Infotimes ‫أنفوتايمز‬ ‫موقع‬ .1
http://www.infotimes.org : ‫املوقع‬ ‫رابط‬ 5
2019/08/17 ‫يوم‬ ‫عليه‬ ‫ّالع‬‫ط‬‫اال‬ ّ‫تم‬ ، https://infotimes.org/arab-women-are-left-out-of-university-leadership : ‫املقال‬ ‫رابط‬ 6
‫أنفوتاميز‬ ‫ملوقع‬ ‫صورة‬ : 10 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

20. 25
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫طيلة‬ ‫ـص‬‫ـ‬ّ‫ب‬‫برت‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫بالقي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫فرص‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫ـاتذة‬‫ـ‬‫وأس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫انفوتايم‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫موق‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫يع‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كم‬
‫ـا‬‫كمـ‬ .‫ـنة‬‫السـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـي‬‫الثانـ‬ ‫ـف‬‫النصـ‬ ‫ـال‬‫خـ‬ ‫ـك‬‫ذلـ‬ ‫ـن‬‫عـ‬ ‫ـان‬‫اإلعـ‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫يتـ‬ ‫ـا‬‫مـ‬ ‫ـادة‬‫وعـ‬ .‫ـة‬‫ّنـ‬‫ي‬‫مع‬ ‫ّة‬‫د‬‫ـ‬‫مـ‬
.‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫العرب‬ ‫ـدان‬‫ـ‬‫البل‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫مختل‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـاق‬‫ـ‬‫لالتح‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫طلب‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املوق‬ ‫ـتقبل‬‫ـ‬‫يس‬
‫خالصة‬ ‫موقع‬ .2
‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫تأسيس‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫وق‬ .‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫يف‬ ‫ـص‬‫ـ‬‫متخص‬ ّ‫ـي‬‫ـ‬‫يمن‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫موق‬ ‫أول‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ه‬ 7
»‫ـة‬‫ـ‬‫«خالص‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫موق‬
‫ـي‬‫ـ‬‫وصحفي‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫غرافي‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫مصمم‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫متأل‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫فري‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫وه‬ .‫ـش‬‫ـ‬‫الفات‬ ‫ـزام‬‫ـ‬‫ح‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫محم‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ 2014
.‫البيانات‬
‫ـائل‬‫ـ‬‫بوس‬ ‫ـاء‬‫ـ‬‫واالرتق‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫واإلع‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫التصمي‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫عال‬ ‫يف‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫مبتك‬ ‫ـوى‬‫ـ‬‫محت‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫تقدي‬ ‫إىل‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املوق‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـدف‬‫ـ‬‫ويه‬
‫ـر‬‫ـ‬‫كث‬ ، ‫ـراءة‬‫ـ‬‫الق‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قلي‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫فأصب‬ ‫ـلوكه‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـاط‬‫ـ‬‫أنم‬ ‫ـرت‬‫ـ‬‫تغ‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـارئ‬‫ـ‬‫الق‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫لتالئ‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫املتقدم‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫التكنولوجي‬ ‫ـائل‬‫ـ‬‫بوس‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫االتص‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ودائ‬ ‫ـغاالت‬‫ـ‬‫واالنش‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫االهتمام‬
‫ـى‬‫عـ‬ ‫ـذ‬‫نأخـ‬ .‫ـة‬‫اآلنيـ‬ ‫ـداث‬‫األحـ‬ ‫ـروي‬‫تـ‬ ‫ـي‬‫التـ‬ ‫ـة‬‫ّـ‬‫ي‬‫البيان‬ ‫ـات‬‫التصميمـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ ‫ـد‬‫العديـ‬ ‫ـع‬‫باملوقـ‬ ‫ـد‬‫ونجـ‬
‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫باألرق‬ 2018 ‫ـم‬‫ـ‬‫العال‬ ‫كأس‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫التصمي‬ ‫ـروي‬‫ـ‬‫ي‬ ‫إذ‬ ،‫ـال‬‫ـ‬‫املوندي‬ ‫ـاد‬‫ـ‬‫حص‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫املث‬ ‫ـبيل‬‫ـ‬‫س‬
‫ـراء‬‫الحمـ‬ ‫ـات‬‫البطاقـ‬ ‫ـدد‬‫وعـ‬ ‫ـة‬‫البطولـ‬ ‫ـدايف‬‫هـ‬ ‫ـل‬‫وأفضـ‬ ‫ـداف‬‫األهـ‬ ‫ـدد‬‫وعـ‬ ‫ـن‬‫الالعبـ‬ ‫ـدد‬‫عـ‬ ‫ـم‬‫تقديـ‬
.‫ـراء‬‫والصفـ‬
http://kholassa.com : ‫املوقع‬ ‫رابط‬ 7
‫بالجامعة‬ ‫رئاسة‬ ‫منصب‬ ‫بها‬ ‫العربية‬ ‫املرأة‬ ‫ّد‬‫ل‬‫تتق‬ ‫التي‬ ‫الجامعات‬ ‫لعدد‬ ‫برصي‬ ‫عرض‬ :11 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

21. 26
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
)‫خالصة‬ ‫موقع‬ :‫(املصدر‬ 2018 ‫املونديال‬ ‫لحصاد‬ ‫برصي‬ ‫عرض‬ :12 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

22. 27
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫انكفاذا‬ ‫ملوقع‬ ‫صورة‬ : 13 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬
‫ـن‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫فري‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫قب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ 2014 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫إحداثه‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ت‬ ‫ّة‬‫ي‬‫ـ‬‫ـ‬‫تونس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الكرتوني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحيف‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ه‬
‫ـو‬‫وهـ‬ .‫ـة‬‫والعربيـ‬ ‫ـية‬‫الفرنسـ‬ ‫ـن‬‫باللغتـ‬ ‫ـدر‬‫يصـ‬ ‫ـع‬‫املوقـ‬ ‫ـذا‬‫هـ‬ .‫ـك‬‫الغرافيـ‬ ‫ـي‬‫ومصممـ‬ ‫ـن‬‫واملطوريـ‬
‫ـة‬‫الصحافـ‬ ‫ـة‬‫حريـ‬ ‫ـز‬‫تعزيـ‬ ‫إىل‬ ‫ـعى‬‫وتسـ‬ ‫ـن‬‫املؤسسـ‬ ‫ـس‬‫نفـ‬ ‫ـا‬‫لهـ‬ ‫ـي‬‫التـ‬ ‫ـط‬‫الخـ‬ ‫ـة‬‫لجمعيـ‬ ‫ـروع‬‫مـ‬
ّ‫ـي‬‫ـ‬‫الصحف‬ ‫ـعى‬‫ـ‬‫يس‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫غالب‬ ‫ـي‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫وال‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫بتحقيقات‬ ‫ـاذا‬‫ـ‬‫انكف‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫موق‬ ‫ـتهر‬‫ـ‬‫واش‬ .‫ـس‬‫ـ‬‫تون‬ ‫يف‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫والتعب‬
.‫ـك‬‫غرافيـ‬ ‫ـكل‬‫شـ‬ ‫يف‬ ‫ـات‬‫للبيانـ‬ ‫ـري‬‫بـ‬ ‫ـرض‬‫عـ‬ ‫ـم‬‫تقديـ‬ ‫إىل‬ ‫ـا‬‫خاللهـ‬
‫إطــار‬ ‫يف‬ ‫الفايســبوك‬ ‫محتــوى‬ ‫مــع‬ ‫التونســيني‬ ‫تفاعــات‬ ّ‫م‬‫كــ‬ ‫عــرض‬ ،‫لذلــك‬ ‫كمثــال‬ ‫نذكــر‬
‫ـان‬‫ـ‬‫بالكي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫املرتبط‬ ‫ـية‬‫ـ‬‫التونس‬ ‫ـبوك‬‫ـ‬‫الفايس‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫صفح‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫مضام‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـتفيدين‬‫ـ‬‫املس‬ ‫ـول‬‫ـ‬‫ح‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫التحقي‬
. 8
‫الصهيونــي‬
‫انكفاذا‬ ‫موقع‬ .3
2019/08/17 ‫يوم‬ ‫عليه‬ ‫االطالع‬ ّ‫تم‬ ، http://bit.ly/2ZebLtk : ‫التحقيق‬ ‫رابط‬ 8

23. 28
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫انكافاذا‬ ‫مبوقع‬ ‫نرش‬ ‫برصي‬ ‫لعرض‬ ‫منوذج‬ : 14 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬
‫بوكس‬ ‫بيانات‬ ‫موقع‬ .4
‫ـايل‬‫العـ‬ ‫ـا‬‫عليـ‬ ‫ـل‬‫قبـ‬ ‫ـن‬‫مـ‬ 2017 ‫ـنة‬‫سـ‬ ‫ـوم‬‫للعمـ‬ ‫ـه‬‫عنـ‬ ‫ـان‬‫اإلعـ‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫تـ‬ ‫ـد‬‫رائـ‬ ‫ـي‬‫بيانـ‬ ‫ـروع‬‫مـ‬ ‫ـو‬‫هـ‬
‫ـهل‬‫يسـ‬ ‫ـث‬‫بحيـ‬ ‫ـح‬‫واضـ‬ ‫ـكل‬‫بشـ‬ ‫ـات‬‫املعلومـ‬ ‫ـس‬‫بوكـ‬ ‫ـات‬‫بيانـ‬ ‫ـع‬‫موقـ‬ ‫ـرض‬‫ويعـ‬ .‫ـادي‬‫القـ‬ ‫ـا‬‫وداليـ‬
‫ـادر‬‫ـ‬‫مص‬ ،‫ـا‬‫ـ‬‫إليه‬ ‫ق‬ّ‫ر‬‫ـ‬‫ـ‬‫التط‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫ت‬ ‫ـي‬‫ـ‬ّ‫ت‬‫ال‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املواضي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫وم‬ .‫ـات‬‫ـ‬‫املعلوم‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـاع‬‫ـ‬‫االط‬ ‫ـارئ‬‫ـ‬‫الق‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬
.‫ـي‬‫العربـ‬ ‫ـم‬‫العالـ‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫اإلعاقـ‬
‫بوكس‬ ‫بيانات‬ ‫ملوقع‬ ‫صورة‬ : 15 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

24. 29
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
Tunelyz ‫مبوقع‬ ‫نرش‬ ‫برصي‬ ‫لعرض‬ ‫منوذج‬ : 17 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬
Tunelyz ‫موقع‬ .5
‫ـط‬‫ـ‬‫للناش‬ ،‫أوىل‬ ‫بتجربة‬ 2012 ‫ـوان‬‫ـ‬‫ج‬ ‫يف‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫انطلق‬ ‫ّة‬‫ي‬‫ـخص‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مدوّن‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫األص‬ ‫يف‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ه‬ Tunelyz ‫ـع‬‫ـ‬‫موق‬
ّ‫م‬‫ـ‬‫ثـ‬ .‫ـومات‬‫رسـ‬ ‫إىل‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـل‬‫تحويـ‬ ‫يف‬ ‫ـورات‬‫املنشـ‬ ‫ـل‬‫وتتمثـ‬ .‫ـدورة‬‫قـ‬ ‫ـل‬‫خليـ‬ ّ‫ـي‬‫املدنـ‬ ‫ـع‬‫باملجتمـ‬
‫منشــورات‬ ‫وتتنــاول‬ .2019 ‫فرباير/فيفــري‬ ‫شــهر‬ ‫يف‬ ‫للمــروع‬ ‫الجديــدة‬ ‫النســخة‬ ‫انطلقــت‬
‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ،‫ـي‬‫ـ‬‫والقانون‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫واالجتماع‬ ‫ـادي‬‫ـ‬‫االقتص‬ ‫ـأن‬‫ـ‬‫بالش‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫واملرتبط‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫للتون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫اليومي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫القضاي‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫املوق‬
.‫ـة‬‫ـ‬‫الثقافي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫للصناع‬ ‫ـبوعي‬‫ـ‬‫أس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫رك‬ ‫ـص‬‫ـ‬‫تخصي‬
Tunelyz ‫ملوقع‬ ‫صورة‬ : 16 ‫توضيحي‬ ‫رسم‬

25. 30
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫ـك‬‫وذلـ‬ ‫ـرق‬‫مـ‬ ‫ـتقبل‬‫مسـ‬ ‫ـس‬‫بتونـ‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫صحافـ‬ ‫ـر‬‫ينتظـ‬
‫املدني‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ملجتمعه‬ ‫ـتثنائية‬‫ـ‬‫االس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الديناميكي‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫أوّله‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫عدي‬ ‫ـباب‬‫ـ‬‫ألس‬
‫ـا‬‫دورهـ‬ ‫ـؤدي‬‫تـ‬ ‫ـي‬‫التـ‬ ،‫ـة‬‫املعلومـ‬ ‫إىل‬ ‫ـاذ‬‫للنفـ‬ ‫ـتقلة‬‫املسـ‬ ‫ـا‬‫وهيئتهـ‬
‫ـاء‬‫أنحـ‬ ‫ـع‬‫جميـ‬ ‫يف‬ ‫ـل‬‫األفضـ‬ ‫ـر‬‫يعتـ‬ ‫ـون‬‫قانـ‬ ‫يف‬ ‫ـه‬‫عليـ‬ ‫ـوص‬‫املنصـ‬
.‫ـم‬‫العالـ‬
‫حديــث‬ ‫يعتــر‬ ‫الــذي‬ ‫العمومــي‬ ‫الهيــكل‬ ‫هــذا‬ ‫نجــح‬ ‫ولقــد‬
‫ـات‬‫ـ‬‫ومؤسس‬ ‫ـوزارات‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫كب‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫الجم‬ ‫يف‬ ،‫ـأة‬‫ـ‬‫النش‬
.‫ـة‬‫املفتوحـ‬ ‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـود‬‫وجـ‬ ‫ـان‬‫لضمـ‬ ‫ـدة‬‫الجديـ‬ ‫ـة‬‫الدولـ‬
‫ـتقصائية‬‫ـ‬‫االس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫نض‬ ‫ـف‬‫ـ‬‫نضي‬ ‫أن‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫يمكنن‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫جان‬ ‫إىل‬
‫ـد‬‫ـ‬‫العدي‬ ‫ـدى‬‫ـ‬‫ول‬ ‫ـة‬‫ـ‬ ّ‫الخاص‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫ـائل‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـدد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـائعة‬‫ـ‬‫ش‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ممارس‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫أصبح‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫الت‬
‫ملواجهــة‬ ،‫املعلومــات‬ ‫عــى‬ ‫الحصــول‬ ‫عــى‬ ‫الحريصــن‬ ،‫املهنيــن‬ ‫الصحفيــن‬ ‫مــن‬
.‫ف‬ّ‫ـر‬‫ـ‬‫الت‬ ‫ـوء‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـاد‬‫ـ‬‫الفس‬
‫فهــا‬ّ‫ظ‬‫و‬ ‫التــي‬ ‫باألرقــام‬ ‫أكثــر‬ ّ‫م‬‫يهتــ‬ ‫أصبــح‬ ‫التونــي‬ ّ‫م‬‫العــا‬ ‫الــرأي‬ ‫أن‬ ‫ننــى‬ ‫وال‬
‫ـورة‬‫ـ‬‫الث‬ ‫ـذه‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫بفض‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫الح‬ ‫ـو‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫يع‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫ول‬ .‫ـور‬‫ـ‬‫ّالعص‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـيون‬‫ـ‬‫السياس‬
.‫ـات‬‫البيانـ‬ ‫ـة‬‫صحافـ‬ ‫ـوّر‬‫تتطـ‬ ‫ـوف‬‫سـ‬ ،‫الحديثــة‬ ‫ـات‬‫التقنيـ‬ ‫ـل‬‫وبفضـ‬ .‫اإلعالميــة‬
‫قدورة‬ ‫خليل‬ 
‫مصمم‬ ‫و‬ ‫إحصائي‬
Tunelyz ‫مشروع‬ ‫ومؤسس‬
‫بتونس‬ ‫ة‬ّ‫ي‬‫املهن‬ ‫ة‬ّ‫ي‬‫االلكرتون‬ ‫الصحف‬ ‫قائمة‬
‫اجلريدة‬‫الرابط‬
Webmanager Centerwww.webmanagercenter.com
Kapitaliskapitalis.com/tunisie
Businessnewswww.businessnews.com.tn
L’economiste Maghrebinwww.leconomistemaghrebin.com
Tunisie Numériquewww.tunisienumerique.com
‫نيوز‬ ‫الصباح‬www.assabahnews.tn
Réalités onlinewww.realites.com.tn
‫أونالين‬ ‫حقائق‬www.hakaekonline.com
‫ّة‬‫ي‬‫الجمهور‬ ‫أخبار‬www.jomhouria.com
Espace Managerwww.espacemanager.com
‫الحرصي‬www.alhasri.com
‫بتونس؟‬ ‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫مستقبل‬ ‫ماهو‬

26. 31
‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫دليل‬
‫بتونس‬ ‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫تدريس‬ 
‫مجــال‬ ‫يف‬ ‫املهنيــن‬ ‫الصحفيــن‬ ‫لصالــح‬ ‫تقــدم‬ ‫التــي‬ ‫التدريبيــة‬ ‫الــدورات‬ ‫انتــرت‬ ‫وإن‬
‫قائمــا‬ ‫درســا‬ 2020 ‫ســنة‬ ‫قبــل‬ ‫تكــن‬ ‫لــم‬ ‫البيانــات‬ ‫صحافــة‬ ّ‫فــإن‬ ‫البيانــات‬ ‫صحافــة‬
‫ـة‬‫ـ‬‫العمومي‬ ‫أو‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الخاص‬ ‫ـواء‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫واإلع‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الصحاف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫كلي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫لطلب‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫التعليم‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫بالربنام‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫بذات‬
‫ـة‬‫ـ‬‫طلب‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫نج‬ ،‫ـل‬‫ـ‬‫املقاب‬ ‫يف‬ .‫ـواب‬‫ـ‬‫ال‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫درس‬ ‫ـاور‬‫ـ‬‫مح‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ضم‬ ‫ـورا‬‫ـ‬‫مح‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫كان‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫ب‬ ،‫ـس‬‫ـ‬‫بتون‬
‫ـوّروا‬‫ـ‬‫ط‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بمنوب‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫امللتميدي‬ ‫ـون‬‫ـ‬‫لفن‬ ‫ـايل‬‫ـ‬‫الع‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫باملعه‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫ـائل‬‫ـ‬‫وس‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫هندس‬ ‫ـتري‬‫ـ‬‫ماجس‬
‫ـي‬‫ـ‬‫خريج‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫جع‬ ‫ـا‬‫ـ‬ّ‫مم‬ .‫ـات‬‫ـ‬‫للبيان‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫الب‬ ‫ـرض‬‫ـ‬‫الع‬ ‫يف‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫مهاراته‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫الدراس‬ ‫ـنوات‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـال‬‫ـ‬‫خ‬
.‫ـس‬‫ـ‬‫بتون‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫اإلعالم‬ ‫ـاحة‬‫ـ‬‫الس‬ ‫ـورات‬‫ـ‬‫تط‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫التأقل‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫أكث‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫قادري‬ ‫ـاص‬‫ـ‬‫االختص‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬
‫اجلريدة‬‫الرابط‬
Africain Managerkapitalis.com/tunisie
Tourism Infowww. tourisminfo.com.tn
Tuniscopewww.tuniscope.com
Leaderswww.leaders.com.tn
‫الحصاد‬www.elhassade.tn/web
‫أونالين‬ ‫األخبار‬www.akherkhabaronline.com/ar
‫الفجر‬ ‫جريدة‬www.jaridatelfejr.com
‫الجريدة‬www.aljarida.com.tn
‫باجلامعة‬ ‫البيانات‬ ‫صحافة‬ ‫تدريس‬ 
‫ـاحة‬‫ـ‬‫بالس‬ ‫ـرت‬‫ـ‬‫تأث‬ ‫أن‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫بع‬ ‫ـدة‬‫ـ‬‫املتح‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫بالوالي‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫اإلع‬ ‫ـات‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫بكل‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫تدري‬ ‫ـق‬‫ـ‬‫انطل‬
‫ـداد‬‫ـ‬‫إلع‬ ‫ـوري‬‫ـ‬‫ميس‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫معه‬ ‫ـث‬‫ـ‬‫ببع‬ 1989 ‫ـنة‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـام‬‫ـ‬‫ق‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ق‬ Elliot Jaspin ‫وكان‬ .‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫املهن‬ ‫ـة‬‫ـ‬ّ‫ي‬‫اإلعالم‬
‫الصحفيــن‬ ‫لفائــدة‬ ‫تدريبيــة‬ ‫دورات‬ ‫قــدم‬ ‫حيــث‬ )MICAR ‫الحاســوب‬ ‫بمســاعدة‬ ‫التقاريــر‬
‫ـح‬‫ـ‬‫ليصب‬ ‫ـوده‬‫ـ‬‫وج‬ ‫ـز‬‫ـ‬‫تعزي‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫املعه‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الحري‬ ‫ـدى‬‫ـ‬‫منت‬ ‫ـاعد‬‫ـ‬‫س‬ ،‫ـنوات‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـع‬‫ـ‬‫أرب‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫وبع‬ .‫ـن‬‫ـ‬‫املحرتف‬
.)NICAR National Institute for Computer-Assisted Reporting‫مــن‬ ‫يتجــزأ‬ ‫ال‬ ‫ًا‬‫ء‬‫جــز‬
‫رايل‬ ‫يف‬ ،»‫ـر‬‫ـ‬‫الكمبيوت‬ ‫ـاعدة‬‫ـ‬‫بمس‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫التقاري‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫«مؤتم‬ ‫ـره‬‫ـ‬‫مؤتم‬ NICAR ‫ـق‬‫ـ‬‫أطل‬ ،1993 ‫ـام‬‫ـ‬‫ع‬ ‫يف‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫لك‬
‫الحدث‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـح‬‫ـ‬‫أصب‬ ،‫ـوم‬‫ـ‬‫الي‬ ‫ـك‬‫ـ‬‫ذل‬ ‫ـذ‬‫ـ‬‫ومن‬ .‫ـاركني‬‫ـ‬‫املش‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫العدي‬ ‫ـذب‬‫ـ‬‫ج‬ ‫ـذي‬‫ـ‬‫وال‬ ،‫ـن‬‫ـ‬‫كارول‬ ‫ـمال‬‫ـ‬‫بش‬
‫ـن‬‫ـ‬‫واملحرري‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫الصحفي‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫م‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫الجدي‬ ‫ـل‬‫ـ‬‫الجي‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫خالل‬ ‫ـم‬‫ـ‬ّ‫ل‬‫يتع‬ ،‫ـه‬‫ـ‬‫من‬ ّ‫ر‬‫ـ‬‫ـ‬‫مف‬ ‫ال‬ ‫ـا‬‫ـ‬ً‫ي‬‫دول‬ ‫ًا‬‫ي‬‫ـنو‬‫ـ‬‫س‬ ‫ًا‬‫د‬‫ـ‬‫ـ‬‫موع‬
‫الخرائــط‬ ‫واســتخدام‬ ‫البيانــات‬ ‫عــن‬ ‫االســتعالم‬ ‫أو‬ ‫البيانــات‬ ‫جــداول‬ ‫اســتخدام‬ ‫الرئيســيني‬
‫ـم‬‫ـ‬‫العال‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ج‬ ‫ـوى‬‫ـ‬‫س‬ ‫ـدث‬‫ـ‬‫الح‬ ‫ـذا‬‫ـ‬‫ه‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫ولي‬ .‫ـام‬‫ـ‬‫لالهتم‬ ‫ـرة‬‫ـ‬‫مث‬ ‫ـج‬‫ـ‬‫نتائ‬ ‫إىل‬ ‫ـؤدي‬‫ـ‬‫لت‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫واإلحصائي‬
.‫ـي‬‫ـ‬‫املهن‬ ‫ـم‬‫ـ‬‫والعال‬ ‫ـي‬‫ـ‬‫األكاديم‬
،‫ـدة‬‫ـ‬‫املتح‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫الوالي‬ ‫يف‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫الجامع‬ ‫يف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫لتدري‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫أكاديمي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫تجرب‬ ‫أول‬ ‫لت‬ّ‫ـج‬‫ـ‬‫وس‬
‫عام‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫حص‬ ّ‫م‬‫ـ‬‫ـ‬‫ليت‬ ،2003 ‫ـام‬‫ـ‬‫ع‬ ‫يف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫كولومبي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫جامع‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫تليه‬ 1996 ‫ـام‬‫ـ‬‫ع‬ ‫يف‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫أريزون‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫والي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫بجامع‬
‫ـرض‬‫ـ‬‫والع‬ ‫ـب‬‫ـ‬‫الوي‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫وصحاف‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫البيان‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫صحاف‬ ‫ـس‬‫ـ‬‫لتدري‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫تقني‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫ورق‬ 63 ‫ـل‬‫ـ‬‫األق‬ ‫ـى‬‫ـ‬‫ع‬ ،2016
.‫للصحافة‬ ‫ـة‬‫ـ‬‫مدرس‬ 113 ‫ــ‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـات‬‫ـ‬‫للبيان‬ ‫ـري‬‫ـ‬‫الب‬