1. ALEA IACTA EST
Textos latinos
IES Vilamarxant
Latín II 2012/2013
2. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
ÍNDICE
Página Contenido
1 Morfología nominal
19 Morfología verbal
41 1. Pasiva y Subjuntivo
42 2. La proposición de Relativo
44 3. Textos
45 4. CUM
46 5. Textos
48 6. Participio
50 7. Textos
51 8. Infinitivo
54 9. Textos
58 10. UT y NE
60 11. Textos
66 12. Construcción personal e impersonal de infinitivo
67 13. Práctica de Infinitivos
67 14. Textos
71 15. Falso Relativo
71 16. Textos
72 17. SI / NISI / NE / SIVE / CUM + QUI, QUAE, QUOD
18. Relativo con verbo en subjuntivo
73 19. Textos
3. Latín II
2012-2013
78 20. Valores de QUOD
79 21. Interrogativas Directas
81 22. Indefinidos
82 23. Textos
83 24. Valores de QUO
25. Textos
84 26. Valores de UBI
85 27. Textos
88 28. Valores de DUM
29. Textos
89 30. Interrogativas Indirectas
90 31. Perifrástica
91 32. Estilo indirecto
92 33. Textos
95 34. Formas no personales: SUPINO, GERUNDIO Y
GERUNDIVO
98 Textos de César
119 Anexo I. C. Iulius Caesar. Vocabulario
121 Anexo II. Composición y sufijación verbal latina
125 Derivación y composición de verbos latinos
133 Anexo III. Imágenes
134 Anexo IV. Mapas
4. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
MORFOLOGÍA NOMINAL
Recuerda que en latín los sustantivos y adjetivos se declinan. Esto significa que utilizan
diferentes desinencias según la función que cumplen en la oración.
FU CIO ES BÁSICAS DE LOS CASOS
Nominativo: sujeto, atributo, predicativo (del sujeto o atributo).
Vocativo: apelación
Acusativo: CD, Predicativo (del CD), CC (con preposición o sin ella), sujeto o
atributo de infinitivos.
Genitivo: CN, CC (con preposición)
Dativo: CI, CC (con preposición)
Ablativo: CC (con o sin preposición)
RECUERDA: los sustantivos se enuncian mediante el nominativo singular y el genitivo
singular. El GE ITIVO nos sirve para conocer la declinación:
1ª: -AE
2ª: -I
3ª: -IS
4ª: -US
5ª: -EI
PRIMERA DECLINACIÓN
- Sustantivos femeninos y algunos masculinos
- Femenino de los adjetivos de tres terminaciones (tipo BONUS, BONA, BONUM)
DECLINA: ROSA, -AE
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
1
5. Latín II
2012-2013
SEGUNDA DECLINACIÓN
- Sustantivos masculinos y neutros.
- Masculino y neutro de los adjetivos de tres teminaciones (BONUS, BONA, BONUM)
DECLINA: PUER, -I (m)
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
DECLINA: TEMPLUM –I (n)
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
2
6. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
*Los adjetivos de tres terminaciones siguen en su paradigma la segunda declinación para
masculinos y neutros y la primera para femeninos.
DECLINA: BONUS, BONA, BONUM
SINGULAR
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
Nom.
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.
PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
Nom.
Voc.
Ac.
Gen.
Dat.
Abl.
RECUERDA: en un sintagma nominal, sustantivo y adjetivo concuerdan en género, número
y caso.
3
7. Latín II
2012-2013
DECLINA LOS SIGUIENTES SINTAGMAS:
1) Nauta, -ae (m); romanus, -a, -um.
SINGULAR PLURAL
N
V
Ac
G
D
Abl
2) Pinus, -i (f); altus, -a -um
SINGULAR PLURAL
Nomin
ativo
Vocati
vo
Acusat
ivo
Geniti
vo
Dativo
Ablati
vo
4
8. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
TERCERA DECLINACIÓN
Los sustantivos de la tercera declinación se dividen en:
-Parisílabos (o temas en –i): mismo número de sílabas en Nom. Sg. y Gen. Sg. (Ejm. Hostis,
hostis)
-Imparisílabos (o temas en consonante): distinto número de sílabas (Ejm. Civitas, civitatis).
En esta declinación tenemos sustantivos masculinos, femeninos y neutros.
IMPARISÍLABOS
Ejm. Rex, regis (masc); Civitas, civitatis (fem); nomen, nominis (neutro)
MASCULINOS/ FEMENINOS NEUTROS
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N -∅/-S -ES N -∅ /-S -A
V -∅/-S -ES V -∅ /-S -A
Ac -EM -ES A -∅ / -S -A
G -IS -UM G -IS -UM
D -I -IBUS D -I -IBUS
Ab -E -IBUS A -E -IBUS
PARISÍLABOS
Ejm. Hostis, hostis (masc); nubes, nubis (fem); mare, maris (neutro).
MASCULINOS/ FEMENINOS NEUTROS
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N -S /-∅ -ES N -∅ -IA
V -S / -∅ -ES V -∅ -IA
A -S / -∅ -ES A -∅ -IA
G -IS -IUM G -IS -IUM
D -I -IBUS D -I -IBUS
A -E -IBUS A -I -IBUS
EXCEPCIONES
- Imparisílabos que se declinan como parisílabos (gen. Pl. –IUM), los llamamos falsos
imparisílabos: sustantivos monosílabos que tienen dos consonantes ante la
terminación –IS del genitivo singular. Ejm. Urbs, urbis.
- Parisílabos que se declinan como imparisílabos (gen. Pl. –UM):
o Nombres de parentesco en –ter. Ejm, pater, patris; mater, matris, frater, fratris.
o Los sustantivos: canis, canis; iuvenis,- is, senex, senis y vates, -is.
5
10. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
ADJETIVOS
En cuanto a los adjetivos de la tercera declinación, existen de varios tipos.
TODOS se declinan como parisílabos excepto vetus, veteris; dives, divitis; pauper, pauperis:
- Dos terminaciones –IS (masc y fem) y –E (neutro).
DECLINA: FORTIS, FORTE
SINGULAR
MASC / FEM NEUTRO
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
PLURAL
MASC / FEM NEUTRO
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
7
11. Latín II
2012-2013
- Una terminación:
Se enuncian con el nom. Sg. (que sirve para los tres géneros) y en genitivo singular.
DECLINA: PRUDENS, -TIS
SINGULAR
MASC / FEM NEUTRO
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
PLURAL
MASC / FEM NEUTRO
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
8
12. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
DECLINA: FELIX, -ICIS
SINGULAR
MASC / FEM NEUTRO
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
PLURAL
MASC / FEM NEUTRO
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
9
13. Latín II
2012-2013
DECLINA: VETUS, VETERIS
SINGULAR
MASC / FEM NEUTRO
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
PLURAL
MASC / FEM NEUTRO
Nom.
Voc.
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
10
14. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
CUARTA DECLINACIÓN
Los sustantivos de la cuarta declinación pueden ser masculinos, femeninos y neutros.
- Masculinos y femeninos: Nom. –us; Gen. –us.
- Neutros: Nom. –u; Gen. –us.
DECLINA: FRUCTUS, -US (m)
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
DECLINA: CORNU, -US (n)
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
11
15. Latín II
2012-2013
QUINTA DECLINACIÓN
Los sustantivos de la quinta declinación son la mayoría femeninos. Nom. –es; Gen. -ei
DECLINA: DIES, DIEI (m/f)
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
DECLINA LOS SIGUIENTES SINTAGMAS:
1) Rex, regis (m), pauper, pauperis
SINGULAR PLURAL
N
V
Ac
G
D
Abl
12
16. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
2) Mare, maris (n), magnus, -a, -um
SINGULAR PLURAL
Nomin
ativo
Vocati
vo
Acusat
ivo
Geniti
vo
Dativo
Ablati
vo
3) Puella, puellae (f) ; fortis, forte
SINGULAR PLURAL
Nomin
ativo
Vocati
vo
Acusat
ivo
Geniti
vo
Dativo
Ablati
vo
13
17. Latín II
2012-2013
SISTEMA PRONOMINAL.
PRONOMBRES PERSONALES
SINGULAR PLURAL
1ª P. 2º P 3ª (refl) 1ª P 2ª P 3ª (refl)
Nom. EGO TU - NOS VOS -
Acus. SE SE
Gen.
Dat.
Abl.
RELATIVO
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
Nom. QUI QUAE QUOD
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
14
18. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
LOS NUMERALES
CARDINALES ORDINALES
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXX
XL
15
19. Latín II
2012-2013
L
LX
LXX
LXXX
XC
C
D
M
DEMOSTRATIVOS
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
Nom. HIC HAEC HOC
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
Nom. ISTE ISTA ISTUD
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
16
20. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
Nom. ILLE ILLA ILLUD
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
Nom. IS EA ID
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
Nom. IPSE IPSA IPSUM
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
17
21. Latín II
2012-2013
INTERROGATIVO
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
Nom. QUIS QUID
Acus.
Gen.
Dat.
Abl.
18
22. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
MORFOLOGÍA VERBAL
RECUERDA:
El verbo en latín está formado por una RAIZ y una serie de MORFEMAS. La
RAIZ nos informa del significado del verbo.
Los MORFEMAS indican:
- tiempo (presente, imperfecto, perfecto, pasado…)
- modo (indicativo o subjuntivo)
- voz (activa o pasiva)
- número
- persona
El verbo en latín se enuncia con:
1ª persona presente indicativo, 2ª persona presente indicativo, infinitivo de presente, 1º
persona pretérito perfecto, supino
Ejm. AMO, AMAS, AMARE, AMAVI, AMATUM
MONEO, MONES, MONERE, MONUI, MONITUM
REGO, REGES, REGERE, REXI, RECTUM
AUDIO, AUDIS, AUDIRE, AUDIVI, AUDITUM
El verbo latino se puede dividir en 5 conjugaciones, que se distinguen por la 2º
persona del singular del presente de indicativo y por el infinitivo de presente.
1º Temas en A – Verbos cuyo tema de presente acaba con A Ejm. AMAS – AMARE
2º Temas en Ē – Verbos cuyo tema de presente acaba con E Ejm. MONES – MONĒRE
3º Temas en consonante - Verbos cuyo tema de presente acaba en consonante Ejm. REGO
; REGIS – REGĔRE > REG-
3º Mixta – Verbos con características de la 3ª y de la 4ª conjugación. Ejm. CAPIO ,
CAPIS, CAPĔRE > CAP/ CAPI-
4ª Temas en I – Verbos cuyo tema de presente acaba con I Ejm. AUDIO – AUDIRE >
AUDI-
19
24. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
VOZ ACTIVA
TEMA DE PRESE TE
PRESENTE
I: RAIZ + DESINENCIAS PERSONALES
Subj:1º TEMA+ E + DES. PERSONALES;
2ª, 3º, 3ºM y 4º:TEMA + A + DES. PERSONALES
PRETÉRITO IMPERFECTO
I: TEMA DE PRESENTE + (E) BA + DESINENCIAS
S: TEMA DE PRESENTE + (E) RE+ DESINENCIAS
FUTURO
1º y 2º: TEMA DE PRESENTE + BO/I/U + DESINENCIAS
3ª, 3ªm Y 4ª: TEMA DE PRESENTE + A/E + DESINENCIAS
IMPERATIVO
2ª Sg: -∅
2ª Pl: -TE
TEMA DE PERFECTO
PRETÉRITO PERFECTO
I: TEMA DE PERFECTO + DESINENCIAS ESPECIALES
S: TEMA PERFECTO + ERI + DESINENCIAS PERSONALES
PLUSCUAMPERFECTO
I: TEMA DE PERFECTO + ERA+ DESINENCIAS PERSONALES
S: TEMA DE PERFECTO +ISSE+DESINENCIAS PERSONALES
FUTURO PERFECTO
TEMA DE PERFECTO + ERO/I + DESINENCIAS
21
25. Latín II
2012-2013
VOZ PASIVA
TEMA DE PRESE TE
PRESENTE
I: RAIZ + DESINENCIAS PERSONALES PASIVAS
Subj:1º TEMA+ E + DES. PERSONALES PASIVAS
2º, 3º, 3ºM y 4º:TEMA + A + DES. PERSONALES PASIVAS
PRETÉRITO IMPERFECTO
I: TEMA DE PRESENTE + (E) BA + DESINENCIAS PASIVAS
S: TEMA DE PRESENTE + (E) RE+ DESINENCIAS PASIVAS
FUTURO
1º y 2º: TEMA DE PRESENTE + BO/I/U + DESINENCIAS PASIVAS
3ª, 3ªm Y 4ª: TEMA DE PRESENTE + A/E + DESINENCIAS PASIVAS
TEMA DE PERFECTO
PRETÉRITO PERFECTO
I: PARTICIPIO PERFECTO NOM. + PRES. I. SUM
S: PARTICIPIO PERFECTO NOM. + PRES. S. SUM
PLUSCUAMPERFECTO
I: PARTICIPIO PERFECTO NOM. + IMPERF. I. SUM
S: PARTICIPIO PERFECTO NOM. + IMPERF. S. SUM
FUTURO PERFECTO
PARTICIPIO PERFECTO NOM. + FUTURO SUM
22
26. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
FORMACIÓN DE LOS TIEMPOS VERBALES
TEMA DE PRESENTE VOZ ACTIVA
PRESENTE I
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AM-O MONE-O REG-O CAPI-O AUDI-O
PRESENTE S
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AM-E-M MONE-A-M REG-A-M CAPI-A-M AUDI-A-M
23
27. Latín II
2012-2013
PRETÉRITO IMPERFECTO I
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AMA-BA-M MONE-BA-M REG-E-BA-M CAPI-E-BA-M AUDI-E-BA-M
PRETÉRITO IMPERFECTO S
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AMA-RE-M MONE-RE-M REG-E-RE-M CAPI-E-RE-M AUDI-E-RE-M
* Las conjugaciones 3ª, 3ª mixta y 4ª añaden una vocal temática -E- entre el tema y el morfema -
BA- de imperfecto.
24
28. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
FUTURO
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AMA-B-O MONE-B-O REG-A-M CAPI-A-M AUDI-A-M
TEMA DE PRESENTE VOZ PASIVA
PRESENTE I
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AM-OR MONE-OR REG-OR CAPI-OR AUDI-OR
25
29. Latín II
2012-2013
PRESENTE S
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AM-E-R MONE-A-R REG-A-R CAPI-A-R AUDI-A-R
PRETÉRITO IMPERFECTO I
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AMA-BA-R MONE-BA-R REG-E-BA-R CAPI-E-BA-R AUDI-E-BA-R
26
30. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
PRETÉRITO IMPERFECTO S
1ª 2ª 3ª 3ª MIXTA 4ª
AMA-RE-R MONE-RE-R REGE-RE-R CAPI-E-RE-R AUDI-E-RE-R
* Las conjugaciones 3ª, 3ª mixta y 4ª añaden una vocal temática -E- entre el tema y el morfema -
BA- de imperfecto.
TEMA DE PERFECTO VOZ ACTIVA
PRETÉRITO PERFECTO I
1ª 2ª 3ª
AMAV-I MONU-I REX-I
27
31. Latín II
2012-2013
3ª MIXTA 4ª
CEP-I AUDIV-I
PRETÉRITO PERFECTO S
1ª 2ª 3ª
AMAV-ERI-M MONU-ERI-M REX-ERI-M
3ª MIXTA 4ª
CEP-ERI-M AUDIV-ERI-M
28
32. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
PLUSCUAMPERFECTO I
1ª 2ª 3ª
AMAV- ERA-M MONU- ERA-M REX- ERA-M
3ª MIXTA 4ª
CEP- ERA-M AUDIV- ERA-M
PLUSCUAMPERFECTO S
1ª 2ª 3ª
AMAV- ISSE-M MONU- ISSE -M REX- ISSE -M
29
34. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
TEMA DE PERFECTO VOZ PASIVA
PRETÉRITO PERFECTO I
1ª 2ª 3ª
AMATUS SUM MONITUS SUM RECTUM SUM
3ª MIXTA 4ª
CAPTUS SUM AUDITUS SUM
PRETÉRITO PERFECTO S
1ª 2ª 3ª
AMATUS SIM MONITUS SIM RECTUS SIM
31
35. Latín II
2012-2013
3ª MIXTA 4ª
CAPTUS SIM AUDITUS SIM
PLUSCUAMPERFECTO I
1ª 2ª 3ª
AMATUS ERAM MONITUS ERAM RECTUS ERAM
3ª MIXTA 4ª
CAPTUS ERAM AUDITUS ERAM
32
36. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
PLUSCUAMPERFECTO S
1ª 2ª 3ª
AMATUS ESSEM MONITUS ESSEM RECTUS ESSEM
3ª MIXTA 4ª
CAPTUS ESSEM AUDITUS ESSEM
FUTURO PERFECTO
1ª 2ª 3ª
AMATUS ERO MONITUS ERO RECTUS ERO
33
37. Latín II
2012-2013
3ª MIXTA 4ª
CAPTUS ERO AUDITUS ERO
VERBOS IRREGULARES
VERBO SUM
PRESENTE INDICATIVO IMPERFECTO FUTURO
INDICATIVO
34
43. Latín II
2012-2013
VERBO VOLO
PRESENTE INDICATIVO IMPERFECTO FUTURO
INDICATIVO
volo Volebam volam
PRESENTE SUBJUNTIVO IMPERFECTO
SUBJUNTIVO
velim vellem
40
44. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
1) VOZ PASIVA Y SUBJUNTIVO. Analiza y traduce los siguientes verbos:
Demonstratum est: Audiemur:
Fatigati sunt: Audirentur:
Legantur: Egredi:
Impetrata sint: Pugnati erunt:
Habitum esset: Dici:
Usi eramus: Sustentum sit:
Habitae simus: Secutae essetis:
Captum esse: Amemur:
Amatum iri: Inventae sunt:
Pugnati erunt: Dictam esse:
Habitum est: Missae erant:
41
45. Latín II
2012-2013
2) LA PROPOSICIÓN DE RELATIVO. Analiza morfosintácticamente y traduce:
La proposición subordinada relativa se construye con indicativo y puede ir introducida por:
• Pronombre relativo: qui, quae, quod: “que, quien, el que, el cual...”
• Pronombres relativos-indefinidos:
quicumque, quaecumque, quodcumque: “quienquiera que, cualquiera que”
quisquis, quidquid: “quienquiera que, cualquiera que”
qualis, quale: “cual”
quantus, a, um: “cuanto, cuanta”
• Adverbios relativos de lugar: ubi, unde, quo, qua: “donde, de donde, adonde, por
donde”.
-Igitur, comitiis habitis, Tullius et Antonius consules declarantur.
-Filii a parentibus suis amentur.
-Veritas a vobis dicatur.
-Puellae a magistris docebantur.
-Oportet a omnibus amari.
-Illae litterae missae erant ab hoc consule.
-Ipse dux occisus est et milites eius se ipsos occiderunt.
-Aduatuci, de quibus supra scripsimus, cum copiis venerunt.
-Amor patriae, quem romani antiqui habebant, libris laudatur.
-Caesar in eundem locum unde profectus erat rediit.
-Ambiorix cum equitatu in Aduatucos, qui eius regno finitimi erant, proficiscitur.
42
46. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
-Omnes homines, quicumque sunt, fratres sunt nostri.
-Urbs Cartago, sperata victoria, a Scipione Africano minore expugnata est.
-Duae erant viae, qua ex Medis, ubi ille hiemabat, ad adversariorum hibernacula posset
perveniri.
-Milites dilecti, electo imperatore, missi sunt ut (para) Thermopylas occuparent.
43
47. Latín II
2012-2013
3) TEXTOS DE CÉSAR
DESCRIPCIÓN DE LOS GALOS (Ver mapa en el diccionario, p. 210)
Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam
Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua,
Pvo.
institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garunna flumen, a Belgis
Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod
a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores
saepe commeant,* proximique sunt Germanis qui trans Rhenum incolunt, quibuscum
continenter bellum gerunt. (De Bello Gallico. I, 1-5)
*Viajan en caravana.
44
48. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
4) CUM
RECUERDA. Cum puede ser:
1.- Preposición de ablativo: “con”.
2.- exo subordinado:
2.1.- Con indicativo:
Temporal: “cuando, mientras, desde que”.
2.2.- Con subjuntivo:
Cum histórico (pto. imperf./ plusc.): “como, gerundio o al+infinitivo”.
Causal (presente / pto.pto.): “porque, puesto que”
Concesivo (correlativos como tamen, attamen…): “aunque”.
Cum sua sponte his persuadere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum mittunt.
Haedui, cum se ab iis non defenderent, legatos ad Caesarem mittunt.
Cum te nimium laudas, nec bella nec puella es.
Dies triginta in nave fui, cum semper mortem exspectabam.
Facile omnes, cum valemus, recta concilia aegrotis damus.
Cum gravi vulnere affectus esset consul a pugna removit.
Caedebatur virgis in medio foro cum nullus gemitus audiebatur.
In id saeculum Romuli aetas cecidit, cum iam Graecia poetarum et musicorum plena esset.
Cum vita sine amicis metus plena sit, amicitias quaerere debemus.
Antonius, cum aeger esset, proelio adesse non potuit.
Cum omnia eis deessent, obsidionem tamen fortiter tulerunt.
Haec cum Caesari nuntiarentur, copias e castris sibi eduxit.
45
49. Latín II
2012-2013
5) TEXTO
LOS ADUÁTUCOS REGRESAN A SU CASA
Aduatuci,* de quibus supra scripsimus, cum omnibus copiis auxilio Nerviis* venirent,
hac pugna nuntiata, ex itinere domum reverterunt; cunctis oppidis castellisque desertis,
sua omnia in unum oppidum egregie natura munitum contulerunt.
(De Bello Gallico. II, 29, 1-2)
*Los aduátucos, habitantes de Aduática, ciudad belga (hoy Tongres).
*Los nervios, pueblo belga.
46
50. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
LOS JINETES ENEMIGOS TRABAN COMBATE CON LOS NUESTROS Y SON
RECHAZADOS A LAS SELVAS
Equites hostium acriter proelio cum equitatu nostro in itinere conflixerunt. Nostri omnibus
partibus superiores fuerunt atque eos in silvas collesque compulerunt. Sed compluribus
interfectis nonnullos ex suis amiserunt.
(De Bello Gallico, V, 15, 3)
CÉSAR SE DIRIGE A RÍMINI DONDE RECOGE AL RESTO DE LAS LEGIONES
Caesar, cognita militum voluntate, Ariminum cum ea legione proficiscitur ibique tribunos
plebis qui ad eum confugerant, convenit; reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi
iubet.
(De Bello Civili, I, 7)
47
51. Latín II
2012-2013
6) CONSTRUCCIONES DE PARTICIPIO
RECUERDA. Morfosintaxis del participio:
1.-Definición: es un adjetivo verbal que concierta en gº, nº y caso con el sustantivo.
2.- Morfología y traducción (ten en cuenta el valor activo/pasivo y el matiz temporal):
Presente: ama-ns, -antis; “amando / (el) que ama/ (el) que amaba / prop. sub.”
Pasado: amat-us, -a, -um; “amado /habiendo sido amado/que ha sido amado/ prop.
sub.”
Futuro: amat-urus, -a, -urum; “(el) que va a mar/ que amará/ para amar”.
3.-Sintaxis:
Concertado: concierta en género, número y caso con el sustantivo al que
acompaña: ej.; Hostes, a nostris copiis victi, se receperunt.
Ablativo absoluto (equivale a una subordinada adverbial):
Ej.; Gallis a romanis victis, tota Gallia romana provincia fuit.
-Imperatore vincente, magna fuit laetitia.
OTA:
César utiliza con frecuencia los siguientes
-Lupa sitiens ad flumen appropinquavit. participios
deponentes:
Nactus (nasciscor, encontrando); conatus
-Eum litteras scribentem inveni. (conor: intentando); secutus (sequor:
siguiendo); arbitratus (arbitror: juzgando,
considerando); profectus (proficiscor:
-Imperator, ab hostibus victus, se cecidit. avanzando), (co)hortatus (hortor: animando),
moratus (moror: demorándose); ausus (audeo
-semideponente-: atreviéndose); veritus
(vereor: temiendo)...
-Imperator venit, hostes victurus.
-Hostibus fugatis, nostri ad flumen venerunt.
-Hostes, a nostris fugati, ad flumen venerunt.
-Imperator oppidum, a paucis defensum, non ceperat.
-Caesar idoneam tempestatem nactus tertia vigilia naves solvit.
-Caesar pontes reficere conatus ad flumen venit.
-Imperator oppidum, paucis id defendentibus, non ceperat.
48
52. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
-Delphini fugientes pisces secuti appropinquunt.
-Romani pontem tempestatum vi ruptum invenerunt.
-Milites loci oportunitatem arbitrati turres duas constituere coepiunt.
-Hostes, a nostris copiis victi, se receperunt.
-Galli castra oppugnaturi ad Clusium venerunt.
49
53. Latín II
2012-2013
7) TEXTO:
CÉSAR RETIRA EL EJÉRCITO A LOS CUARTELES DE INVIERNO
Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis Caesar exercitum reduxit et
in Aulercis*, Lexoviis* reliquisque item civitatibus, quae proxime bellum fecerant, in hibernis
conlocavit.
(Bello Gallico. III, 29, 3)
* Aulerci. -orum: celtas, en Normandía.
* Lexovii, -orum: lexovios, en la desembocadura del Sena.
CÉSAR DESPUÉS DE UNA LARGA JORNADA LLEGÓ A NOVIODUNO
Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines
Suessionum, qui proximi Remis* erant, exercitum duxit et magno itinere confecto ad oppidum
Noviodunum contendit.
(De Bello Gallico, II, 12)
*Remi, -orum: los Remos
50
54. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
8) CONSTRUCCIONES DE INFINITIVO
RECUERDA. MORFOSINTAXIS DEL INFINITIVO:
1.-Definición: es un sustantivo verbal.
2.- Morfología:
ACTIVO PASIVO
AM-A-RE AM-A-RI
MOV-E-RE MOV-E-RI
PRESENTE DIC-E-RE DIC-I
AUD-I-RE AUD-I-RI
AMAV-ISSE AMAT-UM,-AM,-UM; -OS-AS-A
MOV-ISSE ESSE
PASADO DIX-ISSE MOT-UM, -AM,-UM ; -OS,-AS,-A
AUDIV-ISSE ESSE
DICT-UM, -AM,-UM; -OS,-AS,-A
ESSE
AUDIT-UM,-AM,-UM; -OS,-AS,-A
ESSE
AMAT-URUM, -AM, -UM;-OA,-AS,- AMATUM IRI
A ESSE MOTUM IRI
FUTURO MOT-URUM, -AM,-UM;-OS,-AS,-A DICTUM IRI
ESSE AUDITUM IRI
DICT-URUM, -AM,-UM; -OS,-AS,-A
ESSE
AUDIT-URUM,-AM,-UM; -OS,-AS,-
A ESSE
51
55. Latín II
2012-2013
3.-Sintaxis:
Funciones:
Sujeto: licet, decet, oportet, accidit, fit, evenit (verbos o expresiones impersonales).
Verbos transitivos de entendimiento, lengua, sentido y voluntad (volo, cupio, iubeo,
incipio…// “querer, desear, poder, deber, ordenar, comenzar a…
Atributo: con verbo sum.
Construcciones:
Construcción de Infinitivo Concertado:
Caesar milites “e castris exire” iussit. (César ordenó a los soldados salir del
campamento).
Proposición Subordinada de INFINITIVO NO CONCERTADO: Infinitivo con sujeto
propio en Acusativo.
Gaudeo (te venire) (Veo que tú vienes).
4.-Traducción (ten en cuenta el valor activo/pasivo y el matiz temporal):
NORMAS PARA LA TRADUCCIÓN AL CASTELLANO
Dico (digo) que el general viene
ducem venire
Dixi (dije) que el general venía
Dico (digo) que el general vino /ha venido
ducem venisse
Dixi (dije) que el general había venido
Dico (digo) que el general vendrá
ducem venturum esse
Dixi (dije) que el general vendría
52
56. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
-Dux fossam fieri iussit. OTA:
Iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar), celo
(ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), hortor (animar)… rigen
dos acusativos (uno de cosa aliquid y otro de persona aliquem). Cuando el
-Maluit diligi quam metui. acusativo de cosa es un infinitivo, analízalo como infinitivo no concertado y
que el acusativo de persona funcione como sujeto del infinitivo.
Traducción: ordenar a (alguien) que...
-Dicere recordari est. Ej.: Dux “milites castra occupare” iussit.
Suj inf. C. D. V. Trans
(El general ordenó a los soldados que ocuparan ...)
-Iste sacra neglegi fecit.
-Dux castra vallo muniri vetuit.
-Mendacem memorem esse oportet.
-Omnia contemnere possumus; nemo omnia habere potest.
-Cato litterarum radices amaras esse dicit, fructus iucundiores.
-Ille miser se esse civem romanum clamabat.
-Necesse est in rebus contrariis duabus alterum verum esse, alterum falsum.
-Vir ingratus se accepisse beneficium negat.
-Celeriter saltos Pyrenaeos occupari iubet.
-Eum a Pompeio missum esse in Hispaniam demostratum est.
-Audiverat Pompeium per Mauretaniam cum legionibus iter in Hispaniam facere.
-Aristoteles Orpheum poetam fuisse dixit.
-Civitates leges amare et timere bonum est.
53
57. Latín II
2012-2013
9) TEXTOS
CASIVELAUNO PIDE LA PAZ Y CÉSAR PONE CONDICIONES
Cassivellaunus, hoc proelio nuntiato, tot detrimentis acceptis1, vastatis finibus, maxime
etiam permotus defectione civitatum, legatos per Atrebatem Commium de obsidum
deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum constituisset hiemare in continenti propter
repentinos Galliae motus neque multum aestatis superesset, obsides imperat et constituit
quid vectigalis (qué tributos) in annos singulos populo Romano penderet.
(De Bello Gallico, V)
1
Realiza la derivación y composición preverbial de los verbos marcados en los textos. Al final del dossier tienes un
listado de verbos, busca la raíz de la que proviene el verbo señalado y trata de encontrar sus derivados.
54
58. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
MODO DE VIDA DE LOS GERMANOS
Germani agriculturae non student,* maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit.
Neque quisquam agri fines habet proprios; sed magistratus ac principes in annos singulos*
gentibus agros distribuunt atque anno post* alio transire cogunt.
(De Bello Gallico, VI, 22,1)
*Studeo: dedicarse a (alicui rei)
*In annos singulos: para cada año.
*Anno post: al año siguiente.
55
59. Latín II
2012-2013
LOS GERMANOS EN FUGA INTENTAN CRUZAR EL RHIN
Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt neque prius* fugere
destiterunt* quam ad flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter quinque pervenerunt.
Ibi perpauci aut viribus confisi tranare contenderunt aut lintribus inventis sibi salutem
reppererunt.
(De Bello Gallico, I, 53, 1-2)
*Destiterunt: dejaron de.
*Prius…quam (priusquam): antes que/hasta que.
56
60. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
ACTIVIDAD DE VERCINGETÓRIX
Cum iam muro turres appropinquavissent, ex captivis* Caesar cognovit Vercingetorigem
consumpto pabulo castra movisse propius Avaricum atque ipsum cum equitatu expeditisque
insidiarum causa profectum.
(De Bello Gallico, VII, 18, 1-2)
*Cognosco: informarse por (ex + abl.)
57
61. Latín II
2012-2013
10) UT (UTI) Y NE
RECUERDA. UT puede ser:
1.- Adverbio interrogativo / exclamativo/ desiderativo: “¿cómo?, ¡cómo!”…
2.- exo subordinado:
2.1.- Con indicativo:
Comparativo-modal (posibles correlativos: sic, ita, qualis…): “como según”.
Temporal (ut primum): “cuando, mientras, desde que”.
Causal: “según, porque, como”
2.2.- Con subjuntivo:
Sustantivo: “que”. (Funcionará como sujeto, CD, atributo o aposición)
Final: “para (que)”
Consecutivo: “que, de modo que” (adverbio –ita, sic, tantus- + ut / is, ea, id +
ut; sigue a la principal).
Concesivo: “aunque” (correlativos: tamen; precede a la principal)
Para distinguir los valores de UT + subjuntivo:
1. Completivas y finales son mucho más frecuentes
2. Completivas y finales NO LLEVAN CORRELATIVOS.
3. Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN
PRINCIPAL (ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).
4. Consecutivas siguen a la principal, las concesivas suelen precederla.
NOTAS:
1.-Los verbos como iubeo (ordenar), flagito (pedir, exigir), doceo (enseñar), celo
(ocultar), posco (pedir), rogo (preguntar, rogar), cohortor (animar) etc rigen dos acusativos (uno
de cosa aliquid y otro de persona aliquem). Ahora bien, en ocasiones el acusativo de cosa podrá
ser: acusativo / subordinada sustantiva de ut /ne / quod.../ de infinitivo; sin embargo, no se
construyen igual postulo, peto (ab aliquo, aliquid) e impero (alicui, aliquid). Subrayadlos en el
diccionario.
Prop. sub. sust. CD
Ej. : Caesar milites iubet “ut ...” (César ordena a los soldados que...)
Ac. Pers. V.
2.- Los siguientes verbos o expresiones impersonales se construyen con infinitivo o
proposición subordinada sustantiva de ut / ne/ quod...:
Accidit, contingit y evenit (sucede), fit (sucede, se produce), nuntiatum est (se anuncia),
constat (consta), expedit (es conveniente), praestat (es mejor), licet (es líicto), decet (conviene),
necesse est (es necesario), oportet (conviene), dedecet (no es decoroso), dictum est (se dijo)...
Subrayadlos en el diccionario.
58
62. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
RECUERDA. E puede ser:
1.- Adverbio de negación (con subjuntivo): “no”
2.- exo subordinado (con subjuntivo):
Sustantivo: “que” /”que no” con verbos de temor. (Funcionará como sujeto, CD,
atributo o aposición). Ej.: Dux veritus ne… “El general temiendo que…”
Final: “para (que) no”
Para distinguir completivas y finales HAY QUE ANALIZAR LA ORACIÓN PRINCIPAL
(ver si el verbo es transitivo o no y si tiene sujeto y CD).
EJEMPLOS
-Ita sentio, ut loquor.
-Galli, ut supra memoravimus, equitatum, qui nondum redierat, exspectabant.
-Ut primum loqui coepit, ceteri tacuerunt.
-Consul timebat ne galli, priusquam auxilia venirent, impetum facerent.
-Accidit ut hostes iam maiores copias haberent.
-His rebus fiebat ut minus facile finitimis bellum inferre possent.
-Caesar milites postulavit ut omnes scaphas ad litus appulsas habeant.
-Caesar statuit ut equites proficiscerentur.
-Helvetii a Caesare postulaverunt ut sibi iter per provinciam daret.
-Eis Caesar imperavit ut ducentos obsides sibi dederint.
-Dux suos milites iubet ut de finibus cum omnibus copiis exirent.
-Caesar milites intra munitiones continuit, ne ab hostibus caperentur.
-Caesar legiones cohortatur ut in fide maneant atque hostium impetum sustineant.
59
63. Latín II
2012-2013
-Ne milites exirent iussit.
-Eadem nocte accidit ut esset luna plena,
-Munitiones ita firmavit, ut hostes irrumpere non possent.
11) TEXTOS
LOS HABITANTES, ASEDIADOS Y SIN AGUA, SE RINDEN A CÉSAR
Quo facto repente perennis exaruit fons tantamque attulit* oppidanis salutis*
desperationem, ut id non hominum consilio*, sed deorum voluntate factum putarent. Itaque se
necessitate coacti tradiderunt.
(De Bello Gallico, VIII, 43,5)
*Attulit: produjo.
*Salutis: suerte, salvación
*Consilio: decisión.
60
64. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
ALGUNOS PUEBLOS DE HISPANIA SE UNEN A CÉSAR Y LE SUMINISTRAN ALIMENTO
Hos Tarraconenses et Iacetani* et Ausetani* et paucis post diebus Illurgavonenses,* qui
flumen Hiberum attingunt,* insequuntur. Petit ab his omnibus ut se frumento iuvent*.
Pollicentur atque omnibus undique conquisitis iumentis in castra deportant.
(De Bello Civili. I 60, 2-3)
*Iacetani: jacetanos, de Jaca.
*Ausetani: de Ausa (Vich), pueblo íbero.
*Illurgavonenses: de Amposta.
*Attingunt: tocar, lindar.
Impedimenta de un legionario
romano
61
65. Latín II
2012-2013
CÉSAR CELEBRA UNA ENTREVISTA CON ARIOVISTO
Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis grandis. Hic locus aequo fere spatio a
castris Ariovisti et Caesaris aberat. Eo, ut erat dictum, ad colloquium venerunt. Legionem
Caesar, quam equis devexerat*, passibus ducentis ab eo tumulo constituit. Item equites
Ariovisti pari intervallo constiterunt.*
(De Bello Gallico, I, XLIII)
*Devexerat: había transportado.
*constiterunt: se detuvieron.
62
66. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
LECTURA DE UNA CARTA DE CÉSAR Y DEBATE EN EL SENADO
Litteris Caesaris consulibus redditis, aegre ab iis impetratum est summa tribunorum
plebis contentione ut in senatu recitarentur; ut vero ex litteris ad senatum referretur impetrari
non potuit.
(De Bello Civili, I, 1)
63
67. Latín II
2012-2013
VERCINGÉTORIX ENCABEZA LA REBELIÓN DE TODA LA GALIA
Summae diligentiae summam imperii severitatem addit; magnitudine supplicii dubitantes
cogit. Nam, maiore commisso delicto, igne atque omnibus tormentis necat; leviore de causa,
auribus desectis aut singulis effossis oculis, domum remittit, ut sint reliquis documento et
magnitudine poenae perterreant alios.
(De Bello Gallico, VII, IV, 9-10)
64
68. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
CÉSAR PASA EL RÍO SAONA SIGUIENDO A LOS HELVECIOS
Hoc proelio facto ut reliquas copias Helvetiorum consequi posset, pontem in Arare
facere iubet, atque ita exercitum traducit. Helvetii, repentino eius adventu commoti,
legatos ad eum mittunt. (Texto adaptado De Bello Gallico, I, XIII)
CÉSAR ORDENA A P. CRASO QUE SE DIRIJA A AQUITANIA
Publium Crassum cum cohortibus legionariis duodecim et magno numero equitatus in
Aquitaniam proficisci iubet, ne ex his nationibua auxilia in Galliam mittantur ac tantae
nationes coniungantur (De Bello Gallico, III, 11,3)
65
69. Latín II
2012-2013
12) CONSTRUCCIÓN PERSONAL E IMPERSONAL DEL INFINITIVO
Los verbos como dicitur, videtur, nuntiatur… pueden presentar dos construcciones:
Construcción impersonal (con verbos pasivos que se construyen como impersonales): el
sujeto es el infinitivo.
Yen co
Ej.: Dicitur Graecos doctos viros fuisse. “Se dice que los griegos fueron sabios”.
Contrucción personal: el verbo en pasiva tiene un sujeto en nominativo, de modo que al
infinitivo no se le puede asignar una función. En este caso lo analizaremos como:
Construc. Personl de infinitivo con dicuntur
Ej.: Graeci “docti viri fuisse” dicuntur.
-Ipse non sua sponte Rhenum transisse dicebatur.
-Servi venire videntur.
-Homerus caecus fuisse dicitur.
-Apud Graecos docti viri fuisse uno tempore dicuntur.
-Romani adesse nuntiantur.
-Saguntini oriundi a Zacyntho insula dicuntur.
-Caesar Gallos vicisse dicitur.
-Romanos adesse nuntiatur.
-Aegroto, dum anima est, spem esse dicitur.
-A Caesare Gallos victos esse dicitur.
-Ipse opinione celerius venturum esse dicitur.
66
70. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
13) PRÁCTICA DE INFINITIVOS (frecuente omisión de esse)
-Cincinnato nuntiatum est eum dictatorem factum.
-Constat ad salutem civium civitatumque leges inventas.
-Spero amicitiae nostrae memoriam sempiternam fore (infinitivo futuro de sum).
-Legati haec se ad suos relaturos dixerunt et post diem tertium ad Caesarem reversuros.
-Veteres milites Hamilcarem iuvenem sibi redditum crediderunt.
14) TEXTOS
ALABANZAS DEL SENADO A CATÓN
Postquam Cato adsedit, consulares omnes itemque senatus magna pars sententiam eius
laudant, virtutem animi ad caelum ferunt, alii alios increpantes timidos vocant. Cato clarus
atque magnus habetur.*
(Salustio, De coniuratione Catilinae, LIII, 11)
*Habetur: es considerado.
67
71. Latín II
2012-2013
CÉSAR SE PRESENTA RÁPIDAMENTE EN LA CIUDAD DE CENABO
Huc biduo pervenit. Castris ante oppidum positis, diei tempore exclusus, in posterum (diem)
oppugnationem differt et, veritus ne nocte ex oppido profugerent, duas legiones in armis
excubare iubet.
(De Bello Gallico, VII, XI, 5-6)
68
72. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
CÉSAR ENVÍA TROPAS DE REFRESCO Y HACE HUIR A LOS POMPEYANOS
Eodem tempore Caesar tertiam aciem*, quae quieta fuerat et se* ad id tempus loco* tenuerat,
procurrere iussit.* Ita cum recentes* atque integri defessis* successissent, alii autem a tergo
adorirentur*, sustinere Pompeiani* non potuerunt atque universi terga verterunt.
(De Bello Gallico, III, XCIV)
*Aciem: ejército en línea de batalla; sujeto de procurrere.
*Se: se (se refiere a tertiam aciem). Es una oración reflexiva.
*Loco: en su puesto.
*Iubeo: CONSTRUCCIÓN DE DOBLE ACUSATIVO - aliquem (a alguien) + aliquid (algo);
aliquem + infinitivo/subordinada de ut, quod, ne (ordenar a alguien... que).
*Recentes: tropas de refresco (tropas íntegras y de refresco)
*Defessis: a los agotados (participio sustantivado)
*Adorirentur: atacaran.
*Pompeyanos, partidarios de Pompeyo.
69
73. Latín II
2012-2013
INTENTO FRUSTRADO DE CÉSAR DE REPARAR LOS PUENTES
Hae permanserunt aquae dies complures. Conatus est Caesar reficere pontes, sed nec
magnitudo fluminis permittebat neque ad ripam dispositae cohortes adversariorum
perfici patiebantur.
(De Bello Civili, I, 50, 1-2)
LA NOTICIA DE LA VICTORIA DE CÉSAR HACE HUIR A INDUCIOMARO
Hac fama ad Treveros perlata Indutiomarus, qui postero die castra Labieni oppugnare
decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit.
(De Bello Gallico, V, 53, 2)
70
74. Cristina Félix García
El relativo, sinGasent Moscardó ni
Amparo antecedente
verbo propio, no funciona como
15) FALSO RELATIVO (relativo coordinativo) nexo, sino como un FALSO
RELATIVO o RELATIVO
-Quos adversum proelium commovebat. COORDINATIVO. Suele ir tras
pausa fuerte y se traduce como si
fuera un demostrativo.
-Quibus itineribus domo exire possunt.
-Caesar Galliam vicit; quo facto duas res consecutus est.
-Qua re cognita, duces adversariorum crebras stationes disponunt equitum.
-Galli se ad agmen receperunt. Quibus profligatis, rursus oppidani* perterriti sese ei
dediderunt.
16) TEXTO
CÉSAR SALE DE NOCHE DE SU CAMPAMENTO Y LLEGA POR LA MAÑANA AL DE
LOS ENEMIGOS
Quibus rebus cognitis media nocte silentio* profectus ad hostium castra pervenit. Illi celeriter
per exploratores adventu Caesaris cognito carros impedimentaque sua in artiores silvas
abdiderunt, copias omnes in loco edito atque aperto instruxerunt.
(De Bello Gallico. VII, 18, 2-3)
* Hendíadis: en medio del silencio de la noche.
71
75. Latín II
2012-2013
17) SI / NISI / NE /SIVE / CUM + QUI, QUAE, QUOD Si el relativo aparece precedido de
si, nisi, ne, sive o cum se debe a
-Si qui non vult operari, nec manducet. que no es un nexo relativo, sino un
indefinido (alguien, algo, etc.)
-Si quam rem vis, eum voca.
-Legati, si quam societatem cum rege Persa volebant, eam petere debebant
18) RELATIVO CON VERBO EN SUBJUNTIVO
-Senatores, qui bellum vellent, clamabant. Cuando el relativo se construye con el
verbo en subjuntivo, equivale a una prop.
sub. adverbial o circunstancial de valor
-Caesar legatos qui pacem peterent mittit. final, concesivo, causal, consecutiva o
condicional y se traducirá como tal:
Ej.: Ille legatos qui pacem peterent misit.
-Tu, qui semper obire solitus esses, non adfuisti. “Envió embajadores para pedir la paz”
-Ego, qui haec ante non viderim, caecus sum.
-Haec qui dicat..., nonne disipere videatur?
-Missi sunt qui Apollineum consulerent.
-Nemo est tam vecors qui non sentiat deos esse
72
76. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
19) TEXTOS
LOS GALOS VENERABAN SOBRE TODO A MERCURIO
Deum maxime Mercurium colunt. Huius sunt plurima simulacra, hunc omnium inventorem
artium ferunt, hunc viarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque*
habere vim maximam arbitrantur.
(De Bello Gallico, VI, 17,1)
*Mercaturas: en lo refernte a los beneficios económicos y al comercio.
73
77. Latín II
2012-2013
CÉSAR PREPARA EL ASEDIO A LA CAPITAL DE LOS BITÚRIGOS
Castris ad eam partem oppidi positis Caesar, quae intermissa a flumine et a paludibus aditum,
ut supra diximus, angustum* habebat, aggerem apparare, vineas agere, turres duas constituere
coepit.
(De Bello Gallico, VII, 17, 1)
*Angustum: concierta con aditum.
74
78. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
ACTIVIDADES DE LOS DRUIDAS (I)
Illi* rebus divinis intersunt*, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur,
ad hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa* concurrit, magnoque hi sunt apud
eos honore.
Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt et, si quod est
admissum facinus, si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est, idem decernunt,
praemia poenasque constituunt; si qui aut privatus aut populus eorum decreto non stetit,
sacrificiis interdicunt*. Haec poena apud eos est gravissima.
*Illi: los druidas.
*Intersum: intervenir, participar en (abl).
*Causa: preposición de genitivo pospuesta, “para aprender”
*Interdico: vetar
*Interdictum: veto.
75
79. Latín II
2012-2013
ACTIVIDADES DE LOS DRUIDAS (II)
Quibus ita est interdictum*, hi numero impiorum ac sceleratorum habentur, his* omnes
decedunt,* aditum* sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione* incommodi accipiant,
neque his petentibus* ius redditur* neque honos ullus communicatur.*
(De Bello Gallico, 6,13, 4-6)
*His: ablativo separativo, de éstos.
*Decedo: apartarse (con ablativo separativo).
*Aditum: encuentro.
*Contagione: contacto, relación.
76
80. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
LOS ENEMIGOS SE REAGRUPAN DISPUESTOS A LUCHAR DE NUEVO
Hostes re nova perterriti, muro turribusque deiecti* in foro ac locis patentioribus cuneatim
constiterunt* hoc animo, ut, si qua ex parte obviam contra veniretur, acie instructa*
depugnarent.
(De Bello Gallico, VII, 28,1)
*Deiecti: empujados, desalojados.
*Constiterunt: mantenerse firmes.
*Acie instructa: en columnas cerradas (subráyalo en el diccionario).
77
81. Latín II
2012-2013
20) QUOD
Además de nexo subordinado relativo (con indicativo), nexo subordinado con valor adverbial
o circunstancial (con subjuntivo), falso relativo, indefinido e interrogativo, quod puede ser:
• Nexo sub. sustantivo (suj./CD/atributo/aposición): “que”, “el hecho de que”.
Ej.: Multum ei adiuvat quod civis est. “Le ayuda mucho el hecho de que es un ciudadano”
• Nexo sub. causal (con correlativos como propterea):“porque”, “ya que”, “puesto que”.
Ej.: Germani, quod nostros iam constitisse in munitionibus videbant, trans Rhenum sese
receperunt. “Los germanos, puesto que veían que los nuestros ya se habían establecido...
-Hoc iter, propterea quod inter fines Helvetiorum et Allobrogum erat, difficilius fuerat.
-Legati quod societatem cum rege Persa fecerat Themistoclem accusaverunt.
-Opportunissima res accidit, quod postridie eius diei Germani in castra venerunt.
-Decima legio Caesari gratias egit quod de se optimum iudicium fecisset.
-Caesar, si qui inimicorum exercitus erat, impetum facere iussit.
78
82. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
21) INTERROGATIVAS DIRECTAS
Se construyen en indicativo, excepto las que expresen duda, deliberación, etc.
Tipos:
Simples parciales (se desconoce algún elemento de la frase): Quis est? “¿Quién es?”
totales (se desconoce todo el contenido):
quis, quae, quid?: “¿quién, qué?”
exos de simples parciales: uter, utra, utrum?: “¿cuál de los dos?”
• Pronombres/determinantes interrogativos: qualis, quale?: “¿cuál?”
quantus, -a, -um?: “¿cuánto?”
• Adverbios de lugar: ubi (¿dónde?), unde (¿de dónde?), quo (¿a dónde?), qua? (¿por dónde?)
• Adverbios de modo: quomodo, ut? “¿cómo?”
• Adverbios de tiempo: quando? “¿cuándo?; quousque? “¿hasta cuándo?”
• Adverbio de causa: cur, quare, quid? “¿por qué?” / quin? “¿por qué no?”
Ej.: Ubi est dominus?; Quam rem publicam habemus?, In qua urbe vivimus?
exos de simples totales:
• -ne (espera respuesta afirmativa o negativa): Estne haec domus tua? (Plau.)
• Nonne? (espera respuesta afirmativa): Canis nonne similis est lupus? (Cic.)
• Num? (espera respuesta negativa): Num potes hoc negare, Verres? (Cic.)
Dobles: más de un predicado.
exos:
• Ø…an? / Utrum … an? / -ne … an? / Utrum … necne / an non? (¿(Acaso)…o…?):
Ej.: Utrum deliras an somnias? (Plau.); Pater eius rediit, an non? (Ter.)
-Nonne est pulchrum et dulce mori pro patria?
-Quis ego sum? Quae est facultas in me? (Cic.).
-O dii immortales! Quam rempublicam habemus?; in qua urbe vivimus? (Cic.).
-Vir bonus est quis? Qui consulta patrum, qui leges iuraque servat. (Hor.).
-Num, tibi cum fauces urit sitis, aurea quaeris pocula? (Hor.).
-Numquid in istis hominibus boni est? (Sén.).
-Quin continetis vocem? (Cic.).
79
83. Latín II
2012-2013
-Nonne millies perire est melius quam in sua civitate sine praesidio armatorum
non posse vivere? (Cic.).
-Cuius ea culpa fuit? Militum, an imperatorum? (Liv.).
-Vidisne patrem tuum domi?
80
84. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
22) INDEFINIDOS
Nos podemos encontrar según su flexión tres tipos:
1.- Compuestos de quis. Si funcionan como pronombres, se declinan como quis
interrogativo; ahora bien, si funcionan como determinante, como qui relativo:
Aliquis, aliqua, aliquid (alguien, algo); quis, qua, quid (alguien, alguna, algo);
quisquam, quaequam, quidquam (alguien, alguno, algo); quisque, quaeque, quidque (cada
uno); quidam, quaedam, quiddam (alguno, uno, un cierto).
2.- Terminados en –ter. Se flexionan como uter, utra, utrum:
Uterque, utraque, utrumque (el uno y el otro, los dos); neuter, neutra, neutrum (ni
el uno ni el otro, ninguno de los dos); alter, altera, alterum (el uno, el otro).
3.-Terminados en –us. Se flexionan como unus, una unum:
Alius, alia, aliud (otro, entre varios); ullus, ulla, ullum (alguno); nullus, nulla, nullum
(ninguno); solus, sola, solum (solo, único); totus, tota, totum (todo entero, totalidad).
4.- Defectivos: nemo (nadie); nihil (nada).
S N Nemo Nihil
I Ac Neminem Nihil
N G --- ---
G D Nemini ---
U Ab
Nemine ---
NOTA: quis precedido de si, nisi, ne, an, utrum y num siempre será un indefinido, ya que
se emplea principalmente detrás de estos nexos.
-Si quis quid de re publica accepit, ad magistratum deferat.
-Erant in quadam civitate rex et regina.
-Quidam, qui se ipsi regere nesciunt, consilia dant aliis.
-Num quis dixit?
-In rebus asperis et tenui spe fortissima quaeque consilia tutissima sunt.
-Neque quisquam omnium lubidini simul usui paret.
81
85. Latín II
2012-2013
23) TEXTO
SE ANUNCIA A AFRANIO QUE SE ENCUENTRAN DETENIDOS JUNTO AL RÍO
GRANDES CONVOYES DE AYUDA A CÉSAR
Nuntiatur* Afranio magnos commeatus, qui iter habebant ad Caesarem, ad flumen constitisse.
Venerant eo sagittarii ex Rutenis, equites ex Gallia cum multis carris magnisque impedimentis,
ut fert gallica consuetudo. Erant praeterea cuiusque* generis hominum milia circiter VI cum
servis liberisque; sed nullus ordo, nullum imperium certum, cum suo quisque consilio
uteretur.*
(De Bello Civili, I, 51,60)
*Nuntiatur: construcción personal / impersonal de nuntior, dicor, videor... (subráyalo en el
diccionario).
*Cuiusque, nullus, etc.: indefinidos.
*Utor: dep. (+ abl.; su infinitivo es uti).
82
86. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
24) VALORES DE QUO
Además de nexo subordinado relativo (con indicativo), nexo subordinado con valor
adverbial o circunstancial (con subjuntivo), falso relativo, indefinido e interrogativo, quo
puede ser:
• Nexo sub. final (con subjuntivo): “para (que)” (en la proposición subordinada suele
aparecer un comparativo).
Ej.: Dedi militibus gladios quo facilius hostem vincerent.
“Le entregué espadas a los soldados para que vencieran más fácilmente al enemigo”.
-Adiuta me, quo id fiat facilius (Ter.).
-Id eo scripsi quo plus auctoritatis haberem (Cic.)
-Leges breves sunto, quo facilius teneantur
25) TEXTO
CÉSAR ASEDIA VELONODUNO PARA NO DEJAR ATRÁS A NINGÚN ENEMIGO
Altero die, cum ad oppidum Senonum Vellaunodunum* venisset, ne quem post se hostem
relinqueret, quo expeditione re frumentaria uteretur, oppugnare instituit dique biduo
circumvallavit.
(De Bello Gallico, VII, XI)
*Vellaunodunum; Velonoduno, fortaleza de los Senones.
83
87. Latín II
2012-2013
26) VALORES DE UBI
Ubi presenta los siguientes valores:
• Adverbio interrogativo: “dónde”; ej.: Ubi sunt? “¿Dónde están?”
• Sub. relativa (adverbio relativo): “donde”; ej.: Veritas locum, ubi consistat,
reperire non poterit. “ La verdad no hallará un lugar donde pueda detenerse”
• Sub. temporal (con indicativo): “cuando”; ubi primum, “tan pronto como”;
-Caesar, ubi ex captivis id cognovit, ad hostes contendit.
ej.: Ubi dux catra vidit, profectus est.
-Ubi intravi, salutavi.
-Nescio ubi essent.
-Ubi primum potui, domum contendi
84
88. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
27) TEXTOS
LAS MUJERES GALAS DELATAN A GRITOS LA HUIDA DE LOS SUYOS
Ubi eos* in sententia perstare viderunt*, quod plerumque* in summo periculo timor
misericordiam non recepit , conclamare et significare de fuga Romanis coeperunt.
(De Bello Gallico, VII, XXVI)
*Eos: se refiere a los galos. Los galos, al ver que no podían vencer, deciden huir de la
fortaleza en medio del silencio de la noche, pero sus mujeres, al ver que las abandonaban a
ellas y a sus hijos a merced de los romanos, empezaron a dar gritos y a delatarlos.
*Plerumque: adverbio, en la mayoría de los casos.
85
89. Latín II
2012-2013
LÉNTULO EMANCIPA A LOS GLADIADORES DE CÉSAR Y LOS ENVÍA A CAMPANIA
Lentulus gladiatores, quos ibi Caesar in ludo habebat, spe libertatis confirmat atque iis equos
attribuit; eos postea, quod ea res omnium iudicio reprehendebatur, circum familias Campaniae
distribuit.
(De Bello Civili)
EN VIENA ENCUENTRA A SU CABALLERÍA
Ibi nactus recentem equitatum, quem multis ante diebus eo praemiserat, neque diurno neque
nocturno itinere intermisso, per fines Haeduorum in Lingones contendit, ubi duae legiones
hiemabant.
(De Bello Gallico, VII, IX, 4)
86
90. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
AL REGRESAR A SU PAÍS, LOS SUEVOS SON ATACADOS POR QUIENES VIVEN EN
LAS PROXIMIDADES DEL RIN
Hoc proelio trans Rhenum nuntiato Suebi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti
coeperunt. Quos ubi, qui proximi Rhenum incolunt, perterritos senserunt, insecuti magnum ex
his numerum occiderunt.
(De Bello Gallico, I, 54,1)
87
91. Latín II
2012-2013
28) VALORES DE DUM
Según el modo del verbo de la subordinada, dum puede ser:
• Sub temporal + indicativo: “mientras que”
• Sub. temporal + subjuntivo: “hasta que”
-Dum ea Romani parant, iam Saguntum summa vi oppugnabatur.
-Dum haec geruntur, reliqui discesserunt.
29) TEXTO
LOS MASILIENSES PREPARAN LAS NAVES
Dum haec ad Ilerdam geruntur, Massilienses naves longas expediunt numero XVII, quarum
erant XI tectae. Multa minora navigia huc addunt, ut ipsa multitudine nostra
classis terreatur. Magnum numerum sagittariorum, magnum Albicorum, de quibus supra
demonstratum est, imponunt atque hos praemiis pollicitationibusque incitant. Certas sibi
deposcit naves Domitius atque has colonis complet.
(De Bello Civili, I, 56,2)
88
92. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
30) INTERROGATIVAS INDIRECTAS
1.-Definición: es una pregunta que se plantea dependiendo de un verbo principal de lengua,
entendimiento, memoria, percepción, etc.: ej. “No recuerdo cómo lo hice”.
2.-Tipos (con subjuntivo):
Simples parciales (se desconoce algún elemento de la frase): Quid dicas cognosco.
totales (se desconoce todo el contenido): Nescio si veniat.
quis, quae, quid: “quién, qué”
exos de simples parciales: uter, utra, utrum: “cuál de los dos”
• Pronombres/determinantes interrogativos: qualis, quale: “cuál”
quantus, -a, -um: “cuánto”
• Adverbios de lugar: ubi (dónde), unde (de dónde), quo (a dónde), qua (por dónde)
• Adverbios de modo: quomodo, ut “cómo”
• Adverbios de tiempo: quando “cuándo”; quousque “hasta cuándo”
• Adverbio de causa: cur, quare, quid “por qué” / quin “por qué no”
Ej.: Nescio quid agas “No sé qué haces”. Nescio ubi sint. “No sé dónde están”.
exos de simples totales:
• si, -ne, an, num: “si”. Nescio veniatne. “No sé si viene”.
• an non: “si no” Dice an non veniat. “Di si no viene”.
Dobles: más de un predicado.
exos:
• Utrum … an / -ne homo.
-Nescio utrum sis albus an ater … an / Ø…an: “si… o”
Ej.: Nescio utrum veniat an maneat/ Nescio veniatne an maneat. “No sé si viene
o se queda”
-Interrogas•me num… necne exsilium iubeam (Cic.). an non / -ne… necne: “si… o no”
Utrum te ire in / utrum… an non / -ne…
Ej.: Nescio utrum veniat an non veniat. “No sé si viene o no viene”.
-Nemo ignorat quid egeris.
-Nemo ignorat ubi fueris.
-Quaeritur sintne dei necne sint.
89
93. Latín II
2012-2013
31) VOZ PERIFRÁSTICA
En latín nos encontramos dos voces perifrásticas:
Voz perifrástica activa:
1.- Morfología: se forma con el participio de futuro + tiempos de sum; ej.: amaturus,
-a, -um sum, amaturus, -a, -um es…
2.- Traducción: “ir a / estar a punto de / tener la intención de + infinitivo”.
Ej.: Non estis cenaturi? (Plau.). “¿No vais a cenar? / ¿No tenéis intención de cenar?”.
Voz perifrástica pasiva:
1.- Morfología: se forma con el gerundivo + tiempos de sum; ej.: amandus, -a, -um
sum; amandus, -a, -um es; amandus, -a, -um est…
2.- Traducción: expresa necesidad, obligación, deber… “tener que / deber / haber de +
infinitivo”.
3.-Construcciones:
El complemento agente al ser pasiva aparecerá en dativo (a/ab + ablativo si
fuese un verbo que rige dativo)
• Personal: con sujeto expreso en nominativo; ej.: Carthago delenda est.
“Cartago ha de ser destruida”.
• Impersonal: sin sujeto (gerundivo neutro + 3ª sg. de sum)
-Carthago delenda est.
-Nemo arma est capturus, nemo dimicaturus pro superbis dominis.
-Non estis cenaturi?
-Bellum scripturus sum.
-Equitatus per pontem mittendus erat.
-Patria bonis civibus diligenda est.
-Filii patribus amandi sunt.
-Studendum est semper et ubique.
90
94. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
32) ESTILO INDIRECTO
El estilo directo es la reproducción literal de las palabras o pensamiento de una persona;
sin embargo, el estilo indirecto, en latín, expresa esas palabras o pensamientos mediante
transformaciones que afectan tanto a los modos verbales como a los pronombres y adverbios.
El estilo directo se caracteriza por presentar un verbo introductorio, una pausa fuerte
(dos puntos) y dos unidades melódicas; ejemplo, “Él dijo: “mañana no vendré”.
El estilo indirecto se construye con una pausa fuerte (dos puntos), dos unidades
melódicas y un verbo introductorio que suele estar omitido y hay que sobreentenderlo;
ejemplo, “Ariovistus Caesari: se venisse in Galliam priusquam populum romanum”.
TRANSFORMACIONES DE MODOS VERBALES
Estilo directo Estilo indirecto
Enunciativas Infinitivo (sujeto en acusativo)
Volitivas (ruego, orden, prohibición, deseo) Subjuntivo
Interrogativas Subjuntivo/ Infinitivo (sujeto en acusativo)
TRANSFORMACIONES DE LOS PRONOMBRES
Estilo directo Estilo indirecto
1ª persona ego /nos ipse (en nominativo)
meus /noster sui, sibi, se, se (en los demás casos)
suus, sua, suum
2ª persona tu/ vos ille, illa, illud
tuus/vester illius, illorum, illarum
3ª persona Ille, is, hic, iste ille, illa, illud
Suus, sua, suum illius, illorum, illarum
TRANSFORMACIONES DE LOS ADVERBIOS
Estilo directo Estilo directo
Hodie (hoy) Eo die (aquel día)
Heri (ayer) Pridie (la víspera)
Cras (mañana) Postridie (al día siguiente)
Nunc (ahora) Tum (entonces)
Hic (aquí) Illic (allí)
Hoc loco (en este lugar) Illo loco (en aquel lugar)
91
95. Latín II
2012-2013
33) TEXTOS
AL DESMENTIRSE LA LLEGADA DE POMPEYO, MUCHOS HISPANOS SE UNEN
DECIDIDAMENTE A CÉSAR
Perfecto ponte, magnis quinque civitatibus ad amicitiam adiunctis, expedita re frumentaria
exstinctis rumoribus de auxiliis legionum quae cum Pompeio per Mauretaniam venire
dicebantur, multae longinquiores* civitates ab Afranio desciscunt* et Caesaris amicitiam
sequuntur.
(De Bello Civili, I, 62, 5)
*Longinquiores: distantes, lejanas.
*Descisco: abandonar el partido de...
92
96. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
A MEDIODÍA, VERCASIVELONO, PARIENTE DE VERCINGÉTORIX, ATACA Y LA
CABALLERÍA SE ACERCA A LAS FORTIFICACIONES DE LA LLANURA
Cum iam meridies adpropinquare videretur, ad ea castra quae supra demonstravimus
contendit, eodemque tempore equitatus ad campestres munitiones accedere et reliquae copiae
pro castris sese ostendere coeperunt.
(De Bello Gallico, VII, LXXXIII)
LOS LEGADOS TITURIO Y COTA, TRAS CONDUCIR A LAS LEGIONES AL
TERRITORIO DE LOS MENAPIOS, SE RETIRAN JUNTO A CÉSAR
At Q. Titurius et L. Cotta legati, qui in Menapiorum finis legiones duxerant, omnibus eorum
agris vastatis, frumentis succisis, aedificiis incensis, quod Menapii se omnes in densissimas
silvas abdiderant, se ad Caesarem receperunt.
(De Bello Gallico, XXXVIII)
93
97. Latín II
2012-2013
CÉSAR ORDENA SALIR A LA CABALLERÍA Y OCUPA NOVIODUNO
Caesar ex castris equitatum educi iubet, proelium equestre committit; laborantibus* iam suis,
Germanos equites circiter CD submittit, quos ab initio habere secum instituerat. Eorum
impetum Galli sustinere non potuerunt atque, in fugam coniecti, multis amissis, se ad agmen
receperunt. Quibus profligatis, rursus oppidani* perterriti
sese ei dediderunt.
(De Bello Gallico, VII, XIII, 1-2)
*Laborantibus: encontrarse en dificultades.
*Oppidani: los de la plaza.
94
98. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
34) LAS FORMAS NOMINALES DEL VERBO:
SUPINO
1.- Definición: el supino es un sustantivo verbal activo. Puede llevar complementos.
2.- Morfología y traducción: se utiliza únicamente en acusativo y ablativo (4ª declinación):
Ac.: VISUM. “Para ver” (depende de verbos de movimiento y tiene valor final)
Abl.: VISU. “De ver” (funciona como complemento de adjetivos que expresen
finalidad, asombro, facilidad…); ej.: Mirabile dictu (Vir.) “Admirable de decir”.
-Difficile est dictu quanto in odio simus apud exteras nationes propter eorum, quos ad
eas cum imperio misimus, iniurias. (Cic.).
-Illi sese Rhenum transisse rogatum et accersitum a Gallis dicuntur.
-Caesar legionem frumentum quaesitum mittit.
-Haec res iucunda visu est.
-Legati fere totius Galliae ad Caesari gratulatum convenerunt.
-Hostium legati ad senatum auxilium postulatum venerunt.
-Id factu facillimum erat.
-Hoc incredibile visu est.
-Qui principes ad Caesarem salutatum venerant.
95
99. Latín II
2012-2013
GERUNDIO Y GERUNDIVO
GERU DIO:
1.-Definición: es un sustantivo verbal, neutro y singular (valor activo). Se combina con el
infinitivo para completar la declinación del sustantivo verbal.
2.-Morfología y traducción:
Ac. (ad) Ama-nd-um: “para amar” (equivale a una prop. sub. final).
G. Ama-nd-i: de amar (amandi causa/gratia= valor final).
D. Ama-nd-o: para beber (suele ir con adjetivos que indican aptitud o necesidad).
Ab. Ama-nd- o: amando (suele ir acompañado de preposiciones).
Ej.: Duas cohortes ad pabulandum misit (Caes.)
Ej.: Vivendi ars prudentia est (Cic.).
Ej.: Aqua est utilis bibendo (Plin.).
Ej.: Ratio et oratio docendo, discendo, disceptando inter se homines conciliat (Cic.)
-Dux militibus signum proelii incipiendi dedit.
-Hominis mens discendo alitur et cogitando.
-Breve tempus aetatis ad bene beaeteque vivendum satis longum est.
-Archias se ad studium scribendi contulit.
-Nullus animus iniuriandi est.
-Animus in consulendo liber est.
96
100. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
GERU DIVO:
1.-Definición: es un adjetivo verbal de valor potencial.
2.-Morfología y traducción (siempre lleva un complemento con el que concierta en género,
número y caso):
Ac. (ad) Amandum, -am, -um: “para amar” (equivale a una prop. sub. final).
G. Ama-nd-i, -ae, -i: de amar (amandi causa/gratia= valor final).
D. Amando, -ae, -o: para amar (suele ir con adjetivos que indican aptitud o necesidad).
Ab. Amando,-a,-o: amando (suele ir acompañado de preposiciones).
Ej.: Vivis non ad deponendam, sed ad confirmandan audaciam (Cic.)
Ej.: Demosthenes Platonis audendi studiosus fuit (Cic.).
-Vivis et vivis non ad deponendam sed ad confirmandam audaciam tuam.
Ej.: Dies is comitiis habendis legitimus erat (Cic.).
Ej.: Omnis loquendi elegantia augetur legendis oratoribus et poetis (Cic.)
-Demosthenes Platonis audiendi studiosus fuit.
-Caesar ad pacem petendam legatos misit.
-Dies is comitiis habendis legitimus erat.
-Magna cupiditas erat belli gerendi.
-Rei gerendae diem dicunt.
97
101. Latín II
2012-2013
TEXTOS DE CÉSAR
LOS USÍPETES Y LOS TENCTEROS, PUEBLOS GERMANOS, CRUZAN EL RIN A
CAUSA DE LA GUERRA CON LOS SUEVOS Y LA FALTA DE AGRICULTURA
Cn. Pompeio Marco Crasso consulibus, Usipetes Germani et item Tenctheri magna cum
multitudine hominum flumen Rhenum transierunt, non longe a mari quo Rhenus influit. Causa
transeundi* fuit quod*, ab Suevis* complures annos exagitati,* bello premebantur et agricultura
prohibebantur.
(De Bello Gallico, IV)
*Causa transeundi: (gerundio en genitivo) el motivo de cruzarlo…
*Suebos: pueblo de raza germana, como los Usípetes y Téncteros.
*Exagitati: hostigados, acosados.
98
102. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
VERCINGÉTORIX DECIDE ATACAR GORGOBINA
Eo cum pervenisset, ad reliquas legiones (nuntios) mittit priusque omnes in unum locum cogit
quam de eius adventu Arvernis nuntiari posset. Hac re cognita, Vercingetorix rursus in
Bituriges exercitum reducit atque, inde profectus Gorgobinam*, Boiorum oppidum, oppugnare
instituit.
(De Bello Gallico, VII, IX, 5-6)
*Gorgobinam: Gorgobina, fortaleza de los boyos, pueblo galo del valle del Po.
99
103. Latín II
2012-2013
LOS MANDUBIOS FUERON OBLIGADOS A ABANDONAR LA PLAZA CON SUS HIJOS
Y MUJERES A PESAR DE SUS SUPLICAS
Hi, cum ad munitiones Romanorum accessissent, flentes, omnibus precibus orabant ut se*, in
servitutem receptos, cibo iuvarent. At Caesar, dispositis in vallo custodibus, recipi prohibebat.
(De Bello Gallico, VII, LXXVIII)
*Se: los (no es reflexiva).
CÉSAR, TRAS CONDUCIR A LOS EJÉRCITOS A LAS POBLACIONES CERCANAS,
SE DIRIGE A LA CIUDAD
His rebus confectis, Caesar, ut reliquum tempus a labore intermitteretur, milites in proxima
municipia deducit; ipse ad urbem proficiscitur. Coacto senatu, iniurias inimicorum
commemorat. Docet se nullum extraordinarium honorem appetisse...
(De Bello Civili, I, XXXII)
100
104. Cristina Félix García
Amparo Gasent Moscardó
LOS LEGADOS PIDEN A CÉSAR QUE PROHIBA A LOS JINETES COMBATIR Y LES
PERMITA A ELLOS ENVIAR LEGADOS A LOS UBIOS
Cum id non impetrassent,* petebant uti* ad eos equites qui* agmen antecessissent
praemitteret, eosque pugna prohiberet, sibique ut potestatem faceret in Ubios legatos mittendi.
(De Bello Gallico, IV, XI)
*Impetrassent por impetravissent.
* Uti (=ut) y ut dependen de petebant y están coordinados por –que.
LLEGADA Y DESEMBARCO A LAS COSTAS DE BRITANIA
Cuius loci haec erat natura, atque ita montibus angustis* mare continebatur, uti ex locis
superioribus in litus telum adigi posset. Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum locum
arbitratus, dum reliquae naves eo convenirent ad horam nonam in ancoris exspectavit.
(De Bello Gallico, IV, XXIII, 10)
*Montibus angustis: acantilados.
101