Deze propositie heb ik in het schakeljaar C-MD geschreven in het licht van de masterproef. Deze paper handelt om de angst van kinderen voor het donker.

1. Propositie
A n g s t v an k i n d eren voor
het donker
2010-2011 | Anneleen Vaes

2. 2

3. Inhoudsopgave
Inhoudsopgave 3
Inleiding 4
Persoonlijk traject 5
Instroomportfolio 6
Uitstroomportfolio 7
Propositie 8
Onderzoeksvraag 9
Relevantie 10
Doelstelling 11
Desk research 12
Case studies 15
Onderzoeksmethode 16
Ontwerp 18
Planning 19
Bibliografie 21

4. Inleiding
Bij het ontwerpen van nieuwe communicatietools is onderzoek
erg significant. Daarom is het voor een C-md’er belangrijk om
praktische ervaringen in design research op te doen. Daar
verleent de propositie en bijgevolg de masterproef zich perfect
toe.
Deze propositie bevat mijn persoonlijk traject, het onderwerp en
een planning voor de masterproef.
4

5. Persoonlijk traject

6. Instroomportfolio
Aangezien ik even kleuteronderwijs heb gestudeerd en
verschillende jaren leiding ben geweest op de KSJ en
speelpleinwerking, weet ik hoe ik het best kan communiceren
met kleuters. Dat is in dit opzicht natuurlijk opportuun, omdat
communicatie met kleuters toch net iets anders moet aangepakt
worden.
Aan de andere kant is het goed dat ik ook van andere
vakgebieden, zoals marketing en C-md, kennis heb. Op die
manier kan ik meer afstand nemen van de kinderen en hun
emoties. Vervreemding en een open onderzoekshouding zijn dan
ook belangrijke aspecten van design research.
6

7. Uitstroomscenario
Naar de toekomst kijken is niet eenvoudig, zeker niet voor iemand
die van dag tot dag leeft. Ik weet alvast wel waar mijn interesses
liggen, bij kinderen, mode en beauty. Graag zou ik in eerste
instantie binnen mijn drie interessegebieden willen werken.
Na enkele jaren ervaring te hebben opgedaan, wil ik mijn eigen
bedrijf oprichten. In welke sector en welke core business dat
bedrijf zal hebben weet ik nog niet, maar het staat wel al vast dat
ik zelfstandige wordt.
7

8. Propositie
8

9. Onderzoeksvraag
Hoe kan de angst voor het donker van een kind van 2 tot 4 jaar
verzacht worden door middel van media?
Ik heb gekozen voor het onderwerp angst voor het donker omdat
ik zelf, op 22-jarige leeftijd, er nog steeds last van heb. Het leek
me daarom interessant om een ontwerp rond dit topic te maken.
Misschien wel om te voorkomen dat kinderen later dezelfde
paranoïde angst, die ik vaak ervaar, zullen hebben.
Aan de andere kant heb ik door mijn achtergrond als animator en
kleuterleidster een grote interesse voor jonge kinderen. Het is dan
ook van belang om het probleem bij de wortels aan te pakken.
Vermits het zich initieel op de leeftijd van 2 tot 4 jaar manifesteert,
koos ik voor deze welbepaalde doelgroep.
9

10. Relevantie
Het is geen verrassing dat jonge kinderen angst hebben in het
donker. Het is eveneens niets nieuws dat ze dan hun ouders
wakker maken en vragen of ze bij hen mogen slapen. Een situatie
die zowel voor de kinderen als de ouders stress oplevert, want het
kind zit met die angst en de welverdiende nachtrust van de ouders
wordt verstoord.
Het ontwerp wat ik wil ontwikkelen zal net die stress voor
beide partijen weghalen, waardoor het dagelijks leven net iets
aangenamer wordt.
10

11. Doelstelling
Een eerste doelstelling is inzicht krijgen in wat de angst van
kinderen voor het donker nu precies inhoudt en wat men er tegen
kan doen.
Als deze doelstelling behaald is, kan ik beginnen aan een
prototype. De doelstelling van het prototype is uiteraard om de
angst van kinderen voor het donker te verzachten, wat zowel
voor het kind als voor de ouders positief is, daar de stress die het
angstig kind veroorzaakt dan wegvalt.
Ten slotte moet het ontwerp, door het probleem aan te pakken aan
de wortels, voorkomen dat de angst zich voortzet op een latere
leeftijd.
11

12. Desk research
Angst is iets normaals in een kinderleven, het hoort nu worden van andere personen. Zo is het vaak dat een
eenmaal bij de ontwikkeling van het kind. Angst heeft kind bang heeft van spinnen als initieel de moeder er
dan ook een belangrijke rol in het leven, het dient als bang van heeft. Ten slotte kan een angst ook ontstaan
een overlevingsmechanisme in bedreigende situaties. naar aanleiding van gebeurtenissen, bijvoorbeeld een
Het maakt met andere woorden het lichaam bewust van verkeersongeluk (“Wat zijn angsten?”, z.d.).
gevaar.
Daar deze paper handelt over de angst van kinderen
Het gaat eveneens gepaard met lichamelijke reacties, voor het donker, zal de angst gepaard met de
bijvoorbeeld bedwateren. Bovendien zet angst aan tot ontwikkeling van het kind verder uitgediept worden.
nadenken over de situatie. Ten slotte is er de neiging Angsten hangen vaak samen met de verstandelijke
om de situaties, waardoor angst ontstaat, te gaan ontwikkeling, dit wil zeggen dat hoe meer een kind de
vermijden. wereld beleeft, maar toch niet helemaal begrijpt, hoe
meer angst het zal hebben. Per ontwikkelingsfase zijn
Angst kan in vijf categorieën verdeeld worden. Ten er dan weer specifieke angsten. Deze angsten zijn
eerste is er de angst die te maken heeft met duidelijke eigen aan een bepaalde leeftijd (“De ontwikkeling van
gevaren, zoals het verkeer. Een tweede categorie is angsten”, z.d.).
de angst voor gevaren die we ons mentaal voorstellen,
bijvoorbeeld ontslagen worden. In de derde plaats Eén ervan is de angst voor het donker, monsters en
is er de angst die gepaard gaat met de ontwikkeling spoken. Dit is een angst die leeft bij kinderen van 2 tot
van het kind. Ook zijn er angsten die overgenomen 4 jaar. De oorzaak van deze angst is de rijke fantasie
12

13. van de kinderen, waardoor alles in het donker (“Bang in het donker”, 2008).
schrikwekkend wordt. Eigenlijk is het geen angst voor
het donker zelf, maar een vrees voor mogelijke gevaren Daarnaast kan angst voor het donker zich ook
die zich verschuilen in de duisternis. Denk bijvoorbeeld manifesteren bij volwassenen. Dan wordt er gesproken
aan een bewegend gordijn dat in hun ogen al gauw van nyctofobie. Hierbij is er een irrationele angst voor
een spook wordt. Bovendien houden ze van het iets dat geen bedreiging is. Personen die aan deze
vertellen van verhaaltjes en sprookjes. Het probleem is fobie lijden hebben moeite met slapen in een donkere
echter dat ze daardoor fictie niet van realiteit kunnen kamer, en vermijden daarom uitgaan ’s avonds en
onderscheiden, waardoor op zijn beurt de angst donkere plekken (“Ben jij ook zo bang in het donker?,
ontstaat (“Angst voor het donker, monsters en spoken”, 2009).
z.d.).
Ook ouders kunnen een oorzaak van angst voor het
Deze angst voor de duisternis kan blijven duren tot het kind zijn door hun gesproken en hun lichaamstaal bij
kind 7 à 8 jaar is, waarna die angst spontaan verdwijnt het vertellen van verhalen. Het is belangrijk dat ouders
(“Gezondheid & veiligheid”, z.d.). Maar ook oudere hier bewust van zijn (“Hoe ontstaan angstproblemen?”,
kinderen kunnen hetzelfde probleem hebben. Dat is z.d.).
het geval wanneer het kind nog steeds een levendige
fantasie heeft. Aan de andere kant kan het ook zijn dat Voor de ouders zijn er enkele mogelijkheden om
de angst ontstaan is door een trauma. Het kind heeft de angst te verzachten. In de eerste plaats is het
bijvoorbeeld iets engs meegemaakt in het donker belangrijk om begripvol te reageren. Ouders moeten
13

14. de angst van het kind serieus nemen. Dit kan door het donker”, z.d.).
kind uit te laten leggen wat de oorzaak van zijn angst is
en hem gerust te stellen door hem te overtuigen dat er Het is duidelijk dat een mogelijk design zich zou richten
niets zal gebeuren. op zowel kinderen van 2 tot 4 jaar als hun ouders.
Beide doelgroepen hebben baat bij een mogelijk
Een tweede mogelijkheid is het wegjagen van de design om de angst voor duisternis te verzachten.
oorzaken van de angst, met andere woorden de
spoken of monsters die volgens het kind op zijn kamer Voor dit onderzoek kan er eventueel samengewerkt
zitten. De ouder doet dit vastberaden en met een luide worden met KHLim Hemelrijk, dit is het
stem. De dapperheid van de ouder overtuigt het kind lerarendepartement van de KHLim. Specifieker nog
ervan dat de spoken of monsters effectief verjaagd zijn. kan er beroep gedaan worden op de aanwezige
Het nadeel aan deze techniek is dat de ouders zo het pedagogen die tot de bachelor kleuteronderwijs
“bestaan” van enge figuren bevestigen. Een oplossing behoren.
is dan om niet in te gaan op de fantasie en duidelijk het stuk af te snijden. Dit laatste is nadien door de gemeente zelf
bestaan van enge figuren te ontkennen. gewijzigd. Deze plaatsen zijn weg gehaald en is nu officieel
een rijstrook geworden.
Ten slotte is het van belang om angstversterkende
factoren te vermijden. Onder deze factoren behoren Om reacties en gedragsveranderingen te observeren werd
enge verhalen en films. Bovendien moeten eventuele de inrit van de parkeergarage op een zeer eenvoudige
spanningen ook vermeden worden (“Bang in het manier gemanipuleerd. Door aan diens linker zijde
14

15. Casestudies
Momenteel zijn er nog maar weinig designs die hun fantasie op hol doet slaan. Nachtlampjes zijn er
kinderen hun angst voor de duisternis moeten in verschillende varianten, gaande van vrij basic tot
verzachten. Wel zijn er veel designs in de medische nachtlampjes in de vorm van een kinderheld.
sector die kinderen meer comfort moeten bieden. Denk
bijvoorbeeld aan de Teddy Bear Blood Bag van Dunne Ook een mogelijkheid is glow in the dark-verf of
en Raby (Agah, 2011) en de Ambient Experience for -stickers. Hiermee kan er bijvoorbeeld een soort
Healthcare van Philips Design (Ambient Experience for sterrenhemel op het plafond gemaakt worden. Niet
Healthcare, z.d.). alleen zorgt het voor wat licht in de duisternis, het is
ook relaxerend om naar te kijken.
Een bekende toepassing die wel de angst van kinderen
voor het donker moet verzachten is het nachtlampje.
Door het nachtlampje verdwijnen de schaduwen die
15

16. Onderzoeks-
methode
Het vooronderzoek bestaat uit een verdere kunnen beargumenteren, ten tweede omdat ze sociaal
literatuurstudie. Hiervoor zal ik beroep doen op aanvaard willen worden en dus hun beste kant laten
de boeken “Een spel voor twee spelers. Spel en zien en ten slotte omdat ze zich niet volledig bewust
speelsheid in psychoanalytische psychotherapie” van zijn van hun gedrag. Dit probleem zal volgens mij
Nicole Vliegen en Lieve Van Lier en “De magische vooral zich voordoen bij de interviews met de ouders,
wereld van het kind” van Selma H. Fraiberg. Deze omdat zij dichterbij de situatie staan.
twee boeken verdiepen zich in de angst van kinderen
in het donker. Hierdoor zal ik het onderwerp nog beter Ook zal ik cultural probes pakketten ontwikkelen voor
begrijpen. Aan de andere kant mag ik niet te veel de kinderen en bijgevolg ook de ouders. Dit is een
tijd verliezen aan deze literatuurstudie, want ook het manier om tot een empathisch ontwerp te komen en
ontwerpen van een goed prototype is van belang. dus volledig begrip te krijgen in de leefwereld van de
respondenten. Dit lijkt me bij dit onderwerp en deze
Vervolgens zal ik experts en ervaringsdeskundigen doelgroep erg relevant. Aan de andere kant is het
interviewen. Hieronder versta ik pedagogen en ouders. moeilijk om bij cultural probes oplossingsgericht te
Dit is noodzakelijk, om te weten hoe er in de praktijk werken.
wordt omgegaan met de angst van kinderen voor het
donker. Het algemeen probleem bij interviews is dat Bovendien moeten de kinderen ook betrokken worden
er minder betrouwbare informatie kan uitkomen. In de bij het ontwerpproces zelf. Dit wil ik doen door hen te
eerste plaats doordat mensen hun eigen gedrag niet observeren als ze het prototype in gebruik te nemen.
16

17. Door deze ervaringen kan ik het ontwerp nog beter afstemmen op
aspecten die nodig zijn om hun angst effectief te verzachten.
Deze onderzoeksmethode is ideaal, omdat het prototype moet
gebruikt worden als de kinderen gaan slapen. Daarenboven
kunnen kinderen hun gedrag zelf moeilijk verklaren en observaties
gaan het verbale voorbij. Gevoelens zijn uiteraard erg belangrijk
in dit onderzoek. Waar de moeilijkheid echter zal liggen, is de
toestemming van ouders te krijgen om de kinderen in deze
situaties te mogen observeren.
17

18. Ontwerp
Het prototype wat ik zal ontwerpen moet in de eerste plaats
aangepast zijn aan de doelgroep. Dat betekent dat het zowel
veilig als aantrekkelijk moet zijn voor kinderen.
Ook moet het ontwerp het kind kalmeren door de oplossing
om de angst te verzachten erin te implementeren. De juiste
kalmeringsmogelijkheid kan per kind bijvoorbeeld ingesteld
worden, al moet toekomstig onderzoek uitzoeken of een kind
telkens met dezelfde oplossing getroost kan worden.
Praktisch zie ik het ontwerp voor me als een knuffelbeer die licht
maakt, met bijvoorbeeld glow in the dark-stof, en die het kind tot
rust brengt wat zijn angst voor het donker betreft.
18

19. Planning

20. OKTOBER JANUARI
Aanpassen proposite obv Media, Design & Research Presentatie vooronderzoek
Lab
Inlevering propositie MAART
Start literatuurstudie Test prototype
Ontwikkeling cultural probes pakket
MEI
NOVEMBER Inlevering leesversie
Start interviews experts & ervaringsdeskundigen
Start onderzoek cultural probes pakket JUNI
Inlevering definitieve leesversie
DECEMBER Masterjury + tentoonstelling
Start ontwikkeling eerste versie
20

21. Bibliografie
21

22. “Wat zijn angsten?”, (z.d.). Geraadpleegd op 26 “Ben jij ook zo bang in het donker?, (16 oktober
februari 2011, http://www.kindengezin.be/Themas/ 2009). Geraadpleegd op 5 mei 2011, http://mens-en-
Opvoeding/Kinderangsten/angsten.jsp samenleving.infonu.nl/psychologie/44453-ben-jij-ook-
zo-bang-in-het-donker.html
“De ontwikkeling van angsten”, (z.d.). Geraadpleegd
op 26 februari 2011, http://www.kindengezin.be/ “Hoe ontstaan angstproblemen?”, (z.d.). Geraadpleegd
Themas/Opvoeding/Kinderangsten/ontwikkeling_ op 26 februari 2011, http://www.kindengezin.be/
angsten.jsp Themas/Opvoeding/Kinderangsten/angststoornis.jsp
“Angst voor het donker, monsters en spoken”, (z.d.). “Bang in het donker”, (z.d.). Geraadpleegd op 5
Geraadpleegd op 26 februari 2011, http://www. mei 2011, http://www.kinderinfo.nl/artikelen/artikel-
kindengezin.be/Themas/Opvoeding/Kinderangsten/ ontwikkeling-psychologie-bang-in-het-donker-kleuter.
donker_monsters_spoken.jsp html
“Bang in het donker”, (11 november 2008). AGAH, A. (21 februari 2011). Teddy Bear Blood
Geraadpleegd op 5 mei 2011, http://mens-en- bag. Geraadpleegd op 26 februari 2011, http://
samenleving.infonu.nl/psychologie/27508-bang-in-het- streetanatomy.com/2011/02/21/teddy-bear-bloodbag/
donker.html
Philips Design. (z.d.). Ambient Experience for
“Gezondheid & veiligheid”, (z.d.). Geraadpleegd op 4 Healthcare. Geraadpleegd op 26 februari 2011 http://
juni 2011, http://www.baby.be/nl/kleuter/gezondheid- www.design.philips.com/philips/sites/philipsdesign/
veiligheid-1602/slaap-1714/article/het-duurt-s-avonds- about/design/designportfolio/product_innovation/
een-eeuwigheid ambient_for_healthcare.page
22

23. 2010-2011 | Propositie | Communicatie & Multimedia Design | Anneleen Vaes

24. 24