1. 977
m|tI dI eÈjIl
10
iwsU dA pirvArk eithAs ihzkIwAh mn|sh dA iptA sI=
(lUkA 3:23–38) mn|sh aAmon dA iptA sI=
1 eh iwsU msIh dy pirvAr dA eithAs hY= iwsU
dA~d dy pirvAr toN sI aty dA~d abrAhAm dy
pirvAr toN sI=
11
aAmon woSIwAh dA iptA sI=
woSIwAh< wkAnwAh< aty `s dy BrAvM
dA dAdA sI=
es smyN dOrAn< whUdI kYdIaM dI trHM bybIlon
2
abrAhAm eshAk dA iptA sI= ^iljAxy gxy sn=
12
eshAk wAkUb dA iptA sI= whUdIaM ^ bybIlon lY jA, toN bAad:
wAkUb whUdAh aty `s dy BrAvM wkAnwAh SaltIxyl dA iptA sI=
dA iptA sI= SaltIxyl zru|bAbl dA dAdA sI=
3 13
whUdAh Frs aty zrA dA iptA sI= zru|bAbl abIhUd dA iptA sI=
tAmAr `nHM dI mAtA sI= abIhUd alwAkIm dA iptA sI=
Frs hsron dA iptA sI= alwAkIm a|zor dA iptA sI=
14
hsron rAm dA iptA sI= a|zor sAdok dA iptA sI=
4
rAm aÈmInAdAb dA iptA sI= sAdok wAkIm dA iptA sI=
aÈmInAdAb nhSoon dA iptA sI= wAkIm alIhUd dA iptA sI=
15
nhSon slmon dA iptA sI= alIhUd alAzAr dA iptA sI=
5
slmon boaz dA iptA sI= alAzAr m|TAn dA iptA sI=
boaz dI mAtA rAhAb sI m|TAn wAkUb dA iptA sI=
16
boaz Pbyd dA iptA sI= wAkUb wUsuF dA iptA sI=
rUT Pbyd dI mAtA sI= mirwm wUsuF dI ptnI sI=
`byd w|sI dA iptA sI= mirwm iwsU dI mM sI=
6
w|sI dA~d bAdSAh dA iptA sI= iwsU hI msIh* khA`NdA hY=
dA~d sulymAn dA iptA sI=
17
sulymAn dI mAtA pihlM `rIwAh so abrAhAm toN lYky dA~d tIkr eh cOdM pI/HIaM
H
dI ptnI sI sn= aty cOdHM hI pI/HIaM dA~d toN lYky `s vkt
7
sulymAn rhbuuaAm dA iptA sI= tIkr sn jdoN lokM ^ bybIlon iljAeaA ig!= aty
rhbuaAm abIwAh dA iptA sI= cOdHM hI pI/HIaM lokM ^ bybIlon lYky jA, toN msIh dy
abIwAh aAsA dA iptA sI= jnm t|k sn=
8
aAsA whoSAfAq dA iptA sI=
whoSAFAq worAm dA iptA sI= iwsU msIh dA jnm
worAm `zIwAh dA iptA sI= (lUkA 2:1–7)
9 18
`%zIwAh woTAm dA iptA sI= iwsU msIh dI mAtA mirwm sI= iwsU msIh dA
woTAm aAhAz dA iptA sI= jnm es trHM hoeaA= mirwm dI ku/mAE wUsuf dy
aAhAz ihzAkIwAh dA iptA sI=
msIh Òmsh kItAÓ (msIhA) jM prmySr v|lNo cui,aA hoeaA=
¬
2. m|tI 1:19-2:15 978
5
nAl hoE= pr ivaAh ho, toN pihlM hI mirwm ny msIh ikTy jmgA? `nM ny ikhA< ÒwhidwA dy btlhm
| y H U Y
dyiKaA ik `h grBvtI hY= mirwm piv|tr aAtmA iv|c< ik`N ik nbI ny es bAry poTIaM* iv|c iliKaA
19
dI SktI nAl grBvtI hoE sI= mirwm dA ptI hY:
6
wUsuf ix|k cgA mnu|K sI= `h eh nhIN cAhuÈdA sI ik Ôhy bYtlhm< whUdAh dI DrtI iv|c tU whUdAh dy
`h mirwm ^ lokM sAmH,y klkn prgq kry= tM `s hAkmM iv|coN b/A mh|tvpUr, hY= hM< tyry iv%coN e|k
20
ny `s^ cu|p-cAp C|. dy, dI socI= pr jdoN `sny aijhA hAkm aAvygA< ijh/A myry lokM< esrAxyl dI
es bAry soicaA tM pRBU dy e|k dUt ny `sdy suFny agvAE krygA=ÕÓ mIkAh 5:2
iv|c drSn id|ty= ty dUt ny ikhA< Òhy wUsuf< dA~d dy
7
pu|tr<* tU mirwm ^ aAp,I ptnI svIkAr krn toN fyr hyrodys ny pUrb toN aAxy jotSIaM ^ cu|p kIty
nA GbrA= ijh/A b|cA `s dI ku|K iv|c aAeaA hY `h bulA ky `nHM koloN QIk QIk ptA kItA ik `nHM ^ tArA
21 8
piv|tr aAtmA* toN hY= mirwm e|k pu|tr ^ jnm pihlI vAr kdoN idKAE id|tA sI= Fyr hyrodys ny `nHM
dyvygI aty tU `s dA nM iwsU* r|KIN ik`N ik `h ^ bYtlhm iv|c< eh kih ky Byj id|tA< ÒjAP aty
aAp,y lokM ^ `nHM dy pApM toN bcAvygA=Ó iDaAn nAl es bAlk bAry ptA lgAP= jdoN t¬sIN
22
eh sB kuJ pRBU dy aAp,y nbI duaArA khy hoX ^ bAlk ^ l|B lvoN< tM aA ky mY^ d|s idP< tM jo mYN vI
23
pUrA krn lE vApiraA= ÒkuaArI grBvtI hovygI jAvM aty `s dI `pAsnA krM=Ó
9
aty pu|tr ^ jnm dyvygI= `h `s dA nAm eÈmAnUxyl `h rAjy dI g|l s¬, ky cly gxy= aty `h tArA<
r|K,gy=Ó * ijsdA arT eh hY< ÒprmyS¬r sA.y sg ijh/A `nHM c/Hdy pAsy dyiKaA sI< jotSIaM ny `s
hY=Ó tAry dA ip|CA kItA= tAry ny `nHM dI `doN t|k agvAE
24
jdoN wUsuf jAigaA tM `s ny `vyN hI kItA ijvyN kItI< jdoN t|k ik `h `s jgHHA `%ty aAky nhIN ruk
10
pRBU dy dUt ny `s^ krn lE ikhA sI= wUsF ny mirwm
U igaA ij%Ty `h bAlk sI= jotSI `doN bhut KuS sn
25 11
nAl ivaAh kItA= pr wUsuF ny mirwm nAl koE jdoN `nHM ny tArA vyiKaA= `nHM ny `s Gr iv|c jA
ijnsI sbD nA r%iKaA jd t|k `s ny pu|tr ^ jnm ky bAlk ^ `s dI mAtA mirwm nAl dyiKaA aty pYrIN
nA id|tA= aty wUsuf ny pu|tr dA nM iwsU r%iKaA= pky `s^ mTA qikaA= `nM ny aAp,IaM TlIaM KlIaM
Y | y H Y o H
aty sony< lubA, aty gDrs dIaM sugAtM ByNq kItIaM
12
jotSI iwsU ^ iml, aAxy ijh/IaM `h bAlk vAsty ilaAX sn= pr sufny
2 iwsU whUidwA dy ngr bYtlhm iv|c jimaA sI=
`h `s vkt jnimaA sI jdoN hyrodys* rAjA
sI= iwsU dy jnm toN bAad pUrb v|lNo kuJ jotSI wrUSlm
iv|c prmyS¬r ny jotSIaM ^ KbrdAr kItA ik `h
hyrodys kol fyr nA jA,= tM `h hor rsty aAp,y dyS
^ m¬/ gX=
2
iv|c aAxy= jotSIaM ny lokM ^ pu|iCaA< ÒnvM juaAk
ik|Ty hY jo ik whUdIaM dA rAjA hY? asIN tArA vyiKaA iwsU aAp,y mAtA iptA nAl imsr ^
13
jo drsA`NdA ik `h jnimaA= asIN tAry ^ pUrb jdoN jotSI dUr cly gxy< tM pRBU dy dUt ny wUsuf dy
iv|c aAkAS iv|c `QidaM vyiKaA= asIN `s dI sufny iv|c drSn dy ky aAiKaA< Ò`%QÚ bAlk ty `s
3
`pAsnA krn lE aAX hM=Ó jdoN rAjA hyrodys aty dI mAtA ^ lYky imsr dyS iv|c clA jA= aty jd
wrUSlm dy lokM ny whUdIaM dy rAjy bAry s¬i,aA< tM tIkr mYN tY^ nA aAKM `%Ty hI rih,A ik`N ik hyrodys
4
`h GbrA gX= hyrodys ny whUdI pRDAn jAjkM ty nym bAlk ^ mAr, vAsty l|BygA=Ó
14
dy `pdySkM ^ ek%iQaM krky< `nHM ^ pu%iCaA ik tM wUsuf `%iQaA rAto rAt bAlk aty `s dI
15
mAtA ^ nAl lYky imsr v|l t¬r ipaA= wUsuF hyrodys
dA~d dy ptr dA~d dy pirvAr ivcNo ; esrAXl dA dsrA
|u | U
rAjA< l|gB|g msIh toN e|k hzAr sAl pUrv E: dy mrn t|k imsr iv|c hI irhA= eh es lE vApiraA
tM ik ijh/A bcn pRBU ny nbI dI zbAnI aAiKaA sI
pivtr aAtmA pBU dA aAtmA< msIh dA aAtmA aty shAek
| R
vI jAi,aA jMdA hY= `h pUrA hovy : pRBU ny aAiKaA< ÒmYN aAp,y pu|tr ^ imsr
iwsU iwsU dA arT hY Òm¬ktIÓ iv|coN s%idaA=Ó *
kuaArI ... r|K,gyÓ wsAwAh 7:14
hyrodys mhAn hyrodys I< whUidwA dA SAsk 40 pUrv E: toN poTIaM piv|tr ilKtM< purA,y nym dIaM ilKtM=
4 pUrv E: ÒmYN aAp,y ... s%idaAÓ hoSyaA 11:1
3. 979 m|tI 2:16-3:15
4
hyrodys ny bYtlhm dy sB bAl muÈi.aM wUhnA dy kp/y ~Q dy vAlM toN b,y sn aty cm dI
^ mAr su%iqaA pyqI `s dy l|k dy duaAly sI= aty `s dA Bojn iq|.IaM
16 5
jdoN hyrodys ^ eh smJ aAE ik `s^ jotSIaM aty jglI Siht sI= wrUSlm< sAry whUidwA aty
duaArA DoKA id|tA igaA hY< tM `s^ b/A kRoD aAeaA= wrdn ndI dy aAsy pAsy dIaM TMvM dy sB lok `s
6
Fyr `s ny bYtlhm aty aAsy pAsy dy sAry elAikaM dy dA pRcAr s¬,n lE aAX= lokM ny aAp,y pAp kbUl
bAlkM ^ mArn dA hukm dy id|tA= `s ny do sAl aty kIty aty wUhnA ny `nHM ^ wrdn ndI iv|c bpitsmA
es toN CoqI `mr dy bAlkM ^ mAr dy, dA hukm dy id|tA=
7
id|tA ik`N ik `s ny jotSIaM toN jnm dy shI smyN dA pr jdNo `s ny viKaA ik FrIsIaM * aty sdUkIaM *
y
17
ptA lAeaA sI= tM nbI iwrimwAh duaArA boilaA iv|coN bTyry `s koloN bpitsmA lY, aAX hn tM `s ny
prmyS¬r dA Sbd pUrA ho igaA sI: `nHM ^ aAiKaA< ÒtusIN sAry s|p hoÚ t¬hA^ prmyS¬r dy
18 8
ÒrAmAh iv|c e|k avAz s¬,AE id|tI= ro,A aty aA`, vAly krop toN B|j,M ikhnyN d%isaA hY? t¬hA^
v|.y ivrlAp nAl rAKyl aAp,y bAl b%icaM ^ roNdI hY `h g|lM krnIaM cAhIdIaM hn ijnHM nAl drSA
aty ts|lI nhIN cAhudI< ik`N ik `s dy b|cy mr cu|ky skoN ik t¬sIN aAp,y jIvn aty mn bdl lX hn=
9
hn=Ó iwrimwAh 31:15 aAp,y mn iv|c es g|l ty mA, krn dI nA soco<
ÔasIN abrAhAm dy b|cy hM=Õ mYN t¬hA^ d|sdA hM ik
wUsuF aty mirwm imsr toN m¬/y prmyS¬r abrAhAm lE enHM p|TrM iv|coN b|cy pYdA kr
19 10
hyrodys dy mrn toN bAad< pRBU dA e|k dUt imsr skdA hY= ru|KM ^ .yg, lE kuhA/A itaAr hY< hr
20
iv|c wUsuF dy supny iv|c pRgiqaA= dUt ny aAiKaA< `h ru|K ijh/A cgA fl nhIN idÈdA< v%i>aA jAvygA
Ò`%QÚ bAlk aty `s dI mAtA ^ nAl lYky esrAxyl aty a|g iv|c su|q id|tA jAvygA=
11
dy dyS ^ jA= ik`N ik ijh/y lok bAlk ^ mArnA ÒmYN tM t¬hA^ t¬hA.y mn aty jIvn bdl, lE
cAhudy sn hu, mr cu|ky hn=Ó pA,I nAl bpitsmA idÈdA hM pr ijh/A myry ipCoN
21
td `h itaAr hoeaA aty bAlk aty `s dI aA`, vAlA hY `h myry toN mhAn hY aty mY tM `s dI
mAtA ^ nAl lY ky esrAxyl dyS ^ cilaA igaA= ju|tI cu|k, dy vI wog nhIN hM= `h t¬hA^ piv|tr
22 12
jdoN wUsuF ny s¬i,aA ik arikl~s whUidwA iv|c aAtmA aty a|g nAl bpitsmA dyvgA=
y `s dI tglI
aAp,y iptA hyrodys dI m¯t toN bAad rAjA b, igaA `s dy h|T iv|c hY= `h k,k ^ tU/I toN al|g krygA=
hY tM `h `%Ty jA, toN .rdA sI= pr supny iv|c prmySr
¬ `h k,k ^ koQy iv|c jmA krygA= `h tU/I ^ `s
daArA Kbr pAky `h glIl dy elAky ^ cilaA igaA=
u ù a|g iv|c sA/ygA ijh/I buJAE nhIN jA skdI=Ó
23
wUsuF nAsrt nAm dy e|k ngr iv|c jA v%isaA
aty esny `h bcn pUrA kr id|tA ijh/A prmyS¬r ny iwsU ^ wUhnA ny bpitsmA id|tA
nbIaM rAhIN aAiKaA sI= `h ek nAsrI* aKvAXgA=
| (mrkus 1:9–11; lUkA 3:21–22)
13
fyr iwsU wUhnA toN wrdn ndI iv|c bpitsmA
14
wUhnA bpitsmA dy, vAly dA km lY, lE glIl toN aAeaA= pr wUhnA ny eh kih
(mrkus 1:1–8; lUkA 3:1–9< 15–17; wuhnA 1:19–28) ik `s^ rok, dI koiSS kItI< ÒmY^ tM tyry koloN
3
2
`nHM idnM iv|c< wUhnA bpitsmA dy, vAly ny
whUidwA dy `jA/ iv|c pRcAr krnA SurU kItA=
`s ny aAiKaA< ÒaAp,y idl aty jIvn bdlo< ik`uN
bpitsmA lY, dI lo/ hY= aty tU myry kol ik`N aAeaA
hYN?Ó
15
iwsU ny `s^ jvAb id|tA< Òhu, tU es ^ eÈJ hI
3
ik s¬rg dA rAj jldI hI aA irhA hY=Ó wUhnA ho, dy= ijh/IaA g|lM prmyS¬r krA`NdA hY sA^ `vyN
bpitsmA dy, vAlA `hI hY ijsdy bAry wsAwAh nbI hI krnIaA cAhIdIaA hn=Ó e`N wUhnA iwsU ^
dI zbAnI aAiKaA igaA sI= wsAwAh ny ikhA: bpitsmA dy, lE mÈn igaA=
Ò`jA/ iv|c e|k m|nuK hokA dy irhA hY: ÔpRBU lE
FrIsI e|k whUdI dl jo whUdI nymM aty irvAzM ^ mÈndy
rsty ^ itaAr kro; `s dy rAhM ^ is|iDaM kro=ÕÓ
sn=
wsAwAh 40:3
sdUkI e|k aijhA whUdI dl jo ik purA,y nymM dy kyvl
pihly pÈj ih%isaM ^ mÈndy sn= `nHM dA ivSvAs sI ik
nAsrI nAsrt ngr dA mnu|K= mnu|K m¯t ip|CoN jIvt nhIN rihÈdA=
4. m|tI 3:16-4:24 980
16
ijvyN hI iwsU ny bpitsmA ilaA `h pA,I toN iwsU ny glIl iv|c aAp,A km ariBaA
bAhr aA igaA= `s lE akAS Ku|lH igaA aty `s ny (mrkus 1:14–15; lUkA 4:14–15)
12
prmyS¬r dA aAtmA Gu|gI vM{ aAp,y `%pr `%trdA jd iwsU ny s¬i,aA ik wUhnA kYd kr id|tA igaA
17 13
vyiKaA= srvg toN e|k bA,I aAE< ty eh aAiKaA< hY tM `h glIlI ^ vAps cilaA igaA= `s ny
Òeh myrA ipaArA pu|tr hY= ijs toN mYN bhut pRsn hM=Ó nAsrt C|. id|tA aty kFrnAhUm iv|c irhA= eh ngr
e|k JIl dy ny/y hY= kFrnAhUm zbUlUn aty nFTAlI
14
iwsU dA prtAeaA jA,A dy elAky iv|c hY= iwsU ny eh es lE kItA ik
(mrkus 1:12–13; lUkA 4:1–13) wsAwAh nbI dA vAk pUrA hovy=
15
4 SYtAn duaArA prtAX jA, lE aAtmA ny iwsU
idn aty rAtM kuJ vI nA KADA tM `s ^ Bu|K l|gI=
2
dI agvAE `jA/ iv|c kItI= iwsU ny cAlI
ÒzbUlun dI DrtI aty nFTAlI dI DrtI< sm¬Èdr
dA rAh< wrdn ndI dy pAr< Zr-whdI lkM dI DrtI<
glIlÑ
Y U o
3 16
tM SYtAn `s^ prtA`, lE aAeaA aty `s^ hnyry iv|c rihÈdy lokM ny v|.A cAn, vyiKaA hY;
aAiKaA< Òjy tU prmyS¬r dA pu|tr hY< tM kih ik eh cAn, `nHM lE aAeaA jo ik kbrM vM{ hnyry dyS
p|Tr roqIaM b, jA,=Ó iv|c rihÈdy hn=Ó wsAwAh 9:1- 2
4
iwsU ny jvAb id|tA< Òeh poTIaM iv|c iliKaA hY :
17
ÔensAn inrI roqI ty hI nhIN ij`Ndy sgoN `nHM dA `s toN bAad iwsU pRcAr krn l|gA< `s ny aAiKaA<
jIvn `s hryk vAk `%pr inrBr krdA hY ijh/A ÒaAp,y idl aty jIvnM ^ bdlo< ik`N ik svrg dA
prmyS¬r dy mUÈhoN inkldA hY=ÕÓ ibvsTA 8:3 rAj ny/y aA irhA hY=Ó
5
fyr SYtAn iwsU ^ piv|tr Sihr iv|c aAp,y nAl iwsU ny kuJ cyly cu,y
lY igaA aty `s^ mÈdr dy b/y `%cy sTAn `%ty K/A (mrkus 1:16–20; lUkA 5:1–11)
6 18
kr ky ikhA< Òjykr tU prmyS¬r dA pu|tr hY< tM aAp,y jdoN iwsU glIlI JIl dy k>y G¬Èm irhA sI `s ny
aAp ^ hyQM .yg dy= ik`N ik eh poTIaM iv|c iliKaA do BrAvM Sm~n ijh/A ptrs khA`NdA hY aty `s
hY ik< dy BrA aÈidRwAs ^ vyiKaA= `h mACI sn `h jAL
19
ÔprmyS¬r aAp,y dUtM ^ tyry lE hukm dyvygA< aty nAl m|CIaM F/ rhy sn= iwsU ny `nHM ^ ikhA< Òmyry
`h tY^ aAp,y h|TM `pr cu|k lY,gy< tM jo tU p|Tr mgr aAP ty mYN t¬hA^ lokM ^ ek|QA krn lE mACI
20
iv|c aAp,y pYr v|j, toN bcA skyN=ÕÓ zbUr 91:11–12 b,AvMgA=Ó t¬rt hI `h jAlM ^ C|. ky iwsU dy
mgr ho t¬ry=
7 21
iwsU ny `s^ ikhA< ÒpoTIaM iv|c eh vI iliKaA iwsU glIlI JIl dy k>y cldA irhA= `s ny do
hY< hor BrAvM wAkUb aty wUhnA ^ vyiKaA jo ky zbdI dy
ÔtY^ pRBU tyry prmyS¬r ^ nhIN prtA`,A cAhIdA=ÕÓ pu|tr sn= `h aAp,y ip` nAl by/I iv|c aAp,y<
ibvsTA 6:16 jAlM ^ QIk kr rhy sn= iwsU ny `nHM ^ s%idaA
22
`h J|q by/I aty aAp,y ip` ^ C|. ky `s dy mgr
8
fyr SYtAn `s^ e|k v|.y `%cy phA/ `%ty nAl lY ho t¬ry=
igaA aty jgt dy sAry rAj aty `nHM dA jlO ivKAeaA=
9
SYtAn ny ikhA< Òjy tU Juk ky mY^ m|TA qykyN tM eh sB iwsU dA `pdyS dy,A aty lokM ^ cgA krnA
kuJ mYN tY^ dy idaMgA=Ó (lUkA 6:17–19)
10 23
iwsU ny SYtAn ^ ikhA< ÒSYtAnÚ tU eToN cilaA jA< iwsU sArI glIlI iv|c iFiraA= iwsU `nHM dy
ik`N ik eh poTIaM iv|c iliKaA hY< pRArTnA sTAnM iv|c `pdyS idÈdA aty s¬rg dy rAj
Ôik tU pRBU aAp,y prmySr ^ m|TA qyk aty `s e|kly
¬ dI KuSKbrI dA pRcAr krdA= aty `h lokM iv|coN sAry
24
dI hI syvA krÚÕÓ ibvsTA 6:13 rog aty sArI mMdkI ^ hqA`NdA sI= iwsU bAry sm¬cy
|
surIaA iv|c ùKbr FYl gE= lok ibmAr aty rogIaM ^
11
td SYtAn cilaA igaA aty kuJ dUt iwsU kol ijh/y gBIr drd J|l rhy sn aty ijnHM ^ BUt ic|b/y
`s dI mdd krn lE aAX= hoX sn< imrgI vAly aty aDrgIaM ^ ilaAxy= iwsU
5. 981 m|tI 4:25-5:25
25
ny sAry rogIaM ^ cgA kItA= v|.IaM BI/M glIl< ^ dyK, idP tM jo `h vI t¬hA.y cgy km vyK sk,
idkApuils< wrUSlm< whUidwA aty wrdn ndI dy aty svrg iv|c t¬hA.y iptA dI `stit kr sk,=
pAroN `s dy mgr l|g pEaM=
iwsU aty purA,y nym dIaM ilKtM
17
phA/I dy `pdyS Òeh nA soco ik mYN mUsA dI SrHA jM nbIaM dy
(lUkA 6:20–23) `pdySM ^ nSq krn lE aAeaA hM= mYN `nHM dy
5 BI/ ^ vyK ky iwsU phA/ `%ty c/H igaA aty jd
bYQA tM `s dy cyly `s dy aAs pAs aAxy= td
iwsU lokM ^ `pdyS dy, l|gA aty `sny aAiKaA<
2
`pdySM ^ nSq krn nhIN sgoN `nHM ^ spUr, krn
lE aAeaA hM=
18
mYN t¬¬hA^ s|c aAKdA hM ik ijÈnA
icr akAS aty DrtI alop nA ho jA, SrHA iv|coN kuJ
3
Ò`h v.BAgy hn ijh/y aAtmA iv|c grIb hn vI alop nhIN hovygA= jd t|k ik sB kuJ pUrA nhIN
ik`N ik svrg dA rAj `nHM dA hY= hovygA e|k a|Kr jM a|Kr dI e|k ibÈdI vI nhIN
4 19
`h v.BAgy hn ijh/y sog krdy hn ik`N ik guaAcygI= jykr koE ivaktI av%igaAkArI hY aty
`h SMt kIty jA,gy= dUijaM ^ vI aAigaA nA mÈn, dA `pdyS idÈdA hY< tM
5
`h v.BAgy hn ijh/y dIn hn ik`N ik `h `h svrg dy rAj iv|c sB toN G|q mh|tvpUr, hovgA=
y
vAady dI DrtI dy vArs ho,gy= pr ijh/A koE hukmM ^ mÈnygA aty horM ^ d|sygA `h
6 20
`h v.BAgy hn ijh/y Drm dy Bu|Ky ty ithAxy hn svrg dy rAj iv|c mhAn hovygA= mYN t¬hA^ d|sdA
ik`N ik `h rjAxy jA,gy= hM ik jy t¬hA.y km nym dy `pdySkM aty frIsIaM dy
7
`h v.BAgy hn ijh/y imhrbAn hn ik`N ik Drm nAloN v|D nhIN ho,gy tM t¬sIN svrg dy rAj
`nHM ty imhr kItI jAvygI= iv|c ikvyN vI nhIN v/ skoNgy=
8
`h v.BAgy hn ijh/y idloN SuD hn ik`N ik
`h prmyS¬r ^ vyK,gy= iwsU dA kroD bAry `pdyS
9 21
`h v.BAgy hn ijh/y SMtI ilaA`Ndy hn ik`N Òt¬sIN s¬i,aM hovygA< jo bhut icr pihlM sA.y
ik `h prmyS¬r dy b|cy aKvA`,gy= lokM ^ ikhA igaA sI= ik Ôiksy mnuK dA KUn nA kr=*
o |
10
`h v.BAgy hn ijh/y shI kArj krn dy kAr, ijh/A ivaktI KUn krygA< adAlt iv|c `s dA inr,A
22
stAxy jA rhy hn ik`N ik svrg dA rAj `nHM kItA jAvygA=Õ pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik hr koE
dA hovygA= t¬hA.A BrA hY= iksy dUsry ivaktI ty kRoD nA kro=
jykr tU dUsry ivaktI ty kRoD kryNgA< tM tyrA inr,A
11
ÒjdoN lok t¬hA.I bye|ztI krn aty t¬hA.y ivru|D whUdI adAlt iv|c kItA jAvygA= jykr tU iksy ^
mA/A bol, aty t¬hA.y ty JUQy doS lA`, ik`N ik t¬sIN gAlH k|>dA hYN< tM tyrA inr,A whUdI sBA duaArA
12
myry cyly ho< tM t¬sIN DÈn ho= KuS hoovo aty and mA,o< kItA jAvygA= aty jykr tU dUsry ivaktI ^ mUrK
t¬sIN svrg iv|c bhut v|.A Fl pAvoNgy= esy trHM hI< bulA`NdA hY< tM tY^ nrk dI a|g dy Ktry dA sAmH,A
23
jo nbI t¬hAToN pihlM rhy `nHM ^ vI lokM ny kSq krnA pvygA= so jdoN tU prmyS¬r lE jgvydI ty
id|ty= aAp,I ByNq c/HA`, l|gy< aty `%Ty tY^ cyty !vy ik
24
tyry BrA dy mn iv|c tyry lE ivroD hY= tM `%Ty
t¬sIN lU, aty roSnI vM{ ho aAp,I Byq jgvydI* dy sAmH,y C|. ky c%ilaA jA=
(mrkus 9:50; lUkA 14:34–35) aty pihlM aAp,y BrA nAl myl kr aty bAad iv|c
13 25
Òt¬sIN DrtI dy lU, ho= pr jykr lU, bysuaAd ho aA, ky aAp,I ByNq c/HA= jy tyrA duSm, tY^ adAlt
jAvy< tM eh Fyr ikvyN slU,A ho skdA? eh bykAr hY= iljA irhA hovy tM aAp,y duSm, nAl ijÈnI CytI ho
eh bAhr su%iqaA jAvy aty lokM duaArA im%iDaA jAvy= sky< imlAp kr lY= jykr tU aijhA nhIN kryNgA< ho
14
Òt¬sIN jgt dy cAn, ho= ijh/A ngr phA/ ty skdA `h tY^ m¬nsF dy hvAly kr dyvy= aty m¬nsF
15
bi,aA hoeaA hY `s^ lkoeaA nhIN jA skdA= lok tY^ kYd iv|c pA`, lE pihrydArM dy hvAly kr
dIvA jgA ky kqory hyQM nhIN r|Kdy `h es ^ SmHAdAn Òiksy ... nA krÓ kUc 20:13 ibvsTA 5:17
`%ty r|Kdy hn tM jo eh Gr iv|c rihÈdy sB lokM ^
16 jgvydI p||Tr dA T/A ij|Ty k¬rbAnI id|tI jMdI sI jM pRBU
cAn, dyvy= esy t¬rHM hI< t¬sIN aAp,A cAn, lokM ^ ByqAvM id|tIaM jMdIaM sn=
6. m|tI 5:26-6:1 982
26 36
dyvy= mYN tY^ s|c d|sdA hM ik< tY^ kYd iv|coN `nM aty nAhI aAp,y isr dI sONh KAP< ik`N ik tusIN
37
icr t|k m¬kt nhIN kItA jAvygA< ijÈnM icr tU `h e|k vAl ^ vI ic|qA jM kAlA nhIN kr skdy= pr
sB kuJ nhIN dy idÈdA ijs dA tU dy,dAr hYN= t¬sIN aAp,y bol, iv|c ÔhMÕ dI hM< aty ÔnAÕ dI nA<
aAKo= ÔhMÕ jM ÔnAÕ toN v|D aAK,A bdI v|loN hY=
iwsU dA ijnsI pAp bAry `pdyS
27
Òt¬sIN s¬i,aM hY jo eh ikhA igaA sI< Ôik tU iwsU dA bdly bAry `pdyS
28
bdkArI dA pAp nA kr=Õ* pr mYN t¬hA^ d|sdA hM (lUkA 6:29–30)
38
ik jykr koE ivaktI iksy a¯rt v|l ijnsI nzr ÒtUsIN s¬i,aA hY jo ikhA igaA sI ik< Ôa|K dy
39
nAl vyKdA hY< tM `h pihlM hI aAp,y idloN `s bdly a|K aty dÈd dy bdly dÈd=Õ* mNY thA^ aAKdA
¬
29
a¯rt nAl bdkArI dA pAp kr cu%ikaA hY= jo tyrI hM ik< duSq aAdmI dy ivru|D K/Hy nA hovo= sgoN jy koE
s|jI a|K pAp krAvy tM `s^ aAp,y SrIr iv|coN k|> ky tuhA.I s|jI g|lH `%ty cpy/ mAry< tM tusIN dUjI vI `s
40
su|q dy= ik`N jo tyry lE eho BlA hY ik tyry aÈgM iv|coN v|l GumA idP= aty ijh/A tuhA.y `%ty muk|dmA kry
e|k dA nAs hovy pr tyrA sArA SrIr nrk iv|c nA ty tuhA.A ku/tA lY,A cAhy tM `s ^ aAp,A coZA vI lY
30 41
jAvy= tyrA s|jA h|T jdoN tYToN pAp krAvy tM `s^ lY, idP= aty jy koE tuhA^ e|k mIl aAp,y nAl
k|q ky su|q dy= ik`N ik tyry lE eh BlA hY ik tyry t¬r, lE mjbUr kry tM tusIN `s nAl do mIl c|lo=
42
aÈgM iv|coN e|k dA nAS hovy pr tyrA sArA SrIr nrk jykr koE tuhAToN kuJ mÈgdA hY< `h `s ^ idP aty
iv|c nA jAvy= jykr koE tuhAToN `DAr cAhuÈdA hY tM< dy, toN mnHA nA
kro=
iwsU dA tlAk bAry `pdyS
(m|tI 19:9; mrkus 10:11–12; lUkA 16:18) sB lokM ^ ipaAr kro
31
Òeh vI aAiKaA igaA h< Ôijh/A ivaktI aAp,I
Y (lUkA 6:27–28< 32–36)
43
ptnI ^ tlAk iddA hY `h `s^ tlAknAmA ilK ky ÒtsIN si,aM hY jo eh ikhA igaA sI< ÔtsIN aAp,y
¬ ¬ ¬
32
dyvy=Õ * pr mYN t¬hA^ d|sdA hM ik koE vI ivaktI guaM>I nAl vI ipaAr kro* aty aAp,y vYrI nAl
44
jo aAp,I ptnI ^ tlAk idÈdA< `h `s ^ bdkArI vYr r|Ko=Õ pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik aAp,y vYrIaM
dA pAp krn dA doSI b,A`NdA hY= iksy ivaktI kol nAl vI ipaAr kro= aty jo t¬hA^ stA`, `nHM lE
45
aAp,I ptnI ^ tlAk dy, dA e|k hI kAr, hY< ik pRArTnA kro= jykr t¬sIN aijhA kroNgy< Fyr t¬sIN
jykr `s dI ptnI ny dUsry aAdmI nAl ijnsI sbD aAp,y iptA dy ijh/A svrg iv|c hY< s|cy pu|tr hovoNgy<
b,AX ho,= aty koE vI ivaktI jo `s tlAkSudA ik`N ik iptA aAp,A sUrj< bury aty Bly dohM `%pr hI
a¯rt nAl ivaAh krvA`NdA< bdkArI dA pAp krn c/HA`NdA hY= t¬hA.A iptA DrmIaM aty kuDrmIaM `%pr
46
dA doSI hY= vI mINh vrsA`NdA hY= jykr t¬sIN `nHM nAl hI
ipaAr kro ijh/y t¬hA.y nAl ipaAr krdy hn tM t¬hA^
iwsU dA vAady krn bAry `pdyS koE Fl nhIN imlygA= kI msUlIxy vI ehI nhIN krdy?
33 47
Òt¬sIN s¬i,aA hY ik sA.y puriKaM ^ aAiKaA igaA jykr t¬sIN isrF aAp,y dostM nAl cgA vrtAP
sI= jykr tusIN vAadA kroN tM es ^ nA to/o= jo krdy ho tM t¬sIN dUsry lokM nAloN cgy nhIN ho= kI
48
vAady t¬sIN pRBU nAl kIty hn `nHM ^ pUiraM krnA kuDrmI vI aijhA nhIN krdy? so ijvyN t¬hA.A iptA
34
cAhIdA hY=* pr mYN t¬hA^ d|sdA hM ik< kdy vI ijh/A s¬rg iv|c hY< spUr, hY itvyN t¬sIN vI spUr,
vAadA nA kro= kdy vI surg dI sONh nA KAP ik`N ik hovo=
35
eh prmyS¬r dA isGAsn hY= aty nA hI DrtI dI
sONh KAP ik`N ik eh `s dy crnM dI cONkI hY= nA hI iwsU dA dAn krn bAry `pdyS
wrUSlm dI ik`N ik eh mhAn rAjy dA Sihr hY=
ÒtU bdkArI ... nA krÓ kUc 20:14; ibvsTA 5:18 6 ÒsAvDAn rho< jdoN t¬sIN cgy km kro< lokM dy
sAmH,y nA ivKAP tM jo `h `s v|l iDaAn dy,=
Òijh/A ivaktI ... dyvyÓ ibvsTA 24:1
Òjo ... cAhIdA hYÓ lyvIaM 19:12; ig,tI 30:2; Òa|K dy ... bdly dÈdÓ kUc 21:24; lyvIaM 24:20;
ibvsTA 23:21 Ò t¬sIN ... ipaAr kroÓ lyvIaM 19:18
7. 983 m|tI 6:2-26
15
jkr tsIN aijhA krdy h< tsIN thA.y iptA klNo ijh/A
y ¬ o ¬ ¬ o t¬hA.IaM ZltIaM ^ mAF kr dyvygA= pr jykr
svrg iv|c hY kuJ fl pRApt nhIN kroNgy= t¬sIN `nHM lokM dIaM gltIaM mAF nhIN kroNgy< tM
2
Òso jd vI tusIN lo/vd ^ dAn kroN tM aAp,y surg iv|c t¬hA.A iptA vI t¬hA.IaM gltIaM mAF
dAn dA aYlA, nA krvAP ijvyN kpqI pRArTnA sTAnM nhIN krygA=
aty rAhM iv|c krdy hn= `h lokM toN `stit krA`,
lE tUrHIaM vjvA`Ndy hn= mYN t¬hA^ s|c d|sdA hM iwsUU dA vrt bAry `pdyS
3 16
ik< `nHM dA ehI Fl hY= so jdoN tusIN grIbM iv|c ÒjdoN t¬sIN vrt r|Ko tM kpqIaM vM{ mUÈh `dAs
dAn kroN tM gupt dAn kro= iksy ^ ptA nA l|g, nA b,AP= `h aAp,y mUÈh es lE ivgA/dy hn tM
4
idP ik tusIN kI dy rhy hoN= tuhA.A dAn gupt ho,A jo `h lokM ^ vrt r|K, vAly l|g,= mYN t¬hA^ s|c
17
cAhIdA hY= iFr tuhA.A iptA< ijh/A vyKdA hY ik gupt aAKdA hM ik `h Fl pA cu|ky hn= pr jdoN t¬sIN
iv|c kI kItA igaA hY< tuhA^ fl dyvygA= vrt r|KoN tM aAp,y vAlM ^ tyl lAP aty aAp,A mUÈh
18
Dovo= tM jo tusIN lokM ^ nhIN idKA irhy hovoNgy ik
iwsU dA pRArTnA bAry `pdyS tusIN vrt r|K rhy hoN pr isrF aAp,y iptA ^ idKAP
(lUkA 11:2–4) ijh/A ik gupt hY= tuhA.A iptA ijh/A gupt iv|c
5
ÒjdoN t¬sIN pRArTnA kroN tM kpqIaM vM{ nA kro kIty ^ vyKdA hY tuhA^ fl dyvygA=
ik`N ik `h rAhM dy KUÈijaM aty pRArTnA sTAnM iv|c
K/y hoky pRArTnA krnI psd krdy hn tM ik lok `nHM dOlt nAloN prmyS¬r vDyry mh|tvpUr, hY
^ vyK,= mYN t¬hA^ s|c aAKdA hM ik `h aAp,A fl (lUkA 12:33–34; 11:34–36; 16:13)
6 19
pA cu|ky hn= pr jdoN t¬sIN pRArTnA kroN< tM aAp,y ÒDrtI ty KzAny dA B.Ar nA jo/o= e%Ty kI/y aty
kmry iv|c jAP< bUhA bd kro aty aAp,y iptA a|gy jZAl Dn ^ nSq kr idÈdA hY aty cor snH mArky
20
pRArTnA kro< ijh/A ik gupt sTAn iv|c hY= jo km t¬hA.I dOlt curA lY jMdy hn= pr svrg iv|c
gupt kIty jMdy hn t¬hA.A iptA `h vyK, dy wog hY= KzAny jo/o= svrg iv|c nA koE kI/A aty nA jgAl
7
`h t¬hA^ Fl dyvygA= jdoN t¬sIN pRArTnA kro tM Dn ^ nSq krdA hY aty nA hI cor snH mArdy hn
21
t¬sIN `nHM lokM vM{ nA kro jo prmyS¬r ^ nhIN jA,dy= aty curA`Ndy hn= ik`N ik ij|Ty tuhA.A KzAnA hovgA
y
22
`h arThI, g|lM aAK,IaM jArI r|Kdy hn= `h tuhA.A idl vI `%Ty hI hovygA= SrIr dA dIvA a|K
socdy hn< prmyS¬r `nHM ^ s¬,ygA ik`N ik `h v|D hY< jykr tuhA.I a|K inrml hY tM tuhA.A sArA SrIr
8 23
boldy hn= so t¬sIN `nHM vrgy nA hovo ik`N ik t¬hA.A cAn, nAl BrpUr hovygA= pr jykr tuhA.I a|K
iptA t¬hA.y mÈg, toN pihlM hI jA,dA hY ik t¬hA^ mYlI hY< tM tuhA.A sArA SrIr hnyry nAl BrpUr hovgA=
y
9
iks vstU dI lo/ hY= es lE t¬sIN jd vI pRArTnA so jykr tuhA.y aÈdr dA cAn, hnyrA hY tM iFr `h
24
kro es trIky nAl kro: hnyrA ikÈnA hovygA= koE m|nuK do mAlkM dI syvA
Ôsurg iv|c< sA.y iptA asIN pRArTnA krdy hM ik e|k hI smyN nhIN kr skdA ik`N ik e|k nAl `h vYr
tyrA nM piv|tr mÈinaA jAvy= aty dUjy nAl pRIt r|KygA jM e|k nAl `h imilaA
10
tyrA rAj aAvy< tyrI mrzI< ijh/I svrg iv|c rhygA aty dUjy ^ Bu|l jAvygA= es lE t¬sIN prmyS¬r
pUrn hY< DrtI ty vI pUrn hovy= aty dOlt dI syvA eko vyly nhIN kr skdy=
11
a|j sA^ Boj, id` jo sA^ hr roz cAhIdA hY=
12
aty t¬sIN sA.y pAp mAF kr id` ijvyN asIN vI prmyS¬r dy rAj ^ pihl
`nHM ^ mAF kr id|tA hY ijnHM ny sA.A burA kItA= (lUkA 12:22–34)
13 25
aty sA^ prtAvy iv|c nA pAvo< sgoN duSq toN Òes krky mYN t¬hA^ d|sdA hM< ik aAp,I izdgI
bcAvo=Õ* dI ictA nA kro< aty nA hI es g|l dI ik t¬sIN kI
14
ik`N ik jykr t¬sIN dUsry lokM dIaM ZltIaM KAvoNgy aty kI pIvoNgy= aty nA hI t¬sIN esdI icÈtA
mAf kr dyvoNgy< tM surg iv|c t¬hA.A surgI iptA vI kro ik t¬hA^ aAp,y SrIr ty pihn, lE iks dI
lo/ hY= kI izdgI Bojn nAloN aty SrIr vstr nAloN
tuk 13 kuJ wUnAnI nklM iv|c joi/aA igaA hY ik`N ik 26
v|D mh|tvpUr, nhIN? akAS dy pÈCIaM v|l iDaAn
pAtSAhI< SktI aty mihmA hmySA hmySA lE t¬hA.I hY=
aAmIn= kro= nA tM `h bIjdy hn ty nA hI v|>dy hn nA hI
8. m|tI 6:27-7:21 984
B/oilaM iv|c anAj ek|QA krdy hn= pr t¬hA.A jo t¬hA^ cAhIdA hY prmyS¬r koloN mÈg,A jArI r|Ko
surgI iptA `nHM dI ipRtpAl krdA hY= BlA t¬sIN `nHM (lUkA 11:9-13)
27 7
nAloN `%tm nhIN ho= jy t¬sIN ictA krdy rhoNgy tM< Òjykr t¬sIN mÈgdy rhoNgy tM< t¬sIN pRApt kr lvoNgy=
t¬sIN aAp,I `mr iv|c e|k vI pl dA vADA nhIN kr l|B< tM l|BgA= K/kAP< tM t¬hA.yy lE drvAzA KoilHaA
o y
8
skdy= jAvygA= ik`N ik hryk mÈg, vAlA pA lYNdA hY aty
28
Òt¬sIN vstrM lE ik`N ictA krdy ho? t¬sIN Kyt >U>, vAly ^ l|BdA hY aty K/kA`, vAly lE drvAzA
iv|c FlM ^ vyKo= vyKo `h ikvyN `%Ty vDdy hn= `h KoilHaA jMdA hY=
29 9
aAp,y lE nA imhnt krdy hn nA k|tdy hn= pr Òt¬hA.yy iv|coN ikh/A aYsA hY< ik jdoN `s dA pu|tr
10
mYN t¬hA^ d|sdA hM ik mhAn aty amIr rAjA s¬lymAn `s toN roqI mÈgy tM `h `s^ p|Tr dyvygA? jykr
11
vI< enHM iv|coN e|k Fu|l ijÈnA vI nhIN sijaA hoeaA `h e|k m|CI mÈg<y tM kI t¬sIN `s^ s|p dyvNo gy? jykr
30
sI= prmyS¬r jglI GAh ^ vI ijh/A a|j hY aty t¬sIN eÈny duSq ho ky vI< aAp,y b%icaM ^ cgIaM
Blk y a | g iv | c J o i kaA jAv y g A aijhA pihn, dAtM dy,IaM jA,dy ho tM t¬hA.A surgI iptA< mÈg,
pihnA`NdA hY= tM hy To/I prtIt vAilP< kI BlA vAilaM ^< ikÈnIaM v|D cgIaM dAtM dyvygA?
31
prmyS¬r t¬hA^ `s toN v|D nhIN pihnAvygA? so t¬sIN
ictA krky eh nA kho ik< ÔkI KAvMgyÕ jM ÔkI pIvMgyÕ sB toN zrUrI asUl
32 12
jM ÔkI pihnMgy?Õ `h lok jo prmySr ^ nhIN jA,dy
¬ Òes lE jo kuJ t¬sIN cAhudy ho ik lok t¬hA.y
`h enHM sBnM vstM ^ BAldy hn< pr t¬sIN ictA nA nAl krn< `nHM nAl vI `vyN dIaM hI g|lM kro= ik`N
kro ik`N ik t¬hA.A surgI iptA jA,dA hY ik t¬hA^ ik mUsA dI SrHA aty nbIaM dIaM ilKtM dA eho nco/
33
enHM cIzM dI lo / hY= pr sB toN pihlM< t¬hA^ hY=
prmSr dy rAj aty `s dy Drm dI eCA krnI cAhIdI
y ¬ |
h= iFr eh sB vstM vI thA^ dy idtIaM jA,gIaA=
Y ¬ | surg dA mArg aty nrk dA mArg
34
so t¬sIN Blk dy lE ictA nA kro= eh aAp,y bAry (lUkA 13:24)
13
aApy hI ictA krygA< a|j dy lE a|j dA du|K hI bTyrA Òt¬sIN BI/y fAqk rAhIN v/o ik`N jo eh rAh svrg
hY= ^ KulHdA hY= nrk dA rAh bhut KulHA hY aty bhut
suKAlA hY< aty tbAhI v|l iljMdA hY= `s TA,IN bhut
14
lok aÈdr jMdy hn= pr `h fAqk b/A BI/A hY aty
iwsU dA aiDkAr vAlA `pdyS a¯KA hY ijh/A s|cy jIvn v|l ^ jMdA hY= aty ijh/y
(lUkA 6:37–38< 41–42) `s^ l|Bdy hn `h ivrly hn=
7 ÒdUjy lokM dA inr,A nA kro tM t¬hA.A inr,A vI
2
nhIN kItA jAvygA= jykr t¬sIN dUsiraM dA
inr,A krdy ho tM `sy trHM hI t¬hA.A vI inr,A kItA
lokM dy kmM toN huiSaAr rho
(lUkA 6:43–44; 13:25–27)
15
jAvygA= aty ijs mAp nAl t¬sIN im,dy ho< `sy nAl ÒJUQy nbIaM toN huiSaAr rho< `h t¬hA.y kol By.M
t¬hA^ vI imi,aA jAvygA= dy Bys iv|c aA`Ndy hn< pr asl iv|c `h bhut
3 16
tusIN aAp,y BrA dI a|K iv|c `s DU/ dy k, ^ KtrnAk biGaA/M vrgy hn= t¬sIN `nHM ^ `nHM dy
ikvyN vyK skdy hoN jdoN ik tusIN aAp,I a|K ivcly v|.y FlM toN pCA,ogy= cgy km BY/y lokM duaArA nhIN huÈdy
4
StIr ^ nhIN vyKdy= jM tusIN aAp,y BrA ^ ikvyN ijvyN ki.aAlIaM JA/IaM ty aÈgUr nhIN hudy aty nA hI
17
aAK skdy hoN< ÔilaA mYN tyrI a|K iv|coN DU/ dy k, ^ B|K/y ty aÈjIr `gdy hn= `sy trHM hryk cgA ibrC
k|>MÕ jd ik hAly vI tuhA.I aAp,I a|K iv|c StIr cgA Fl idÈdA hY pr mA/A ibrC mA/A fl idÈdA hY=
5 18
hY? tusIN kpqI ho< pihlM `s StIr ^ aAp,I a|K cgy ibrC burA fl nhIN dy s|kdy aty nA hI mA/A
19
ivcoN k|>o tM hI tusIN `s k, ^ k|>, vAsty spSq ibrC cgA fl dy skdA hY= hryk ibrC ijh/A
tOr ty vyK skdy hoN= cgA fl nhIN idÈdA v%i>aA jMdA hY aty a|g iv|c
6 20
Òpiv|tr vstM ku%itaM ^ nA pAP ik`N ik `h su%iqaA jMdA hY= es lE t¬sIN enHM lokM ^ enHM
21
m¬/ t¬hA^ v|>,gy aty aAp,y motI sUrM a|gy nA su|qo dy FlM toN pCAn, wog hovoNgy= `h ijh/A ik mY^
ik`N ik `h `nHM ^ aAp,y pYrM hyQ im|D dy,gy= ÔpRBU< pRBU kihÈdA hY< svrg dy rAj iv|c nhIN v/ygA=
9. 985 m|tI 7:22-8:18
isrF `hI ivaktI ijh/A myry iptA dI e|CA anusAr aDrg ty drd dA mAiraA Gr iv|c mÈjy ty bImAr
km krdA hY< svrg dy rAj iv|c pRvyS kr skdA hY= ipaA hY=Ó
22 7
aÈtly idn< anyk lok mY^ aAK,gy< ÔtU sA.A pRBU hY= fyr `s ny sUbydAr ^ aAiKaA< ÒmYN aA, ky `s^
asIN tyry lE boly? aty kI tyrA nM lYky BUt nhIN k|>y cgA kr idaMgA=Ó
8
aty kI tyrA nAm lYky bhut sArIaM krAmAtM nhIN pr sUbydAr ny `%tr id|tA< ÒpRBU jI mYN es wog
23
kItIaM?Õ td mYN `nHM ^ sAF aAKMgA< Ôik mYN t¬hAnU nhIN ik t¬sIN myrI Ct hyQ aAvo< jykr t¬sIN isrF
9
kdy vI nhIN jAi,aA hy burA krn vAilP myry koloN bcn vI kr dyvo tM myrA nOkr cgA ho jAvygA= ik`N
cly jAP=ÕÓ ik mYN vI dUijaM dy aiDkAr hyQM e|k mnu|K hM aty
ispAhIaM ^ aAp,y aiDkAr iv|c r|KdA hM aty jy iksy
isaA,A mn¬|K aty mUrK mnu|K ^ aAKdA hM< ÔjAÚÕ tM `h jMdA hY aty jd dUjy ^
(lUkA 6:47–49) khM< ÔaAÚÕ tM `h aA`NdA hY< aty jd aAp,y nOkr ^
24
Òhryk mnu|K jo myry eh bcn s¬,dA hY aty enHM kihÈdA hM eÈJ kr tM `h `vyN krdA hY=Ó
10
`%ty cldA hY `h `s b%u iDmAn vrgA jAi,aA jAvgA
y iwsU ny eh s¬, ky acrj mÈinaA aty `nHM ^
25
ijs ny c|qAn `%ty aAp,A Gr b,AeaA= mINh ijh/y mgr-mgr aA`Ndy sn ikhA< ÒmYN t¬hA^ s|c
virHaA< h/H aAxy aty hnyrIaM vgIaM aty `s dy Gr aAKdA hM ik es aAdmI iv|c esrAXl dy iksy vI
11
^ D|kA mAiraA pr `h nA i.%igaA< ik`N ik `s dI aAdmI nAloN v|D aAsTA hY= mYN t¬hA^ aAKdA hM ik
26
nIh c|qAn `%ty DrI hoE sI= hryk `h mnu|K jo myry bhut sAry lok pUrb aty p|Cm iv|coN aA`,gy= `h
eh bcn s¬,dA hY aty `nHM ^ nhIN mÈndA< `h `s svrg dy rAj iv|c abrAhAm< eshAk aty wAkUb
12
mUrK aAdmI vrgA hY jo aAp,A Gr ryt ty b,A`NdA nAl bYQ ky KA,gy= pr `h lok ijnHM kol rAj ho,A
27
hY= aty mINh virHaA< h/H aAxy< hnyrIaM vgIaM aty cAhIdA hY bAhr su|qy jA,gy= `h bAhr hnyry iv|c su|qy
`s Gr ^ D|kA v|jA aty Gr e|k `%cI avAz nAl jA,gy< lok `s jgHA cIk,gy aty drd nAl aAp,y
>ih igaA=Ó dÈd pIs,gy=Ó
28 13
jdoN iwsU eh g|lM aAK hiqaA< tM lok `s dy td iwsU ny sUbydAr ^ aAiKaA< ÒtU Gr jA< ijvyN
29
`pdyS `%ty hYrAn ho gX= ik`N ik iwsU ny `nHM nym tU aAsTA kItI hY `h `vyN hI cgA kItA jAvygA=Ó
dy `pdySkM vM{ `pdyS nA id|tA sgoN iwsU ny e|k aty `s dA nOkr `sy G/I cgA ho igaA=
aijhy mnu|K vM{ `pdyS id|tA ijs kol aiDkAr sI=
iwsU dA bhut sAry lokM ^ cgA krnA
iwsU dA rogI ^ cgA krnA (mrkus 1:29–34; lUkA 4:38–41)
14
(mrkus 1:40–45; lUkA 5:12–16) iwsU ny ptrs dy Gr aAky `s dI s|s ^ tAp
15
8 jdoN `h phA/I toN `t%iraA tM v|.I BI/ `sdy
2
mgr l|g pE= e|k ko/HI ny iwsU kol aAky `s
a|gy m|TA qyikaA aty ikhA< ÒpRBU jI jy tusIN cAho tM
nAl pE vyiKaA= tM iwsU ny `s dA h|T CoihaA aty
`s dA tAp lih igaA< Fyr `s ny `%Q ky `s dI
KAitr kItI=
16
jdoN SAm hoE tM `s kol bhut sAry
3
mY^ QIk kr s|kdy hoN=Ó iwsU ny aAp,A h|T FYlAeaA aijhy lokM ^ ilaAeaA igaA ijnHM ^ BUt icb/y hoxy
aty `s aAdmI ^ CoihaA aty aAiKaA< ÒmYN tY^ QIk sn aty iwsU ny aAp,y bcnM nAl BUtM ^ k|> id|tA
krnA cAhuÈdA hM=Ó aty `sy vyly ko/HI dA ko/H jMdA aty iwsU ny `nHM sAry lokM ^ cigaM kr id|tA jo
4 17
irhA= tM iwsU ny `s^ aAiKaA< Òhu,y jo kuJ vApiraA ibmAr sn= `s ny eh nbI wsAwAh dy bcnM ^
hY jA ky iksy ^ nA d|sIN< pr jA ky aAp,y jAjk ^ pUrA krn lE kItA:
ivKAEN aty mUsA dI SrHA dy hukm anusAr jA ky ByqA Ò`s ny Kud sA.IaM ibmArIaM lY lEaM aty rogM
c/HA lokM lE eh e|k sAKI hovygI=Ó ^ cu|k ilaA=Ó wsAwAh 53:5
iwsU dA sUbydAr dy nOkr ^ QIk krnA iwsU dA an¬sr,
(lUkA 7:1–10; wuhnA 4:43–54) (lUkA 9:57–62)
5 18
jdoN iwsU kFrnAhUm Sihr iv|c igaA< tM sUbydAr jdoN iwsU ny aAp,y aAly duaAly BI/ vyKI< tM `s
6
`s kol e|k byntI lY ky aAeaA< ÒpRBU jI myrA nOkr ny aAp,y cyilaM ^ JIl dy prly pAr jA, lE ikhA=
10. m|tI 8:19-9:13 986
19 34
Fyr e|k nym dy `pdySk ny iwsU ^ kol aAky ikhA< dA vrn, kr id|tA= td sArA ngr iwsU ^ iml,
ÒgurU jI ij|Ty ikty vI tU jAvyN mYN tyry ip|Cy c|lMgA=Ó lE aAeaA aty `s^ `nHM dA elAkA C|., lE
20
tM iwsU ny `s^ aAiKaA< ÒlUb/IaM dy Gurny hn byntI kItI=
aty pÈCIaM lE aAlH,y hn pr mnu|K dy pu|tr ^ isr
r|K ky aArAm krn lE koE TM nhIN hY=Ó iwsU dA e|k lkvy dy mAry aAdmI ^ QIk krnA
21
`s dy e|k dUjy cyly ny `s^ aAiKaA< ÒpRBU< mY^ (mrkus 2:1–12; lUkA 5:17–26)
prvAngI idP ik mYN pihlM jA ky aAp,y ip` ^
dfnAvM ifr mYN t¬hA.A anusr, krMgA=Ó
22
pr iwsU ny `s^ ikhA< ÒtU myry mgr c%ilaM aA
9 iwsU by/I `%ty c/ky pAr liGaA aty aAp,y ngr
2
v|l vAips pritaA= kuJ lok e||k mÈjI `%ty
pxy hoX e|k aDrgI ^ `s kol ilaAX aty iwsU ny
aty m¬ridaM ^ aAp,y m¬rdy aAp d|b, dy=Ó `nHM dI inhcA vyKky `s aDrgI ^ aAiKaA< Òhy putrÚ
|
hONslA r|K< tyry sAry pAp mAf hoxy=Ó
3
iwsU dA tUfAn ^ rok,A kE nym dy `pdySkM ny eh g|lM s¬,IaM tM aAp,y
(mrkus 4:35–41; lUkA 8:22–25) mn iv|c ikhA eh mnu|K tM prmyS¬r dI trHM bol irhA
23
jdoN iwsU by/I `%ty ci/HaM tM `s dy cyly `s dy hY< Òeh mnu|K kuFr boldA hY=Ó
24 4
mgr aAxy= JIl iv|c eÈnA tUfAn aAeaA ik by/I iwsU `nHM dIaM socM ^ jA,dA sI< `s ny aAiKaA<
lihrM iv|c hI lu|kdI jA rhI sI= pr iwsU sON irhA sI= Òt¬sIN khA^ aAp,y mn iv|c duSq ivcAr r|Kdy hY?
25 5–6
cyly `s kol aAX aty `s^ jgAeaA= `nHM ny iwsU ikh/I g|l suKAlI hY? eh kih,A ik tyry pAp mAF
^ aAiKaA< ÒpRBU sA^ bcAP< asIN .u|b rhy hM=Ó hoxy jM eh kih,A K/A ho aty t¬r? pr mYN t¬hA^
26
tM `sny `nHM ^ aAiKaA< Òt¬sIN eÈnM ik`N .rdy ivKAvMgA ik mnu|K dy pu|tr ^ DrtI `%ty pAp mAF
ho?Ó t¬hA^ pUrA ivSvAS nhIN hY=Ó td `sny `%Q ky krn dI SktI hY=Ó tM iwsU ny aDrgI mnu|K ^ ikhA<
hvA aty lihrM ^ dbkA mAiraA= ifr e|kdm cYn ho ÒK/A ho< aAp,A ibstrA cu|k aty Gr cilaA jA=Ó
7 8
igaA= tM `h `%Q ky aAp,y Gr ^ t¬r igaA< lokM ny eh
27
tM `h mn|uK hYrAn ho ky boly< Òeh ikho ijhA vyiKaA aty .r nAl GbrA gX= `nHM ny aAdmIaM ^
purK hY ik hvA aty lihrM vI es dI g|l mÈn lYNdIaM aijhI SktI dy, lE prmyS¬r dI `stit kItI=
hnÚÓ
iwsU ny do mnu|KM iv|coN BUt k|>y iwsU dA m|tI ^ cun,A
(mrkus 5:1–20; lUkA 8:26–39) (mrkus 2:13–17; lUkA 5:27–32)
28 9
jdoN iwsU JIl dy pAr gdrInIaM dy dyS iv|c jdoN iwsU `h jgHA C|. irhA sI< tM `s ny m|tI
phuÈicaA< tM do mnu|K ijnHM ^ BUt icb/y hoxy sn< kbrM nAm dy e|k mnu|K ^ msUl dI cONkI ty vyiKaA aty
iv|co inkl ky iwsU kol aAX aty `h eÈny KtrnAk `s^ ikhA< Òmyry mgr ho t¬r=Ó aty `h `%Q ky `s
29
sn ik `s rsty toN koE lG nhIN sI s|kdA= `nHM dy mgr ho t¬iraA=
10
do mnu|KM ny `s^ pukAr ky aAiKaA< Òhy prmyS¬r dy jdoN iwsU m|tI dy Gr Bojn kr irhA sI< tM bhut
pu|trÚ tyrA sA.y nAl kI km? kI tU imTy hoX vyly toN sAry msUlIX aty pApI lok aAX aty iwsU aty `s dy
11
pihlM e|Ty sA^ d|uK dy, aAeaA hY?Ó cyilaM nAl KA,A KADA= FrIsIaM ny eh vyK ky
30
`nHM toN kuJ dUr< `%Ty sUrM dA bhut v|.A e|z/ iwsU dy cyilaA ^ aAiKaA< Òt¬hA.A gurU msUlIaM aty
31
cr irhA sI= BUtM ny `s dIaM imÈntM krky aAiKaA< pApIaM dy nAl ik`N KMdA hY?Ó
12
Òjykr tU sA^ k|>,A hY tM sA^ sUrM dy e|j/ iv|c iwsU ny eh s¬, ky frIsIaM ^ ikhA< ÒtdrustM
13
G|l dy=Ó ^ nhIN sgoN rogIaM ^ hkIm dI lo/ hudI hY= t¬sIN
32
`s ny `nHM ^ ikhA< ÒjAPÓ tM BUt inkl ky sUrM jAP aty es dA arT smJo: ÔmYN jAnvrM dA blIdAn
iv|c jA v/y< `h sUrM dA e|j/ phA/I dI >lA, toN nhIN cAhuÈdA= mYN lokM ivckAr imhr cAhuÈdA hM=Õ * mYN
33
B|ijaA aty JIl iv|c i.|g ipaA aty .u|b igaA= td cgy lokM ^ s|dA dy, nhIN aAeaA= mYN pApIaM ^ s|dA
sUrM dy e|z/ dy rKvAly Sihr aÈdr ^ B|jy= `nHM ny dy, aAeaA hM=Ó
sUrM aty BUtM dy kAibz lokM nAl vAprn vAlI GqnA ÒmYN ... cAhuÈdA hMÓ hoSyaA 6:6=
11. 987 m|tI 9:14-10:4
iwsU bAkI dy DArimk whUdIaM vrgA nhIN iwsU dA bhut sAry lokM ^ rAjI krnA
27
(mrkus 2:18–22; lUkA 5:33–39) jd iwsU `%ToN t¬iraA< tM do aÈnHy `s dy mgr
14
td wUhnA dy cilaM ny `s dy kol aA, ky ikhA< hAkM mArdy aAxy aty boly< Òhy dA~d dy pu|tr sA.y `%ty
28
Òes dA kI kAr, hY ik asIN aty FrIsI bhut vrt dwA krÚÓ jdoN iwsU Gr iv|c igaA tM `h aÈnHy `s
r|Kdy hM< pr tyry cyly vrt nhIN r|Kdy?Ó kol aAxy aty iwsU ny `nHM ^ pu%iCaA< ÒkI t¬hA^ ivSvAs
15
iwsU ny jvAb id|tA< ÒivaAh iv|c lA/y dy dost< hY ik mYN t¬hA.y lE t¬hA.I idRSqI vAps ilaA skdA
`nM icr `dAs nhIN ho skdy jdoN t|k lA/A `nHM hM?Ó aÈnHy aAdmIaM ny jvAb id|tA< ÒhM pRBU sA^
nAl hY= pr `h idn aA`,gy jdoN lA/A `nHM toN a|. ivSvAs hY=Ó
29
kItA jAvygA< Fyr `h vrt r|K,gy= td `s ny `nM dIaM aKIaM ^ CihaA aty aAiKaA<
H | o
16
ÒkoE vI nvyN k|p/y dI qAkI pAqy hoX purA,y k|p/y Òjy t¬hA^ ivSvAs hY ik mYN t¬hA^ iFr toN vyK, wog
30
ty nhIN lA`NdA< jykr `h aijhA krdA hY< tM qAkI kr skdA hM tM evyN hI hovy=Ó aty aÈnHy aAdmI
sug/ jAvygI aty k|p/y toN pAq jAvygI aty `h Cyk vyK, dy wog ho gX< iwsU ny `nHM ^ sKt cytAvnI
17 31
hor vI ùKrAb idsygA= koE vI nvIN mY ^ purA,IaM id|tI< Òes bAry iksy ^ nA d%isPÚÓ pr `nHM ny
mSkM iv|c nhIN BrdA= mÈn lvo ik `h aijhA krn< bAhr inkl ky sAry KytR iv|c `s dA j|s fYlAeaA=
32
tM purA,IaM mSkM pAq jA,gIaM< mY vg jAvygI aty `nHM do aÈnHy aAdmIaM dy bAhr inkldy hI lok
mSkM dA nAS ho jAvygA= es lE lok nvIN mY nvIaM e|k gugy ^ ijs ^ BUt icbi/aA hoeaA sI `s dy kol
33
mSkM iv|c Brdy hn= es trHM< mY aty mSkM dovyN ilaAxy< jd BUt ny aAdmI ^ C|. id|tA< tM `h
cgIaM rihÈdIaM hn=Ó bol, wog ho igaA= lok b/y hYrAn sn aty aAiKaA<
ÒasIN esrAXl iv|c es trHM kdI vI nhIN vyiKaA=Ó
34
pr FrIsIaM ny ikhA< Ò`h tM BUtM dy aAgU dI
iwsU dA moE ku/I ^ pRA, dy,A aty bImAr shAetA nAl BUtM ^ k|>dA hY=Ó
a¯rt ^ rAzI krnA
(mrkus 5:21–43; lUkA 8:40–56) iwsU ny lokM lE trs mihsUs kItA
18 35
jd iwsU `nHM ^ eh g|lM kih irhA sI tM pRArTnA iwsU ny sAry ipÈ.M aty ngrM rAhIN wAtrA kItI=
sTAn dy e|k aAgU ny aA, ky `s dy a|gy m|TA qyikaM `s ny `nHM dy pRArTnA sTAnM iv|c `pdyS id|ty aty
aty aAiKaA< ÒmyrI byqI hu,y mrI hY= pr t¬sIN aAP aty rAj bAry lokM iv|c KuS ùKbrI dA pRcAr kItA= `s ny
36
aAky `s^ aAp,y h|T nAl CUho `h Fyr jI pvygI=Ó hr trHM dy rogM aty ibmArIaM ^ cgA kItA= jdoN
19
fyr iwsU `%iQaA aty aAp,y cyilaM s,y `s dy `s ny BI/M vyKIaM tM `s^ `nHM `%ty trs aAeaA
20
mgr t¬r ipaA= `%Ty e|k a¯rt< ijs dy bArHM virHaM ik`N ik lok T|ky hoX aty lAcAr sn= `h `nHM By.M
37
toN lhU vg irhA sI< `s ny ip|Co dI aA, ky iwsU dy vM{ sn ijnHM dA koE aAj/I nA hovy= iFr iwsU ny
21
coZy dA p|lA CoihaA= ik`N ik `s ny soicaA< Òjykr aAp,y cyilaM ^ aAiKaA< ÒKytI p|kI hoE hY pr vA>y
38
mYN isrF `s dy coZy ^ Coh lvM< mYN cgI ho jAvMgIÓ To/y hn= es lE t¬sIN KytI dy mAlk a|gy byntI
22
iwsU m¬i/aA aty `s^ vyK ky aAiKaA: ÒipaArI a¯rt kro ik `h aAp,I KytI v|>, lE vA>y G|l dyvy=Ó
KuS rih= tyrI aAsTA ny tY^ cgA kItA hY=Ó `h a¯rt
23
`sy pl cgI ho gE= iFr iwsU pUjA sTAn dy aAgU bArHM rsUl
dy Gr igaA= aty iwsU ny vyiKaA kuJ lok jnAzy vAsty (mrkus 3:13–19; 6:7–13; lUkA 6:12–16; 9:1–6)
sgItk DunI pYdA kr rhy sn aty `%Ty ku/I ^ mrI
vyK ky ro-ip|q rhy hn=
24
tM `s ny aAiKaA< Òcly
jAvo< ik`N ju ku/I mrI nhIN sgoN su|tI pE hY<Ó pr `h
10 iwsU ny aAp,y bArHM cyilaM ^ s%idaA= `s
ny `nHM ^ iBRSq aAtmAvM k|>, dI SktI
id|tI= `s ny `nHM ^ hr trHM dy rog aty ibmArI ^
2
`s `%ty h|sy= cigaM krn dI SktI id|tI= bArHM rsUlM dy nAm
25
jdoN lokM ^ GroN bAhr k|> id|tA igaA< tM `h e`N hn: Sm~n ijh/A ptrs khA`NdA hY< aty `s
`s kmry iv|c igaA ij|Ty ku/I sI= `sny `s dA h|T dA BrA aÈidRwAs; zbdI dA p|utr wAkUb aty `s dA
26 3
Fi/aA< aty `h K/HI ho gE< eh Kbr `s sAry BrA wUhnA; iFilpus aty brt¬lmE; TomA aty m|tI
4
elAky iv|c FYl gE= msUlIaA<hlfE dA pu|tr wAkUb aty T|dE; Sm~n
12. m|tI 10:5-32 988
knAnI* aty whUdA eskirwotI ijs ny `s^ f/vA aty rAijaM dy a|gy pyS kIty jAvogy= t¬sIN myry bAry
vI id|tA= `nHM rAijaM< rAjpAlM aty lokM ^ d|soNgy ijh/y gYr
5 19
iwsU ny bArHM rsUlM* ^ eh ihdAetM id|tIaM whUdI hn= pr jdoN lok t¬hA^ igrFtAr krn< tM
aty `nHM ^ Byj id|tA= `sny aAiKaA< ÒgYr-whUdIaM eh ictA nA kro ik es bAry kI aAKIX aty `nHM ^
dy elAky ^ nA jA,A aty sAmrIaA* dy iksy vI ngr ikvyN d|sIX= ik`N ik ijh/y t¬hA^ Sbd aAK,y cAhIdy
6 20
iv|c pRvyS nA krnA= sgoN esrAxyl dy GrA,y dIaM hn `h `sy G/I t¬hA^ id|ty jA,gy= ik`N ik bol,
7
guaAcIaM hoEaM By.M kol jAP= jAP aty pRcAr kro vAly t¬sIN nhIN hovoNgy< sgoN t¬hA.y iptA dA aAtmA
8 21
Ôsvrg dA rAj ny/y aA irhA hY=Õ rogIaM ^ cgA kro< t¬hA.yy rAhIN bol irhA hovygA= BrA aAp,y BrAvM dy
m¬ridaM ^ ijvAlo< ko/HIaM ^ Su|D kro< BUtM ^ k|>o= mYN vYrI b, jA,gy aty `nHM ^ mrvA`, vAsty igrFtAr
eh aiDkAr t¬hA^ m¬Ft id|tA hY< eslE t¬sIN vI krA`,gy= iptA aAp,y b|icaM dy ivru|D K/Hy ho jA,gy
9
horM lokM dI m¬Ft mdd kro= aAp,y kmr k|isaM aty b|cy aAp,y mAipaM dy iùKlAF K/Hy ho jA,gy aty
10 22
iv|c sonA< cMdI nA tMbA kuJ vI nA ilP= nA hI `h `nHM ^ mArn vAsty sONp dy,gy= myry nAm kAr,
aAp,y nAl koE JolA cu|ko= aAp,y sFr iv|c isrf sB lok t¬hA^ nFrt krngy= ijh/A aÈt tIk shygA
23
`hI k|p/y aty `hI ju|tI ilP ijh/I t¬sIN pAE hoE so hI bcAeaA jAvygA= jykr e|k ngr iv|c lok
hY= nA hI t¬sIN aAp,y nAl lAQI lY,I hY= e|k kAmy ^ t¬hA^ kSq dy, tM< dUsry ngr iv|c cly jAP= mYN
h|k hY ik jo `s^ cAhIdA lY skdA hY= t¬hA^ s|c aAKdA hM ik t¬sIN mnu|K dy pu|tr dy aA`,
11
Òjd t¬sIN iksy ngr jM Sihr iv|c v/o tM eh toN pihlM esrAXl dy sAry ngrM iv|c nhIN jAvoNgy=
24
pu|Co ik e|Ty lAek mnu|K kO, hY= aty ijÈnA icr ikty ÒkoE vI cylA aAp,y gurU nALoN v|.A nhIN< aty koE
12 25
hor nA jAvo `%Ty hI Qihry rho= aty `s Gr iv|c nokr aAp,y mAlk nAloN v|.A nhIN= enM hI bhut
13
v/idaM hI `s dI su|K mÈgo= jykr `s Gr dy lok hY ik cylA aAp,y gurU ijhA aty nOkr ap,y mAlk
t¬hA.A suaAgt krdy hn< tM `h t¬hA.I SMtI dy lAek ijhA hovy= jykr Gr dy mAlk ^ baAl zbUl (SYtAn)
hn= jo SMtI t¬sIN `nHM lE cAhI `h `nHM dI hovy= aAiKaA jMdA< tM Gr dy bAkI lokM ^ es toN vI b|dtr
pr jykr `h t¬hA.A suaAgt nhIN krdy `h t¬hA.I nMP nAl s%idaA jAvygA=
SMtI dy lAek nhIN hn= tM jo SMtI t¬sIN `nHM ^
14
bKSI `h vAps lY lvo= jykr koE Gr jM Sihr prmyS¬r toN .ro lokM toN nhIN
t¬hA.A suaAgt nA kry< aty t¬hA.y SbdM v|l iDaAn (lUkA 12:2–7)
26
nA dyvy< tM jdoN t¬sIN `h jgHA C%.oN tM aAp,y pYrM dI Òso t¬sIN `nHM kolo nA .ro< ik`N ik koE cIz l¬kI
15
DU/ JA/ s|uqo= mYN t¬hA^ s|c aAKdA hM ik inaM dy nhIN hY= ijh/I prgq nhIN kItI jAvygI< nA hI kuJ
27
idn `s ngr dA hAl sdUm aty amUrAh* dy dyS gupt hY jo jAi,aA nhIN jAvygA= jo kuJ vI mYN t¬hA^
nAloN vI iBaAnk hovygA= hnyry iv|c aAK irhA hM t¬sIN `s^ cAn, iv|c aAKo
aty jo kuJ vI tusIN knM iv|c s¬,dy ho `s dA Ku|lyaAm
28
iwsU dA m¬SklM bAry ùKbrdAr krnA pRcAr kro= `nHM koloN nA .ro ijh/y dyh ^ tM mAr
(mrkus 13:9–13; lUkA 21:12–17) s|uqdy hn pr rUh ^ nhIN mAr s|kdy< sgoN `sy kolo .ro
16
Òs¬,oÚ mYN t¬hA^ By.M vM{ biGaA/M iv|c ByjdA ijh/A dyh aty rUh dohM ^ nrk iv|c nSq kr skdA
29
hM= so tusIN s|pM vrgy huiSaAr aty kbUtrM vrgy Boly hY= e|k pYsy dIaM do ic/IaM ivkdIaM hn aty `nHM
17
hovo= lokM toN hoiSaAr rho< ik`N ik `h t¬hA^ kYd iv|coN e|k vI t¬hA.y iptA dI mrzI ibnM Ktm nhIN ho
30
krky t¬hA.A inr,A kr,gy aty aAp,y pRArTnA sTAnM skdI= aty t¬hA.y isr dy vAl vI ig,y jMdy hn=
18 31
iv|c t¬hA^ ko/y mArngy= t¬sIN myry kAr, rAjpAlM so t¬sIN nA .roÚ t¬sIN bhutIaM ic/IaM nAlo v|D `%tm
ho=
knAnI whUdIaM dA e|k rAjsI j|TA=
bArHM rsUl iwsU vlNo `s dI mdd lE c,y hX KAs aAdmI=
| u o
lokM ^ t¬hA.y ivSvAs bAry d|s,A
sAmrIaM aDUry whUdI sn< ijnHM ^ whUdI svIkAr nhIN sn
(lUkA 12:8–9)
krdy== 32
Òjo koE mnu|K lokM ^ d|sdA hY ik `h myry iv|c
sdUm aty amUrAh `h Sihr ijnHM ^ pRBU ny pAp dI szA
dy, lE tbAh kr id|tA= ivSvAs krdA hY< mYN vI aAp,y iptA a|gy ijh/A svrg
13. 989 m|tI 10:33-11:18
2
iv|c hY d|sMgA ik `h ivaktI myry nAL sbiDt hY= igaA= wUhnA bpitsmA dy, vAly ny kYdKAny iv|c
33
pr jo kooE mnu|K lokM ^ d|sdA hY ik `h myry iv|c msIh dy kmM bAry s¬, ky aAp,y kuJ cyilaM ^ `s
3
ivSvAs nhIN krdA tM mYN vI aAp,y iptA dy a|gy v|l ByijaA= wUhnA dy cyilaA ny iwsU ^ aiKaA< ÒkI
ijh/A svrg iv|c hY `s dA ekrAr nhIN krMgA= tU `hI ivaktI hYN ijs bAry wUhnA ny ikhA sI ik
aA`, vAlA hY< jM iFr sA^ iksy hor dA eÈtzAr
mYN tuhA^ tlvAr dy, aAeaA hM krnA cAhIdA hY?Ó
4
(lUkA 12:51–53; 14:26–27) iwsU ny `nHM ^ `%tr id|tA< Òjo kuJ t¬sIN s¬,dy
34 5
Òeh nA soco ik mYN DrtI `%ty t¬hA^ SMtI dy, aty vyKdy ho jAky wUhnA ^ aAK dy,A< ik aÈnHy sujAKy
aAeaA hM= mYN SMtI dy, nhIN< sgoN tlvAr dy, lE huÈdy hn aty lg/y t¬rdy hn< ko/HI Su|D kIty jMdy hn<
- 35 36
aAeaA hM= ik`N ik mYN eh pUrn krn vAsty boly s¬,dy hn aty m¬rdy ijvAxy jMdy hn aty grIbM
6
aAeaA hM: ^ KuSKbrI s¬,AE jMdI hY= ijh/A ivaktI mY^
Ômnu|K dy vYrI `s dy aAp,y Gr dy jIa ho,gy= kbUldA hY `h DÈn hY=Ó
7
pu|tr aAp,y ipP dy ivruD hovygA aty DI aAp,I mM dy iwsU ny wUhnA bAry lokM nAl g|l krnI SurU kItI<
iv|rD hovgI= aty e|k ^h aAp,I s|s dy ivruD hovgI=Õ
u y | y Òt¬sIN bAhr `jA/ iv|c kI vyK, inkly sI?Ó e|k
8
mIkAh 7:6 kAny ^ ijh/A hvA nAl ih|ldA hY? nhINÚ s|cm¬|c
t¬sIN kI vyK, lE bAhr inkly sI? kI mhIn vstr
37
Òjo ivaktI ip` jM mM ^ myry nAloN v|D ipaAr pihny hoxy e|k mnu|K ^ vyK,? nhINÚ `h ijh/y mhIn
38
krdA hY< `h myry mgr c|l, dy lAek nhIN hY= jykr vstr pihndy hn `h rAijaM dy mihlM iv|c hn=
9
koE ivaktI aAp,I slIb ^ kbUl nhIN krygA `h fyr t¬sIN bAhr kI vyK, lE inkly sI? e|k nbI
`s^ td id|tI jAvygI jd `h myry mgr t¬rygA= ^? hM mYN t¬hA^ d|sdA hM< wUhnA nbI nAloN vI vDyry
39 10
jykr koE ivaktI aAp,I ptnI ^ myry nAloN v|D hY= eh Pho hY ijs dy bAry poTIaM iv|c eh iliKaA
ipaAr krdA hY< `h s|cA jIvn guaA lvygA= jo koE hoeaA hY:
vI myry lE aAp,I jAn dyvgA s|cA jIvn l|B lvygA=Ó
y Ôs¬,oÚ mYN t¬hA.y a|gy aAp,A dUt G|l irhA hM ijh/A
ik t¬hA.y lE t¬hA.A rAh itaAr krygA=Õ mlAkI 3:1
thA^ kbUl, vAsty prmyS¬r lokM ^ asIsM dyvygA
11
(mrkus 9:41) mNY thA^ sc dsdA hM: sAry aAdmIaM iv|cNo < ijh/y
¬ | |
40
Òjo koE t¬hA^ kbUldA hY `h mY^ kbUldA hY< aty a¯rtM toN jmy hn< koE vI wUhnA bpitsmA dy, vAly
jo koE mY^ kbUldA hY `h `s^ kbUl krdA hY ijs toN v|.A nhIN hY= pr hAly vI< jo svrg dy rAj iv|c
41 12
ny mY^ ByijaA hY= jykr koE iksy nbI ^ es krky ingU,A hY `h wUhnA toN v|.A hY= wUhnA bpitsmA
kbUldA hY ik `h nbI hY tM< `h `s dA Fl pRApt dy, vAly dy idnM toN hu, tIk svrg dy rAj `%ty zor
krygA jo e|k nbI dA huÈdA hY= aty jo koE cgy aAdmI mAiraA jMdA hY= ijh/y bl dA `pwog krdy hn es
13
^ es lE kbUldA hY ik`N ik `h e|k cgA aAdmI ^ pA`, dI koiSS kr rhy hn= ik`Nju sAry nbI
14
hY< tM `h `s dA Fl pRApt krygA jo e|k cgy aAdmI aty t¬ryt wUhnA dy aA`, tIk boly= jykr t¬sIN `h
42
dA huÈdA hY= eh Coqy b|cy myry cyly hn= jykr koE g|lM jo SrHA aty nbIaM ny aAKIaM hn< mÈno tM t¬sIN
enHM CoiqaM iv|coN iksy e|k ^ vI eh socky e|k Q.y ivSvAs kroNgy ik wUhnA `hI XlIwAh hY jo aA`,
15
pA,I dA ipaAlA idÈdA hY ik`N ju `h myry cyly hn< tM vAlA sI= jykr t¬sIN mY^ s¬, skdy ho< tM s¬,o=
16
s|c m¬|c mYN t¬hA^ d|sdA hM ik< `h aAp,A Fl pRApt ÒmYN es pI/HI dy lokM dI t¬lnA iks nAl krM?
krygA=Ó a|j dy lok `nHM b|icaM vrgy hn jo ik b%icaM dA
e|k D/A b,A ky bAzAr iv|c bYQY dUjy bAlkM dy D/y ^
iwsU aty wUhnA bpitsmA dy, vAlA aAvAz mAr ky aAKdy hn<
17
(lUkA 7:18–35) ÔasIN t¬hA.yy lE bsrI vjAE pr t¬sIN nA n|cy=
11 aAp,y bArHM cyilaM ^ ihdAetM dy, toN
bAad< iwsU ny `h TM C|. id|tI aty glIlI
dy ngrM iv|c `pdyS dy, aty pRcAr krn lE cilaA
ÔasIN `dAs gIt gAeaA pr t¬sIN nA ip%iqaA=Õ
18
mYN ik`N kihÈdA hM ik lok eho ijhy hn? ik`N ik
wUhnA aAeaA pr `s ny dUjy lokM vM{ nA KADA nA
14. m|tI 11:19-12:13 990
29
pItA< Ôaty lokM ny aAiKaA ik `s dy aÈdr BUt hY=Õ myrA jUlA aAp,y `%ty cu|ko aty mYToN is|Ko< ik`N ik
19
mnu|K dA pu|tr KMdA pINdA aAeaA aty lok aAKdy mYN koml aty inmR idl hM= e`N< t¬sIN aAp,y aAtmy
30
hn ik vyKo e|k KA~ aty SrAbI mnu|K msUlIaM aty aÈdr ivSrAm mihsUs kroNgy= ik`N ik myrA jUlA
pApIaM dA wAr hYÚ pr igaAn Kud dIaM krnIaM toN s¬KAlA hY aty jo boJ mYN t¬hA^ idÈdA hM `h hOlA hY=Ó
DrmI idKAeaA jMdA hY=Ó
kuJ whUdIaM v|loN iwsU dI inidaA
iwsU `nHM ^ cytAvnI idÈdA jo ivSvAs (mrkus 2:23–28; lUkA 6:1–5)
20
nhIN krdy
(lUkA 10:13–15)
iwsU ny `nHM SihrM dI aAlocnA kItI ijnHM iv|c
12 `s vyly< iwsU k,k dy KytM iv|coN lG irhA
sI= `s dy cyly `s dy nAl sn aty `h B|uKy
sn es lE `nHM ny is|qy to/-to/ ky KA,y S¬rU kr
2
`s ny bhut sAry kirSmy kIty= `%ToN dy SihrM dy lokM idty= FrIsIaM ny eh vyiKaA aty `s^ aAiKaA<
ny aAp,y jIvn >Èg nhIN bdly aty nAhI pAp krny ÒvyKÚ tyry cyly `h kr hn jo sbt dy idn dI SrHA dy
21
bd kIty= iwsU ny ikhA< Òtyry lE eh burA hovygA ivru|D hY=Ó
3
KurAzInÚ tyry lE eh burA hovygA bYtsYdAÚ* t¬hA.y iwsU ny `nHM ^ ikhA< ÒBlA t¬sIN eh nhIN pi/HaA
iv|c mYN bhut kirSmy kIty= jykr `h kirSmy sUr aty ik dA~d ny kI kItA sI jdoN `h aty `s dy sATI Bu|Ky
4
sYdA* iv|c kIty jMdy< tM bhut pihlM `nHM lokM ny sn? dA~d prmyS¬r dy Gr igaA< `sny aty `s dy
22
aAp,y jIvn bdl lX huÈdy= pr mYN t¬hA^ aAKdA sATIaM ny `%Ty c/HAvy dIaM roqIaM KADIaM< ijh/IaM
hM ik inaM dy idn t¬hA.yy nAlo sUr aty sYdA dA hAl ik dA~d aty `s dy sATIaM lE KA,IaM wog nhIN
23
pu|C, jog hovygA= hy kFrnAhUmÚ kI tU svrg tIk sn= isrf jAjkM ^ hI enHM ^ KA, dI ejAzt sI?
5
`%cA cu%ikaA jAvygA? nhINÚ tY^ T|ly m¯t dI TAvyN kI t¬sIN t¬ryt iv|c eh nhIN pi/HaA ik hr sbt dy
su%iqaA jAvygA< ik`N ik ijh/IaM krAmAtM tyry iv|c idn mÈdr iv|c jAjk sbt dy idn dI SrHA ^ to/dy
6
ivKAEaM gEaM jykr `hI krAmAtM sdUm iv|c hn< aty hAly vI `h doSI nhIN hn? pr mYN t¬hA^
ivKAEaM jMdIaM tM `h a|j tIk bi,aA rihÈdA= d|sdA hM ik e|Ty aijhA vI hY< jo mÈdr nAloN vI mhAn
24 7
pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik inaM dy idn t¬hA.A hY= piv|tr pustk iv|c ikhA igaA hY< ÔmYN jIv blIdAn
hAl sdUm dyS nAloN mA/A hovygA=Ó nhIN cAhuÈdA sgoN mYN dwA cAhuÈdA hM=Õ* jykr t¬sIN
es dA arT jA,dy huÈdy tM t¬sIN `nHM lokM dA inr,A
iwsU aAp,y lokM ^ ivSrAm idÈdA nA krdy ijnHM ny kuJ vI Zlt nhIN kItA hY=
8
(lUkA 10:21–22) Òik`N ju mnu|K dA pu|tr sbt dy idn dA pRBU hY=Ó
25
td iwsU ny aAiKaA< Òhy iptA< svrg aty DrtI
dy pRBU< mYN tyrI `stit krdA hM aty joo tU enHM g|lM iwsU dA qu.y dy h|T ^ QIk krnA
^ isaA,y aty cust lokM toN gupt r%iKaA= pr tU eh (mrkus 3:1–6; lUkA 6:6–11)
26 9
g|lM aAm aAdmIaM ^ pRgq kItIaM hn= hM< iptAÚ iwsU `s jgHM toN t¬r ky `ToN dyy pRArTnA sTAn ty
10
tU aijhA kItA< ik`N ik s|c m¬|c tU ehI krnA cAhuÈdA igaA= `%Ty e|k mnu|K sI ijs dA h|T su|ikaA hoeaA
sI= sI= `%Ty kuJ whUdIaM ny iwsU dy jumy e|k doS lA`,
27
ÒsB kuJ myry iptA ny mY^ sONipaA hoeaA hY= iptA lE eh kih ky `s^ pu%iCaA ik< ÒkI sbt dy idn
toN ibnA p|utr ^ koE nhIN jA,dA aty nA hI p|utr toN iksy ^ cgA krnA SrHA anusAr hY?Ó
11
ibnA iptA ^ koE jA,dA hY= ijnHM ^ pu|tr pRgq iwsU ny jvAb id|tA< Òjykr t¬hA.y iv|coN iksy kol
krn lE cu,ygA< isrF `hI lok iptA ^ jAn,gy= e|k By. hovy aty jy sbt dy idn `h qoxy iv|c i.|g
28 12
Ò`h sAry lok jo T|ky hoX hn aty ijnHM ny BArI boJ pvy< tM kI t¬sIN `s ^ qoX iv|coN nhIN k|>oNgy? inScy
cu|ky hoX hn myry kol aAvo< mYN t¬hA^ aArAm dyvMgA= hI< aAdmI By. nAloN ikty v|D m¬|lvAn hY= es lE
sbt dy idn cgA krnA SrHA anusAr hY=Ó
KurAjIn< bYtsYdA glIlI JIl dy ny/y dy Sihr ij|Ty iwsU ny 13
td iwsU ny `s qu.y mnu|K ^ ikhA< ÒmY^ aAp,A
pRcAr kItA=
h|T vyK,dy?Ó jd mnu|K ny aAp,A h|T iwsU a|gy kItA
sUr aty sYdA eh `nHM SihrM dy nM hn ij|Ty mÈdy lok rihÈdy
sn= ÒmYN ... cAhuÈdA hMÓ hoSyaA 6:6
15. 991 m|tI 12:14-41
14 28
tM `h dUjy h|T vrgA hI cgA ho igaA= pr FrIsI pr jy mYN prmyS¬r dy aAtmy dI shAetA nAl BUtM ^
pRArTnA sTAn toN ivdA ho gX aty `nHM ny iwsU ^ k|>dA hM tM es dA mtlb hY ik prmyS¬r dA rAj
mArn dIaM iv`NtM b,AEaM= t¬hA.y `%ty aA phuÈicaA hY=
29
Òjykr koE mnu|K iksy zorAvr dy Gr iv|c Gu|s ky
iwsU< pRBU dA cui,aA hoeaA syvk hY `s dA mAl corI krnA cAhy tM pihlM `h `s jorAvr
15
iwsU FrIsIaM dIaM iv`NtM jA, igaA aty `s ^ bnHygA tM hI `h zorAvr dy GroN mAl corI kr
30
ny `h jgHA C|. id|tI= bhut sAry lok `s dy ip|Cy l|g s|kdA hY= `h jo koE myry nAl nhIN hY< myry iùKlAF
16
t¬ry< aty `s ny `nHM sAiraM ^ rAzI kItA= aty hY= `h jo koE myry nAl nhIN ju/dA< iKÈ. jMdA hY=
31
`nHM ^ tAgIt kItI ik `h `s bAry horM ^ nA d|s,= es lE mYN t¬hA^ d|sdA hM ik hr pAp aty hr
17
iwsU ny eh sB nbI wsAwAh dy enHM SbdM ^ kufh lE mAfI hY jo lok krdy aty kihÈdy hn= pr
pUrn krn lE kItA= `h kufr< ijh/A piv|tr aAtmy dy ivru|D hovy< mAF
18 32
Òeh myrA syvk hY ijs ^ mYN cui,aA hY= myrA nhIN kItA jAvygA= aty jy koE mn|uK dy pu|tr ivru|D
ipaArA hY ijs toN mYN pRsn hM= mYN aAp,A aAtmA `s g|l kry `s^ mAF kItA jAvygA pr jy koE piv|tr
`%pr r|KMgA< aty `h kOmM iv|c inaM dA aYlAn krygA= aAtmy dy ivru|D g|l kry tM `s ^ nA es ju|g iv|c ty
19
`h nA Jg/A krygA aty nA hI cIkygA= nA hI nA hI aA`, vAly ju|g iv|c mAF kItA jAvygA=
rAhM iv|c koE `s dI aAvAz s¬,ygA=
20
`h iltA/y hoxy kAny ^ nhIN to/ygA= `h `s t¬hA.I krnI d|sdI hY ik t¬sIN kI ho
dIvy ^ bAhr r|KygA jo ik buJ, vAlA hY `h aijhA (lUkA 6:43–45)
33
`doN t|k krygA jdoN t|k `h inrp|K inaM dI ij|t Òjykr t¬hA^ cgA fl cAhIdA hY tM< ru|K ^ cgA
sTAipt nA kr dyvy= bnAP= jykr t¬hA.A ru|K burA hY< tM es dA fl vI
21
aty kOmM `s `%pr aAp,I aAs r|K,gIaM=Ó BY/A hovygA< ik`N ik ibrC aAp,y floN hI pCAi,aA
34
wsAwAh 42:1-4 jMdA hY= hy s|pM dy b%icPÚ kI t¬sIN bury ho ky cgIaM
g|lM kr s|kdy ho? t¬hA.A idl ijs nAl BiraA hY<
35
iws¬ ^ pRBU v|lo SktI t¬hA.A mUÈh vI `hI boldA hY= e|k cgy ivaktI dy
(mrkus 3:20–30; lUkA 11:14–23; 12:10) idl iv|c cgIaM g|lM dI smgRI hY= es lE `h
22
Fyr lok< e|k aÈnyH ggy mnuK< ijs ^ BUt icbi/aM
U | aAp,y idloN cgIaM g|lM boldA hY= aty duSq aAdmI
hoeaA sI< `s dy kol ilaAxy aty iwsU ny `s^ aijhA burIaM g|lM r|KdA hY aty `h idloN mÈdA boldA hY=
23 36
cgA kItA ik `h bol,-vyK, l|gA= sAry lok hYrAn pr mYN t¬hA^ aAKdA hM ik hryk akArT g|l lE<
sn aty aAiKaA< ÒkI eh aAdmI dA~d dA pu|tr tM jo mn|uK bol,gy inaM dy idn `s dA ihsAb dy,gy=
37
nhIN ijs ^ prmySr ny sA.y lok iv|c Byj, dA vAadA
¬ tuhA.y SbdM toN< tusIN DrmI mÈny jAvoNgy= tuhA.y SbdM
kItA sI=Ó toN tuhA.A doSI ho, dA inr,A kItA jAvygA=Ó
24
FrIsIaM ny lokM ^ es trHM kihÈidaM s¬i,aA
aty aAiKaA< Ò`h baAl-zbUl dy SAsk dI shAetA whUdIaM ny iwsU toN inSAn mÈigaA
nAl lokM iv|coN BUtM ^ k|>dA hY=Ó (mrkus 8:11–12; lUkA 11:29–32)
25 38
pr `s ny `nHM dI soc-ivcAr jA,ky `nHM ^ td kuJ nym dy `pdySkM aty FrIsIaM ny pu%iCaA<
aAiKaA< Òhr `h rAj< jo aAp,y aAp nAl l/dA hY< Ògur< asIN tYTNo inSAn vjoN koE kirSmA vyK,A cAhdy
U u
nSq ho jAvygA< aty `h Sihr jM pirvAr< jo aAp,y hM=Ó
26 39
aAp nAl l/dA hY< K/HA nhIN ho skdA= aty jy SYtAn iwsU ny `%tr id|tA< ÒduSq aty pApI lok hI inSAn
aAp,y hI BUtM ^ bAhr D|kdA hY< tM SYtAn aAp,y hI vjoN kirSmA vyK,A locdy hn= pr `nHM lokM ^ sbUt
iùKlAF l/ irhA hY= es trHM `s dA rAj nhIN cl vjoN koE inSAn nhIN id|tA jAvygA< isvA `s inSAn
27 40
skdA? jykr mYN BUtM ^ k|>, vAsty baAl zbUl dy< jo nbI wUnAh nAl vApiraA= ijvyN ik wUnAh
dI SktI dI vrtoN krdA hM< tM t¬hA.y cyly BUt k|>, itÈn idn aty itÈn rAt v|.I m|CI dy i>|. iv|c irhA<
vAsty iks SktI dI vrtoN krdy hn? es lE t¬hA.y `sy trHM mn|uK dA pu|tr vI itÈn idn aty itÈn rAt
41
aAp,y lok eh sAibt kr idÈdy hn ik t¬sIN Zlt ho= DrtI dy aÈdr rhygA= nInIvAh dy lok aty `h lok