1. Хайлтын систем, хайлтын үр дүнд
олсон мэдээллээр материал бэлтгэх
By B.Batdulam ©2012
MONGOLIAN STATE UNIVESITY Of EDUCATION

2. • Интернэтэд асар их мэдээлэл
байдаг. Гэхдээ эдгээр мэдээлэл нь
зөвхөн нэг компьютерт хадгалагдаж
байгаа зүйл биш, харин дэлхийн
өнцөг булан бүрт вэб сервер
компьютерүүдэд агуулагдаж байгаа
юм.

3. • Ийм учраас интернэтээс хүсч буй
мэдээлэлээ хайх бол дэлхийн
өнцөг булан бүрт байгаа вэб
серверүүдэд нэвтрэн орж
мэдээллийг чинь хайж өгөх
хэрэгсэл хэрэгтэй болно гэсэн үг
юм.

4. • Ийм хэрэгслийг Search Engine гэж
нэрлэдэг. Мэдээлэл хайх арга нь Yahoo-
д сэдвийн төрлөөр, Google-д түлхүүр
үгээр хайх боломжтой байдаг.

5. Өргөн хэрэглэгддэг хайлтын
системүүд
• Yahoo - вэб хуудсуудыг ангилан ялгаж дэд
бvлгvvд vvсгэсэн тул сэдвээр нь хөөж
мэдээлэлийг хайхад амар. Гэхдээ хайлт
төдийлөн хангалттай их мэдээлэл өгч
чаддаггүй тал бий.
• Altavista - хамгийн өргөн хvрээтэй хайлтын
систем, харамсалтай нь зарим тохиолдолд
хэтэрхий олон vр дvн гаргаж ирдэг.
• Google - элдэв график реклам багатай,
хэрэглэхэд хялбар байдаг.
• Монгол хайлтын системvvд:
•

6. • www.mobinet.mn - Мобикомын вэбийн
сан
• www.mol.mn - МонголиаОнлайн
хуудасны вэб хайлт
• www.mongolsearch.com - шинэ хийгдэж
буй вэбийн сан
• бусад вэб хайлтын системvvд

7. Хайлт хийхэд анхаарах зүйлс:
• Хайлтын системvvд нь бvхэл Интернэт
дотор хайдаггvй зөвхөн тэнд нь
бvртгvvлсэн вэбvvдээс л хайлт хийдэг.
• Хайлтаа хийхдээ тухайн сэдэвтээ
хамаарах аль болох олон тvлхvvр vгийг
эхний ээлжинд оруулж , олдохгvй бол
тvлхvvр vгээ цөөлж хайх нь зүйтэй байдаг.
• Ганц хоѐрхон нэлээд тvгээмэл
хэрэглэгддэг vгээр эхлээд хайвал vзээд
баршгvй их хуудас олдож, та тэр болгоныг
хvссэн сэдэвтээ хамаатай эсэхийг vзэх гэж
хамаг цагаа vрэх хэрэг гарна.

8. • Крилл vсэг компьютерын ертөнцөд
тогтсон шийдвэргvй тул крилл
vсэгээр vг бичиж хайх нь төдийлөн
оновчтой сонголт биш. Жич:
Гэхдээ 2004 онд Google хайлтын
систем Монгол тайлбартай болсон.

9. Мэдээлэл хайхдаа:
• 1. Тусгай түлхүүр тэмдэгтүүдийг ашиглах. Үүнд
хэд хэдэн тэмдэгт бий.
• “+” тэмдэг, үүнийг ашигласнаар заавал байх
ѐстой утгыг агуулна. Жишээ нь “Harry Potter +3”
гэж бичвэл гуравдугаар ангийг нь хайна.
• “-“ тэмдэг дээрх нэмэх тэмдгийн эсрэг утгатай
ба энэ үг байх ѐсгүй гэсэн утгыг агуулна.
• “~” тэмдэг, үүнийг ашиглан ижил утгатай
үгнүүдээр нь хайна. Та ямар нэгэн юм хайхыг
хүссэн боловч тэр үгнийхээ утгыг нь мэдэхгүй
байгаа үед илүү тохиромжтой.

10. • “ОR” тэмдэг, үүнийг Boolean төрлийн үйлдэл
гэдэг.
• Ихэнх тохиолдолд I гэж бичдэг. Амьдрал дээр
"бол", "эсвэл" гэсэн утгатай. Жишээ нь Лондон
юм уу Парис хотод амралтын газар хайж
байгаа бол "vacation London OR Paris" гэж хайх
хэрэгтэй.
• Тооны интервал оруулах: Та ямар нэгэн тооны
заагаар хайх боломжтой. Бичихдээ дээд доод
хязгаарын дунд 2 цэгтэйгээр бичих
хэрэгтэй. Жишээ нь "XBOX 360 $250..$300" гэж
хайвал танд 250-300 долларын үнэтэй ХВОХ
олдох болно.

11. • 2. Тусгай үгнүүд ашиглах
• "INTITLE" Энэ бол маш чухал түлхүүр үг.
Тухайн хуудасны нэршил буюу title-д байх
үгээр хайдаг. Хамгийн түгээмэл
ашиглагддаг.
• Та уг түлхүүр үгийг ашигласнаар ямар
нэгэн файлыг шууд татахаар олж авч
чадна. Жишээлбэл ямар нэгэн дууг шууд
татахаар хайя гэвэл "?intitle:index.of? mp3
(хамтлаг болон дууны нэр)" гэж хайвал та
хүссэн дуугаа хайж олох боломжтой.

12. • Жишээ нь: MC Sniper хамтлагын
"Gloomy Sunday" хэмээх дууг хайх хэрэг
гарвал "?intitle:index.of? mp3 MC Sniper
Gloomy Sunday гэж бичээд л хүссэн
үедээ шууд татахаар олж авч болно.
•
• "INURL" URL буюу тухайн хуудас
байрлаж буй интернет хаягыг нь
тодорхойлж өгөх. Жишээ нь
"inurl:andromeda" гэвэл url-д нь
andromeda гэсэн үг орсон бүх сайтыг
олно.

13. • Define: гэсэн комманд нь тухайн үгний
олон хэл дээрх тодорхойлолт буюу
тайлбарыг гаргаж ирнэ. Үүнийг словарь
болон шинжлэх ухааны тайлбар толь
ашиглалгүйгээр тухайн үгний олон
хэлний тайлбарыг олоход ашиглана.
• Жишээлбэл: Define:USA товчилсон
үгний Англи, Испани, Итали, Португали
гэх мэт олон хэлээрх тодорхойлолтыг
үзэж болно.

14. • Filetype: Энэхүү командыг өөрийн хүссэн
өргөтгөлтөй файл, баримт хайхад
хэрэглэнэ. Өргөн хэрэглэдэг MS Office-ийн
Word ".doc", Excel ".xls" Powerpoint ".ppt"
өргөтгөл, Adobe Acrobat Reader ".pdf гэх
мэт төрөл бүрийн файлыг хайж болох юм.
• Жишээлбэл: дипломын ажил filetype:doc
гээд бичихэд төрөл бүрийн сэдвээр MS
Word дээр хийгдсэн дипломын ажлууд
гарч ирнэ.

15. • Site: комманд нь хайлтаа ямар өргөтгөлтэй
сайтуудаас хайхыг тодорхойлно.
Монголын сайт ".mn", боловсролын
сайтуудаас хайх ".edu.mn", ".edu" гэх
мэтээр хайх бөгөөд хайлтынхаа хүрээг
хумьж оновчтой хайлт хийхэд тусална.
• Жишээлбэл: American college site:edu
Хайлтын үр дүнд зөвхөн АНУ-ын
боловсролын ".edu" өргөтгөлтэй
коллежийн сайтуудыг харуулна.

16. • In коммандын тусламжтай өөр нэгж
хэмжээсүүдийг хооронд нь шилжүүлэн
гаргаж болдог. Жишээлбэл: 3 miles in
km Милын хэмжээсийг километрт
шилжүүлэх. 23 USD in Euros, 130 lbs in
kg, 98.6 Fahrenheit in Celsius, 1 year in
seconds гэх мэт.

17. • Хайлтын системийн коммандын талаар
дэлгэрэнгүй мэдээллийг
http://www.googleguide.com/advanced_op
erators.html вэб хуудаснаас авч болно.
Дээрх командуудыг зөвхөн Google,
Yahoo үйлчилгээгээр хязгаарлахгүйгээр
бусад хайлтын системүүдэд ашиглаж
болдог.
Мөн тооны нэмэх хасахаас эхлээд
функцүүд ашиглан тоо бодож болдог.