Entrevista a Xavier Queipo polo alumnado de literatura galega do século XX e da actualidade do IES García Barros.

1. Xavier Queipo
Entrevista
IES Manuel García Barros
A Estrada
Literatura Galega
do Século XX e da Actualidade
Texto: © Cc-by-sa-3.0
Fotos: © Todos os dereitos reservados
XAVIER QUEIPO (Santiago de Compostela, 1957).
Licenciado en Bioloxía e en Medicina, traballa en
Bruxelas. Como escritor ten colaborado en
diferentes revistas literarias (“Revista das Letras”,
“Grial”...) e conta cunha inxente produción
narrativa con obras como Ártico e outros mares
(Premio da Crítica Española, 1990), O paso do
noroeste (Premio de Novela García Barros, 1996),
Extramunde (Premio Xerais de Novela, 2011).
Recentemente acaba de publicar a obra 55 (2014).
Tamén ten publicada poesía (Nos dominios de
Leviatán / Glosarios...) así como tamén bastante
literatura infanto-xuvenil (O espello e o dragón /
Saladina...)
lunes 2 de marzo de 2015

2. O primeiro premio foi o “Premio Nacional da Crítica española”, por Ártico, que foi o que me convenceu de que podía seguir
adiante, que non tiña que ter medo de competir e que se cadra o que eu tiña que contar resultaría de interese. Logo cada premio é
un estímulo, e máis aqueles que son resultado da votación dun colectivo como o “Arcebispo San Clemente” (por Extramunde) ou
aqueles que significan un recoñecemento dos teus propio compañeiros, como o da “Asociación de escritores en Lingua galega” pola
tradución do Ulyses ou o de escritor máis destacado de 2011, concedido pola “Asociación galega de editores”.
Xavier Queipo
1. Os premios literarios axiña marcharon da man da súa obra... (García Barros, Xerais...) Que supuxeron para a súa obra?
Compromiso maior coa nosa literatura, medo ante novos retos....?
2. Tamén podemos ver que na primeira década da súa
produción literaria esa era inxente... pero a partir do 2000
xa se foi espaciando. Cales son as causas? Madurez, unha
maior reflexión....
Non debe estrañar. Hai varios factores que levan a esa situación.
Por unha banda eu estivera “gardando materiais na gabeta” até
que se me deu a oportunidade de publicar por primeira vez e
cando me deron o premio da crítica española, os editores
comezaron a pedir material, e eu xa tiña unha parte dese
material a disposición. Por outra eu traballaba nun posto de
menor responsabilidade do que agora me ocupa, que consome
moitas horas e deixa menos tempo para a escrita. De todos
gustaríame que botásedes unha ollada á lista que aparece en
Galipedia http://gl.wikipedia.org/wiki/Xavier_Queipo , pois non
atino a ver un descenso significativo na produción se non é nos
últimos catro anos.
3. Aquí na Estrada deixou Vostede unha pegada co Paso do Noroeste, gañadora no ano 1996 do “Premio de Novela Manuel García
Barros”. Que supuxo este premio para Vostede e para a súa obra literaria futura?
Moito. En primeiro lugar dicir que non o puiden recoller por estar embarcado nos mares de Terranova, e coido que así anticipo
información para unha pregunta posterior. En segundo lugar explicar que ese libro conseguiu que me adxudicaran dúas etiquetas,
unha positiva, coido eu, como escritor do mar (dende o mar, dende terra xa hai outros), a segunda máis negativa, como unha
especie de traidor, por ter escollido como heroes do mar a un capitán e a un cirurxián franceses e non galegos (velaquí unha
manifestación absurda de sectarismo e dun dogmatismo umbilical). Quédome sen ningunha delas, unha por parcial, pois tamén
escribo doutras cousas, como se evidencia ao longo da miña obra, que se unha cousa é, é variada en temas e rexistros, e a outra,
inxusta polo sectaria e porque de seguro que non é necesario que o heroe dunha novela sexa galego para que esta sexa 100% unha
novela do sistema literario galego.
Xavier Queipo (con gorro azul de la) como axente de control en altamar
lunes 2 de marzo de 2015

3. Dende que en 1982 abandonei Compostela non deixei de viaxar polo mundo adiante, primeiro con base en Vigo fun profesor
axudante na Universidade do Porto, viaxei a Dinamarca para representar ao estado español no Consello Internacional de
Exploración do Mar, logo de por mar a Terranova, St. Pierre at Miquelon, Noruega e as illas de Svalbard. Máis tarde en viaxe de
estudos a Thailandia, Macao, Hong-Kong e Guanzhou. Xa con base en Bruxelas, dende 1989, fixen escala en todos os países que
daquela compoñían a Unión Europea a 12 e despois a 15, recalando outra vez en Noruega, varias veces nos Estados Unidos
(Boston, Chicago, La Jolla), en Canadá (Halifax, St. Johns) e México (Ensenada, na baixa California). Visitei Cuba, Florida e
Xamaica. Traballei en Australia, Turquía e nos novos países da Unión Europea, agora 28. Este resumo non é para abraiar senón
para dar conta de que as viaxes, unhas de pracer (as menos) e outras de traballo (as máis) constitúen unha das características da
miña vida. Despois está o abraio de Oriente, a curiosidade por outras culturas e outras linguas (de adolescente e xa entrado na
Universidade, as lecturas de antropoloxía constituían unha das miñas afeccións favoritas) levoume a lecturas regulares de ensaios
e literatura doutros sistemas literarios. Non resulta, pois, estraño que o meu mundo, as miñas experiencias e as miñas querenzas
tamén se sitúen afastadas das fronteiras do meu país, que non é lugar de residencia física senón de vacacións e referentes, as
máis das veces nostálxicos.
Xavier Queipo
4. 4.- Vemos que nas súas novelas hai unha ampla predilección polos espazos lonxanos (Ártico, África, o noroeste cara Xapón e
China...) Por que esta viaxe por espazos lonxanos literariamente falando?
5. Como se pode adiviñar dende a obra Papaventos, José Saramago é un referente seu, ou non?
Saramago foi un referente importante, en particular as novelas A Jangada de Pedra e Memorial do Convento ou Ensaio sobre a
cegueira. Despois cando pasou a escribir nun português “españolizado” comezou a me interesar menos, até que nos últimos
títulos xa se converteu nunha decepción. Hai outros autores que eu considero máis influíntes como Borges, Cortázar, Kafka,
Ionesco, Sarduy, Auster, Murakami, Octavio Paz, Cunqueiro, Beckett, Manuel Antonio, Carpentier, Lezama... moitos outros
lunes 2 de marzo de 2015

4. Dende 2007 entrei a formar parte do Dichterscollectif van Brussel/Colectivo de poetas de Bruxelas (http://www.passaporta.be/
en/passa-porta-lab/brussels-poetry-collective, https://www.facebook.com/pages/Brussels-Dichterscollectief-Collectif-de-po
%C3%A8tes-bruxellois/302771533132665?ref=aymt_homepage_panel). O colectivo quedou desactivado en 2012 por mor do éxito
do seu coordinador (David Van Reybrouck, “Premio Médicis” de Ensaio por Congo). Recuperámolo a mediados de 2014 e xa
estamos de novo en acción con dous espectáculos próximos, un sobre poesía erótica do Festival Passaporta de literatura
internacional en Marzo, e, xa de inmediato, arredor de “como saír da crise/We traders”, unha exposición e unha performance
sobre os nosos textos que se desenvolverá no Centro de Belas Artes de Bruxelas en Abril, baixo o impulso do “Instituto Goethe
de Cultura Alemana”. Dende o primeiro instante en todos os espectáculos nos que participei que foron moitos lin os meus textos
en galego e apareceron na pantalla en francés e holandés e moitas veces tamén en inglés. Un poema en galego estivo dúas
semanas exposto na Gran Place de Bruxelas, o corazón de Europa.
O galego é considerado unha lingua máis desta cidade, que ten a honra ser unha babel de linguas, con máis dun cento
rexistradas nas súas rúas. Eu vivo nun barrio moi mesturado, con gran presenza africana, e así nas tendas e nas rúas escóitase
lingala, kikongo, congo, swahili, togolés, portugués caboverdiano, mais tamén as asiáticas como tailandés, vietnamita, xaponés,
urdú, bengalí, malaí, parsi, por non falar das linguas europeas todas sen excepción, dende Ortegal a Istanbul, dende Malta ao
Cabo Norte.
En canto á nosa literatura, máis alá deste respecto pola lingua, non é moi coñecida, como acontece por descontado con moitas
outras literaturas cun escaso número de lectores. Somos o país que somos e temos os medios que temos e sen vimbios (cartos)
non se poden facer cestos.
Xavier Queipo
7. Bruxelas, “Grupo de poetas de Bruxelas”... Como se ve dende a lonxanía a nosa literatura contemporánea?
6. Vostede mesmo recoñeceu que desde Venenos escribiu un teatro que ten certos riscos... A que se refire? Riscos de posta en
escena ou obras selectivas?
É certo e xa o dixen en moitas ocasións, que eu escribo como un xeito de terapia, para aforrar o psicanalista e para botar fóra
todos os medos, teimas, obsesións ou fantasmas do subconsciente. O libro pertence sempre a quen o escribe, o que o le xa o
deforma coa súa percepción/interpretación/ritmo de lectura e dalgún xeito escribe outro libro distinto. Trátase dun proceso nin
sempre lineal, unhas veces asimétrico e case sempre biunívoco. Se así non fose, se non houbese unha interacción, o lector
pecharía o libro e diría “até aquí cheguei e aí te quedas”. Como todos os escritores e, por extensión, como todos os artistas,
teño un ego moi forte (o artista que diga o contrario mente coma un vellaco), pois teño a ousadía de dicir, teño algo que dicir,
teño algo que mostrarvos, sexa unha novela ou un poema, unha fotografía ou unha canción, unha escultura ou un edificio
singular.
lunes 2 de marzo de 2015

5. Xavier Queipo
8. Tamén achamos abondo a presenza do mar nas súas obras... vostede que naceu “terra dentro”, como entendermos esta
tendencia?
O meu traballo levoume a longas estadías no mar. Primeiro como biólogo a bordo de navíos de pesca en Terranova, Noruega e as
illas de Svalbard (1984-1985). Daquela vivín máis días no mar que na terra. Despois houbo outro período entre 1989 e 1996 cando
como axente especializado en control en altamar, traballei coas mariñas de guerra de Irlanda, Portugal e o Reino Unido ou coas
gardas costeiras de Holanda, Bélxica ou Dinamarca. Aí visitaba en altamar barcos de moitas nacións europeas e aínda barcos
rusos, cubanos, xaponeses, americanos, canadenses, feroeses, coreanos... Comprenderedes que o mar teña deixado gran pegada
en min, un rapaz de Compostela que apenas se sabía nadar e se confrontaba co Océano inmenso.
9. A súa obra máis recente, 55, celebra os seus 55 anos. Sen
embargo, en lugar de ter 55 relatos, como sería normal, ten 56.
Que significa ese relato extra? Significa este relato que aínda
quedan moitos anos-relatos que vivir-escribir?
10. A comezos deste século da súa pluma tamén comezou a xermolar a lírica... Por que intuímos que nestes intres esta pluma se
inclina de novo máis cara á narrativa?
Gustaríame que desterrásedes a verba “normal” do voso
vocabulario e a usásedes só para estatística (distribución
normal). O antónimo de normal sería anormal e iso é un insulto,
ou se o preferides o xermolo dunha ideoloxía que rexeita ao
diferente, que expulsa ao estranxeiro, que menospreza ao
excéntrico. Podedes subsituíla por “frecuente”, que non ten
ningunha connotación negativa. Dito isto, o libro tiña 55 relatos
e estaba planeado que saíra tendo eu 55 anos. Non puido ser así
e saíu tendo eu 56 e por iso engadín un relato máis (o limiar). Eu
aínda teño moito por contar, pois felizmente a miña vida, xa non
curta, é pródiga en experiencias e sentimentos, en descubertas e
proxectos de futuro.
Unha cousa é o que se escribe e outra o que se publica, que nin sempre teñen unha relación biunívoca. É verdade que en Galiza
non teño publicado poesía –agás algunhas colaboracións esporádicas- mais en Bélxica si colaborei e colaboro en proxectos
poéticos, como a Constitución Europea dos poetas (ver ligazón), ou nas actividades do “Colectivo de poetas de Bruxelas”. Teño,
en verdade moitas páxinas de poesía non-lírica escritas e sen publicar por non ter atopado tempo abondo para agrupalas en
“poemarios”. Eu son escritor e síntome á vontade escribindo, sexa poesía, ensaio, narrativa ou teatro (que se cadra é o xénero
que teño ensaiado menos).
Xavier Queipo (con gorro azul de la), actuando de axente de control en altamar
lunes 2 de marzo de 2015

6. 12. Varias das súas obras foron traducidas ao irmán portugués... Necesita a nosa literatura traducións a este idioma ou máis ben
habería que buscar outros mundos, outros idiomas?
Xavier Queipo
Eu non son filólogo senón simplemente usuario da
lingua. Deixo que sexan os expertos na evolución das
linguas, na sociolingüística e na filoloxía os que definan
a norma. Despois eu podo usala ou non, torcela ou
retorcela até o máximo, mais unha norma é necesaria,
aínda que sexa para rachala. O que non poden existir
son varias normas ao mesmo tempo. Esa cacofonía
lingüística é motivo de rexouba permanente (e coido en
pensar que xustificada) polos inimigos da nosa lingua.
Os lectores portugueses non son quen de ler o galego
como non o eran de ler o brasileiro (e viceversa), por
iso antes da “norma común” (que é ben recente) os
libros traducíanse do português ao “protugués do
Brasil”. Coido que pasar os textos ao português é tan
necesario como facelo ao castelán ou a outras linguas,
do mesmo xeito que os libros noruegueses se traducen
ao dinamarqués e viceversa.
Eu teño xa unha boa parte dos meus textos poéticos
traducidos ao francés, inglés neerlandés e algúns aínda
en turco ou en alemán. Teño libros traducidos ao
castelán, ao francés e ao italiano e algúns textos
narrativos ao inglés.
11. Firme defensor do plurilingüísmo... está neste a solución normalizadora do noso idioma?
Eu practico un multilingüismo pragmático, ou sexa uso das varias linguas que falo nos lugares e circunstancias que eu considero
axeitados, quer na fala, quer na escrita. Sen deixar de ser escritor galego teño textos orixinalmente escritos en português,
castelán, francés ou inglés, ou nunha mestura caótica de todos eles e algún máis.
O que semella demostrado cientificamente é que o uso dende a nenez de varias linguas aumenta a capacidade para aprender
mellor outras linguas. Non teño a receita para a normalización do galego se non é usalo en todos e cada un dos momentos onde
sexa posíbel. Ler, escribir, falar e facer o amor en galego, velaí a fórmula que eu adoito na vida diaria.
Xavier Queipo co escritor belga, Frank de Crits
lunes 2 de marzo de 2015

7. 14. Por certo, esta tradución foi posibelmente a tradución máis premiada dunha obra ao noso idioma. Non cre Vostede que na nosa
literatura aínda hai unha eiva moi grande canto á tradución de clásicos estranxeiros ao noso idioma e temos que recorrer á tradución
castelá?
Xavier Queipo
Non o creo. Hai traducións magníficas de grandes clásicos e se non hai máis é por unha cuestión de mercado, non de falta de
capacidade, pois hai moi bos tradutores profesionais. A realidade é a que é; en galego le pouca xente e non é doado facer unha
inversión se logo só se van vender 500 ou 1000 exemplares no máximo. Moitos dos lectores da nosa contorna, que serían os
destinatarios desas traducións, teñen unha cultura literaria elevada e xa leron os grandes clásicos ben nas súas linguas orixinais,
ben en castelán. Cada tradución dun clásico é unha aventura económica que nin sempre conta coas axudas necesarias. Dito
doutro xeito, non é negocio, e coido en pensar que as editoriais están aí no mercado para vender libros e ter beneficios.
13. A primeira vez que Ulises de James Joyce foi traducido a unha lingua peninsular foi ao galego na revista “Nós”. Que ten a
tradución na que Vostede participou que non tiver aquela dos anos vinte?
A tradución primeira do Ulises ao galego é un mito. Otero
Pedraio traduciu só un equivalente a un 2% do libro, non as case
mil páxinas completas, o que algunha xente non sabe e pensa
que foi unha tradución completa. Hai quen diga que hai versións
en castelán doutros fragmentos que son anteriores á de Otero,
mais ese non é o asunto que interesa agora. A importancia da
noticia do Ulises publicada por Vicente Risco e a da tradución de
Otero foi demostrar que a xeración “Nós” estaba ao día das
novidades editoriais europeas e saudaba esa novidade coa
tradución duns fragmentos ao galego.
A tradución nosa (Eva Almazán, María A. Seisdedos, Antón Viale e
Xavier Queipo) é completa e daquela abordou todos e cada un
dos problemas (que non son poucos) como a reiteración das
referencias cruzadas á Biblia e a varias obras de Shakespeare
(entre outros), a musicalidade especial de certos capítulos, a
mestura de linguas, o capítulo que está escrito facendo unha
recreación da evolución da lingua inglesa, etc. Otero non
abordou todos eses retos, senón que se dedicou a traducir os
fragmentos que lle resultaron máis acaídos. É verdade que el
contaba con menos ferramentas das que nós e por iso non estou
quitando mérito ao seu traballo, senón indicando que non se
pode falar de diferenzas pois Otero non traduciu o Ulises, senón
uns fragmentos que constitúen unha parte mínima do texto.
Xavier Queipo (primeiro pola dereita portando a pancarta)
nunha manifestación contra as nucleares. 1979(80)
lunes 2 de marzo de 2015

8. 16. E aproveitando isto, vimos nunha entrevista súa que dicía “a invisibilidade do tradutor é unha quimera”...Que pretende dar a
entender con este comentario?
Xavier Queipo
Quero dicir nin máis nin menos o que dixen. Como estou contra das tradución literais (palabra por palabra, expresión por
expresión), o que traduce ten sempre que por algo da súa parte para adaptar o texto e facelo comprensíbel para o público lector
dunha terra e dun tempo. Por regresar ao Ulises, se facedes unha comparación entre os fragmentos traducidos por Otero e os
mesmos fragmentos traducidos agora, darédevos de conta que mudou o vocabulario, a orde das palabras, o ritmo e a
musicalidade do texto. Pasa algo semellante cos directores das grandes orquestras que interpretan música clásica ou os grupos
que fan versións de cancións doutros grupos: a voz, o ritmo, os arranxos, fan distintas as versións, pois na literatura acontece o
mesmo.
15. E claro, o mesmo ocorre co caso inverso do galego a outros idiomas, feito que levaría a unha maior universalización da nosa
literatura...
Unha cousa é o que nos gustaría e outra a realidade. Unha literatura dunha lingua pouco falada como o galego, o letón, o
esloveno ou o maltés (por poñer exemplos europeos) dificilmente é traducida a unha lingua máis estendida (inglés ou chinés
como paradigma) a non ser que se dean circunstancias excepcionais (un xornalista que traballa en castelán en “El Pais”, en “La
Vanguardia”, en “El Mundo”, en “El Público”, en “ABC” ou en “La Voz de Galicia”, ten abertas as portas ás traducións a partir do
castelán e a partir dos grupos de comunicación nos que están integrados os xornais nos que exercen o seu traballo alimenticio).
Non é unha cuestión de vontade do escritor senón un traballo das editoriais (que non o fan) e dos axentes literarios (que coido
que en Galiza ou interesados pola literatura galega non hai, ou cando menos eu non coñezo ningún).
Xavier Queipo tras unha clase a nenos turcos en Bruxelas
lunes 2 de marzo de 2015

9. CUESTIONARIO
lunes 2 de marzo de 2015

10. As ruínas de AyutthayaUn monumento
salientábel?
Entre os finados, Álvaro Cunqueiro
e o seu Se o vello Sinbad volvese ás
illas e, entre os vivos, Cid Cabido e
o seu Grupo abeliano.
Un/ha autor/-a e unha obra
literaria galegos?
Mourelle de la Rúa e
David Melgueiro,
navegantes
Un personaxe galego e
un estranxeiro?
Murasaki Shikibu, La
novela de Genji.Un/ha autor/-a e unha
obra literaria estranxeiros?
Robinson Crusoe
Un personaxe literario co que
se identifique?
O que soño, o que leo, o
que sinto, o que penso e o
que lembro.
Cal é a súa fonte de
inspiración
Samsara, de Pan Nalin
(2001)
Unha película de cine?
Unha obra teatral?
Macbeth,de Shakespeare e
Macbeth de Ionesco
lunes 2 de marzo de 2015

11. Unha vida tranquila
Un anceio por realizar?
Vivir na cidad e descansar
no rural; Praia nos solpor es
do verán e montaña no
outono.
Mundo rural/urbano?
Praia/montaña?
Alaska, para vistar e A serra dos
Ancares, para descansar.
Un lugar para visitar? e un lugar
para descansar?
A xornada de Omagua e
El Dorado, deu
magníficas novelas.
Un feito histórico?
Vivir nunha sociedade
democrática, non nun
estado onde só se pode
votar.
Unha utopía?
Calquera onde a
atención non se vexa
perturbada
Un lugar axeitado para a
lectura?
O jazz, “Try yourwings” na voz deBlosson Dearie
Un tipo de música? Unhacanción?
Estranxeiro, Severo Sarduy e
galego Manuel Antonio.
Un/ha autor/-a con quen se
identifique?
Pasear e conversar
Outro entretemento
ademais da lectura?
lunes 2 de marzo de 2015