Developed countries

1. Rivojlangan davlatlarda
raqamli iqtisodiyotning
istiqbollari

2.  REJA
 Raqamli iqtisodiyot.
 Raqamli iqtisodiyot: vujudga kelishi va dasturiy masalalari.
 Raqamli iqtisodiyot: raqamlashish.
 Raqamli iqtisodiyot: asosiy technologiyalar.
 Raqamli iqtisodiyot: inson hayotining o’zgartirishi.
 Raqamli iqtisodiyot: Raqamli transformatsiya asoslari.
 Raqamli transformatsiyalar: ta’siri va oqibatlari.
 Raqamli transformatsiyalar: malaka va ish o’rinlari.
 Raqamli transformatsiyalar: xatar va qiyinchiliklar.
 Raqamli iqtisodiyot va uning istiqbollari.

3. 1. Raqamli iqtisodiyot
Raqamli transformatsiya tez sur’atda o’zgaryotgan
bugungi kun dunyosi uchun asosiy vositadir. Raqamli
transformatsiya internetdan ko’ra ko’proq va u inson
oldindan bajaradigan ishlarini amalga oshirishda eng
so’nggi samarali texnologiyalardan foydalanayapti.
Raqamlashtirish inson hayotini tubdan o’zgartiryapti va u
yorug’ kelajak kalitini ko’rsata oladi. Raqamli
texnologiyalar davom etyotgan iqtisodiy va ijtimoiy
o’zgarishni boshqaradi.

4. 1. Raqamli iqtisodiyot
 Raqamli iqtisodiyot – bu iqtisodiy faoliyat bo’lib, u har kuni onlayn tarzda
odamlar, bizneslar, qurilmalar, ma’lumotlar va jarayonlar orasidagi millionlab
bog’lanishlardir(Deloitte). Iqtisodiy foaliyatlarning keng xilma xilligi
raqamlashtirilgan ma’lumotlar va bilimdan asosiy omil sifatida foydalanidi. Internet,
cloud computing(bulutli hisoblash), big data(katta ma'lumotlar), financial
technology(moliyaviy texnologiya) va boshqa raqamli texnologiyalar ma’lumotlarni
raqamli shaklda to’plash, saqlash va tarqatish uchun foydalaniladi, bundan tashqari
ular ijtimoiy o’zaro ta’sirni butunlay o’zgartiradi.
 Yangi raqamli iqtisodiyot (UNCTAD, 2017a) – texnologiyalar tizimi bo’lib, u
quyidagilarni o’z ichiga oladi:
 Rivojlangan ishlab chiqirish, robotlar va avtomat fabrikalar
 Mobil va mobil bo’lmagan internet aloqalaridan olingan ma’lumotlar manbasi
 Cloud computing(bulutli hisoblash)
 Big Data Analytics(katta ma'lumot tahlillari)
 Artificial Intelligence(sun’iy intellekt)

5. 1. Raqamli iqtisodiyot
 Ochiq innovatsiyalar
 Ma’lumot qidirish va yangi bilim yaratish narxining pasayishi.
 Raqobatchilar ustidan hamkorlik muhitini yaratish, ochiq
raqobatchilikning dinamik tasvirida “Frenemy” aloqalarini
o’rnatish(Ezrachi va Stucket,2016)
 Kichikroq va asosiy texnologik klasterdan tashqarida joylashgan
firmalar uchun imkoniyatlar va to’siqlar yaratish.
 Manbalarga kirishning tekinligi
 To’liq ishtirok etish uchun yuqori qobiliyat talabi
 Yaqin joylashishning afzalligi

6. 2. Raqamli iqtisodiyotning vujudga kelishi va dasturiy
masalalari.
Raqamli iqtisodiyot
Raqamli o’zgarish:
innovatsiya boshqaruvchi,
inkluziv o’sish va ijtimoiy
ravnaq
Giperulanish
Infratuzilma va servis
O’lchov va analiz
Xavfsizlik va maxfiylik
Siyosiy
muom
malar
Raqamla
shish
Ma’lumot,
kommunikatsiya va
internet
O’zaro
bog’lani
sh

7. 2. Raqamli iqtisodiyot: vujudga
kelishi va dasturiy masalalari
 Raqamli iqtisodiyot muhimligi
 Giper aloqa
 Internet, mobil texnologiyalar va internet narsalari natijasida
odamlar, tashkilotlar va mashinalarning o’zaro bog’lanishi
 O’zaro bog’lanishlik, raqamlashish
 Raqamli o’zgarish innovatsiya uchun yurituvchidir va
ijtimoiy taraqqiyotdir.

8. 3. Raqamli iqtisodiyot:
raqamlashtirish.
 Raqamlashish:
 Analog signallarni uzatish ma’lumotlarini ikkilik bitlar
shakliga aylantirish
 Ma’lumot shaklida saqlanishi mumkin
 Raqamli ma’lumot raqamli qurilmalar orqali aniq shaklda foydalaniladi
 Ma’lumotlar buzilishsiz, yuqori tezlikda internet bo’ylab global miqyosda izlanadi, qayta
ishlanadi, saqlanadi, saralanadi, aniqlanadi, nusxa olinadi va uzatiladi.
 Umumiy holda, raqamlashtirish axborot almashish va ekspluatatsiyaga
jismoniy cheklovlarni kamaytiradi. (OECD, 2015)

9. 4. Raqamli iqtisodiyot: asosiy technologiyalar.
 Sun’iy intellekt(AI)
 Mashinalarni insonlardek aqliy funksiyalarni bajarishi.
 Qurilma sistemalarini mukammal qilishi
 Softwarega va robotlarga imkoniyatlar yaratish(o’zini boshqaraoluvchi
agentlardek harakatlanish, yaratuvchilar va operatorlarning ko’proq
mustaqil ravishda ishlashi).
 Muommali savollarni yechishda, samarali yutuqlarga erishishda va qaror
qabul qilishni rivojlantishga yordam berish

10. 5. Raqamli iqtisodiyot: inson hayotining
o’zgartirishi.
Iqtisodiyot
Raqamli
transformatsiya
Biznes
Jamiyat
Hukumat

11. 5. Raqamli iqtisodiyot: inson
hayotining o’zgartirishi.
 Raqamli iqtisodiyot inson hayotini o’zgartiradi.
 Giper aloqa
 Korxonalar qanday tuzilganligi to’g’risidagi an’anaviy
tushunchalarni shakllantirish va zaiflashtirish.
 Firma qanday ta’sir qilishi
 Iste’molchilar xizmatlar, ma’lumotlar va tovarlarni qanday ega bo’lishi
 Ma’lumotlarni aggresiv ishlatish:
 Biznes modullarni tubdan o’zgartirish
 Yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqishni yengillashtirish
 Yangi jarayonlarni yaratish
 Katta foydaga erishish
 Manejmentda yangi davr yoqasida turish.

12. 5. Raqamli iqtisodiyot: inson
hayotining o’zgartirishi.
 Yangi biznes modullariga misollar:
 Uber
 Taxilarga egalik qilmaslik
 Facebook
 Mundarijani yaratmasligi
 Alibaba
 Inventarlarga egalik qilmasligi
 Airbnb
 Real joy yoki binoning yo’qligi

13. 5. Raqamli iqtisodiyot: inson
hayotining o’zgartirishi.
 Raqamli iqtisodning bunday buzilgan davrida talabga ega bo'lgan bunday
yumshoq qobiliyatlar mavjud
 uyg'unlashuv, kuzatish, empatiya, mantiqiy fikrlash, muvofiqlashtirish, ijtimoiy hislar, faol
tinglash, murakkab muammolarni hal qilish, madaniyat xabardorligi, til,
moslashuvchanlik
 Dunyoning etakchi tashkilotlari tomonidan eng ko'p o'ylangan
 bizning buzilish davrida ta'limimiz o'zgarishi kerak
 qanday o'rganamiz va qanday qilib o'rganamiz
 Hatto qarama-qarshiliklarda ham va biznes ta'limida ham o'zgarishlar bo'lishi kerak
 gumanitar fanlar bo'yicha ta'lim muhim ahamiyatga ega bo’lib boryapti. chunki biz raqamli
savodli odamlarga muhtojmiz, bundan tashqari ko'plab ishlarni avtomatlashtiramiz

14. 6. Raqamli transformatsiyalar uchun asoslar
Raqamli transformatsiyalar
uchun asoslar
Tizim shart -
sharoitlari
Ochiq savdo va
investitsiya rejimi
Samarali va ochiq
moliya bozori
Raqobatbardosh
mahsulot bozorlari
Ijobiy tuzilmaviy
mehnat bozori
Mustahkam
makroiqtisodiy
siyosat
Texnologiyalarni, ko’nikmalarni
va ixtisoslikni tezda yangilash
imkonini beradi
Raqamli o’zgarishlarni amalga
oshirish uchun firmalarga
sarmoya kiritish
Tizimli o’zgarishlarni qo’llab
quvvatlash
Noaniqlikni kamaytirish,
raqamli iqtisodiyotni
rivojlanishi uchun
makroiqtisodiy muhitni yaratish
raqamli o'zgarish
butun iqtisodiyot
va jamiyatdan
ajratilgan holda
sodir bo'lmaydi

15. Raqamli
transformatsiyalar uchun
asoslar
Foydalinish
mumkin bo’lgan
infrastruktura va
xizmatlar
Foydalanish mumkin bo’lgan
ishonchli, samarali va yirik raqamli
infrastrukturadagi investitsiyani
kuchaytirish
Yuqori tezlikdagi internet
tramog’i va xizmatlaridagi
raqobatni rivojlantirish
Indikatorlar
Har 100 kishida
o’rnatilgan va mobil
obunalarining
yo’qligi
Aloqaning
o’rtacha tezligi
O’rnatilgan va
mobil keng
tarmoqning narxi
Mashina mashinaga
ulanadigan
simkartalarining
yo’qligi

16. Raqamli
transformatsiyalar
asosi
Samarali
foydalish
uchun malaka
va
tavakkalchilik
Talab qilinadigan
qobiliyat
ICT maxsus
qobiliyatlari
Genetik ICT
qobiliyatlari
To’ldiruvchi
qobilyatlar
Ma’lumotlar bilan
ishlash, o’zini
yo’naltiraolish,
muommaga yechim
topaolish malakalari
Kutilgan
tavakkalchilik
Raqamli
xavfsizlik
Maxfiylik
Indikatorlar
RFID
Bulutli
hisoblash
Elektron
savdo
Biznes Internet
foydalanuvchilari
SCM
CRM Ijtimoiy media
Ijtimoiy
tarmoqlashish
Elektron xarid
Elektron bank
Onlayn kurslar
Cloud
computing
Elektron
hukumat

17. Raqamli transformatsiya
asoslar
Samarali
foydalish
uchun malaka
va
tavakkalchilik
Talab qilinadigan
qobiliyat
ICT maxsus
qobiliyatlari
Genetik ICT
qobiliyatlari
To’ldiruvchi
qobilyatlar
Ma’lumotlar bilan
ishlash, o’zini
yo’naltiraolish,
muommaga yechim
topaolish malakalari
Kutilgan
tavakkalchilik
Raqamli
xavfsizlik
Maxfiylik
Indikatorlar
Raqamli malakani shakllantirish uchun ta’lim va
training
ICT
mutaxasislariga
ish taklif qiluvchi
kasblar
Yuqori dajadagi
asosiy internet
malakasiga ega
shaxslar
Yuqori darajada
asosiy komputer
malakasiga ega
shaxslar
ICT sohasining
oliy dajaradagi
bitiruvchilari

18. Raqamli
transformatsiyalar
uchun asoslar
ICTga
bog’liq
innovatsiya
lar va ICT
mutahasisli
gi
Tovarlar va
xizmatlardagi
innovatsiyalar
Jarayonlarda
innovatsiyalar
Biznes modellaridagi
innovatsiya
Tashkiliy kelishuvdagi
innovatsiya
Indikatorlar
ICTning
qo’shilgan
qiymatga bog’liq
ulushi
ICT ilmiy
izlanish
xarajatlari
Savdo belgilarga
bog’liq bo’lgan
ICTni ulushi
ICT
mutaxasislarini
ish bilan
ta’minlashga
bog’liq ulushi
Ijobiy
tarqaluvchan
natijalar orqali
raqamli
texnologiyalar
iqtisodiy o’sishni
tezlashtiradi

19. 6. Raqamli iqtisodiyot: Raqamli transformatsiyalar uchun
asoslar.
Raqamli transformatsiyalar
uchun asoslar
Raqamli
xavfsizlik
va ishonch
Raqamli
xavfsizlik va
maxfiylik
Iste’molchilar va
boshqa onlayn
faoliyatlardan samarali
ravishda himoyalanish
Indikatorlar
Xavfsizlik
to’qnashuvlar
i
Anti-Tracking
software
Internet browser
parametrini
o’zgartiraolish
qobilyati
Elektron hukumat
faoliyatlari uchun
maxfiylik va
xavfsizlik
munosabatlar
ICT xavfsizlik
riskilari uchun
rasmiy siyosat bilan
biznes birgaligi

20. Raqamli
transformatsiyalar
uchun asoslar
Raqamlashish
va Jamiyat
Ish o’rnining yo’qolishi
va yaratilishi
Standart bo’lmagan ishlar
Jins bo’yicha ish haqi
orasidagi farq
Elekron xizmatlar
Qisqa muddatli, to’liqsiz
va kam to’lanadigan
ishlar
Elektron sog’liqni
saqlashning qariyyotgan
aholiga yordam berishi
Indikatorlar
Zamonaviy ish
bilan
ta’minlash
ulushi
65 va undan
yuqori yoshli
kishilar ulushi
Avtomatlashni
ng yuqori
riskida bo’lgan
ishlarning
ulushi
Kam ish haqi
to’ladigan ishlar
Jins bo’yicha
ish haqi
orasidagi farq
Jamiyatdagi
strategiya va
texnologiyalar
ta’sirining aniq
ijobiy
jamoatchiligini
anglashi

21.  7. Raqamli o’zgarish: ta’siri va oqibatlari
Cloud
comput
ing
Blockch
ain
texnolo
giyalar
Web
saytlar
Ko’p
malum
otlar
Onlayn
va
mobil
bank
Raqaml
i
transfor
matsiya
Onlayn
va
mobil
xarid
Robot
lar
Ma’lumotlar
ni
yurg’izish,
qaror qabul
qilish
Yangi
biznes
modellari
Raqamli
ravishda
tadbiq
qilish
Ish
o’rinlarining
qisqarishi va
yaratilishi
Ish
o’rinlarining
yangi
ko’rinishi
Savdo
perspectivi
ni
o’zgartishi
ayniqsa
xizmatlarni
Mehnat
huquqlari
ni qayta
ko’rib
chiqish
Savdo
kelishuvla
rini qayta
tekshirib
chiqish

22. 7. Raqamli o’zgarish: ta’siri va oqibatlari
 Yangi biznes model texnologiyalarining va mahsulot
platformalarini paydo bo’lishi
 Tashkilotlar sanoatini va turli xilda rivojlangan sanoatlar va
mahsulot kategoriyalaridagi raqobat qoidalarini o’zgartirish
Joylashuv joyini, tashkilotni va ish bilishni mazmunini
vujudga keltirish.
Innovatsiya va ishlab chiqarish joylarini o’zgartirish

23. 7. Raqamli transformatsiyalar: ta’siri va oqibatlari
 Raqamli iqtisodiyot savdo-sotiqlar elektron shaklda va
chegaralarni oson kesib o’tadi
 Asosiy iqtisodiy faoliyatlarning investitsiya, savdo va foyda
sifatida o’lchashning ta’sir qilishi
 Innovatsiyaning va ishlab chiqarishning dinamikasi va
joylashuvi rivojlanayotgan davlatlarga kelajakda ta’sir
qilishi

24. 8. Raqamli transformatsiyalar: malaka va ish
Raqamli
o’zgarish
ICT
mutaxasislarinin
g malakasi
Umumiy ICT
malakasi
Yetarli IT
malakasi va
ishlarning
talab
qilinishi Nimani
o’rganish va
qanday
o’rganish
Ta’lim
o’zgarishi
Ilm-fan,
texnologiya,
enjineriya va
matematika
Biznes
Insoniyat
ICTning bazis malakasi
Muommaga yechim
topish va
kommunikatsiya
malakasi

25. Raqamli
o’zgarish
Tavakklac
hilik va
,muommo
lar
Raqamli
xavfsizlik,
maxfiylik,
ishonch
B2C va
B2B
Iqtisodiyotni
almashish
Standartlar va
boshqaruv; mahalliy,
xalqaro
moslashuvchan
bo’lishi
Katta hajmli
ma’lumotlar,
machine learnnng,
cloud computing
Sun’iy
intellekt
Etnik
muommal
ar
9. Raqamli o’zgarish:
tavakkalchilik va muommalar

26. 10. Raqamli iqtisodiyot va uning
rivojlanishi
 Raqamli iqtisodiyotning rivojlangan davlatlarga ta’siri.
 Ular allaqachon raqamli vositalardan foydalanishni boshlagan
 an'anaviy ravishda industrializatsiya masalan ishlab chiqarish
rivojlanish yo'lidir
 an'anaviy ishlab chiqarish kontseptsiyasida ishlab chiqarish
miqdori, mahsulotning xilma-xilligi va birlik xarajatlari
o'rtasidagi savdo-sotiqning joylashishi.
 yuqori sifatli ishlab chiqarish va yuqori sifatli aralash
ishlab chiqarishni maxsus ishlab chiqarish

27. 10. Raqamli iqtisodiyot va uning
rivojlanishi
 G'oliblik yangilik uchun asosiy platforma tanlovining barcha
o'yinini oladi
 mamlakat ichkarisida va xalqaro miqyosda tengsizlikni yuzaga keltirishi
mumkin
 ammo o'rnatilgan texnologiyalar guruhidan tashqaridagi firmalar uchun raqamli
iqtisodiyotning hali ham muhim imkoniyatlari mavjud.
 yuqori darajadagi platformalar, platforma komplektorlari va
platforma foydalanuvchilari uchun yanada ko'proq
imkoniyatlar ochilmoqda
 boshlang'ich, kichik va jahon miqyosidagi uzoq kompaniyalarni innovatsiya
qilish, o'sishi va yaxshilash va bozorlar bilan bog'lanish uchun keng va ortib
borayotgan raqamli resurslar to'plami mavjudligi.

28. 10. Raqamli iqtisodiyot v uning
rivojlanishi
 raqamli iqtisodiyotda innovatsiyalar va ishlab chiqarish
o'rtasidagi geografik aloqalar uchun an'anaviy tushunishda,
kuchli keng tarqalgan aloqa mavjud
 Mahsulotning hayot sikli
 innovatsiyalar yangi sanoat tarmoqlarini ochib beradi va keng
miqyosli ish bilan ta'minlashda ko’maklashadi.
 investitsiyalarni jalb qilish siyosati bandlikni yaratish uchun
ishlab chiqarishni jalb qiladi, keyinchalik ma'lumotni talab
qiladigan faoliyatlarga ta'sir ko'rsatadi.
 ba'zi sohalarda innovatsiyalar va ishlab chiqarish o'rtasidagi
aloqalar geografik jihatdan innovatsiya va ishlab chiqarishni
ajratish imkonini berishi mumkin.

29. 10. Raqamli iqtisodiyot va uning
rivojlanishi
 Muntazam ish funktsiyalari:
 ishlab chiqarish, dasturiy ta'minotni kodlash, orqa ofis xizmati
zamonaviy ishlab chiqarish va avtomatlashtirish orqali qayta tiklanishi
yoki hatto yo'q qilinishi mumkin
 Rivojlanayotgan mamlakatlarda eksportga yo'naltirilgan fabrikalar
uchun katta miqdorda uzilishlar yuzaga kelmoqda
 Raqamli iqtisod rivojlanayotgan mamlakatlarga imkoniyat berishi
mumkin
 qiymat zanjirlarini yuqoriga ko'tarish uchun
 GVC-dagi etakchi kompaniyalarning innovatsiyalar va
muvofiqlashtirish funktsiyalariga nisbatan kamroq bog'liq
 jahonga raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga imkon beradi
 Bu yerda barqaror yangiliku yerda geografik bo'linish hosil bo'ladi

30.  E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT