1. Усан замын аялал
жуулчлалын нөөц
Лекц №5
Бэлтгэсэн: Б.Мөнгөнтуул
Бизнес Менежментийн тэнхим
Улаанбаатар Их Сургууль

2. Дэд сэдвүүд
• Усан замын аялал, түүний
үүсэл хөгжил
• Усан замын аялалын төрлүүд
• Усан замын аялалын нөөц
• Усан замын аялалын нөөцийн
үнэлгээ

3. Усан замын аялалын үүсэл
хөгжил
• Хоол идэш тэжээл хайх
• Зýðëýã àí àìüòíààñ äàéæèæ çóãòààõ
• Өºð îâîã àéìàã ðóó äàéð÷ äîâòëîõ
Гол гатлах

4. Усан замын аялалын үүсэл
хөгжил
• Ìݪ 6000 îí ìîäîí äýýð ñóóãààä ãàðààðàà
ñýë¿¿ðäýæ ÿâäàã àíõíû çàâь хэрэглэж байв.
• Ýðòíèé Ãðåê, Åãèïåò áè÷ýýñýí ÷èìýãëýë á¿õèé
ãàðààðàà ñýë¿¿ðääýã îëîí òºðëèéí à÷ààíû îíãîö
áîëîí завь ашиглаж эхлэв.
• Àíõíû äàëàéí õóäàëäàà÷èí áîëîõ Ôèíèê÷¿¿ä òîì
õóðäàí õºëºã îíãîö бүтээв.
• Âèêèíã ,Ñåëò, Ãðåê, Ðîì÷óóä ÷ áàéëäààíû òîì òîì
õºëºã îíãîö õèéäýã áàéñàí.
• VII-IX çóóíû ¿åä “Далайн хаан” гэгдэж байсан
Íîðìàíä÷óóä íü зотон даавуу ашиглан анх
дарвуулт онгоц ашиглан äàëàéí íýýëòýíä èõ
¿¿ðýã ã¿éöýòãýñýí.

5. Усан замын аялалын үүсэл
хөгжил
• IX-çóóíû ¿åä Àðàá÷óóä òîðãîíû çàìûã
ýçýìøèæ, далайн тээвэрээр îëîí óëñûí õîîðîíäûí
õóäàëäààíä ÷óõàë õóâü íýìýð îðóóëñàí.
• Ãàçàð ç¿éí èõ íýýëòèéí ¿å¿¿äýä усан замыг
цэрэг дайны зориулалтаар ашиглаж байсан.
• 1818 îíä Black Ball Line -êîìïàíè New-York,
Liverpool-ûí õîîðîíä àíõíû áàãö ¿éë÷èëãýý
çîõèîí áàéãóóëæýý. Ýíý íü æèæèã äàëáààò
çàâèàð òîãòìîë õóâààðèéí äàãóó çîð÷èã÷èä
áîëîí çàõèà øóóäàí, à÷àà çýðãèéã äàëàéãààð
òýýâýðëýæ ýõýëæýý.

6. Усан замын аялалын үүсэл
хөгжил
• XIX-çóóíû эхээр Àìåðèê ðóó öàãàà÷ëàõ ãýñýí
õ¿ñýëòýé олон õ¿ì¿¿ñийн хүсэл уурын хөлөг
онгоц бүтээх сэдэл болж 1807-îíä Robert Fulton -íû
бүтээсэн анхны Clermont óóðûí õºëºã îíãîö íü NewYork, Albany õîîðîíä 240 êì çàéã 32 öàãèéí äîòîð
òóóëæýý.
• 1843 îíä Àíãëèéí ñàíâààðòàí Òîìàñ Êóê àíõ óäàà
Òåìçà ìºðíººð àÿëàõ çàâèíû àÿëàëûã çîõèîí
áàéãóóëæ áàéæýý.
• Àìåðèê òèâä “American express” êîìïàíè àëäàðò
“Missisipi” äóãóéò óñàí îíãîöîîð Ìèññèñèïè ìºðíººð
àÿëàõ àÿëàëûã çîõèîí áàéãóóëæ áàéñàí

7. Усан замын аялалын үүсэл
хөгжил
• 1900-1930 îí íü óñàí îíãîö
¿éëäâýðëýã÷äèéí õóâüä îðãèëä
õ¿ðñýí ¿å¿¿ä áàéñàí.Ýíý ¿åä
õàìãèéí òàíñàãò òîîöîãäîæ áàéñàí
õºëºã îíãîöóóä äàëàéí àÿëàëä ãàð÷
èðñýí.

8. Óñàí çàìûí àÿëàë,
ò¿¿íèé òºðºë, àíãèëàë
• Àÿëàë æóóë÷ëàëûí íýã òºðºë áîëîõ
óñàí àÿëàë íü äýëõèé íèéòýýð
õóðäàöòàé õºãæèæ áàéãààã äàãàí
ò¿¿íèé òàëààð òîäîðõîé îéëãîëòóóä
áèé áîëæ äîòðîî õýä õýäýí àíãèëàë,
çýðýãëýëä õóâààãääàã áîëñîí áàéíà.
Åðºíõèé人 óñàí àÿëàë íü òóñãàé
ñîíèðõëûí àÿëàëä õàìààðàãäàõ áºãººä
àÿëàëûí áîëîí çàâèíû øèíæ ÷àíàðààñ
øàëòãààëààä îëîí òºðºëòýé áàéäàã.

9. Êàíîå, êàÿàê çàâèàð àÿëàõ
(Canoeing, êayaking)
• Îëèìïèéí òºðºëä áàãòñàí, äýëõèéí îëîí
îðîíä äýëãýðñýí. Óóëûí øèð¿¿í
óðñãàëò, íàðèéõàí, õî¸ð òàëààðàà
õàäàí õàâöàëòàé áîëîí åðäèéí ãîë
ìºðäºä ÷ àÿëàæ áîëíî. Ýíý çàâü íü
òîãòâîð ìóóòàé ó÷èð ìýðãýæëèéí
àÿëàã÷ íàð àÿëàõàä
èë¿¿ òîõèðîìæòîé.

10. Canoeing

11. Kayaking

12. Óñíû àìüñãàëóóðòàé óñàíä àÿëàõ
(Scubadiving, Snorkeling)
• Òýíãèñ äàëàéí óðãàìàë àìüòäûí
ãàéõàìøãèéã ººðèéí í¿äýýð ¿çýõ
õàðæ ñýòãýëèéí òààøààë àâàõûã
ýðìýëçýã÷èä áîëîí äàëàé òýíãèñèéí
ñóâä ò¿¿õ, ôîòî, êèíî çóðàã àâàõ,
ýðäýì øèíæèëãýýíèé õîëáîãäîëòîé
ñóäàëãàà øèíæèëãýý õèéõ
çîðèëãîîð õèéãääýã .

13. Scubadiving

14. Óñíû ñêåéò (Water boarding)
• Ýíý òºðëèéí àÿëàë íü ãîë÷ëîí
äàëàéí ýðãèéí àìðàëò (Beach)
çóãààëãûí ãàçàð èõýâ÷ëýí
çàëóó÷óóä ÷ºëººò öàãàà ºíãºðººõ
çîðèëãîîð óñíû äàâàëãààã àøèãëàí
ÿâàãääàã õýäèé áîëîâ÷ çàðèì íýã
ìýðãýæëèéí áîëîí àäàë ÿâäàë
ýðýëõèéëýã÷äèéí õóâüä äàëàéí
õ¿÷òýé øóóðãà íü òýäíèéã òàòàõ
íýã ¿íäñýí ºäººã÷ õ¿÷èí ç¿éë
(ìotivation) áîëæ ÷àääàã áàéíà.

15. Water boarding

16. Äàðâóóëò çàâèàð àÿëàõ
(Windsurfing, Sailing)
• Ýíý òºðëèéí çàâü íü ìàíàé îðíû
íºõöºëä àøèãëàõ áîëîìæã¿é
áºãººä äàëàé òýíãèñ ìýòèéí
èõýýõýí óñòàé ãàçàð ñàëõèíû
õ¿÷, äàâàëãààã àøèãëàí
ÿâàãääàã òºðºë þì.

17. Windsurfing

18. Sailing

19. Êàòàìàðàí
• Õî¸ð áàëëîíûã õîîðîíä íü õîëáîæ äýýð íü
ñóóäàë çàññàí.Ýíý çàâèíû áóñàä
çàâèíóóäààñ ÿëãàðàõ íýã îíöëîã íü
õºëíèé õýñýã íîðäîãã¿é áàëëîíûã äàãàæ
óðñäàã ººðñäèéí à÷àà òýýøýý çàâèíû
ãîë õýñýãò áýõëýæ àÿëàõàä
àÿëàã÷äûí õºäºë㺺í áîëîí çàâü
æîëîîäîõîä òºâºã áîëäîãã¿é çýðýã äàâóó
òàëòàé. Ýíý çàâèàð òîìîîõîí ãîëóóä äýýð
(óñ èõòýé) îëîí õ¿í àÿëàõàä
òîõèðîìæòîé.

20. Katamaran

21. Усны рекреацийн нөөц
• Ямар ч байгалийн нөөц өөртөө
рекреацийн шинж чанарыг агуулж
байдаг тул тухайн газар нутгийн
хувьд ус нь тэр нутгийнхаа устай
холбоотой рекреацийн олон
төрлийн үйлдэл, үйл ажиллагаа
явуулах нөхцлийг бүрдүүлэгч чухал
хүчин зүйл болдог.

22. Усны рекреацийн нөөц
• Усны рекреацийн нөөц гэсэн
ойлголтонд бүс нутгийн усан
обьектууд тухайлбал, бүх гол,
мөрөн, нуур, цөөрөм, усан сан,
рашааныг нийтэд нь хамруулж тэр
нь хувь хүн, бүлэг хүмүүс,
нийгмийн рекреацийн хэрэгцээг
хэрхэн хангаж байгаа болон хангах
боломжтой байдаг.

23. Монгол орны усны ай сав
№
Ай сав
Нутаг
дэвсгэрийн
хамрах
хүрээ
Нийт
урсац
Голын
сүлжээний
нягтшил
1.
Хойд Мөсөн
далайн ай сав
20.6%
52.1%
0.07 км/км2
2. Номхон Далайн
ай сав
13.8%
15.9%
0.03 км/км2
3.
65.6%
32%
0.01 км/км2
Төв Азийн
гадагш
урсгалгүй ай сав

24. Монгол орны гол мөрдийн харьцуулалт,
аялал жуулчлалын ач холбогдол
Хойд мөсөн далайн ай сав
№
Голын
нэр
1. Сэлэнгэ
Урт
Голын
эхтэйгээ
нийтдээ
1444
Ус
Урсацын
цуглуулах жилийн
талбай
эзэлхүүн
425245
9.14
2. Орхон
1124
132855
3.60
3. Туул
704
49840
0.76
Аялал жуулчлалын
бүтээгдэхүүн
Сибирийн хилэм, Тул, Зэвэг,
Омуль, Балиус, Улаан нүдэн,
Мөнгөлөг хэлтэг, Булуу цагаан,
Цулбуурт зэрэг загас загасчлах
аялал, усан аялал
Тул, Зэвэг, Балиус, Булуу
цагаан, Хадран зэрэг загас
загасчлах аялал, усан ялал
Тул, Зэвэг, Мөнгөн хэлтэг зэрэг
загас загасчлах аялал, усан
аялал

25. Монгол орны гол мөрдийн харьцуулалт,
аялал жуулчлалын ач холбогдол
Номхон далайн ай сав
№
Голын
нэр
1. Онон
2. Хэрлэн
Урт
Ус
Урсацын
цуглуулах жилийн
талбай
эзэлхүүн
808
94010
1.28
1264
108439
0.62
3.
Халх
233
30465
0.91
Аялал жуулчлалын
бүтээгдэхүүн
Улаан живэрт, Тул, Морин
загас, Булуу цагаан, Амарын
хилэм зэрэг загас загасчлах
аялал, усан спорт аялал
Тул, Зэвэг, Амарын сугас,
Мөнгөлөг хэлтэг, Булуу
цагаан, Гутаар зэрэг загас
загасчлах аялал, усан
аялал
Улаан живэрт, Амарын
хадран, Амарын сугас, Давх,
Морин загас зэргийг
загасчлах аялал, усан спорт

26. Монгол орны гол мөрдийн харьцуулалт,
аялал жуулчлалын ач холбогдол
Төв Азийн гадагш урсгалгүй ай сав
№
1.
2.
3.
Голын
нэр
Урт
Ус
Урсацын
цуглуулах жилийн
талбай
эзэлхүүн
Завхан
765
51517
0.66
Ховд
516
49670
2.40
Байдра
г
310
27277
0.32
Аялал жуулчлалын
бүтээгдэхүүн
Мөнгөлөг хэлтэг,
Булуу цагаан, Мөрөг
зэрэг загас загасчлах
аялал, усан аялал
Үхэрдээ, Хэлтэг зэрэг
загас загасчлах
аялал, усан аялал
Усан спорт аялал

27. Усан аялал рекреацийн
үнэлгээний шалгуур
• Гол мөрөн, нуурын усны аялал
рекреацийн үнэлгээний шалгуурыг
тогтоох нь их өргөн хүрээтэй
ойлголт бөгөөд юуны өмнө усанд
сэлэх, загас барих, завиар аялах
боломж, эдгээрт тохиромжтой усны
температур, үргэлжлэх хугацаа,
эргийн төрөл байдал, бохирдол
зэргийг тодорхойлдог.

28. Усан аялал рекреацийн
үнэлгээний шалгуур
• Гол мөрдийн боргио, давалгаа,
ширүүн урсгал, уналт, хад чулуу,
унасан мод, хаялага, эргүүлэг,
эргийн өндөр хясаа, огцом эргэлт
бүхий тойролт зэрэг байгалийн
порогууд нь амрагч, аялагчдын
сэтгэлзүйд нөлөөлж, тэдний
сонирхолыг татдаг.

29. Усан аялал рекреацийн
үнэлгээний шалгуур
• Аль ч оронд усан аялал, усан
спорт хөгжүүлэхдээ гол мөрөн,
нуурын урсгалын шинж чанар,
бартаа, боргио, эргүүлэг зэргийг
харгалзан гол мөрдийг зэрэглэлд
хуваадаг ба аялал жуулчлалын
эрдэмтэн, судлаачид Монгол орны
гол, мөрдийн усан аялалын
зэрэглэлийг доорхи 5 ангилжээ.

30. Монгол орны гол, мөрдийн усан
аялалын зэрэглэл
Зэрэг-лэл
I
II
III
IV
V
Шинж чанар
Төлөөлөх гол мөрд
Дөлгөөн урсгалтай, тогтуун гол, Хэрлэн, Сэлэнгэ, Орхон, Туулын
мөрд, нуур
дунд ба адаг хэсэг, Завханы адаг
хэсэг
Чулуу ихтэй, эргүүлэг тойруулга Идэр, Эг, Хараа, Ерөө, Дэлгэр
бүхий гол мөрд, давалгаатай
нуур
Том том хад чулуутай, завь Богд, Суман, Ховд, Булган гол,
залах ур чадвар шаардах уулын Онги, Байдраг, Эгийн голын дунд,
гол, мөрд, давалгаа ихтэй нуур адгийн хэсэг, Хөвсгөл
Хүчтэй урсгал,үертэй, догшин Чулуут, Ховд, Орхон, Туулын эх,
ширүүн гол мөрд
Завханы эх
Хүрхрээ, харгиа, боргио ихтэй, Увсын Түргэн, Үенч, Бодонч,
бартаа бүхий уулын гол, мөрд
Ховдын эх, Чулуутын Чойрогын
боргио орчмын хэсэг

31. Монгол орны гол, мөрдийн усан
аялалын зэрэглэл
• I-II зэрэглэлийн гол мөрнөөр
дотоодын аялагчид, гадаадын
жуулчид, усан аялал сонирхогчид,
эхлэн суралцагчид мэргэжлийн
хүмүүсийн удирдлагаар аялна.
• III-VI зэрэглэлийн гол, мөрнөөр спорт
аялалынхан мэргэжлийн тамирчид
аялана. Энэ зэрэглэлд зонхилон
уулын ширүүн урсгалт, харгих, боргио
ихтэй мөрд орно.

32. Монгол орны нуурын хэмжээний
ангилал
№
Нуурын ангилал
Талбайн
нийлбэр
Бүх нуурын
хэдэн увь
болох
1 Маш жижиг буюу 0.1-1 км2
.
1021.0
85.0
Нуурын бүх
талбайн
хэдэн хувийг
эзлэх
6.5
2 Бага буюу 1.1- 10.0 км2
.
1182.0
13.1
7.5
3 Багавтар буюу 10.1- 50 км2
.
583.0
1.0
3.5
4 Дунд буюу 50.1- 100.0 км2
.
723.0
0.3
4.5
5 Томоохон буюу 100-1000 км2
.
3041.0
0.4
19.4
6 Том буюу 1000-аас дээш км2
.
Нийлбэр
9090.0
0.2
58.6
15640
100%
100%

33. Монгол орны зарим нууруудын аялал
жуулчлалын ач холбогдол
Нуурын
гарал, үүсэл
Техтоникийн
Галт уулын
Мөстлөгийн
Үлдэгдэл
Цэвдгийн
Төлөөлөх нуурууд
Аялал жуулчлалын
ач холбогдол
Хөвсгөл, Увс, Ачит,
Дархадын цагаан
нуур
Тэрхийн цагаан,
Найман нуур, Ганга,
Ширээ нуур
Хотон, Хоргон, Даян,
Толбо
Байгалийн үзэсгэлэнтэй өвөрмөц
тогтоцтой, спорт агнуур, усан аялал,
цогцолборт газрын аялал жуулчлалих
Галт уулын тогтоцоор үүссэн үзэсгэлэнт
бүтэц, спорт агнуур, эмчилгээ сувилал
Бөөн цагаан, Орог,
Улаан, Өгий, Хар
нуур, Буйр, Хөх нуур
Жугнай, Ойгон,
Сангийн далай, Хөх
нуур,Бүс нуур
Амралтын цогцолбор, жуулчны бааз,
спорт агнуур, эмчилгээ
Амралт, зугаалга,спорт агнуур
Амралт зугаалга

34. Усан аялал рекреацийн
үнэлгээний шалгуур
• Гол мөрөн, нуурын усны
температурыг хүний биед үйлчлэх
байдлаар нь эрдэмтэн Д.Хатчинсон
5 ангилж үзсэн байдаг бөгөөд
Монгол орны гол мөрөн, нуурын
усны температур 7-8-р саруудад
ямар байхыг дээрх эрдэмтний
ангилалд хувааж үзүүлэв.

35. Монгол орны гол, мөрд, нууруудын
усны тааламжийн үнэлгээ
№
Ангилал
Усны
температур
Тааламжийн
үнэлгээний
оноо
Цочроох
нөлөөтэй 0
1. Их хүйтэн
70-130
2. Хүйтэн
140-160
Тохиромжтой 1
3. Хүйтэвтэр
170-190
Тохиромжтой 2
4. Бүлээвтэр
200-240
Тохиромжтой 3
5. Бүлээн
250-270
Тохиромжтой 4
Төлөөлөх гол, мөрөн, нуур
Даян, Хөвсгөл нуур, түүний
орчмын голууд, Алтайн
уулсын гол мөрд, нуурууд
Үүрэг, Толбо
Тэлмэн, Тэрхийн цагаан,
Ойгон, Сангийн далай зэрэг
нуурууд, Суман, Чулуут,
Идэр, Сэлэнгэ голууд
Ачит,Бөөн цагаан нуурууд,
Ганга нуур
Увс, Хар-Ус, Буйр, Хяргас,
Орог нуурууд

36. Ашигласан материал

37. АНХААРАЛ ТАВЬСАН
ЯВДАЛД БАЯРЛАЛАА.