Знешняя небяспека ў 1-ай палове ХІІІ. Гаспадарка ў ІХ-ХІІІ ст.

1. Знешняя небяспека ў
першай палове ХІІІ ст.

2. Крыжакі ва Усходняй Прыбалтыцы
Кан. ХІІ ст. – з’яўленне нямецкіх
купцоў, рыцараў і святароў у
вусці Заходняй Дзвіны.
1201 г. – заснавана Рыга.
Планы:
Захоп тэрыторый ліваў,
латгалаў, эстаў;
На іх землях – феадальная
гаспадарка;
Барацьба з язычніцтвам (з
дапамогай каталіцкай
царквы).

3. Сродкі дасягнення мэты:
1202 г. – Ордэн
мечаносцаў.
Будаўніцтва невялікіх
мураваных замкаў-
крэпасцяў.

4. Крыжакі vs Полацкае княства
Полацкае княства першым з
усходнеславянскіх княстваў
сутыкнулася з крыжакамі.
Сутыкненне інтарэсаў:
• Лівы – даніну Полацку;
• У час вайны лівы – дапаможнае
войска;
• У ніжнім цячэнні Заходняй Дзвіны –
гарады, залежныя ад Полацкага
княства: Герцыке і Кукенойс (340 км
ад Полацка).

5. Барацьба з крыжакамі
1203 г. – полацкі князь Уладзімір
аблажыў 2 нямецкія крэпасці –
Ікскюль і Гольм.
Крыжакі адкупіліся
Але!
Працягвалі заваяванні
1206 г. – Уладзімір зноў аблажыў
Гольм (10 дзён). Беспаспяхова.

6. Абарона Кукенойса
Князь Вячка – “сапраўдны д’ябал” (с)
нямецкія рыцары.
Прасіў Уладзіміра пра дапамогу
Не дачакаўся
Спаліў замак
З дружынай сышоў у Юр’еў (Тарту) да
эстаў.
1224 г. – загінуў пры штурме горада.

7. Заключэнне міру
“Вечны” мір паміж рыжскім
біскупам і Уладзімірам.
Умовы:
• Полацк адмаўляецца ад Ніжняга
Падзвіння і даніны з яго жыхароў;
• Для рускіх купцоў – “адкрыты
свабодны шлях па Дзвіне”.
Але!
Працяг барацьбы

8. Працяг барацьбы
1216 г. – палачане, эсты,
літоўцы падрыхтаваліся да
новага пахода.
Але!
Раптоўная смерць
Уладзіміра
Паход сарваўся

9. Саюз з Ноўгарадам
Прычына:
• Небяспека ад крыжакоў.
Замацаванне саюза:
• Шлюб ноўгарадскага князя
Аляксандра Яраславіча з
дачкой полацкага князя
Брачыслава.

10. Бітва на Няве
1240 г. – бітва са шведскімі
рыцарамі на Няве.
Вызначыўся Якаў Палачанін.

11. Небяспека з усходу
Мангола-татары (м-т) – заваёўнікі,
гістарычнай радзімай якіх былі стэпы
Манголіі. На Русі іх называлі “татары”.
Заснавальнік Мангольскай імперыі –
Чынгісхан.
Яго ўнук Батый захапіў:
Разань;
Маскву;
Уладзімір на Крязьме;
Чарнігаў;
Кіеў (1240 г.)

12. Дзяржава м-т
Залатая Арда – дзяржава на
Ніжняй Волзе, якую ўтварыў
Батый.
Большасць рускіх земляў – у
залежнасці.
Мэты паходаў:
• Захоп палонных;
• Рабаванне людзей.

13. М-т на Беларусі
• Спалілі Гомель;
• 1241 г. – уварваліся на
Берасцейшчыну,
Але!
Асноўная частка Беларусі не
трапіла пад нашэсце Батыя і
не была захоплена (як і Літва)

14. Легенда
Войска м-т на чале з
Койданам – на Менск.
На шляху – Крутагор’е.
Там бітва
Койдан загінуў
Крутагор’е – Койданава
(зараз – Дзяржынск)

15. Гаспадарчыя адносіны ў ХІІІ ст.

16. Суседская (сельская) абшчына
Лепш прылады працы
Больш прадукцыйнасць працы
(колькасць вырабленай прадукцыі за
адзінку часу)
Асобныя сем’і маглі сябе пракарміць
Суседская абшчына
Выбірала старасту.

17. Зямля у абшчыне
• Абшчына валодала
зямлёй;
• Сем’і карысталіся
зямельнымі
надзеламі,
Але!
Сем’і валодалі
прыладамі працы

18. Назва абшчыны
Назва абшчыны – “верв”.
Ад слова “вяроўка”
(ёй адмяралі зямлю).

19. Развіццё земляробства
Ляднае
Двухполле ці трохполле:
• 1 частка – адпачывае;
• 2 частка – азімыя/яравыя;
• (3 частка –азімыя/яравыя).
Частка – агародныя
культуры.

20. Прылады працы:
Драўляная саха з
металічным
наканечнікам;
Рала з металічнымі
нарогамі;
Рыдлёўкі;
Жалезныя матыкі і г.д.

21. Вырошчвалі культуры:
Жыта;
Ячмень;
Грэчка;
Боб;
Сачавіца;
Капуста;
Рэпа і г.д.

22. Іншыя заняткі
Жывёла- і птушкагадоўля;
Паляванне
(дае мяса і футра);
Збіральніцтва;
Рыбалоўства;
Бортніцтва
(мёд замест цукру і воск на
свечкі; на імпарт у
Візантыю).

23. Рамёствы
Хатнія промыслы →
спецыялізаваныя
рамёства.
• Асабліва вылучаліся
кавалі;
• З Х ст. – ганчарства.

24. Забеспячэнне князя і дружыны
Князь і дружына не
выраблялі прадукцыю
Але!
Ім патрэбны прадукты, у т.л.:
Прадметы раскошы;
Сродкі для войнаў і г.д.
Князь збіраў даніну

25. Збор даніны Палюддзе – збор даніны князем.
Спачатку – асабістая прысутнасць
князя, ён адначасова вяршыў суд.
Але!
Развіццё дзяржавы
Больш абавязкаў у князя
Даніну сталі прывозіць у
спецыяльныя месцы – пагосты.
З прыняццем хрысціянства частка
даніны – царкве.

26. Грошы
Шлях «з вараг у грэкі»
Актыўны гандаль
Выкарыстанне грошаў:
• IX – X стст. – срэбны арабскі дырхем
(2,5-4 г, скарбы ў Падзвінні і
Падняпроўі);
• Кан. Х – кан. ХІ стст. – срэбны
заходнееўрапейскі дэнарый (1,8-1,9 г,
у асноўным – з Англіі і Германіі).
Больш за ўсё скарбаў – на Полаччыне.

27. Безманетны перыяд
ХІІ – ХІІІ стст. – безманетны перыяд.
Замест манет – срэбныя зліткі (грыўні):
oЛітоўскія (заходнерускія) – 100 г;
oКіеўскія – 165 г;
oНаўгародскія – 200 г (радзей у нас).
З грыўнямі нязручныя дробныя
аперацыі
Прамы тавараабмен/выкарыстанне
шкурак пушных звяроў.

28. Феадальныя адносіны
Распад першабытнага грамадства
Князь і знаць захопліваюць больш
земляў
Свабодныя земляробы – у залежнасць
Развіццё феадальных адносін
(найбольш актыўна – у ХІІ ст.)

29. Катэгорыі залежных сялян:
Чэлядзь – спачатку – рабы, пасля –
усе залежныя, якія жылі ў сядзібе
свайго гаспадара;
Халопы – поўнасцю страцілі
асабістую свабоду;
Смерды – мелі асабістую свабоду, але
працавалі на зямлі князя;
Закупы – сяляне, якія ўзялі пазыку
(купу) у багатага чалавека і сталі ад яго
залежныя.