ئارخېلوگخيەلىك قېزىلمىلار نۇرىدا ئورتا

ARKEOLOJİ BULUNTULARI
IŞIĞINDA ORTA ASYA’NIN
ERKEN DÖNEM TARİHİ
Yrd. Doç. Dr. Ferhad MAKSUDOV
Aksaray Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü
Özbekistan-ABD Arkeoloji Projesi Başkanı, Semerkant
Arkeoloji Enstitüsü

İçindekiler
 Coğrafya
 Yeni-Taş (Neolitik) Çağı
 Bakır-Taş (Kalkolitik) Çağı
 Tunç Çağı
 Konar-Göçerler Arkeolojisi

“NEOLİTİK DEVRİM”İNDEN BU YANA
Genel Özellikler
 M.Ö. 7-3. Binyıl arasında tarihlendirilir.
 Çiftçilik ve yerleşik hayvancılığın ortaya
çıkmasıyla karakterleşir , nedeni de:
 Güney OrtaAsya’nın Ortadoğu ve Hint uygarlıkları
çevresine çekilmiş olması;
 OrtaAsya’daki doğal koşulların yeni ekonomilere
geçmeye uygun olması.
 Ancak, Neolitikleşme Orta Asya’nın her
köşesinde yaygın ve eş zamanlı olmamıştır!

Mimarisi:
 Karmakarışık
yerleşim.
 5-6 kişilik kare
şeklinde tek odalı
evler.
 Ocaklara, çevresinde
yapılara ve arka
bahçelere sahip olam
küçük odalar.
 60-70 cm’lik rulo
şeklinde çamur
tuğlalar.
 Zemin ve duvarlar
sıvalı ve boyalı.
Ceytun Kültürü: M.Ö. 7-5. Binyıl

Çanak çömlekleri:
 El yapımı (bantlı/şeritli).
 Şekiller kaba, dipler
düz.
 Kil saman içerir.
 Kaseler, salata
tabakları, kaplar boyalı.
 Boya rengi koyu
kahverengi.
 Izgara, çizgi ve silüetli
süslemeler
 Yarı küresel kaplar ve
çanaklar boyasız.

Ekonomisi:
 Tarım – buğday, arpa.
 Sel sulama tekniği.
 Yerleşik hayvancılık.
Yaban keçisi, koyun
evcilleştirilmiş.
 Geyik, yaban
domuzu, tilki avcılığı.
Silah yay, ok, yaprak
ok
uçları, mızraklardan
oluşur.
 İş
araçları, deri, ahşap, s
eramik, takılar

Kelteminar Kültürü: M.Ö. 6-3. Binyıl
Mimarisi:
 Ahşap karkas ve
taşlarla yapılmış oval
şeklinde çadır
konutlar.
 Evlerde sönmeyen
ocaklar mevcuttu.
 Geniş aile.

 El yapımı (bantlı/şeritli).
 Kum, kuars, saman
deniz hayvanları
kabuğu katılmış
seramikler.
 Çanaklar özel kil ile
kaplanmış ve
parlatılmış.
 Lekeli çanaklar çünkü
düzensiz ateşleme.
 Çizik, düz, dalgalı
çizgiler, oval şekilli
süslemeler.
 Kırılmış çanaklar
yeniden kullanılmış.

Ekonomisi:
 Avcı-toplayıcı-balıkçı.
 Çakmaktaşı, mikrolitik
endüstri.
 Çakmkataşı
çekirdekleri, kırıkları
kullanılmış.
 Silah ve iş araçları
aletleri: üçgen uçlu
oklar, yan tarama
plaklar, gevşek yaprak
şekilli oklar, kazıyıcılar,
kırıcılar, öğütme taşları.
 Takılar kemik ve deniz
kabuklarından yapılmış.

Hisar Kültürü: M.Ö. 6-3. Binyıl
 Konut zeminleri taşlardan yapılmış.
 Ahşap karkaslı duvarlar kil sıvalı.
 Çömlekçilik yok.
 Ama taş envanterinin özgüllüğü
aletlerin yapımında çakılın kullanımıdır
.
 Çakılın iş araçlarının yapımında
kullanımı Orta Asya’da bu malzemenin
son kullanım aşamadır.
 Avcı-toplayıcı.
 Çiftçilik/hayvancılığın ilk basamakları.
 Silah: balta, bıçak, kazıyıcı, mızrak, ok
uçları.
 Araçlar ahşap ve hayvan kemiğinden
yapılmış.
 Koyun ve keçi evcilleştirilmiştir.

BAKIR-TAŞ (KALKOLİTİK) İLK METAL
Genel Özellikler
 M.Ö. 5-3. Binyıl arasında tarihlendirilmektedir.
 Çakmaktaşı endüstrisi yavaş yavaş sonuna erir ve
metal (bakır) kullanımı başlar.
 GüneyTürkmenistan incelenmiştir. Anav kazıları
1905’te Pumpelly (ABD) tarafından başlatılmıştır.
 Sovyet Arkeoloji ekolü 1950’lerde detaylı
araştırmalar yapmış ve
Namazgah, Altıntepe,Göksur, Boncuklu gibi yeni
yerleşkeleri bulmuştur.
 Diğer OrtaAsya bölgeleri Kalkolitik kültürüne ait

Anav-Namazgah Kompleksi: M.Ö.5-3.BY
Mimarisi:
 Dikdörtgen çamur
tuğlalar kerpiç blokların
yerini almış.
 Kil toprak ana yapı
malzemesi olmuş.
 Taş yapı, yüksek
depremsellik nenediyle
kullanılmamış.
 Ahşap karkas çamur
tuğlalarla kullanılmış.
 Çatılar düz ve ahşap
sutünlerle yapılmış.
 Kale duvarları ortaya
çıkar.

Mimarisi (devamı):
 Ceytun yapı geleneği
devam eder.
 Bir sokak köyü iki
karmakarışık kısma
böler.
 Yapıların çoğu konuttur.
 Tel odalı evler çok odalı
evlere dönüştürülür.
 Kamu binaları ortaya
çıkar.
 Tek ve toplu mezarlar
mevcut.

 Fırınlar sabit sıcaklık
rejimi sağlaya
başlamış.
 Kil yüksek kalitede.
 Kase ve sahanlar
mono-krom ve kırmızı
siyah renkli poli-krom
boyayla boyanmış.
 “Boyalı çanak çömlek
kültürü” ortaya çıkar.

Seramik (devami):
 Önce üst kısmı sonra
tüm çanak gövdesi
ızgaralı, zigzag
çizgiler ile dolu
şeritler, eşkenar
dörtgen, üçgenlerle
süslenmiş.
 Haç biçimli figürle
yaygınlaşır.
 Hayvan geometrik
resimleri ortaya çıkar.
 İnsan görüntülü
resimler ortaya çıkar.

Sanat:
 Terakota kullanımı
başlar.
 Evcil ve yabani hayvan
heykelcikleri
yaygınlaşır.
 Kadın heykelcikleri
çok önemli olmaya
başlar.
 Bereket tanrıçası, ana
tanrıça ve onun
doğum verme
özelliğinin altı çizilir.
 Daha sonra erkek
figürler ortaya çıkar.

Sanat (devamı):
 Duvar resimlerinde
geometrik ve bitki
süsü tipinde gelişir.
 Motifler kare, üçgen,
dörtgen, romb, ızgara
 Süsler beyaz zemin
üzerine siyah renkli
süs.
 Öğütme taşları
yaygın.
 Taştan yapılan
damgalar ve tümerler
ortaya çıkar.

Menşei:
 1) Kuzey-Orta İran.
 2)Yerel Orta Asya
uygarlığı.
 Kalkolitik sonunda
ilkel ve erken kentler
ortaya çıkar.

TUNÇ ÇAĞI ÇİFTÇİ VE HAYVANCILARI
Genel Özellikler
 M.Ö. 3-2. BY arasında tarihlendirilir.
 Değişiklikler: tunç alet ve araçlar, ataerkil
ilişkiler, hayvancılığın ortaya çıkması, erken kent ve
devletler, servet eşitsizliğinin meydana gelmesi.
 Kalkınma bölgesel olarak farklı tempoda olmuş.
 Güney ve güney-batı çiftçiler tarafından işgal
edilmiş, Kuzey ve kuzey-doğu göçerler tarafından iskan
edilmiştir.
 Bölge bakır yapımı, seramik, taş, tekstil, ve inşaat
sektörlerinde gelişim ve uzmanlaşma ile karşılaşmıştır.
 Anıtsal mimari teknikleri, yüksek kaliteli seramik
üretimi, pişmiş çamurdan heykeller, takı ve süsleme
becerilerin en yüksek noktaya çıkması görülür.

Namazgah IV-VI Kompleksi
Özellikler:
 Yerleşik çiftçi kabileler/kültürler. M.Ö. 2750-1100.
 Yapıların arasında zanaat odaları mevcut.
 Surlar gelişir, giriş dikmesi ve üç uzun yönlü yollar ile sunulur.
 Kentin kült merkezi bir monolit kule ile sunululur.

Namazgah IV-VI Kompleksi
Özellikler (devamı):
 Daha sonra, büyük
yerleşim küçük
yerleşimle değişir.
 Nüfuz yerleşimi
terkediyor.
 Ahali başka yerlere
göç eder.
 Namazgah
yerleşimleri Orta
Asya’nın en eski
kentler sayılır.

TUNÇ ÇAĞI HAYVANCILARI
Andronovo Kültürü
 Özellikler:
 Mobil göçerler.
 M.Ö. 3-2 BY.
 Sınıf ve devletin
kuruluş süreçleri.
 Göçebeler kendileri arasınd
a gibi çiftçi kabileler ile
arasında sık
sık çatışmalar oldu.
 Etno-
genesis daha karmaşık bir
hal aldı.
 Ortak kültür, mitoloji,
sanat


Ekonomi:
Konutlar:
sütunlar, ocaklar, depolam
a çukurları ile
desteklenen sığınak.
Çömlekçilik: çizik ve damgalı
geometrik desenli,
düz dipli, el yapımı gemiler.
Bronzdan
yapılmış İşçi araçlar ve silah
lar. Bronz üretimi.
Sosyal organizasyon: ataerkil
geleneklerle
patrimonyal topluluk.

Hareketlilik:
Andronovo grupların Hareketl
iliği hafif savaş
arabaları kullanımına
bağlı olarak başarıldı.
Son derece
üretken mobil otlatıcılık, ilk
el tarım ve oldukça
gelişmiş bir tunç metalurji.
Baş aşamada proto-kent
merkezleri geliştirildi.
PetrovoAlakul & Fedorovo
gibi Kültür çeşitlileri vardı.

OrtaAsya:
Artan kuraklaşma eski ekono
mileri tahrip etti.
Andronovo kabilelerin İnfiltra
syonu daha aktif hale
gelmiştir.
Tunç kaynakları, otlak ve
meralar
Andronovo grularını Orta
Asya’nın güneyine çekti.
Orta Asya'da da yerel çiftçiler
ile karıştılar.

ئارخېلوگخيەلىك قېزىلمىلار نۇرىدا ئورتا

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Mehr von Abdulaziz Beştoğrak

Mehr von Abdulaziz Beştoğrak (20)

ئارخېلوگخيەلىك قېزىلمىلار نۇرىدا ئورتا