1. SENSEX
meesceeveer
efØebefšbie Øesme
21063.62(-201.56)
owefvekeâ
NIFTY
6261.65(-57.25)
ceOÙece SJeb Úesšs mlej kesâ DeKeyeej
GOLD
Úeheves kesâ efueS efJeÕemeveerÙe mLeeve
7GÅeesie YeJeve, Mecee& Fb[mš^erÙeue Fmšsš,
JeeueYeó jes[, ieesjsieebJe (F&)
cegbyeF& veb. 400063.
cees.9320241710/
9699796991
ÌãÓãà : 01
Debkeâ - 233
‚ã½ãð¦ãÌãããä¥ã
Ghepes veeo menpe yeng Yeeble
Depehee peehe Yeerlej nes Meeble
jece jece heo Meefòeâ peieeJes
jece jece Oegve peYeer jceeJes
29271.00(237.00)
SILVER
45227.00(682.00)
(RS/$)
visit us at-www.metroeastwest.blogspot.in
2
keâspejerJeeue keâs
efKeueeHeâ yeieeJele
efyeVeer keâes keâejCe
yeleeDees veesešme peejer
f
veF& efouueer~ Deece Deeoceer
heešer& keâs efJeOeeÙekeâ efJeveeso keâgceej
efyeVeer Éeje cegKÙeceb$eer DejefJebo
keâspejerJeeue keâs efKeueeHeâ yeieeJeleer
megj Deheveeves keâs yeeo
heešer & ves GvnW
Meg›eâJeej keâes keâejCe
yeleeDees
veesešme peejer
f
efkeâÙee nw~
ieewjleueye nw
efkeâ efyeVeer ves ieg®Jeej keâes heešer& keâer
keâeÙe&ØeCeeueer hej iebYeerj Deejeshe
ueieeles ngS ome efove ceW pevelee mes
efkeâS Jeeos hetjs veneR nesves hej
DeveMeve keâjves keâer Oecekeâer oer
Leer~ efyeVeer ves Skeâ Øesme Jeelee& ceW
heešer& Deewj mebÙeespekeâ DejefJebo
keâspejerJeeue hej efouueer keâs ueesieeW
keâes OeesKee osves keâe Deejeshe ueieeÙee
Lee~ GvneWves keâne Lee efkeâ Deiej
mejkeâej ves efouueer ceW Deieues ome
efove keâs Deboj Jeeos hetjs veneR
efkeâS lees Jes 27 peveJejer mes
peblej-ceblej hej YetKe n][leeue
hej yew" peeSbies~
veF& efouueer heeefkeâmleeveer he$ekeâej
cesnj lejej keâs meeLe Deheves heefle
keâWõerÙe ceeveJe mebmeeOeve jepÙe ceb$eer
MeefMe Le¤j keâs keâefLele mebyebOeeW keâes
ueskeâj veejepeieer peeefnj keâjves Deewj
efHeâj meyekeâgÚ "erkeâ nesves keâe oeJee
keâjves keâs 24 Iebšs keâs Yeerlej megveboe
heg<keâj keâer jnmÙeceÙe heefjefmLeefleÙeeW
ceW ceewle nes ieF&~ efouueer keâs nesšue
ueeruee ceW Meg›eâJeej osj Meece Gvekeâe
MeJe yejeceo ngDee~ ØeejbeYekeâ he][leeue
f
keâs yeeo hegefueme Fmes DeelcenlÙee
keâe ceeceuee yelee jner nw~ peccetkeâMceerj keâs meesheesj keâer jnves Jeeueer
megveboe heg<keâj keâer Deiemle 2010
ceW MeefMe Le¤j keâs meeLe Meeoer ngF&
Leer~ Ùen megveboe keâer leermejer Deewj
Le¤j keâer otmejer Meeoer Leer~ Meeoer
keâs lelkeâeue yeeo ner Jen DeeFheerSue
keâer keâesefÛÛe šerce ceW Deheveer keâefLele
efnmmesoejer keâes ueskeâj efJeJeeoeW ceW
Dee ieF& LeeR Deewj Fmekeâs Ûeueles
MeefMe Le¤j keâes keâWõerÙe cebef$eceb[ue
mes FmleerHeâe osvee he][e Lee~ MeefMe
Le¤j mes cegueekeâele mes henues megveboe
ogyeF& ceW jn jner LeeR~ Gvekeâer otmejer
Meeoer mes Skeâ yesše Yeer nw~ neue keâs
meceÙe ceW Jen leye ÛeÛee& ceW DeeF&
Leer, peye GvneWves keâMceerj ceW DevegÛÚso
370 hej Deheves heefle mes Deueie
jeÙe JÙeòeâ keâer Leer~ keâgÚ efoveeW
henues GvneWves Deheves heefle keâs efšJešj
SkeâeGbš keâs peefjÙes heeefkeâmleeveer
he$ekeâej cesnj lejej keâs efKeueeHeâ
nceuee yeesue efoÙee Lee~ Fve šJeerš
ceW GvneWves lejej hej MeefMe Le¤j
keâe heerÚe keâjves Deewj Gvemes Deblejbielee
ye]{eves keâs Deejeshe ueieeS Les~
Fme oewjeve GvneWves Le¤j keâs
efKeueeHeâ Yeer šJeerš efkeâS Les,
uesefkeâve yeeo ceW keâne efkeâ Gvekeâe
celeueye Jen veneR Lee, pees GvneWves
efueKee~ Fmekeâs yeeo Le¤j ves
Dehevee efšJešj SkeâeGbš nwkeâ nes
peeves keâer yeele keâner Leer Deewj
efHeâj Deheves Deewj megveboe keâs yeerÛe
efkeâmeer lejn keâs celeYeso nesves keâer
KeyejeW keâe Keb[ve efkeâÙee Lee~
ieg®Jeej keâes ner Le¤j Deewj Gvekeâer
helveer megveboe heg<keâj Éeje Heâsmeyegkeâ
hej peejer mebÙegòeâ yeÙeeve ceW keâne
ieÙee efkeâ oesveeW keâe JewJeeefnkeâ peerJeve
Keg M eneue nw , ues e f k eâve keâg Ú
DeveeefOekeâ=lešJeerš mes Jes JÙeefLele nQ~
¹ãðÓŸ -6
ceeÙeeJeleer Je meeryeerDeeF keâes
megØeerce keâesš& keâe veesefšme
veF& efouueer megØeerce keâesš& ves
Gòej ØeosMe keâer hetJe& cegKÙeceb$eer
Deewj yemehee ØecegKe ceeÙeeJeleer keâs
efKeueeHeâ DeeÙe mes DeefOekeâ mebheefòe
jKeves keâs ceeceues ceW veF& SHeâDeeFDeej
ope& keâjves keâer ceebie hej ceeÙeeJeleer,
meeryeerDeeF, keâWõ mejkeâej Deewj Gòej
ØeosMe mejkeâej keâes veesefšme peejer
efkeâÙee nw~
ceeuetce nes efkeâ megØeerce keâesš& ves
Ún pegueeF&, 2012 keâes ceeÙeeJeleer
keâs efKeueeHeâ ope& meeryeerDeeF keâer
SHeâDeeFDeej (ØeLece metÛevee efjheesš)
&
jo keâj oer Leer~ Flevee ner veneR
SHeâDeeFDeej efvejmle keâjves keâs Heâwmeues
keâs efKeueeHeâ oeefKeue hegveefJe&Ûeej
ÙeeefÛekeâe Yeer megØeerce keâesš& ves iele
Je<e& Keeefjpe keâj oer Leer~ Deye
keâceuesMe Jecee& ves Skeâ veF& peveefnle
ÙeeefÛekeâe oeefKeue keâer nw efpemeceW
veF& SHeâDeeFDeej keâer ceebie keâer ieF&
nw~
cegKÙe vÙeeÙeeOeerMe heer meleefMeJece
keâer DeOÙe#elee Jeeueer heer" ves Meg›eâJeej
keâes keâceuesMe Jecee& keâer ÙeeefÛekeâe
hej megveJeeF& keâjles ngS Ùes veesefšme
peejer efkeâS~ mejkeâej, SpeWmeer Deewj
ceeÙeeJeleer keâes Ûeej mehleen ceW peJeeye
osvee nw~ ceeÙeeJeleer keâer Deesj mes
hesMe yemehee keâs Jeefj‰ veslee Deewj
Jekeâerue meleerMe Ûebõ efceßee ves veesešme
f
mJeerkeâej efkeâÙee uesefkeâve Fmemes henues
GvneWves ÙeeefÛekeâe keâe peyejomle efJejesOe
efkeâÙee~ veesešme mes henues ÙeeefÛekeâekeâlee&
f
keâer Deesj mes hesMe Jeefj‰ DeefOeJeòeâe
Meebefle Yet<eCe ves keâesš& mes meeryeerDeeF
keâes veF& SHeâDeeFDeej ope& keâjves
keâe efveoxMe ceebieles ngS keâne efkeâ
meeryeerDeeF ves ceeceues keâer ØeejbefYekeâ
peebÛe keâjkeâs heeÙee Lee efkeâ hetJe&
cegKÙeceb$eer keâs heeme DeeÙe keâs %eele
ŒeesleeW mes keâeHeâer DeefOekeâ mebheefòe nw~
keâesš& ves Gme meceÙe SHeâDeeFDeej
efmeHeâ& lekeâveerkeâer DeeOeej hej Keeefjpe
keâer Leer~ Gme Heâwmeues ceW keâesš& ves
peebÛe keâer cesefjš hej keâgÚ veneR
keâne Lee~ uesefkeâve meeryeerDeeF ves
keâgÚ veneR efkeâÙee~ heer" ves veF&
SHeâDeeFDeej ope& keâjves keâer ceebie
hej keâne efkeâ meeryeerDeeF Fmekeâs efueS
keâesš& hej efveYe&j veneR nw~ Jen mJeÙeb
Ssmee keâj mekeâleer nw~ DeeosMe ceW
meye mhe° nw~ meeryeerDeeF DeeosMe
keâs ØeYeeJe keâs yeejs ceW keâevetveer meueen
ues mekeâleer Leer~ meeryeerDeeF keâes meueen
osvee keâesš& keâe keâece veneR nw~ Meebefle
Yet<eCe ves keâne efkeâ meeryeerDeeF ves
Heâwmeues keâs yeeo ceeceues ceW keâgÚ
veneR efkeâÙee yeefukeâ ceeceuee yebo keâj
efoÙee nw~ otmejer Deesj mes hesMe
meleerMe Ûebõ efceßee ves ÙeeefÛekeâe keâe
efJejesOe keâjles ngS keâne efkeâ keâesš&
keâes oer ieF& nw~ Fme Heâwme}s kesâ yeeo
Flevee leÙe nw efkeâ cegyeF& hege}me
b
f
keâefceMe>j keâer kegâmeer& hej keâewve yew"iee,
s
Fmekeâe Heâwme}e Deye cegKÙeceb$eer
he=Lkeerjepe ÛekneCe keâjsbies~ hegef}me
met$eesb keâe keânvee nw efkeâ meescekeej keâes
keâweyevesš keâer ceerešie kesâ yeeo Skeâ
f
f b
mesefceveej cesb Yeeie }sves kesâ ef}S
cegKÙeceb$eer efkeosMe peeves kee}s nwb~
Fmeef}S nes mekeâlee nw efkeâ cegyeF& kesâ
b
veS meerheer keâe Ss}eve meescekeej keâes
Ùee Gmemes hen}s nes peeS Ùee efHeâj
cegKÙeceb$eer kesâ efkeosMe mes }ewšves Ùee
26 pevekejer kesâ yeeo cegbyeF& kesâ
hege}me keâefceMe>j keâes }skeâj keâesF&
f
Iees<eCee nes~ ne}ebekeâ yegOekeej keâes
f
keâweyevesš ves Skeâ cenlkehetCe& Heâwme}e
f
ef}Ùee efkeâ Skeâ heesmš Ùee Skeâ peien
efkeâmeer DeefOekeâejer keâe keâeÙe&keâe} Deye
oes mee} keâe jnsiee~ Ûeteb keâ [e@keäšj
f
melÙehee} efmebn keâes cegyeF& meerheer keâer
b
kegâmeer& hej yew"s efmeHeâ& [s{ mee} ngDee
Ì
nw, Fmeef}S Ùen Yeer keâÙeeme }ieeS
pee jns nwb efkeâ nes mekeâlee nw efkeâ Gvnsb
DeYeer Ún cenerves Deewj os efoS peeSb ,
}sekeâve Skeâ hege}me DeefOekeâejer kesâ Devegmeej,
f
f
heÇceesMeve keâer efmLeefle cesb vÙetvelece oes
mee} keâe Ùen efveÙece }eiet venerb neslee~
Ûeteb keâ Deef[Meve} [erpeer jwkeâ kesâ [e@keäšj
f
b
melÙehee} efmebn keâe [erpeer jwkeâ cesb heÇceesMeve
b
[dÙet nw, Fmeef}S Gvekeâe leyeeo}e Yeer
}ieYeie leÙe nw~ Ùeefo Ssmee ngDee, lees
Gvekeâe SceSmeDeej[ermeer (ceneje<š^ mšsš
jes[ ef[kes}hecesš keâehe&ejMeve) kesâ [erpeer
b
ss
jwkeâ cesb š^emeHeâj nesiee~ Ùen heesmš De®he
b
b
hešveeÙekeâ kesâ neGefpebie cesb peeves kesâ yeeo
mes Kee}er heÌ[er nw~
ie=nceb$eer kesâ heeme nw HeâeF}
keâeÙeos mes Denceo peekeso keâe Yeer
[erpeer jwkeâ cesb heÇceesMeve [dÙet nw , keäÙeeseb keâ
b
f
ßeerokeer ieesÙe} kesâ nesce iee[& kesâ [erpeer
s
jwkeâ mes efjšeÙej nesves kesâ yeeo mes Ùen
b
heesmš Yeer DeYeer venerb Yejer ieF& nw~ Ùeefo
Ùen heesmš Yej oer ieF& , lees efHeâj
Deef[Meve} [erpeer jwkeâ keâer keefj…lee cesb
b
"eCes kesâ meerheer kesâ heer jIegkebMeer , efHeâj
efkepeÙe keâebye}s Deewj efHeâj keâF& Deewj
Deef[Meve} [erpeer kesâ yeeo SšerSme
ÛeerHeâ jekesâMe ceeefjÙee keâe vebyej
Deelee nw , }sekeâve hege}me
f
f
met$eesb keâe keânvee nw
efkeâ nesce iee[& keâer
heesmš keâes mejkeâej
MeeÙeo [eGveieÇ[ keâj
s
Deef[Meve} [erpeer jwkeâ cesb keâjves
b
kee}er nw~ Ùeefo Ssmee ngDee , lees
Denceo peekeso ner cegyeF& kesâ veS
b
meerheer nesies , }sekeâve Skeâ otmejs
b
f
DeeF&heerSme DeefOekeâejer keâe keânvee
nw ef k eâ oes cener v es hen}s
Fmšsyeef}Mecesš yees[& ves Fme mebyebOe
b
cesb Skeâ heÇmleeke jepÙe mejkeâej
keâes Yespee Lee Deewj [erpeer jwkeâ
b
keâer kele&ceeve heebÛe heesmš keâes
Iešekeâj Ûeej keâjves keâes keâne Lee
, }sekeâve Ùen heÇmleeke DeYeer Yeer
f
mkeerkeâej venerb efkeâÙee ieÙee nw~
Ùen HeâeF} Yeer ie=nceb$ee}Ùe kesâ
heeme nw~ nes mekeâlee nw ie=nceb$ee}Ùe
[erpeer jwkeâ keâer keekeâF& cesb Ûeej
b
heesmš keâj os , nes mekeâlee nw
hešveeÙekeâ kesâ š^emeHeâj kesâ yeeo
b
-ieebkeesb lekeâ efkekeâeme keâes hengbÛeeÙee
-ceveceesnve efmebn keâer heÇMebmee
-cenbieeF& yeÌ{ves mes efkeâmeeveesb keâes HeâeÙeoe
-efkehe#e keâe jkewÙee efnmee YeÌ[keâeves kee}e
b
veF& efouueer, keâeHeâer Fblepeej
kesâ yeeo jeng} ieebOeer ves SDeeFmeermeer
keâer yew"keâ keâes mebyeesefOele keâjles ngS
Dee›eâecekeâ leskej cesb efkehe#e hej
nce}e yees}les ngS keâne efkeâ Gvekeâer
ceekeâ&sefšbie Meeveoej nw~ efkehe#e lees
iebpeesb keâes keâbIee yesÛe jne nw~ Gvnsb
nsÙej keâš os jne nw~ kes keân jns
nwb efkeâ keâebieÇsme keâes yeenj efvekeâe}es~
DeeefKej kes keâebieÇsme keâes mecePeles
keäÙee nwb? Dejs, keâebieÇsme heešer& Skeâ
mebie"ve venerb nw, Ùes Skeâ peesMe nw
Deewj Ùes peesMe nceejs efo} cesb nw~
jeng} ves Deheves mebyeesOeve keâer
Meg®Deele ceveceesnve efmebn keâer heÇMebmee
mes keâer~ hetjs peesMe KejesMe kesâ meeLe
jeng} ves keâne efkeâ efheÚ}s 10
mee} cesb ceveceesnve efmebn ves Meeveoej
keâece efkeâÙee nw~ jeng} keâes Flevee
cegbyeF&, ceneje°^ mejkeâej ves
lekeâjeryeve [s]{ ueeKe DeehejeefOekeâ
cegkeâoces Jeeheme uesves keâe Heâwmeuee
efkeâÙee nw~ Ssmes ceeceueeW keâer henÛeeve
Dee›eâecekeâ neskeâj Yee<eCe osles hen}s
keâYeer venerb osKee ieÙee~ mebyeesOeve kesâ
oewjeve peye }esie lee}er yepee jne
Les lees jeng} ves keâne, Deewj peesj
mes lee}er yepeeÙesb, ceveceesnve kesâ
ef}S, meesefveÙee kesâ ef}S meYeer kesâ
ef}S lee}er yepee keâj nceeje Glmeen
ye{eFS, Deehe ner lees nceejer leekeâle
nw~ jeng} ves keâne efkeâ nceejer mejkeâej
b
ves efheÚ}s 10 mee} kesâ oewjeve
osMe keâer pevelee keâes yengle kegâÚ
efoÙee~ nceves pevelee keâes DeejšerDeeF
keâer leekeâle oer~ DeejšerDeeF kesâ
peefjS nceves Deece}esieesb kesâ neLeesb
cesb heekej oer~ efkeâmeer ves DeejšerDeeF
keâer ceebie venerb keâer Leer~ keâebieÇsme ves
Kego DeejšerDeeF keâe Heâwme}e efkeâÙee~
nceves meefyme[er keâe hewmee pevelee kesâ
Keeles cesb meerOes hengÛeeÙee~ ceveceesnve
b
efmebn kesâ vesle=lke cesb osMe ves DeeefLe&keâ
ceesÛe&s hej keâeHeâer lejkeäkeâer keâer~ Gvnesves
b
keâne efkeâ osMe keâes 21keerb meoer cesb
hengÛeevee nw~ Fmekeâe cele}ye keäÙee
b
nw? Fmekeâe cele}ye nw Deehekeâer Deekeepe
osMe keâer Deekeepe yeves~ Ùener vener,
b
keâebieÇme meyemes hetÚkeâj Iees<eCee he$e
s
yevee jner nw~ Fmekesâ De}ekee Yeer
keâebieÇme ves yengle kegâÚ efkeâÙee nw~
s
[s{ ueeKe cegkeâoces Jeeheme uesieer ceneje°^ mejkeâej
]
efJe›eâeble keâes veerueece
keâjves keâe Heâwmeuee mener
keâs efueS jepÙe Deewj efpeuee mlej
hej pepe, keâueskeäšj Deewj Jeefj‰
hegefueme DeefOekeâeefjÙeeW keâes ueskeâj
meefceefleÙeeb yeveeF& ieF& LeeR~
ie=n efJeYeeie keâs Skeâ Jeefj‰
DeefOekeâejer ves ieg®Jeej keâes yeleeÙee
efkeâ jepÙe mejkeâej ves DehejeOe
Øeef›eâÙee mebefnlee keâer Oeeje 288
Deewj 321 keâe Fmlesceeue keâjles
ngS lekeâjeryeve 1,46,680
ceeceueeW keâes Jeeheme uesves keâe Heâwmeuee
efkeâÙee nw~ jepeveerelekeâ Ùee meeceeefpekeâ
f
DeeboesueveeW ceW efnmmee uesves JeeueeW
keâs efKeueeHeâ ope& ceeceueeW keâes Yeer
Jeeheme efueÙee peeSiee~DeefOekeâejer
keâs cegleeefyekeâ jepÙe ceW 35 mes
40 ueeKe uebefyele ceeceueeW ceW
DeefOekeâlece leerve cenerves keâwo keâer
mepee Jeeues nQ~ Ssmes ceeceueeW keâer
hetjer peebÛe keâjves keâs yeeo FveceW mes
[s]{ ueeKe cegkeâoceeW keâes Jeeheme
uesves keâe Heâwmeuee efkeâÙee ieÙee nw~
je°^erÙe Jeerjlee hegjmkeâej mes veJeepes peeSbies 25 yeÛÛes
veF& efouueer, cegmeeryele keâs meceÙe
[jves keâs yepeeÙe heefjefmLeefleÙeeW keâe [škeâj
meecevee keâjves Jeeues osMeYej keâs 25
yeneogj yeÛÛeesb [16 ue][keâs Je 9
ue][efkeâÙeeW] keâes Je<e& 2013 keâs je°^eÙe
r
Jeerjlee hegjmkeâej keâs efueS Ûegvee ieÙee nw~
FmeceW mes heebÛe yeÛÛeesb keâes cejCeeshejeble Ùen
hegjmkeâej efoÙee peeSiee~ ieCeleb$e efoJeme mes
henues 24 peveJejer keâes ØeOeeveceb$eer ceveceesnve
efmebn meYeer keâes hegjmkeâ=le keâjWies~ hegjmkeâej
neefmeue keâjves Deewj ieCeleb$e efoJeme keâer
hejs[ ceW Meeefceue nesves keâs efueS meYeer yeÛÛes
efouueer hengÛe ieS nQ Deewj 27 peveJejer
b
lekeâ ÙeneR jnWies~ efouueer ceW
Ùecegvee efJenej efveJeemeer Dee" Je<eerÙe ceefnkeâe
&
ieghlee keâes Jeerjlee hegjmkeâej ßesCeer keâs meJe&ßes‰
'Yeejle' DeJee@[& mes mecceeefvele efkeâÙee peeSiee~
peÙehegj keâer ceueeFkeâe efmebn šebkeâ [15]
keâes 'ieerlee Ûeeshe][e' DeJee@[& lees ceneje°^ keâs
peueieebJe efveJeemeer MegYece meblees<e ÛeewOejer
[16] keâes 'mebpeÙe Ûeeshe][e' DeJee@[& keâs
efueS Ûegvee ieÙee nw~ Gòej ØeosMe keâer
ceewmeceer keâMÙehe [10], DeeÙe&ve jepe
Megkeäuee [13], ceneje°^ keâs mebpeÙe veJemeg
megleej [17], De#eÙe peÙejece jespe
[13]) Je levJeer vebokeâgceej DeesJneue
[7] keâes cejCeeshejeble 'yeehet iewOeeveer' DeJee@[&
mes veJeepee peeSiee~ Fvekeâs Deefleefjòeâ efnceeÛeue
ØeosMe keâer efMeuhee Mecee& [14], ceOÙe
ØeosMe keâs meewjYe Ûeboue [13] Deewj
s
Úòeermeie]{ keâs DeefYe<eskeâ Skeäkeâe [13]
keâes Yeer cejCeeshejeble Ùen mecceeve efoÙee
peeSiee~ Fbe[Ùeve keâeGbemeue Heâe@j ÛeeFu[
f
f
JesueHeâsÙej [DeeFmeermeer[yuÙet] keâer lejHeâ mes
Meg›eâJeej keâes DeeÙeesepele Øesme Jeelee& ceW
f
mebmLee keâer DeOÙe#e ieerlee efmeæeLe& ves
yeleeÙee efkeâ Yeejle DeJee@[& efJepeslee keâes
50 npeej, ieerlee Ûeeshe][e Je mebpeÙe
Ûeeshe][e DeJee@[& efJepeslee keâes 40 npeej
peyeefkeâ yeehet iewOeeveer DeJee@[& efJepeslee keâes
20 npeej ®heÙes, ØeMeefmle he$e Je
ces[ue Øeoeve efkeâÙee peeSiee~
cegbyeF&,j#ee ceb$eeueÙe ves osMe
keâs henues efJeceeveJeenkeâ heesle
DeeFSceSme efJe›eâeble keâes veerueece
keâjves keâs Deheves Heâwmeues keâes mener
"njeÙee nw~ ceb$eeueÙe ves ieg®Jeej
keâes yeebyes neF& keâesš& ceW keâne efkeâ
efJe›eâeble Deheveer mebÛeeueve DeJeefOe
hetjer keâj Ûegkeâe nw Deewj Gmes veerueece
keâj osvee ner mener nesiee~ keâesš& ceW
oeefKeue Skeâ peveefnle ÙeeefÛekeâe hej
j#ee ceb$eeueÙe ves Deheves nueHeâveeces
ceW keâne, Ùen heesle 70 meeue mes
DeefOekeâ hegjevee nes Ûegkeâe nw Deewj
Fmeves Deheveer mebÛeeueve DeJeefOe hetjer
keâj ueer nw~ efpeleveer peuoer nes mekeâs
Fmes ve° keâjves keâs efueS veerueeceer
Øeef›eâÙee DeheveeF& peeveer ÛeeefnS~
peveefnle ÙeeefÛekeâe ceW keâesš& mes
heesle keâer 29 peveJejer keâes nesves
Jeeueer veerueeceer jeskeâves Deewj Fmes
mebieÇneueÙe keâs ¤he ceW leyoerue keâjves
keâs efueS keâWõ mejkeâej keâes efveoxMe
osves keâer ceebie keâer ieF& nw~ceb$eeueÙe
keâe keânvee nw efkeâ heesle keâes veÙee
¤he osvee Ùee Fmekeâer cejccele keâjevee
yengle KeÛeer&uee nw~
DeÙÙej keâe yeÙeeve keâebieÇsme keâer
nleeMee keâe heefjCeece: peeJe][keâj
s
Fmeer cenerves melÙehee} efmebn hej Heâwme}e
cegyeF& hege}me š^emeHeâj Deewj hee@kej
b
f
b
hej mšsš keâweyevesš ves yegOekeej keâes pees
f
cenlkehetCe& Heâwme}s ef}S, Gmekesâ yeeo
Deye }ie jne nw [e@keäšj melÙehee}
efmebn keâer Fme cenerves keâYeer Yeer cegyeF&
b
meerheer kesâ heo mes efkeoeF& nes mekeâleer nw~
hej Gvekeâer kegâmeer& hej yew"iee keâewve,
s
Ùen Fme yeele hej efveYe&j keâjsiee efkeâ
jepÙe mejkeâej nesce iee[& kesâ heÇcegKe
keâer heesmš keâes efkeâme ieÇ[ cesb jKeleer nw
s
- [erpeer jwbkeâ cesb Ùee Deef[Meve}
[erpeer jwkeâ ces~ nesce iee[& keâer heesmš
b b
DeYeer lekeâ [erpeer jwkeâ keâer ner Leer,
b
}sekeâve ßeerokeer ieesÙe} kesâ efjšeÙej
f
s
nesves kesâ yeeo mes efheÚ}s mee} DeheÇ}
w
mes Ùen heesmš Kee}er heÌ[er nw~
cegKÙeceb$eer keâjsies Heâwme}e
b
keâweyevesš ves yegOekeej keâes pees Heâwme}s
f
ef}S, Gmecesb [erkeeF& Smeheer Deewj
Deef[Meve} Smeheer jwkeâ keâer 991
b
heesmš keâes š^emeHeâj keâjves keâer hee@kej
b
ie=nceb$eer keâes oer nw, peyeefkeâ 233
DeeF&heerSme DeefOekeâeefjÙeesb keâer heesemšbie
f
Deewj Gvekesâ š^emeHeâj keâer hee@kej cegKÙeceb$eer
b
½ãìʾã-2.50/-
2
Dee›eâecekeâ k
}
MeefMe Le¤j keâer helveer megveboe heg<keâj efkehe#e iebpeesb keâesleskeâbejeecesyesb Ûjengjne nw
I
e
keâer mebefoiOe heefjefmLeefleÙeeW ceW ceewle
Deeoceer
kesâke} efoceeie keâer
veme Heâšves Deewj
efo} keâer OeÌ[keâve
®keâves mes venerb
cejlee yeefukeâ
Gcceerosb
FIR keâer heeyeboer
nšer lees yeÛeves }ieer
yesefšÙeeb
61.54(-0.01)
RNI.No.MAHHIN/2013/50954
cegyeF&, MeefveJeej 18peveJejer 2014
b
‡ãŠü¡Ìãñ ¹ãÆÌãÞã¶ã
ÂðÁ Ñ
Deeceb$eCe
cetuÙe
Kee}er heÌ[er SceSmeDeej[ermeer keâer heesmš
keâes Yeer [eGveieÇs[ keâjkesâ keeheme
Deef[Meve} [erpeer jwbkeâ cesb keâj
efoÙee peeS Deewj nes mekeâlee nw efkeâ
[erpeer jwbkeâ keâer Ún heesmš keâj oer
peeSb , efpemekeâer kesâbõ mejkeâej keâeHeâer
hen}s cebpetjer os Ûegkeâer nw~ meeje
kegâÚ Fme yeele hej efveYe&j keâjlee nw
efkeâ Ûegveeke kesâ Fme mee} mejkeâej
keâer efveÙele keäÙee nw ? kewmes peye
DeeF&heerSme kesâ š^ebmeHeâj keâer heekej
cegKÙeceb$eer keâes oer ieF& nw , Ssmes cesb
Ùen mekee} Yeer G" jne nw efkeâ
Fmšsyeef}Mecesš yees[& Éeje ie=nceb$ee}Ùe
b
keâes Yespes ieS heÇmleeke keâe Deye keâesF&
kepeto ner venerb nw , keäÙeesbefkeâ ie=nceb$eer
cegKÙeceb$eer venerb nwb~
veF& efouueer~ keâebieÇsme veslee ceefCeMebkeâj DeÙÙej
Éeje Yeepehee keâs heerSce ØelÙeeMeer vejWõ ceesoer hej
keâer ieF& DeYeõ efšhheCeer keâe peJeeye
osles ngS efJehe#eer heešer& ØeJeòeâe
ØekeâeMe peeJe[s]keâj ves keâne efkeâ
Ssmes yeÙeeve mes keâebieÇsme heešer& keâer
IeefšÙee meesÛe Deewj nleeMee keâe
Deboepee ueieeÙee pee mekeâlee nw~
keâebieÇsme heešer& hetjer lejn mes nleeMe
nes Ûegkeâer nw~ meeLe ner peeJe][skeâj
ves keâne efkeâ keâebieÇsme heešer& keâs
Ssmes yeÙeeveeW mes ÛeeÙe yesÛeves JeeueeW
Deewj efvecveJeieer&Ùe ueesieeW keâer iejercee
Deenle ngF& nw~ ieewjleueye nw efkeâ
Meg›eâJeej keâes ceefCeMebkeâj DeÙÙej
ves ceesoer hej leerKeer efšhheCeer keâjles ngS keâne Lee
efkeâ Yeepehee keâs heerSce ØelÙeeMeer vejWõ ceesoer
21JeeR meoer ceW Yeejle keâs ØeOeeveceb$eer veneR yeve
mekeâles nQ~ Deiej Jes ÛeeÙe yesÛevee ÛeenW lees nce
Gmekeâe Fblepeece pe¤j keâjJee oWies~
DeÙÙej keâs Fme yeÙeeve hej Øeefleef›eâÙee osles ngS
Yeepehee veslee efieefjjepe efmebn ves keâne nw efkeâ osMe
keâer pevelee Deye keâebieÇsme mes Tye
Ûegkeâer nw~ vejWõ ceesoer keâer ye]{leer
ueeskeâefØeÙelee mes keâebieÇsme yeewKeuee
ieF& nw~ ceefCeMebkeâj DeÙÙej keâs
yeÙeeve hej heuešJeej keâjles ngS
Yeepehee veslee jepeerJe Øeleehe ¤][er
ves keâne nw efkeâ Gvemes Fmemes pÙeeoe
Gcceero veneR keâer pee mekeâleer nw~
Fmemes ueesieeW keâer YeeJeveeDeesb keâes
"sme hengbÛeer nw~ Fme lejn keâer
Yee<ee mes YeefJe<Ùe ceW keâebieÇsme keâes
vegkeâmeeve nes mekeâlee nw~ JeneR,
peccet keâMceerj keâs cegKÙeceb$eer Gcej
Deyoguuee ves efšJešj hej keâne nw efkeâ vejWõ ceesoer
ceW keâF& vekeâejelcekeâ yeeleW nQ, hejbleg GveceW Skeâ
mekeâejelcekeâ yeele Yeer nw~ Jes mJeYeeJe mes efJeveceÇ nQ,
pees keâgÚ ueesieeW ceW veneR nw~ nce Gvekeâe cepeekeâ
G][ekeâj Dehevee ÛegveeJe ØeÛeej veneR keâj mekeâles nQ~

2. 2
Ôãâ¹ã㪇ãŠãè¾ã
heb p eeye mes he#eheele
kesâbõ ves DeewodÙeesefiekeâ hewkesâpe mes kebefÛele jKekeâj hebpeeye kesâ meeLe efHeâj
he#eheelehetCe& jkewÙes keâe ner heÇoMe&ve efkeâÙee nw~ efpeme heÇkeâej mes efnceeÛe}
heÇosMe Deewj GllejeKeb[ keâes efce}ves kee}er DeewodÙeesefiekeâ efjÙeeÙelesb 2017
lekeâ yeÌ{e oer ieF& nwb, Gmemes hebpeeye kesâ efkekeâeme hej Demej heÌ[vee leÙe
nw~ efheÚ}s ome ke<e&es mes oesveesb jepÙeesb keâes DeewodÙeesefiekeâ efjÙeeÙelesb oer pee
jner nwb Deewj Skeâ yeej efHeâj Fmekeâer DekeefOe yeÌ{eves keâer ceebie kesâbõ ves ceeve
}er, peyeefkeâ Ssmes ner DeewodÙeesefiekeâ hewkesâpe keâer ceebie hebpeeye Yeer }byes meceÙe
mes keâj jne nw, }sefkeâve kesâbõ mejkeâej ves Fme lejHeâ keâYeer OÙeeve osvee
pe™jer venerb mecePee~ hebpeeye keâer ceebie keânerb mes Yeer DevegefÛele venerb nw Deewj
heÇosMe mejkeâej ves Fmekesâ meceLe&ve cesb cepeyetle lekeâ& Yeer heÇmlegle efkeâS nwb~
kewmes Yeer Ùen lees meke&efkeefole nw efkeâ hebpeeye ves }byes meceÙe lekeâ Deelebkeâkeeo
keâe mebleehe Pes}e nw Deewj Gme keâe}s oewj cesb pees vegkeâmeeve heÇosMe keâes
Pes}vee heÌ[e nw Gmekeâer YejheeF& Deepe Yeer hetjer lejn venerb nes mekeâer nw~
meerceekeleer& heÇosMe nesves keâe KeeefceÙeepee Yeer hebpeeye keâes Yegielevee heÌ[e nw
Deewj heÌ[esmeer osMe kesâ meeLe ngS Ùegæ Deewj Dekeämej jnves kee}s leveeke kesâ
keâejCe heÇosMe kesâ meerceekeleer& efpe}esb keâe efkekeâeme {bie mes venerb nes mekeâe
nw~ Ùeefo Fve heefjefmLeefleÙeesb hej ieewj efkeâÙee peeS lees efve<keâ<e& Ùener
efvekeâ}lee nw efkeâ hebpeeye Yeer DeewodÙeesefiekeâ efjÙeeÙeleesb keâe GefÛele nkeâoej
nw~ hebpeeye keâes Fmemes kebefÛele jKeves Deewj heÌ[esmeer jepÙeesb keâes efjÙeeÙelesb osles
jnves mes lees heÇosMe mejkeâej kesâ Fve Deejesheesb keâer ner hegef<š nesleer nw efkeâ
kesâbõ ve efmeHeâ& hebpeeye keâer heer" cesb Úgje Ieesbhe jne nw Deefheleg heÇosMe mejkeâej
keâer Deesj mes efkeâS pee jns efvekesMe kesâ heÇÙeemeesb keâes Yeer efkeHeâ} keâjves keâer
meeefpeMe jÛe jne nw~ }byes meceÙe mes efce} jner efjÙeeÙeleesb kesâ keâejCe
DeewodÙeesefiekeâ Iejeves efvekesMe kesâ ef}S heÌ[esmeer jepÙeesb keâes ner heÇeLeefcekeâlee
osles nwb~ Deewj lees Deewj Fvnerb efjÙeeÙeleesb kesâ keâejCe hebpeeye cesb mLeeefhele keâF&
GodÙeesie Yeer heÌ[esme cesb mLeeveebleefjle nes Ûegkesâ nwb~ Deye peyeefkeâ Ùen
efjÙeeÙelesb Kelce nesves kee}er Leerb Deewj hebpeeye ves Ùeneb efvekesMe kesâ ef}S
GefÛele ceenew} yevee ef}Ùee Lee leye kesâbõ keâe Ùen Heâwme}e efkeâmeer Peškesâ
mes keâce venerb nw~ kesâbõ keâes peneb Fme yeele keâe pekeeye osvee ÛeeefnS efkeâ
DeeefKej keäÙeesb ken hebpeeye keâer keeefpeye ceebie hej Yeer OÙeeve venerb os jne nw,
kenerb heÇosMe mejkeâej keâes Yeer kesâbõ hej oyeeke Deewj yeÌ{evee nesiee leeefkeâ
hebpeeye keâes FbmeeHeâ efce} mekesâ~
Heâwme}esb keâe efove
efnceeÛe} heÇosMe cesb peejer efmeÙeemeer Deejeshe-heÇlÙeejeshe pewmee Yeer heefjÂMÙe yevee
jns nesb, cebef$eceb[} ves keerjkeej keâer yew"keâ cesb pees Heâwme}s ef}S nwb, kes meerOes pevelee
Deewj Gmekesâ kegâÚ mejeskeâejesb mes cegKeeefleye efoKeles nwb~ heÇosMe kesâ meyemes yeÌ[s efpe}s
keâebieÌ[e kesâ veiejesše yeiekeeb #es$e cesb FbpeerefveÙeefjbie keâe@}spe Kees}ves hej }ieer cegnj
Fme #es$e keâer pevelee kesâ ef}S Ssmeer Yesbš nw efpemes kes hemebo ner keâjsbies~ heÇcegKe mebkeâeÙeesb
keâer Ûee}erme-Ûee}erme meeršesb mes Meg™ nesves kee}s Fme keâe@}spe mes ve kesâke} ÙegkeeDeesb
keâes yeenj venerb peevee heÌ[siee yeefukeâ Ûebyee pewmes megotj #es$eesb kesâ ÙegkeeDeesb keâes Yeer Skeâ
DeÛÚe mebmLeeve Ghe}yOe nesiee~ ceb[er kesâ yeeo keâebieÌ[e cesb Yeer Ssmee mebmLeeve nesvee
#es$e kesâ ef}S ieke& keâer yeele nw }sefkeâve veerefle efveÙebleeDeesb mes Ùen Dehes#ee DekeMÙe
jnsieer efkeâ Ùen mebmLeeve heÇYeekeer {bie mes keâeÙe& keâj heeS, Fmekesâ ef}S DeekeMÙekeâ
nesiee DeeOeejYetle {ebÛes keâes megÂÌ{ keâjves cesb keâesF& keâceer ve ÚesÌ[er peeS~ ieiejsš,
yeun, cevee}er Deewj otve keâes Yeer DeeFšerDeeF efce}s nwb~ ne}ebefkeâ Deye efnceeÛe}
heÇosMe kesâ ÙegkeeDeesb keâes lekeâveerkeâer efMe#ee kesâ ef}S hen}s keâer leg}vee cesb keâce yeenj
peevee heÌ[ jne nw }sefkeâve keâebieÌ[e cesb FbpeerefveÙebefjie keâe@}spe kesâ Keg}ves mes Skeâ yeÌ[e
#es$e }eYeeefvkele nesiee~ Ssmes mebmLeeveesb keâe hetje }eYe leye ner efce} heelee nw peye
Gvecesb nj ceevekeâ keâe hetje OÙeeve jKee peeS~ Yeejle mejkeâej ves efnceeÛe} heÇosMe
keâes kesâbõerÙe efkeMkeefkeodÙee}Ùe Yeer efoÙee nw }sefkeâve Gmekeâer henÛeeve efheÚ}s meeÌ{s
leerve ke<e&es cesb efkeâjeÙesoej keâer ner nw~ Gmes Dehevee Yekeve ve efce}ves kesâ keâejCe efkeâleves
MeesOe keâeÙe& }škesâ nwb, Ùen keâesF& jnmÙe venerb nw~ Gcceero keâer peeveer ÛeeefnS efkeâ
veiejesše FbpeerefveÙeefjbie keâe@}spe kesâ meeLe Ssmee meg}tkeâ venerb nesiee~ kenerb, DevÙe
Heâwme}esb cesb DeeÙegke&so keâes efce}e mheMe& DeeMee yebOeelee nw efkeâ Fme hegjeveer heæefle
kesâ efnmmes cesb kegâÚ vece& keâesvee DeeÙee nw~ DeeÙegke&so efkeYeeie cesb ve kesâke} meew heo
DevegyebOe DeeOeej hej DeeÙegke&sefokeâ efÛeefkeâlmee DeefOekeâeefjÙeesb kesâ Yejs peeSbies yeefukeâ
DeeÙegke&so efveosMee}Ùe kesâ leerve #es$eerÙe keâeÙe&e}Ùe Yeer Oece&Mee}e, ceb[er Skeb efMece}e
cesb mLeeefhele nesbies~ Gcceero nw efkeâ heÇosMe kesâ Skeâcee$e DeeÙegke&sefokeâ keâe@}spe hehejes}e
keâer kÙekemLee keâes megOeejves kesâ ef}S Yeer heÇÙeeme efkeâS peeSbies~
Deelceke
owevekeâ
f
cesš^es F&mš Jesmš
cegyeF&, MeefveJeej 18peveJejer 2014
b
keâebieÇme kesâ Meer<e& vesle=lke ves DeeefKejkeâej
s
jeng} ieebOeer keâes Deie}s Deece Ûegveeke cesb
Deheves meyemes heÇcegKe Ûesnjs kesâ ™he cesb hesMe
keâjves keâe Heâwme}e efkeâÙee~ Fmekeâe DeLe& nw efkeâ
Deiej keâebieÇme keâes Ûegveekeer meHeâ}lee efce}leer
s
nw lees Gmekeâer Deesj mes kener heÇOeeveceb$eer heo
kesâ heÇlÙeeMeer nesies~ keâebieÇme ves Ye}s ner jeng}
b
s
keâes heerSce heo kesâ Gcceerokeej kesâ ™he cesb
hesMe keâjves mes hejnspe efkeâÙee nes, }sekeâve
f
Fmemes Fme leLÙe keâes Peg"}eÙee venerb pee
mekeâlee efkeâ keâebieÇme kebMekeeoer jepeveerele keâe
s
f
veÙee DeOÙeeÙe jÛeves pee jner nw~ keâebieÇme keâes
s
}ielee nw efkeâ jeng} ieebOeer keâes Deeies keâjves
kesâ meeLe ner Gmekesâ Yeerlej meye kegâÚ og®mle
nes peeSiee~ keâebieÇme cesb Ye}e efkeâmecesb Flevee
s
oce nw efkeâ jeng} ieebOeer keâe efkejesOe keâj
mekesâ~ hen}s ner heÇOeeveceb$eer ceveceesnve efmebn
mecesle Deveskeâ keefj… keâebieÇme veslee keâF& yeej
s
meeke&peefvekeâ cebÛe mes Iees<eCee keâj Ûegkesâ nwb efkeâ
jeng} ieebOeer cesb heÇOeeveceb$eer yeveves kesâ leceece
iegCe nw~ Fmekesâ yeeo yenme keâer iegpeeFMe keâneb
b
b
jn peeleer nw~ YeejleerÙe jepeveerele keâe Fefleneme
f
Fme leLÙe keâer hege<š keâjlee nw efkeâ peye Yeer
f
Ùen heo Kee}er ngDee nw Deewj vesn™-ieebOeer
heefjkeej mes keâesF& veslee Ghe}yOe jne nw lees
Ùen heo Gmeer keâes meewhee ieÙee nw~ Ùen yeele
b
otmejer nw efkeâ ken Fme heo kesâ }eÙekeâ Lee
Ùee vener? ÙeodÙeefhe Ùen jepeveerelekeâ efkeMeê<eCe
b
f
s
keâe efke<eÙe nw efkeâ oerIe&keâe} cesb kes efkeâleves
meHeâ} jns~ Fmekeâer Meg®Deele pekeenj }e}
vesn™ mes keâjsb lees helee Ûe}lee nw efkeâ cenelcee
ieebOeer kesâ keânves hej Gvnsb mejoej ke}êYeYeeF&
hešs} hej kejerÙelee oer ieF& Leer~ ceF& 1964
cesb 17 mee} lekeâ Meemeve keâjves kesâ yeeo
vesn™ kesâ ogKeo efveOeve kesâ heMÛeele }e}
yeneogj MeeŒeer osMe kesâ otmejs heÇOeeveceb$eer
yeves, efkeâbleg Gvekesâ Deekeâefmcekeâ efveOeve kesâ
kebMekeeo keâe
veÙee DeOÙeeÙe
keâejCe Gvekeâe keâeÙe&keâe} }byee venerb jne~
YeejleerÙe jepeveerele kesâ Fme keâe} cesb vesn™f
ieebOeer heefjkeej mes Fbeoje ieebOeer keâes Deeies
f
efkeâÙee ieÙee~ Fmemes hen}s Gvekeâe keâesF&
jepeveerelekeâ kepeto venerb Lee~ Gvnesves }byeer
f
b
jepeveerelekeâ heejer Kes}er Deewj Dekeäšyej 1984
f
t
cesb Gvekeâer $eemeo Deewj ogKeo nlÙee kesâ meeLe
ner Gvekeâer heejer Kelce ngF~ ne}ebekeâ nce Ùen
&
f
venerb Yet} mekeâles efkeâ peye Fbeoje ieebOeer osMe
f
keâer heÇOeeveceb$eer yeveerb Gme meceÙe keâebieÇme cesb
s
Deveskeâ keefj… jepeveslee Les~ Gve meyekeâes
neefMeÙes hej Oekesâ} efoÙee ieÙee~ Fvecesb mes
Deveskeâ ves keâebieÇme Úes[ oer Deewj Ùegkee legkeâ&
s Ì
keân}eS~ Fme yeerÛe Fbeoje ieebOeer Fleveer
f
MeefòeâMee}er nes ieF&b efkeâ YeejleerÙe jepeveerele
f
cesb veeje GÚ}e-Fbe[Ùee Fpe Fbeoje Sb[
f
f
Fbeoje Fpe Fbe[Ùee~ Gvnesves kegâÚ Ûecelkeâejer
f
f
b
MeefòeâÙeeb Yeer neefme} keâer~ ne}ebekeâ Fbeoje
b
f f
ieebOeer keâer Ùes MeefòeâÙeeb YeejleerÙe }eskeâleb$e kesâ
ef}S Ieelekeâ efmeæ ngF~ 1975 cesb Fbeoje
b&
f
ieebOeer ves Fcejpesmeer Leeshe oer~ mejkeâej Deewj
b
heešer, oesveesb mlejesb hej mellee keâe kesâõerÙekeâjCe
&
b
keâebieÇme keâe efmeæeble yeve ieÙee~ Fme yeerÛe
s
pesheer Deeboes}ve ves Yeejle cesb jepeveerele kesâ
f
Skeâ veS Ùegie keâer Meg®Deele keâer~ 1977
cesb Fcejpesmeer kesâ Keelces kesâ yeeo ngS Ûegveeke
b
heÙe&šve kesâ
ef}S MegYe
mebkesâle
vekeke<e& kesâ DeejbYe cesb keâMceerj Ieešer cesb efHeâuce 'Heâsvešsve'
mes Skeâ yeej efHeâj yee@}erkeg[ keâe omlekeâ osvee MegYe mebkesâle nw~
efveefMÛele ™he mes Fmemes Ieešer meefnle hetjs peccet-keâMceerj
cesbheÙe&šve keâes yeÌ{ekee efce}siee~ Ùen mener nw efkeâ Deelebkeâkeeo kesâ
keâe}s meeÙes kesâ yeeo oes ke<e& hen}s 'peeve' Deewj efHeâj 'pekeeveer
nw oerkeeveer' efnboer efHeâuceesb kesâ keâF& ÂMÙe Ieešer cesb efHeâuceeS ieS,
}sefkeâve yee@}erkeg[ hen}s keâer lejn Deye Yeer Ieešer keâes
heÇeLeefcekeâlee venerb os jne nw~ Fmekeâe
Skeâ yeÌ[e keâejCe De}ieekekeeefoÙeesb
Éeje Fvekeâe efkejesOe keâjvee Yeer nw~
iele ke<e& efnboer efHeâuce nwoj keâer
Metefšbie kesâ oewjeve ngDee efkejesOe Fmekeâe
odÙeeslekeâ nw~ Ùener venerb, peye keâMceerj
cesb pegefyeve cesnlee keâer mebieerle mebOÙee
Denmeeme-S-keâMceerj keâe DeeÙeespeve
nesves }iee Lee lees De}ieekekeeefoÙeesb
ves Fmekeâe keâÌ[e efkejesOe keâj Ùen
oMe&eves keâe heÇÙeeme efkeâÙee Lee efkeâ kes Ieešer cesb Ssmes keâeÙe&›eâce
venerb nesves osbies~ DeÛÚer yeele Ùen jner efkeâ De}ieekekeeefoÙeesb
keâer mebkeâerCe& meesÛe kesâ efKe}eHeâ mebieerle heÇsefceÙeesb cesb jes<e osKeves
keâes efce}e Deewj mLeeveerÙe ke osMe-efkeosMe mes keâF& mebieerle
heÇsefceÙeesb ves Fmecesb Yeeie }skeâj Fme keâeÙe&›eâce keâes yesno meHeâ}
yeveeÙee~ oes oMekeâesb mes DeefOekeâ meceÙe lekeâ Deelebkeâkeeo kesâ
meeÙes le}s jns keâMceerj cesb Fme lejn kesâ keâeÙe&›eâce DeeÙeesefpele
nesvee Deewj yee@}erkeg[ keâe efHeâj mes Metefšbie kesâ ef}S Deevee
Ieešer, }sn meefnle peccet mebYeeie nj
peien heÙe&škeâ yeÌ[er mebKÙee cesb nj ke<e&
Ùeneb Deeles nwb~ ogKe keâer yeele Ùen nw efkeâ
jepÙe cesb heÙe&šve keâer Deheej mebYeekeveeSb
nesves kesâ yeekepeto DeYeer lekeâ keâF& #es$e
mejkeâej keâer DeveosKeer keâe efMekeâej nwb~
Fme yeele cesb keâesF& oesjeÙe venerb nw efkeâ
jepÙe mejkeâej ves kegâÚ ke<e&es cesb keâF&
heÙe&šve heÇeefOekeâjCe yeveekeâj Fve #es$eesb
keâes efkekeâefmele keâjves kesâ ef}S hen}
pe™j keâer Leer, }sefkeâve kes Fmecesb meHeâ}
venerb nes heeF&~
DeÛÚs mebkesâle nwb~ Fmemes osMe-efkeosMe cesb Ùen mebosMe peeSiee
efkeâ Ieešer keâer efHeâpeeb Deye hetjer lejn mes yeo} Ûegkeâer nw~ Ùen
meke&efkeefole nw efkeâ heÙe&šve jepÙe keâer DeLe&kÙekemLee keâer jerÌ{
keâer nñer nw~ Ieešer, }sn meefnle peccet mebYeeie nj peien
heÙe&škeâ yeÌ[er mebKÙee cesb nj ke<e& Ùeneb Deeles nwb~ ogKe keâer
yeele Ùen nw efkeâ jepÙe cesb
heÙe& š ve keâer Deheej
meb Y eekeveeSb nes v es kes â
yeekepeto DeYeer lekeâ keâF&
#es$e mejkeâej keâer DeveosKeer
keâe efMekeâej nwb~ Fme yeele
cesb keâesF& oesjeÙe venerb nw
efkeâ jepÙe mejkeâej ves kegâÚ
ke<e&es cesb keâF& heÙe&šve
heÇeefOekeâjCe yeveekeâj Fve
#es$eesb keâes efkekeâefmele keâjves kesâ ef}S hen} pe™j keâer Leer,
}sefkeâve kes Fmecesb meHeâ} venerb nes heeF&~ jepÙe mejkeâej keâes
ÛeeefnS efkeâ kes heÙe&šve keâes yeÌ{ekee osves kesâ ef}S jepÙe kesâ
ef}S hegKlee Ùeespevee yeveeS~ Ùener venerb, yee@}erkeg[ DeefOekeâ
mes DeefOekeâ Ùeneb hej efHeâuceesb keâer Metefšbie keâjsb Fmekesâ ef}S
Yeer heÇÙeeme nesves ÛeeefnS~ Fmemes jepÙe keâer DeLe&kÙekemLee cesb
ner megOeej venerb nesiee yeefukeâ jespeieej keâer mecemÙee keâe Yeer
meceeOeeve nesiee~
âLee
meebmeeefjkeâ peerkeve ™heer DeeYeeefmele
megKe kesâ heewOes hej Deblele: ogKe keâe
Heâ} }ielee nw~ Ùen cenpe mebÙeesie
venerb nw, yeefukeâ ogKeceÙe mebmeej keâer
Debelece ke keemleefkekeâ heefjCeefle Yeer nw~
f
nce ogKeer keäÙeesb nesles nw? keäÙee F&Mkej
b
ves ogKe heÇoeve keâjves kee}s heoeLe&es keâe
efvece&eCe nceejs ef}S efkeâÙee nw? F&Mkej
ves lees ncesb efvece&} ceve, efveMÚ} osn
ke iebiee-mee heefke$e DeeveboceÙe keâevevekegâmegceÙegòeâ peerkeve efoÙee Lee~ efHeâj
Fme megKe cesb efyeve yeg}eS ogKe
DeeÙee keâwmes? keâewve nw Fmekeâe
efvece&elee ke efpeccesoej? meÛe
lees Ùen nw efkeâ ceveg<Ùe ves
mkeÙeb ner keâeceveeDeesb keâe Ùen
cekeâÌ[pee} yegvee nw Deewj
cesb pevelee heešer& keâes heÇÛeb[ yengcele efce}e
Deewj ceesjejpeer osmeeF& heÇOeeveceb$eer yeves, efkeâbleg
{eF& mee} cesb ner ne}ele yeo} ieS Deewj
keâebieÇme ves 1980 cesb ngS Deece Ûegveeke cesb
s
peerle neefme} keâer~ Skeâ yeej efHeâj Fbeoje
f
ieebOeer keâebieÇme keâer efveefke&keeo veslee Ûegveer ieF&b
s
Deewj osMe keâer heÇOeeveceb$eer yeveer~ Fme meceÙe
b
lekeâ keâebieÇme cesb vesn™-ieebOeer heefjkeej kesâ
s
heÇYeglke keâe pees Lees[e-yengle heÇelejesOe Lee
Ì
f
ken Yeer oskejepe Deme& kesâ keâebieÇme Úes[ osves
s Ì
Deewj Skeâ veÙee o} yeveeves kesâ meeLe ner
meceehle nes ieÙee~
Fbeoje ieebOeer keâer $eemeo nlÙee kesâ yeeo
f
ner keâebieÇme Deewj YeejleerÙe jepeveerele mes
s
f
Gvekeâe oyeoyee nše~ efkeâbleg Fmeer kesâ meeLe
vesn™-ieebOeer heefjkeej keâe Skeâ Deewj meomÙe
jepeveerelekeâ ef#eeflepe hej GYeje~ Fbeoje
f
f
ieebOeer kesâ efveOeve kesâ yeeo jepeerke ieebOeer keâes
lelkeâe}erve je<š^heefle %eeveer pew} efmebn ves
heÇOeeveceb$eer heo keâer MeheLe efo}eF&, peyeefkeâ
Gvekesâ heeme jepeveerele keâe peje Yeer DevegYeke
f
venerb Lee~ 1984 cesb peesjoej peerle kesâ yeeo
peye jepeerke ieebOeer Kego keâes cepeyetle keâjves cesb
pegšs Les leYeer keâebieÇme kesâ Yeerlej Skeâ letHeâeve
s
G"e Deewj keerheer efmebn ves vesn™-ieebOeer heefjkeej
kesâ peMe> cesb Ke}} [e} efoÙee~ 1989 cesb
jepeerke ieebOeer nej ieS Deewj 1991 cesb
Gvekeâer nlÙee nes ieF&~ 1991 cesb jepeveerele
f
mes }ieYeie efjšeÙej nes Ûegkesâ vejefmebn jeke
heÇOeeveceb$eer yeves~ Fme yeej iewj vesn™-ieebOeer
heefjkeej kesâ meomÙe mejkeâej Deewj mebie"ve keâes
Ûe}e jns Les~ meerleejece kesâmejer keâebieÇme kesâ
s
DeOÙe#e yeves, efkeâbleg Skeâ mebie"ve kesâ ™he cesb
keâebieÇme kesâ ef}S Ùen meyemes Kejeye keòeâ Lee~
s
heešer& štšleer Ûe}er ieF&~ keâebieÇme , keâebieÇme
s
s
Deeefo-Deeefo~ leye keâne peeves }iee efkeâ
keâebieÇme cesb leye lekeâ Skeâlee venerb jn mekeâleer
s
peye lekeâ vesn™-ieebOeer heefjkeej mes keâesF& mebie"ve
Ùee mejkeâej keâe heÇcegKe ve yeves~ peeefnj nw
keâebieÇes meÙeesb ves meeseveÙee ieebOeer mes heešer& cesb Deeves
f
f
keâer iegnej }ieeF&~ Meg™ cesb Fvkeâej kesâ yeeo
DeeefKejkeâej 1997 cesb ken heešer& cesb Meeefce}
jeefMeHeâue
ces<e- DeefOekeâeefjÙeeWs keâer yeele ceeveves mes cegefMkeâue nes
mekeâleer nw~ veS keâece keâer Meg®Deele ceW meyekeâe menÙeesie
efceuesiee~
Je=<e- ceelee-efhelee kesâ meeLe leeues-cesue yevee jnsiee~ efJeÅeeefLe&ÙeeW kesâ
efueS DeOÙeÙeve kesâ #es$e ceW DeefYe®efÛe yeÌ{ieer~ veewkeâjer ceW efmLeefle DeÛÚer
s
jnsieer~
efceLegve- efove keâeHeâer JÙemle jnsiee~ oew[-Oethe nes mekeâleer nw~ uesekeâve
Ì
f
keâece Deemeeveer mes neslee Ûeuee peeSiee~ efJeÅeeLeea Jeie& Dehevee meceÙe
JÙeLe& kesâ keâeÙeeX ceW JÙeleerle ve keâjW~ meceÙe keâe meogheÙeesie keâjW~
keâke&â- DeeÙe kesâ meeOeveeW Je=eæ nesieer~ ceve ceW ØemeVelee yevesieer~ Keevesf
heerves keâer JemlegDeeW mes hejnspe jKeW~ YeeF&-yenveebs keâer GVeefle kesâ mebyebOe
ceW Yeeie oew[ nes mekeâleer nw~ ueIeg Ùee$eeDeeW kesâ Ùeesie yevebies~
Ì
s
efmebn- keâeÙeeX ceW mebIe<e& nes mekeâlee nw~ otmejeW kesâ meeLe efceuekeâj keâesF&
veÙee keâeÙe& keâjves keâe ceewkeâe efceuesiee~ JÙeJenej ceW Goejlee DeeSieer~
hejsMeeefveÙeeb Kelce nesves mes ceeveefmekeâ LekeâeJeš otj nesieer~
keâvÙee- F° efce$eeW keâer Deesj mes ÙeLeemebYeJe mvesn, menÙeesie Øeehle
nesiee~ efJejesOeer he#e mes JÙeLe& Jeeo-efJeJeeo mes yeÛeW~ DeveeJeMÙekeâ
Yeeie-oew[ SJeb KeÛex keâer efmLele yevesieer~
Ì
leguee- cepeyetle FjeoeW Je DeelceefJeÕeeme mes nj cegeMkeâue Deemeeve nes
f
mekeâleer nw~ yeeleÛeerle mes GuePes keâeÙe& Deemeeveer mes meguePee uebies~
s
meePesoejer ceW veS keâece keâer ®hejsKee yeve mekeâleer nw~
Je=e§ekeâ- DeeefLe&keâ ceeceueeW ceW ®efÛe yeÌ{ieer~ heefjJeej ceW efkeâmeer keâe
f
s
mJeemLÙe Kejeye nes mekeâlee nw~ yegeæ efJeJeskeâ Éeje efJehejerle heefjefmLeefleÙeeW
f
ceW efveÙeb$eCe jKe mekeWâies~ YeeF&-yenveeW keâer Deesj mes ueeYe nesiee~
Oeveg- mJeemLÙe hej OÙeeve oW~ uebyeer otjer keâer Ùee$eeDeeW keâe Ùeesie yeve
mekeâlee nw~ pecee hebpeer Oeve keâe meogheÙeesie keâjW, DeveeJeMÙekeâ Oeve
t
JÙeÙe DeefOekeâ nes mekeâlee nw~ JÙeJenej DeÛÚe jKeW~
cekeâj- efove ueeYekeâejkeâ jnsiee~ uebyes meceÙe mes Ûeueer Dee jner
mecemÙeeDeeW keâe meceeOeeve nesves keâer mebYeeJevee nw~ ueIeg Ùee$eeDeeW kesâ
s
yeveWies~ JeeCeer keâer ceOegjlee mes otmejeW keâe efoue peerle mekeâles nQ~
kebâg Ye- ceelee-efhelee SJeb menesoj YeeF&-yenveeW keâe efJeMes<e menÙeesieelcekeâ
JÙeJenej veneR jnsiee~ mener efoMee ceW heefjßece keâjves mes ueeYe nesiee~
meceepe ceW ceeve-mecceeve ye{siee~ Oece&-keâce& ceW ®efÛe yeveeS jKeW~
ceerve- heefjJeej peveesb mes YeeJeveelcekeâ menÙeesie yevesiee~ mebleevehe#e keâer
GVeefle kesâ mebyebOe ceW efÛebelele jnWies~
f
keâÌ[kes heÇkeÛeve : cegefve le®Ce meeiej
megKe keâe ceeie&
mkeÙeb ner Gmecesb Heâbmekeâj Úšheše jne
nw~ DemeneÙe ke DemeceLe&, heie-heie Deheves
ie}le ke=âlÙeesb hej heMÛeeleehe kesâ Deebmet
yenelee ngDee~ F&Mkej ves ncesb lehemkeer ceve
ke meMeòeâ keâeÙee oer Leer~ Fmekeâes mebieÇner
ke Yeesieer nceves yeveeÙee~ megKe keâer Ûeenle
cesb heefjkeej, Oeve-oew}le,
peeÙeoeo ke Dehes#eekeâeceveeDeesb keâe DeYeÙeejCÙe
nceves yemeeÙee~ Deye Fmekesâ
neefve-}eYeesb mes mkeÙeb ncesb
ner ™ye™ nesiee heÌ[iee~
s
peerkeve kesâ nj ceeie& ke
cees[ hej MeeMkele megKe
Ì
ke MeeMkele ogKe nceejs mkeeiele kesâ ef}S
meowke KeÌ[s jnles nw~ MeeMkele megKeesb cesb
b
Yeewelekeâ keâ<šesb keâe DeeYeeme neslee nw,
f
peyeefkeâ MeeMkele ogKeesb cesb ncesb Deleg}veerÙe
DeeYeeefmele YeÇecekeâ mebmeej efoKeeF& oslee
nw~ De%eevelee cesb Fmes ner nceves Ghe}efyOeÙeesb
keâer hetke&heere"keâe ceevekeâj mkeerkeâej keâj
f
ef}Ùee nw~ Deme}er megKe keâe ceeie& ncemes
otj Útšlee Ûe}e ieÙee Deewj nceves ogKeceÙe
ceeie& keâes ner De%eevelee kesâ DebOekeâej mes
heÇes jle neskeâj megKe-meÂMe ceeve ef}Ùee~
f
Ú}ekee lees cenpe Ú} mekeâlee nw~ pewmes
efveõe cesb YekÙe mkeCe&cen}esb keâer heÇeefhle,
pees mkehe> štšles ner Keb[-Keb[ neskeâj
Demeef}Ùele Ùee ÙeLeeLe& mes
mee#eelkeâej keâje oslee nw~
Fme mebhetCe& ogKeceÙe me=ef<š
keâe efvece&eCe ke Deeceb$eCe
kesâke} nceves ner efkeâÙee
nw~ Fmemes heveheves kee}e
nj Yeeke, mkeYeeke, Glheeo,
mebyebOe ke efkemleej ogKeceÙe
ner nesiee~ megKe keâe ceeie&
F&Me-Yepeve keâer veeke cesb
yew"keâj, meebmeeefjkeâ efkemleej
keâes Yeg}ekeâj, meveeleve
Deevebo kesâ Gme }eskeâ keâe
efokÙe-oMe&ve nw, peneb
ogKe, heerÌ[e, heMÛeeleehe
ke mebleehe hevehe ner venerb
mekeâles~
nes ieF&b Deewj Skeâ mee} kesâ Yeerlej ner keâebieÇme
s
keâer DeOÙe#e yeve ieF&~
b
jepeveerelekeâ efkeMeê<ekeâesb ves ef}Kee nw efkeâ
f
s
vesn™-ieebOeer heefjkeej kesâ keâjeryeer keHeâeoejesb ves
peeves-ceeves keefj… keâebieÇmeer veslee keâes ve kesâke}
s
yesno DeefheÇÙe efmLeefleÙeesb cesb keâeÙe&e}Ùe mes
yeenj efvekeâe} efoÙee, yeefukeâ Gvekeâer vesce
heêš Yeer lees[ [e}er~ efmelebyej 2010 cesb
s
Ì
ÛeewLeer yeej hegve: Ûegves peeves kesâ yeeo Gvnesves
b
keâebieÇme kesâ 125 ke<ejsb kesâ Fefleneme cesb
s
meyemes }byes meceÙe lekeâ DeOÙe#e jnves keâe
efjkeâe[& keâeÙece efkeâÙee~ jeng} ieebOeer
meewYeeiÙeMee}er nwb efkeâ Gvnsb Ssmes meceÙe Deeies
efkeâÙee pee jne nw peye Gvekeâer ceeb meeseveÙee
f
ieebOeer keâebieÇme keâer keâle&eOele&e nw~ Ùeefo Ssmee
s
b
venerb neslee lees kele&ceeve meceÙe cesb heejoefMe&lee
Deewj GllejoeefÙelke kesâ mekee} keâes heešer& kesâ
Yeerlej peesj-Meesj mes GÚe}e peelee, }sekeâve
f
Deye Ùen megeveefMÛele nes Ûegkeâe nw efkeâ kebMekeeo
f
keâer jepeveerele peerlesieer Deewj Deebleefjkeâ }eskeâleb$e
f
keâer keâesF& megOe venerb }er peeSieer~
}#edceer hegCÙeeF& mes efce}leer nw~ cesnvele mes
efce}leer nes lees cepeotjesb kesâ heeme keäÙeesb vener? yegeæ
b f
mes efce}leer nes lees hebe[leesb kesâ heeme keäÙeesb vener?
f
b
efpeboieer cesb DeÛÚer mebleeve, mecheeflle Deewj meHeâ}lee
hegCÙe mes efce}leer nw~ Deiej Deehe Ûeenles nwb
efkeâ Deehekeâe Fn}eskeâ Deewj hej}eskeâ
megKeceÙe jns lees hetjs efove cesb keâce mes
keâce oes hegCÙe pe™j keâefjS keäÙeesekeâ
bf
efpeboieer cesb megKe, mecheeflle Deewj
meHeâ}lee hegCÙeeF& mes efce}leer nw~

3. 3
owevekeâ
f
cegyeF&, MeefveJeej 18peveJejer 2014
b
hegefueme DeefOekeâeefjÙeeW kesâ Deye neWies leyeeoues
ceg b y eF& Jeef j ‰ heg e f u eme
DeefOekeâeefjÙeeW kesâ leyeeoues keâes ueskeâj
Ûeue jner KeeRÛeleeve hej DeeefKej
keâue heoe& G" ieÙee~ 2005 kesâ
leyeeouee DeefOeefveÙece ceW yeoueeJe
kesâ efveCe&Ùe hej mejkeâejer cegnj ueie
ieF& nw~ hegefueme DeefOekeâeefjÙeeW kesâ
leyeeoues nj oes meeue kesâ yeeo
nesvee DeefveJeeÙe& keâj efoÙee ieÙee~
DeeF&heerSme DeefOekeâeefjÙeeW kesâ leyeeoues
cegKÙeceb$eer JeneR GheDeOeer#ekeâ,
hegefueme GheeÙegòeâ, Jeefj‰ hegefueme
efvejer#ekeâ heo kesâ leyeeoues ie=nceb$eer,
JeneR Fmekesâ efveÛeues mlej kesâ hegeueme
f
DeefOekeâejer leLee hegefuemekeâceea kesâ
leyeeouee jepÙe hegeueme ceneefveosMekeâ
f
keâjWies~ hegefueme DeefOekeâeefjÙeeW keâe
leyeeouee 2005 kesâ DeefOeefveÙece
Deewj ØekeâeMe efmebn ceeceues ceW
megØeerce keâesš& kesâ DeeosMe kesâ keâejCe
hegeueme DeefOekeâeefjÙeeW kesâ leyeeoueeW
f
keâe ceeceuee GuePe ieÙee Lee~
heoevegmeej hegefueme DeefOekeâeefjÙeeW
kesâ leyeeoues keâewve keâjsiee Fme
yeele keâes ueskeâj cegKÙeceb$eer Deewj
ie=nceb$eer kesâ yeerÛe Ûeues MeerleÙegæ
kesâ keâejCe DeefOekeâeefjÙeeW kesâ
leyeeoues keâer HeâeFue Oetue Kee
jner Leer~ Fmeer keâejCe cebef$eceb[ue
kesâ Ghemeefceefle keâer efjheesš& kesâ
Devegmeej Fme DeefOeefveÙece ceW
yeoueeJe keâjves keâe efveCe&Ùe efueÙee
ieÙee~ Fme yeoueeJe kesâ lenle
Deye cegKÙeceb$eer 397 DeeF&heerSme
DeefOekeâeefjÙeeW ceW mes 223
DeeF&heerSme DeefOekeâeefjÙeeW kesâ leyeeoues
keâjWies~ hegeueme GheDeOeer#ekeâ, hegeueme
f
f
efvejer#ekeâ Deewj meneÙekeâ hegefueme
efvejer#ekeâ kesâ 8608 heo kesâ
leyeeoues ie=nceb$eer Éeje efkeâS peeles
Les~ FveceW mes Deye 991 Ùeeveer
hegefueme GheDeOeer#ekeâ Deewj Dehhej
hegefueme DeOeer#ekeâ heo kesâ ner
leyeeoues ie= n ceb $ eer keâjW i es ~
1,98,88 leyeeoues jepÙe
hegefueme ceneefveosMekeâ keâjles Les
hejbleg Deye 2,06,679 hegeueme
f
DeefOekeâeefjÙeeW kesâ leyeeoues jepÙe
hegeueme ceneefveosMekeâ keâjWies~ hegeueme
f
f
DeefOekeâeefjÙeeW keâe keâeÙe&keâeue 2
meeue keâe jnsiee~
cesš^es F&mš Jesmš
cevehee DemheleeueeW ceW [eÙeefšefMeÙeve keâer keâceer efMeJemesveeØecegKe kesâ pevceefove hej 100 efJeÅeeefLe&ÙeeW
cegbyeF& cevehee kesâ GheveiejerÙe DemheleeueeW ceW ceW Yeleea cejerpeeW keâes Keeves kesâ efueS keäÙee Deenej
keâes efceuesiee DeeF&SSme keâe cegHeäle ØeefMe#eCe
Je<eeX mes [eÙeefšefMeÙeve (Deenej efJeMes<e%e) kesâ
keâF& heo efjòeâ heÌ[s nQ~ Fve heoeW hej [eÙeefšefMeÙeve
keâer efveÙegefòeâ keâjves ceW mJeemLÙe efJeYeeie keâesF&
efoueÛemheer veneR ues jne nw~ mJeemLÙe efJeYeeie
keâer Fme DeveosKeer kesâ Ûeueles Jeefj‰ [e@keäšjeW
ceW veejepeieer Hewâueer ngF& nw~
Menj Je Gheveiejer Ù e DemheleeueeW ceW
[eÙeefšefMeÙeve keâer keâceer nw~ kesâF&Sce, veeÙej Je
meeÙeve Fve leer v e Øeceg K e DemheleeueeW ceW
[eÙeefšefMeÙeve nQ, uesefkeâve Gheveiej kesâ 16
DemheleeueeW ceW [eÙeefšefMeÙeve keâe heo Je<eeX mes
efjòeâ heÌ[e ngDee nw~ kegâÚ DemheleeueeW ceW veece
kesâ efueS [eÙeefšefMeÙeve lees nQ, uesefkeâve Jes Yeer
DemheleeueeW mes Dekeä m ej ieeÙeye jnles nQ ~
[eÙeefšefMeÙeve keâer efveÙegefòeâ ceW ØeMeemeve Éeje
yejleer pee jner keâesleener kesâ keâejCe Fmekeâe
Demej cejerpeeW keâes Yegielevee heÌ[ jne nw~ DemheleeueeW
jsueJes ceW ceesyeeF&ue ÛeesjeW keâer Yejceej
cegbyeF& YeerÌ[ keâe HeâeÙeoe G"ekeâj Ûeueleer š^sve ceW ueesieeW kesâ ceesyeeFue
ÛegjevesJeeues Ûeesj Deewj Meeeflej nes ieS nQ~ jsueJes kesâ Ûeesj heQš keâer ienjer
pesye mes Yeer ceesyeeFue GÌ[e ues jns nQ~ Dekeämej š^sve ceW yeieue ceW KeÌ[e
MeKme efoKeves ceW mceeš& Deewj yeÌ[s Iejeves keâe efoKelee nw~ uesefkeâve Fme lejn
kesâ Ùee$eer ueeskeâue š^sveeW ceW YeerÌ[ keâe HeâeÙeoe G"ekeâj DevÙe Ùeeef$eÙeeW keâer
pesye mes ceesyeeFue yeÌ[er Deemeeveer mes GÌ[e uesles nQ~ Ssmeer ner Iešvee 13
peveJejer keâes ueeskeâue š^sve ceW meHeâj kesâ oewjeve efjueeÙebme Fb[mš^er ceW yeleewj
meerefveÙej cewvespej keâeÙe&jle ØeMeeble ieghlee (34) kesâ meeLe Iešer~ peevekeâejer
kesâ cegleeefyekeâ ØeMeeble ieghlee (34) jespe keâer lejn megyen 8.58 efceveš
hej YeeFboj mes ÛeÛe&iesš peevesJeeueer [neCet ueeskeâue š^sve ceW meHeâj keâj jns
Les~ 13 peveJejer keâer megyen peye YeeFboj mes š^sve ceW ÛeÌ{s leye Gmeer meceÙe
Skeâ keâer nlÙee, Skeâ ves peeve oer
"eCes~ "eCes ceW ngF& oes Deueie-Deueie IešveeDeeW ceW Skeâ JÙeefòeâ keâer
nlÙee keâer DeeMebkeâe Øekeâš keâer pee jner nw JeneR Skeâ JÙeeheejer Éeje nesšue
ceW ieesueer ceejkeâj DeelcenlÙee keâj efueS peeves keâe ceeceuee hegefueme ves ope&
efkeâÙee nw~ [eÙeIej hegefueme Leevee Debleie&le nvegceeve nesšue efmLele Skeâ veeues
mes 50 Je<eeaÙe ngmewve Keeve keâe MeJe yejeceo efkeâÙee ieÙee nw~ ngmewve keâer
nlÙee keâj MeJe keâes veeues ceW HeWâkeâ efoÙee ieÙee nw Ssmeer DeeMebkeâe Øekeâš
keâer pee jner nw~ hegefueme keâe keânvee nw efkeâ MeJe kesâ heesmšceeš&ce kesâ yeeo
ner ceewle kesâ keâejCeeW keâe Kegueemee nes heeSiee~ otmejer Skeâ DevÙe Iešvee ceW
"eCes mšsMeve efmLele ceewÙee& nesšue jspeer[Wmeer ceW mebpeerJe jepeheeue veecekeâ
Skeâ JÙeeheejer ves DeelcenlÙee keâj ueer~
YeerÌ[ keâe HeâeÙeoe G"ekeâj Gvekeâer heQš keâer pesye ceW jKes cenbies ceesyeeFue
Heâesve keâes Skeâ ceesyeeFue Ûeesj ves Deemeeveer mes Ûegje efueÙee~ ØeMeeble ieghlee
ves yeleeÙee efkeâ peye Jen š^sve kesâ Hegâšyees[& kesâ heeme KeÌ[s neskeâj meHeâj keâj
jns Les leye mšsMeve Deeves hej YeerÌ[ keâe HeâeÙeoe G"ekeâj Skeâ MeKme ves
Gvekeâer pesye ceW jKes ceesyeeFue Heâesve keâes Peškesâ mes Thej keâer Deesj
mejkeâeÙee Deewj Gvekeâe ceesyeeFue Ûegje efueÙee~ peye lekeâ Jes kegâÚ mecePe
heeles leye lekeâ š^sve YeeFboj mšsMeve mes Ûeue Ûegkeâer Leer~ yelee oW efkeâ Deye
lekeâ Ùen osKee peelee Lee efkeâ ueeskeâue š^sve ceW meHeâj kesâ oewjeve ceesyeeFue
Ûeesj Ùeeef$eÙeeW kesâ Meš& kesâ ThejJeeues pesye ceW jKes ceesyeeFue keâes YeerÌ[ keâe
HeâeÙeoe G"ekeâj Ûegje uesles Les, uesefkeâve ceesyeeFue Ûeesjer kesâ Fme veS lejerkesâ
ves Ùeeef$eÙeeW keâes Deye nwjeve keâj efoÙee nw~
cegyeF&~ oefuele ‘heQLej’ kesâ mebmLeehekeâ, Jeefj‰ keâefJe SJeb efJeÛeejkeâ veeceosJe
b
{meeue hebÛelelJe ceW efJeueerve nes ieS~ keâue oeoj efmLele MceMeeve Yetece ceW Gvekesâ
f
heeefLe&Je Mejerj keâe Debelece mebmkeâej efkeâÙee ieÙee~ Fme ceewkesâ hej npeejeW keâer mebKÙee
f
ceW ueesie GheefmLele Les~ Je[euee efmLele Deebyes[keâj keâe@uespe ØeebieCe ceW Gvekesâ heeefLe&Je
Mejerj keâes Debelece oMe&ve kesâ efueS jKee ieÙee Lee peneb mes oeshenj ceW Debelece Ùee$ee
f
f
efvekeâeueer ieF&~ Fme Debelece Ùee$ee ceW leceece jepeveerelekeâ veslee, meeefnlÙekeâej SJeb
f
f
meceepemesJeer ceewpeto Les~ 24 peveJejer keâes Fmeer Deebyes[keâj keâe@uespe ceW Meece 7
yepes MeeskeâmeYee keâe DeeÙeespeve efkeâÙee ieÙee nw~
ueehelee ÙegJeleer keâer peueer ngF& ueeMe efceueer
cegbyeF& yengje°^erÙe kebâheveer keâer FbpeerefveÙej 23 Je<eeaÙe ueehelee ÙegJeleer
keâer peueer ngF& ueeMe hetJe& õgleieefle ceeie& hej keâebpegjceeie& kesâ heeme mes efceueer~
ÙegJeleer keâe veece efmebieeJejieg Fmšj Deveg¢ee nw~ nwojeyeeo keâer jnvesJeeueer
Skeâ ÙegJeleer efheÚues [sÌ{ meeue mes Skeâ kebâheveer ceW keâece keâjleer Leer Deewj
DebOesjer kesâ nesmšue ceW jnleer Leer~ ef›eâmeceme keâer Úgóer ceW Jen DeebOeÇØeosMe
efmLele Deheves ieebJe ceÛÚueerhešvece ieF& Leer~ 4 peveJejer keâer megyen meeÌ{s
meele yepes efJeMeeKeehešvece SkeämeØesme mes Jen cegbyeF& keâer Deesj efvekeâueer~ 5
peveJejer keâes Gòeâ š^sve ueeskeâceevÙe efleuekeâ šefce&veme hej hengbÛeer~ ÙegJeleer kesâ
heefjJeejJeeueeW ves ÙegJeleer mes mebheke&â keâjvee Ûeene, uesefkeâve Gmekeâe keâesF& Gòej
veneR efceuee~ Fmemes Ieyejekeâj Gmekesâ efhelee ves Gmekesâ ÛeeÛee keâes Ùen yeele
yeleeF&~ GvneWves Gmekesâ nesmšue leLee mensefueÙeeW mes hetÚleeÚ keâer ceiej
Gmekeâer keâesF& peevekeâejer veneR efceueer~ hegefueme mšsMeve ceW efMekeâeÙele keâjkesâ
ceesyeeFue ueeskesâMeve š^sme keâjves hej Jen Yeeb[ghe mes keâcee"erhegje kesâ yeerÛe
vepej DeeÙee Deewj Gmekeâer ueeMe yejeceo keâer ieF&~
DeelcenlÙee keâer~ hegef}me ceece}s kesâ
peebÛe keâj jner nw~ hege}me kesâ cegleeefyekeâ
f
efo}êer efvekeemeer kÙeeheejer mebpeerke
jeOesMÙeece (45) yeerleer 8 leejerKe
keâes efo}êer mes "eCes Deekeâj Gòeâ
nesš} cesb "nje Lee~ ieg®keej keâes ken
s
megyen mes ner keâcejs cesb Lee~ mebon nesves
s
hej nesš} kesâ }esieesb ves osj Meece
s
cegyeF& meefke&me šwkeäme ve Ûegkeâeves hej
b
meefke&me šwkeäme keâefceMe>jš ves le}ke}keâj
s
efHeâšvesme keâbheveer kesâ efveosMekeâ jesenle
f
le}ke}keâj keâes efiejHeâdleej efkeâÙee nw~
efiejHeâdleejer kesâ yeeo Gvnsb keâesš& cesb hesMe
efkeâÙee ieÙee~ keâesš& ves Gvnsb 29 pevekejer
lekeâ vÙeeefÙekeâ efnjemele cesb Yespe efoÙee~
Gve hej efmelebyej 2008 mes efomebyej,
2012 kesâ oewjeve 2.85 keâjes[
Ì
®heÙes keâe yekeâeÙee meefke&me šwkeäme ve
keâcejs keâes [d?Ùeteheêkesâš Ûeeyeer mes
f
Kees}e, lees ken Ketve cesb }LeheLe
heÌ[e Lee Deewj Gmekeâer ceewle nes Ûegkeâer
Leer~ IešveemLe} mes yejeceo metFmeeF[
veesš cesb mebpeerke ves Kego hej keâpe&
nesves keâer yeele ef}Keer nw~ mebpeerke kesâ
Iej kee}esb keâes meteÛele keâj hege}me
f
f
ceece}s keâer peebÛe keâj jner nw~
Sscyeg}sbme keâer hegef}me mes pÙeeoe Ûee}ekeâ
efvekeâ}s Ûesve mvesÛej
škeäkeâj mes
cegbyeF& efheÚ}s kegâÚ meceÙe cesb pet}jer meheêeF& keâjves keâes keâne ieÙee~
ie keâer
ves
lekeâ
oes keâer ceewle ieesu[ Ûesb hejev jesme>kweeâfÛeb}ieeves kesâyeÌef{}leerS hegcebeeoff}j,me ceekeâ&Debšs ,Oesjcee@er }mes, oefnmejev Deeefo
IešveeDees
iee[&
"eCes : keâ}kee heefjmej cesb
"eCes veeefMekeâ neFkes hej ngS neomes
cesb oes }esieesb keâer ceewle nes ieF&
Deewj Skeâ DevÙe IeeÙe} nes ieÙee~
ce=lekeâesb kesâ veece meesceveeLe megjpeve
Ùeeoke (36) leLee efkeâMeesj keâewj
(30), peyeefkeâ peKceer keâe veece
meesceheÇkeâeMe efvece&} Ùeeoke nw~
leerveesb efYekeb[er kesâ ceevekeâes}er veekeâe
heefjmej kesâ efvekeemeer nwb~ hegef}me
kesâ cegleeefyekeâ yegOekeej keâer osj Meece
Skeâ yeeFkeâ hej mekeej leerve }esie
neFkes hej "eCes mes efYekeb[er
ceevekeâes}er veekeâe keâer lejHeâ pee
jns Les~ Gmeer meceÙe veeefMekeâ mes
cegbyeF& keâer Deesj Dee jner lespe
jHeâdleej Sscyeg}sbme ves yeeFkeâ keâes
škeäkeâj ceej oer~ Iešvee cesb meesceveeLe
Deewj efkeâMeesj keâer ceewle nes ieF&,
peyeefkeâ meesceheÇkeâeMe IeeÙe} nes
ieÙee~ keâ}kee hegef}me ceece}s keâer
peebÛe keâj jner nw~
cegbyeF& hegef}me ves Skeâ DeveesKeer
jCeveerefle DeheveeF&, }sefkeâve hegef}me
efkeYeeie cesb efkeâmeer YeÇ<š DeHeâmej ves
me>wÛejesb keâes meekeOeeve keâj jCeveerefle
hej heeveer Heâsj efoÙee~ met$eesb kesâ
Devegmeej Ûesve me>wefÛebie keâer yeÌ{leer
IešveeDeesb keâes osKeles ngS oefnmej
hegef}me ves me>wÛejesb keâes hekeâÌ[ves kesâ
ef}S Skeâ Keeme jCeveerefle yeveeF&~
Fmekesâ lenle yeevoje mes oefnmej
lekeâ kesâ hege}me mšsMeveesb kesâ meereveÙej
f
f
heerDeeF& keâer yew"keâ ngF&, efpemecesb
ceefn}e hegef}mekeâefceNÙeesb keâer ceoo
}sves keâer Ùeespevee yeveer~ met$eesb keâe
keânvee nw efkeâ hegef}me keâes Dekeämej
Ssmeer Keyejsb efce} jner Leerb efkeâ
pÙeeoelej IešveeDeesb cesb me>Ûej efvepe&ve
w
mLeeveesb hej ceewkeâe osKekeâj ceefn}eDeesb
kesâ ie}s mes pet}jer KeerbÛekeâj Yeeieles
nwb~ jCeveerefle kesâ lenle hegef}me ves
FefcešsMeve pet}jer yeveeves kee}esb mes
mebhekeâ& meeOee Deewj Gvemes efyeukegâ}
meesves pewmeer efoKeves kee}er FefcešsMeve
peeves kee}s jemleesb hej oes ope&ve
ceefn}e hegef}mekeâefceNÙeesb keâes meesves
keâer vekeâ}er pet}jer henveekeâj KeÌ[e
keâj efoÙee~ met$eesb keâer ceevesb, lees 23 efove lekeâ Ssmeer Deveskeâ ceefn}eDeesb
keâes FefcešsMeve pet}jer henves heefyeêkeâ
heêsmeesb hej osKee ieÙee, }sefkeâve Gme
oewjeve Ûesve me>wefÛebie keâer keâesF& Yeer
Iešvee venerb Iešer~ Fme hej hegef}me
keâes yesno leeppegye ngDee, efHeâj cenkeâces
ves Deebleefjkeâ peebÛe efye"eF&~ peebÛe
cesb helee Ûe}e efkeâ hegef}me kesâ ner
efkeâmeer DeefOekeâejer ves Ûesve me>wÛejesb
keâes Keyejoej keâj efoÙee efkeâ kegâÚ
meceÙe kesâ ef}S Dehevee 'keâece' yebo
keâj osb~ Deye hegef}me Gme YeÇ<š
hege}mekeâceer& keâer peevekeâejer Kebiee}ves
f
cesb pegš ieF& nw~ Fme Iešvee mes Ùen
Yeer mhe<š nes ieÙee efkeâ hegef}me ke
Ûesve me>Ûejesb cesb efce}erYeiele nw, efpememes
w
Ssmeer IešveeSb venerb ®keâ jner nwb
Deewj 100 cesb mes 2-3 IešveeDeesb
cesb ner me>wÛej hekeâÌ[s peeles Les~
Gòej ØeosMe mLeehevee efove kesâ DeeÙeespeve keâe 25Jeeb Je<e& nesiee hetje
cegbyeF& cegbyeF& ceW Gòej ØeosMe
mLeehevee efoJeme meceejesn ceveeves
keâer {eF& oMekeâ hegjeveer hejbheje
keâe Fme Je<e& Yeer efveJee&n efkeâÙee
peeSiee~ ceneveiej keâer veeceÛeerve
mebmLee ‘DeefYeÙeeve’ Éeje ceveeS
pee jns Gòej ØeosMe mLeehevee
efoJeme meceejesn keâe Ùen 26Jeeb
heÌ[eJe nw~ Meg›eâJeej, 24 peveJejer
keâes meeblee›egâpe (he.) kesâ efceueve
meyeJes efmLele ueeÙebme keäueye «eeGb[
ceW yeÌ[s hewceeves hej GceÌ[vesJeeues
pevemewueeye keâes cegbyeF& mecesle osMe
Yej keâer veeceer Gòej YeejleerÙe
nefmleÙeeb mebyeesefOele keâjWieer~ Yeespehegjer
efHeâuceeW kesâ keâF& efmeleejs Deewj osMe
Yej kesâ keâF& Yeespehegjer ueeskeâieeÙekeâ
Fme Oeceekesâoej meceejesn ceW Deheveer
GheefmLeefle ope& keâjeSbies~ GuuesKeveerÙe
nw efkeâ 1989 ceW keâe@uespe peevesJeeues
kegâÚ veJeÙegJekeâeW ves ‘DeefYeÙeeve’ kesâ
yewvejleues Deewj Decejpeerle efceße kesâ
vesle=lJe ceW henueer yeej cegbyeF& ceW
Gòej ØeosMe mLeehevee efoJeme meceejesn
keâe DeeÙeespeve efkeâÙee Lee~ Gme meceÙe
Gve veJeÙegJekeâeW keâer cebMee Leer efkeâ
cegbyeF& kesâ Gòej YeejleerÙeeW keâes keâesF&
iewj jepeveereflekeâ cebÛe efceues Deewj
Gòej ØeosMe-ceneje°^ kesâ yeerÛe keâesF&
meebmke=âeflekeâ mesleg yeves Deewj leye mes
Ùen efmeueefmeuee ueieeleej peejer nw~
Gòej ØeosMe mLeehevee efoJeme kesâ
DeJemej hej ueeskeâ ceneslmeJe ceveeves
keâe Ùen efmeueefmeuee leye Yeer veneR
štše, peye kegâÚ Je<e& henues jepe
"ekeâjs keâer heešea ceneje°^ veJeefvecee&Ce
mesvee ves cegyeF& ceW Gòej ØeosMe mLeehevee
b
efoJeme meceejesn ve ceveeves keâer Oecekeâer
oer Leer~
‘Deef Y eÙeeve’ kes â DeOÙe#e
Decejpeerle efceße yeleeles nQ efkeâ nceves
ceneje°^ Deewj Gòej ØeosMe keâer
meePee mebmke=âefle keâes veceve keâjves kesâ
efueS Ùen DeJemej Ûegvee~ ßeer efceße
ves yeleeÙee efkeâ Gòej ØeosMe mLeehevee
efoJeme meceejesn keâer Meg®Deele Ú$eheefle
efMeJeepeer cenejepe keâer Øeeflecee hej
ceeuÙeehe&Ce keâjkesâ efkeâÙee peelee nw
Deewj ceneje°^ kesâ efkeâmeer Øeefleef‰le
JÙeefòeâ keâes GodIeeškeâ kesâ leewj
hej yegueeÙee peelee nw~ 1989
ceW Gme meceÙe kesâ ceneheewj Deewj
Deepe kesâ cevemes veslee [e@. jcesMe
ØeYeg ves Fmekeâe GodIeešve efkeâÙee
Lee~ FmeceW meeefnlÙekeâej he©eßeer
mJe. veejeÙeCe meg J ex , ceg b y eF&
cegbyeF& efMeJemesvee Deewj ÙegJeemesvee kesâ ceeOÙece mes ÛeueeS pee jns
DeeF&SSme cegHeäle ØeefMe#eCe Ùeespevee keâes jepÙeYej mes efJeÅeeefLe&ÙeeW keâe
peyeo&mle Øeeflemeeo efceue jne nw~ Fme Ùeespevee kesâ lenle 2100
efJeÅeeefLe&ÙeeW ves hejer#ee oer~ FmeceW mes GòeerCe& ngS henues 100
efJeÅeeefLe&ÙeeW keâes efMeJemesvee keâer Deesj mes cegHeäle ØeefMe#eCe efoÙee peeSiee~
Fme ØeefMe#eCe keâer Meg®Deele efnbotùoÙemeceüeš efMeJemesveeØecegKe ßeer
yeeueemeensye "ekeâjs kesâ pevceefove hej 23 peveJejer mes keâer peeSieer~
DeeF&SSme ØeefMe#eCe hejer#ee ceW henues DeeS 100 efJeÅeeefLe&ÙeeW keâer
metÛeer wwww.shivvidyaprabodhini.co.in Fme
JesyemeeFš hej ØekeâeefMele keâer ieF& nw~ Fve efJeÅeeefLe&ÙeeW ceW keâpe&le kesâ
veeruesMe Mejo meeueesKes, mJeefhe>ue efMeJeevebo heJeej, hetvece Debyeeoeme
leepevehegj, Øemeeo nvegceblejeJe JeKeblekeâj, MewuesMe meblees<e efmebn jepehetle
s
Deeefo keâe meceeJesMe nw~ efpeve efJeÅeeefLe&ÙeeW keâe veece Fve metÛeer ceW veneR
nw, uesekeâve Jes DeeF&SSme hejer#ee osves kesâ efueS FÛÚgkeâ nw Ssmes efJeÅeeLeea
f
DeefOekeâ peevekeâejer kesâ efueS 24221166/24371177 hej
mebheke&â keâj mekeâles nQ~ Ssmeer peevekeâejer efMeJemesvee Gheveslee efJepeÙe
keâoce ves Øesme efJe%eefhle kesâ peefjS oer nw~
efoJemeer e eâkes
meefke&me šwkeäme ve Ûegkeâeves hej ceešgib eeib ee~ceWefn4tboùoÙemeceüeš efMÙeJemesef›veeØecegKâešßeerØeefleÙeeseyif eelee
ceešg
yeeueemeens "ekeâjs
pevceef ve kes
ef
4
jesenle le}ke}keâj Dejsmš kesefoâJemeerÙe oveeFšâ DeJemejef›hej âceešgØeefbiee-hetJefie&eleemLele vehet iee[&eveve efceWkeâÙee
f
Deecme& eâkes š leÙees
keâe DeeÙeesp
efouueer kesâ kÙekemeeÙeer ves "eCes
kesâ nesš} cesb Kego keâes ceejer iees}er
s
"eCes : "eCes js}kes mšsMeve
kesâ keâjerye efmLele ceewÙe&e jsefpe[sbmeer
nesšs} cesb "njs efo}êer kesâ kÙekemeeÙeer
ves ieg®keej keâer osj Meece Kego keâes
iees}er ceejkeâj DeelcenlÙee keâj }er~
kÙekemeeÙeer kesâ heeme mes efce}s metFmeeF[
ceneheewj ves oer veeceosJe {meeue keâes ßeæebpeefue veesš kesâ cegleeefyekeâ Gme hej yengle
cegbyeF&~ Øeefmeæ keâefJe, efJeÛeejkeâ, oefuele heQLej kesâ mebmLeehekeâ ‘he©eßeer’ keâpe& Lee, efpemekesâ Ûe}les Gmeves
veeceosJe {meeue keâe keâue Debeflece oMe&ve keâj ceneheewj megveerue ØeYeg ves GvnW
cegbyeF&keâjeW keâer Deesj mes ßeæebpeefue Deefhe&le keâer~ Deheves Meeskeâ mebosMe ceW
ceneheewj megveerue ØeYeg ves keâne efkeâ veeceosJe {meeue keâe Deeboesueve Gvekesâ
efJeÛeej Deepe Yeer pehes peeSbies~ {meeue ves Deheves Deehe keâes efmeHe&â uesKeve
keâce& lekeâ meerefcele veneR jKee~ Gvekesâ Éeje mLeeefhele ‘oefuele heQLej’ ves Jeie&
mebIe<e& kesâ efueS cebÛe keâe keâece efkeâÙee~
hebÛelelJe ceW efJeueerve ngS veeceosJe {meeue
efoÙee peevee ÛeeefnS? Ùen [eÙeefšefMeÙeve leÙe
keâjles nQ~ uesefkeâve keâF& DemheleeueeW ceW [eÙeefšefMeÙeve
ve nesves kesâ keâejCe cejerpeeW keâes mener Deenej veneR
efceue heelee nw~ cepes keâer yeele lees Ùen nw efkeâ
kegâÚ ceen henues ner DemheleeueeW ceW [eÙeeefyešerpe
kes â ef u eS ef J eMes < e Dees h eer [ er Meg ¤ keâer ieF& nw ,
ues e f k eâve [eÙeef y ešer p e kes â cejer p eeW keâes keä Ù ee
Deenej uesvee ÛeeefnS? Fme yeejs ceW ceeie&oMe&ve
keâjves kes â ef u eS Demheleeue ceW [eÙeef š ef M eÙeve
veneR nQ ~ ef M eJemes v ee veiejmes e f J ekeâe Je mJeemLÙe
meef c eef l e meomÙe [e@ . Deveg j eOee hes [ Ces k eâj ves
ØeMeemeve hej Deejes h e ueieeles ng S keâne ef k eâ
[eÙeefšefMeÙeve keâer efjòeâ heÌ[s heoeW hej efveÙegefòeâ
keâjves keâer Gvekeâer ceeb i e keâes ØeMeemeve ves
Deveos K ee ef k eâÙee nw ~ yew " keâ ceW Fme ceg ö s hej
ØeMeemeve keâes Ies j ves keâer yeele hes [ Ces k eâj ves
keâner ~
ef J eÕeef J eÅeeueÙe keâer het J e&
Ghekeg â ueheef l e [e@ . mves n uelee
osMecegKe, [e@. ceeOeJeer kegbâšs,
Yeepehee kesâ hetJe& je°^erÙe DeOÙe#e
veer e f l eve ie[keâjer , het J e&
GhecegKÙeceb$eer ieesheerveeLe cegb[s,
efMeJemesvee veslee Je meebmeo mebpeÙe
jeTle, ceMentj Jekeâerue GppeJeue
efvekeâce, efJeOeeve heefj<eo ceW efJehe#e
kesâ veslee efJeveeso leeJe[s mecesle
DeveskeâeW nefmleÙeeW keâe meceeJesMe
nw~ keâeÙe&›eâce keâer Meg®Deele ‘peÙepeÙe ceneje°^ ceePee’ ieerle mes
nesleer nw~
Ûegkeâeves keâe Deejeshe nw~ meefke&me šwkeäme
keâefceMe>j megMeer} mees}kb eâer ves 'Sveyeeršer'
keâes yeleeÙee efkeâ le}ke}keâj keâer keâbheveer
Deheves meomÙeesb mes meefke&me šwkeäme lees
kemet} keâjleer Leer }sekeâve ef[heeš&cesš
f
b
keâes pecee venerb keâjleer Leer~ peyeefkeâ
meskee }sves kee}s meomÙeesb mes De[keebme
cesb ner Heâerme kesâ meeLe ner keâbheveer meefke&me
šwkeäme kemet} }sleer Leer~ mees}keâer keânvee
b
nw efkeâ pevekejer, 2013 lekeâ keâbheveer
hej 50 }eKe ®heÙes keâer osÙelee
Deewj yeÌ{ Ûegkeâer nw~ Gvnesves yeleeÙee
b
efkeâ 'peye ncesb }iee efkeâ keâbheveer efheÚ}s
5 mee}esb mes meefke&me šwkeäme venerb Ûegkeâe
jner nw lees nceves le}ke}keâj keâes
efiejHeâdleej keâj ef}Ùee~
keâbheveer ves meefke&me šwkeäme ve Ûegkeâeves
kee}esb kesâ ef}S ef[heeš&cesš Éeje Ieese<ele
b
f
Megukeâ ceeHeâer Ùeespevee 'keermeerFSme
&
mkeâerce' cesb Deekesove Yeer efkeâÙee Lee,
}sekeâve Fme mkeâerce keâe HeâeÙeoe G"eves
f
kesâ ef}S Gmes 31 efomebyej, 2013
lekeâ yekeâeÙee meefke&me šwkeäme keâe 50
heme&š Ûegkeâevee Lee hej keâbheveer ves Ùen
bs
Yegieleeve Yeer venerb efkeâÙee~ meefke&me šwkeäme
ve Ûegkeâeves hej Deye lekeâ leerve yeÌ[er
nefmleÙeesb keâes efiejHeâdleej efkeâÙee nw~ keâF&
nesš}, jsmlejeb, efpece, Ssekf eäšie mšte[Ùees
s
b f
Deeefo hej Úehes ceejs nwb Deewj OejhekeâÌ[
keâer keâej&keeF& keâer nw~ DeYeer Yeer meefke&me
šwkeäme ef[Heâeušjesb kesâ heeme ceewkeâe nw
efkeâ kes yekeâeÙee šwkeäme keâes yÙeepe
meefnle Ûegkeâekeâj Oej-hekeâÌ[ keâer keâej&keeF&
mes yeÛe mekeâles nw~
b
ieÙee nw~ ‘efMeJeMeener efce$e ceb[ue’ (jefpe.) kesâ DeOÙe#e YeeueÛebõ
efMeJeuekeâj (yeerkesâ) kesâ Devegmeej 17 peveJejer mes 20 peveJejer lekeâ
ÛeuevesJeeueer Fme ef›eâkesâš ØeefleÙeesefielee ceW kegâue 16 šerceW efnmmee ues
jner nQ~ Meece 7 yepes mes jele 10 yepes lekeâ ÛeuevesJeeueer Fme ef›eâkesâš
ØeefleÙeesefielee ceW efJeÕe efJeveeÙekeâ, efnbot keâe@ueesveer, Debieo FuesJeve, mšej
FuesJeve, jsueJes keâe@ueesveer, SmeJeermeermeer, veJeÙegie, yeÇoj FuesJeve,
DeJeOetle FuesJeve, Skeâlee, jveJeerj ›eâerÌ[e ceb[ue, SmeJeerSce ceb[ue,
GcesMe efce$e ceb[ue, veJeebMe FuesJeve, ceesieeosJeer leLee efJepeÙe meermeer keâer
šerceW Deheveer ØeefleYee efoKeeSbieer~
ceÛÚj hegefueme mes veneR [jles
cegbyeF& meeblee›egâpe hegefueme mšsMeve ceW keâeÙe&jle hegefuemekeâceea Deewj
DeefOekeâejer ceÛÚjeW mes yesno hejsMeeve nQ~ Deeuece Ùen nw efkeâ Ùeneb hej
nj DeefOekeâejer Deheves kesâefyeve ceW ceÛÚj ceejves kesâ efueS Dehevee Deueie
Fueskeäš^e@efvekeâ jwkesâš Kejero keâj jKe jKee nw~ hegefueme kesâ efmeheeefnÙeeW
keâes Fueskeäše^ e@ vekeâ jwkesâš mes ceÛÚj ceejles Deemeeveer mes osKee pee mekeâlee
f
nw Deewj hegefueme mšsMeve heefjmej ceW kegâÚ efceveš "nj keâj ceÛÚjeW kesâ
Deelebkeâ keâes cenmetme efkeâÙee pee mekeâlee nw~ hegefueme mšsMeve ceW HeâefjÙeeo
ueskeâj DeevesJeeues ueesie ceÛÚjeW kesâ yeejs ceW kegâÚ keânles nQ lees Dekeämej
Ùeneb lewveele hegefuemekeâefce&ÙeeW keâe iegmmee GHeâeve hej Dee peelee nw~
meeblee›egâpe hegefueme kesâ DeefOekeâeefjÙeeW mes ceÛÚjeW keâer mecemÙee kesâ yeejs
ceW peye ‘oeskeâemee’ mebJeeooelee ves hetÚe lees mebyebefOele DeefOekeâejer efyeHeâj
heÌ[s Deewj keâne efkeâ ceÛÚj hegefueme mes veneR [jles Deewj Jes hegefueme
mšsMeve Yeer veneR henÛeeveles~ Deece ueesie Ùeneb 10 efceveš Yeer veneR yew"
mekeâles~ nceW 12-12 Iebšs Fve ceÛÚjeW kesâ yeerÛe ceW jnvee heÌ[lee nw~
nce hegefuemeJeeues nQ lees keäÙee ngDee, Fbmeeve veneR nQ, keâece keâjW Ùee nce
ceÛÚj ceejs? JeneR Fme mebyebOe ceW meeblee›egâpe hegefueme mšsMeve kesâ Jeefj‰
hegefueme efvejer#ekeâ De®Ce ÛeJneCe ves keâne efkeâ cevehee ceW efMekeâeÙeleW keâer
ieF& nQ~ keâerš efveÙeb$eCe efJeYeeie kesâ DeefOekeâejer mehleen ceW oes yeej Deekeâj
Ùeneb oJeeFÙeeW keâe efÚÌ[keâeJe keâjles nQ Deewj ceÛÚj Yeieeves kesâ efueS
OegDeeb Yeer keâjles nQ~ efHeâj Yeer ceÛÚj keâce veneR nesles nQ~ SÛe-heef§ece
Yeejle efieÙej kesâ
ceneveiejheeefuekeâe mes mebyebefOele meneÙekeâ keâerš efveÙeb$ekeâ DeefOekeâejer
700 "skeâe
Ûesleve Ûeewyeue ves keâne efkeâ SÙejheesš& mes SmeJeer jes[ keâer Deesj
keâce&Ûeejer nÌ[leeue hej peevesJeeuee veeuee hetjer lejn keâerÛeÌ[ Deewj keâÛejs mes DeJe®æ nes Ûegkeâe
cegbyeÇe~ keâewmee efmLele Øeefmeæ nw~ nceves kesâ/heef§ece, SÛe/heef§ece cevehee DeefOekeâeefjÙeeW keâes Fme mebyebOe
Yeejle efieÙej kebâheveer kesâ keâjerye ceW metefÛele efkeâÙee nw~ peuo ner Fve efJeYeeie kesâ DeefOekeâeefjÙeeW keâer mebÙegòeâ
700 "skeâe keâce&ÛeeefjÙeeW ves Deheveer yew"keâ yegueekeâj #es$e keâe oewje efkeâÙee peeSiee~
efJeefYeVe ceebieeW keâes ueskeâj nÌ[leeue
Meg¤ keâj oer nw~ "skeâe keâce&ÛeeefjÙeeW
keâer nÌ[leeue ngS DeYeer oes efove
Yeer veneR ngS nQ efkeâ Fme nÌ[leeue
hej Deye peesjoej jepeveerefle Meg¤
nes ieF& nw~ Yeejle efieÙej kebâheveer ceW
250 kesâ keâjerye mLeeF& leLee 700
kesâ keâjerye DemLeeF& keâce&Ûeejer keâece
keâjles nQ~ mLeeF& keâce&ÛeeefjÙeeW keâer
Dehes#ee "skeâe keâce&ÛeeefjÙeeW keâes ve
kesâJeue yengle keâce Jesleve efoÙee peelee
nw, yeefukeâ DevÙe megefJeOeeDeeW mes Yeer
JebefÛele jKee peelee nw Deewj mLeeF&
keâce&ÛeeefjÙeeW mes pÙeeoe GvnW keâece
Yeer keâjvee heÌ[lee nw~ FvneR meye
ceebieeW keâes ueskeâj "skeâe keâce&ÛeeefjÙeeW
ves nÌ[leeue Meg¤ keâj efoÙee~ nÌ[leeueer
keâce&ÛeeefjÙeeW keâer efkeâmeer ceebie keâes
kebâheveer JÙeJemLeeheve ceeveves keâes lewÙeej
veneR nw~ efuenepee Deye Gvekesâ meeceves
jespeer-jesšer keâe mebkeâš GlheVe nes
ieÙee nw~ Fme nÌ[leeue keâe jepeveerelekeâ
f
ueeYe G"eves kesâ efueS mLeeveerÙe
veiej mesJekeâ meevet DeMejHeâ he"eve
Deheves DevÙe keâeÙe&keâlee&DeeW kesâ meeLe
kebâheveer ceW hengbÛe ieS~ Jeneb GvneWves
JÙeJemLeehekeâ ceb[ue mes yeeleÛeerle
keâer Deewj Skeâ nHeäles ceW "skeâe
keâce&ÛeeefjÙeeW keâer ceebie ceeve uesves keâer
iegpeeefjMe keâer~ ceebies ve ceeves peeves
hej kebâheveer ceW leeuee "eWkeâves keâer
ÛesleeJeveer Yeer oer nw~
cegbyeF& keâer jesMeveer DeeOeer-DeOetjer
cegbyeF& cebgyeF& keâer meÌ[keâeW hej ueieer mš^erš ueeFš mes jele ceW
jesMeveer lees efceue jner nw hejbleg Ùen jesMeveer DeeOeer-DeOetjer nw~ ‘efmešerpeve
Heâesjce’ veecekeâ efvepeer mebmLee Éeje efkeâS ieS Skeâ meJex ceW Ùen yeele
meeceves DeeF& nw~ JeneR Yeepehee veiejmesJekeâ Deefcele meešce keâer ceebie hej
mš^erš ueeFš keâer jesMeveer keâe meJex Deye cevehee ØeMeemeve keâjvesJeeuee
nw~ yelee oW efkeâ cegbyeF& keâer meÌ[keâeW hej ueieer mš^erš ueeFš mes DeeOeerDeOetjer jesMeveer efceueves kesâ Ûeueles Yeepehee veiejmesJekeâ Deefcele meešce
mš^erš ueeFš keâe uekeäme mlej, leÙe ceevekeâ kesâ lenle nw efkeâ veneR,
Fmekeâer peebÛe keâer ceebie keâes ueskeâj efheÚues Dee" efoveeW mes YetKenÌ[leeue hej yew"s Les~ Deefcele meešce keâe meceLe&ve mLeeveerÙe efvepeer
mebmLee ‘efmešerpeve Heâesjce’ ves efkeâÙee Lee~ mš^erš ueeFš kesâ meboYe& ceW
Heâesjce ves oes efove henues Skeâ meJex efkeâÙee Lee~ Heâesjce Éeje cegbyeF& Menj
meefnle GheveiejeW kesâ efJeefYeVe FueekeâeW ceW efkeâS ieS meJex ceW keâF& leLÙe
Gpeeiej ngS~ Heâesjce kesâ mebÙeespekeâ ØeMeeble YeJeeveer ves yeleeÙee efkeâ uekeäme
ceeršj kesâ peefjS mš^erš ueeFš keâe uekeäme mlej veehee ieÙee~ Fme oewjeve
DeefOekeâebMe mš^erš ueeFšeW keâe uekeäme mlej ceevekeâ kesâ Devegmeej
efveiesefšJe heeÙee ieÙee, efpemekesâ Ûeueles meÌ[keâeW hej jesMeveer 50 Heâermeoer
mes Yeer keâce heeF& ieF&~ jesMeveer keâce nesves kesâ keâejCe meÌ[keâeW hej DebOesje
ÚeÙee jnlee nw Deewj Fmeer keâe HeâeÙeoe DehejeOeer G"eles nQ~ JeneR Dee"
efoveeW mes YetKe-nÌ[leeue hej yew"s Deefcele meešce ves keâue cevehee DeeÙegòeâ
Éeje ceebies ceeveves kesâ yeeo YetKe-nÌ[leeue meceehle keâj efueÙee nw~
meešce keâer ceebie hej Deye cevehee ØeMeemeve mš^erš ueeFš keâer jesMeveer
keâe meJex keâjsiee~ meeLe ner megMeesefYele mš^erš ueeFš kesâ meboYe& ceW
ØeMeemeve DeeF&DeeF&šer mes megPeeJe neefmeue keâjsiee Deewj Fme megPeeJe kesâ
yeeo efyepeueer kebâheefveÙeeW mes ÛeÛee& keâj mebhetCe& efjheesš& iegš vesleeDeeW kesâ
mece#e jKesiee~

4. 4
owevekeâ
f
cesš^es F&mš Jesmš
cegyeF&, MeefveJeej 18peveJejer 2014
b
Fve efoveesb Meeefno keâhetj Deewj meesvee#eer efmevne keâer
vepeoerefkeâÙeeb yeÌ{leer pee jner nwb~ Meeefno Deewj meesvee
nj jespe keâesF& ve keâesF& yenevee le}eMe ner }sles nwb
Skeâ otmejs mes efce}ves keâe~ ne} ner cesb Meeefno ves
Deheves Skeâ Keeme oesmle keâes 'Deej... jepekegâceej'
keâer mekeämesme heešer& nesmš keâjves keâes keâne~ oesmle
ves peye Gvemes heešer& kesâ ef}S FvkeeFš keâjves kee}s
iesmšdme keâer ef}mš hetÚer, lees Meeefno ves yeleeÙee
efkeâ ken hen}s ner kegâÚ Keeme oesmleesb keâes Fme
mhesMe} heešer& kesâ ef}S FvkeeFš keâj Ûegkesâ nwb
Deewj Gvnsb yeme heešer& keâe Fblepeece keâjves
nw~ Deehe nwjeve nesbies efkeâ Meeefno kesâ
Fme Keeme oesmle ves Deheves yebie}s
kesâ }e@ve cesb Fme mhesMe} heešer&
keâer hetjer lewÙeejer keâj }er,
}sefkeâve jele ome yepes lekeâ
Gvekesâ yebie}s hej keâesF&
iesmš venerb DeeÙee,
lees Gme oesmle ves
Meeefno keâes Fme
yeejs cesb yeleeÙee~
Meeefno ves Deheves
oesmle keâes yeleeÙee
nce jemlesb cesb nwb~
Flevee ner vener b ,
Meeefno ves keâne efkeâ
kewmes Yeer Gvnesbves Fme
Keeme heešer& cesb Deheves
yes n o vepeoer k eâer
HeâÇsb[dme keâes ner yeg}eÙee
nw~ jele meeÌ{s ome yepes
kesâ keâjerye Meeefno peye heešer&
cesb hengbÛes, lees Gvekesâ meeLe Fme
ef H eâuce keâer Gvekeâer keâes - mšej
meesvee#eer efmevne Leerb~ Meeefno Deewj
meesvee#eer kesâ hengbÛeves kesâ yeeo Meeefno
kesâ yesno vepeoerkeâer leerve-Ûeej oesmle
Ùeneb hengbÛes~ osj jele lekeâ Ûe}er
Fme heešer & ces b Meeef n o Deew j
meesvee#eer keâer vepeoerefkeâÙeeb
osKe Gvekesâ oesmle Yeer nwjeve
Les~ Fb[mš^er cesb Fve efoveesb
Keyej iece& nw efkeâ
'jepekegâceej' meenye keâer
meesvee#eer kesâ meeLe }ieeleej
yeÌ{leer vepeoerefkeâÙeesb ves
meesvee#eer keâer Heâwefce}er keâer
veerbo Yeer GÌ[e jKeer nw~
vesleeDeesb keâe
.lees Fmeef}S
.
me}ceeve Keeve
Ceieeve keâj jns nbw
ieg
hen}s ceOÙeheÇosMe kesâ cegKÙeceb$eer efMekejepe efmebn Ûeewneve keâer pecekeâj leejerHeâ keâjvee Deewj efHeâj iegpejele kesâ
cegKÙeceb$eer vejsbõ ceesoer kesâ meeLe helebie GÌ[ekeâj Gvnsb 'ieg[cewve' keânvee~ me}ceeve keâe vesleeDeesb mes efce}ves keâe meHeâj
Ùener venerb Leceves kee}e, yeefukeâ DeYeer kes kegâÚ Deewj jepÙeesb kesâ cegKÙecebef$eÙeesb mes efce}sbies~
ncesMee jepeveerefle mes otj jnves kee}s me}ceeve Keeve vesleeDeesb mes keäÙeesb efce} jns nwb, Ùen yeele efkeâmeer keâes
mecePevenerb Dee jner~ jepevesleeDeesb mes me}ceeve keâe yeÌ{lee }ieeke keâF& meejs mekee} KeÌ[s keâj jne Lee, }sefkeâve
me}êt efceÙeeb ves Fme yeÌ{leer vepeoerefkeâÙeesb mes heo&e G"e efoÙee nw~ ojDeme} me}ceeve 24 pevekejer keâes efj}erpe nesves
kee}er Deheveer efHeâuce 'peÙe nes' keâes šwkeäme HeâÇer keâjevee Ûeenles nwb, Fmeef}S kes cegKÙecebef$eÙeesb mes efce} jns nwb~ met$eesb
ves ves yeleeÙee efkeâ kes efpeme Yeer jepÙe cesb efHeâuce heÇÛeej kesâ ef}S peeSbies, keneb kesâ cegKÙeceb$eer mes efce}sbies~ leeefkeâ Gvekeâer
efHeâuce keâes Deemeeveer mes keâj cegòeâ keâjeÙee pee mekesâ Deewj efHeâuce keâe mebosMe pÙeeoe mes pÙeeoe }esieesb lekeâ hengbÛe
mekesâ~ Fme efHeâuce cesb pevelee kesâ efnle keâer yeele keâner ieF& nw~ Gvnesbves yeleeÙee efkeâ efškeâš keâer keâercele DevÙe efHeâuceesb
kesâ cegkeâeye}s yengle keâce jnsieer~
Skeâ DebieÇspeer DeKeyeej kesâ cegleeefyekeâ me}ceeve ves Yeer Fme yeele keâer hegef<š keâjles ngS yeleeÙee, 'cewb pÙeeoe mes
pÙeeoe jepÙeesb kesâ cegKÙecebef$eÙeesb mes efce}keâj Gvemes peÙe nes keâes šwkeäme HeâÇer keâjves keâer iegpeeefjMe keâjvee Ûeenlee ntb,
leeefkeâ pÙeeoe mes pÙeeoe }esie Ùen efHeâuce osKe mekesâb~' yeleeÙee pee jne nw efkeâ kes iegpejele, ceOÙeheÇosMe kesâ yeeo
Deye efo}êer Deewj }KeveT keâe ®Ke keâjsbies~ieewjle}ye nw efkeâ cekeâj meb›eâeefle kesâ Dekemej hej me}ceeve Keeve ves
Denceoeyeeo cesb ceesoer kesâ meeLe yew"keâj }bÛe efkeâÙee Deewj helebie Yeer GÌ[eF& Leer~ Fme ceewkesâ hej Gvnesbves ceesoer keâer
pecekeâj leejerHeâ Yeer keâer Leer~
meesvee
yeveerb
Meeefno leveer<ee-Dejceeve meeLe
keâer
ceveeSbies kew}bšeFbme [s
‘Keeme'
oesmleer
Depe&gve ves keâne, 'efmebie}
ntb Deewj KegMe ntb'
cegbyeF&~ efHeâuce 'FMekeâpeeos' mes Deheves efHeâuceer
keâefjÙej keâer Meg®Deele keâjves kee}s DeefYeveslee
Depe&gve keâhetj keâe veece Fve efoveesb keâF& DeefYevesef$eÙeesb
kesâ meeLe peesÌ[e pee jne nw~ Depe&gve ves meeHeâ keâne
efkeâ kes efHeâ}ne} efmebie} nwb Deewj KegMe nwb~ ne}
ner cesb Depe&gve keâe veece vÙetkeâcej Deeef}Ùee Yebó
kesâ meeLe peesÌ[e ieÙee~ Fme hej Depe&gve keânles nwb
efkeâ kes efHeâ}ne} Deheves keâefjÙej hej OÙeeve osvee
Ûeenlee nwb~ Gvnesbves Skeâ FbšjkÙet kesâ oewjeve keâne
efkeâ kes hen}s keâefjÙej keâes Skeâ yeg}bo cegkeâece
lekeâ hengbÛeevee Ûeenles nwb, Gmekesâ yeeo ner efkeâmeer
cegbyeF& kesâ cene}#edceer jsmekeâesme& cesb 27
pevekejer keâes yesno Keeme vepeeje nesiee~
ojDeme} Fme efove Decej osMeYeefòeâ ieerle
'Ss cesjs keleve kesâ }esieesb..' kesâ heÛeeme mee}
hetjs nes jns nwb Deewj Fme Keeme ceewkesâ hej
Gcceero keâer pee jner nw efkeâ }lee cebiesMekeâj
Skeâ yeej efHeâj Fme Ùeeoieej ieerle keâes Deheveer
Deekeepe osbieer~ yeleeÙee pee jne nw efkeâ Ss cesjs
keleve kesâ }esieesb keâer mkeCe& peÙebleer yesno
Ùeeoieej lejerkesâ mes ceveeF& peeSieer Deewj Skeâ
}eKe mes pÙeeoe }esie efce}keâj Fme ieerle
keâes iegveiegveeSbies~ Fme keâeÙe&›eâceDeeÙeespeve
Menero ieewjke meefceefle (SmepeerSme) ves
efkeâÙee nw~ yeleeÙee pee jne nw efkeâ
Fme ceewkesâ hej }lee cebiesMekeâj
keâes iegpejele kesâ cegKÙeceb$eer Deewj
Yeepehee kesâ heÇOeeveceb$eer heo kesâ
Gcceerokeej vejsbõ ceesoer mecceeefvele
keâjsbies~ mkej keâesefkeâ}e }lee
ceb i es M ekeâj ves 27 pevekejer
1963 keâes osMe kesâ hen}s
heÇOeeveceb$eer hebef[le pekeenj }e}
vesn™ keâer ceewpetoieer cesb hen}er
yeej 'Ss cesjs keleve kesâ }esieesb..'
ieeÙee Lee~ }lee ves Ùen ieerle
1962 kesâ Yeejle-Ûeerve Ùegæ cesb
Menero ngS keerj pekeeveesb keâer Ùeeo
cesb ieeÙee Lee~
yeve peeSiee efjkeâe@[&! peye
Skeâ }eKe }esie Skeâ
meeLe ieeSbies Ùen ieerle
efjMles cesb yebOesbies~ 28 ke<eer&Ùe DeefYeveslee ves
keâne, cewb DeYeer Ùegkee ntb Deewj meceÙe keâe hetje
}eYe G"evee Ûeenlee ntb~ cewbves DeYeer keâesF&
ÙeespeveeSb venerb yeveeF& nw Deewj vee ner cesjer
efpeboieer cesb keâesF& }Ì[keâer nw~ Depe&gve keâer veF&
efHeâuce iegb[s 14 Heâjkejer keâes efj}erpe nesieer~
efHeâuce cesb Gvekesâ meeLe jvekeerj efmebn Deewj efheÇÙebkeâe
ÛeesheÌ[e efoKeeF& osbieer~ ieewjle}ye nw efkeâ Ùes
efHeâuce Ûesleve Yeiele kesâ GhevÙeeme 'št mšsšdme'
o mšesjer Dee@Heâ ceeF& cewefjpe hej DeeOeeefjle nw~
Fmes 18 DeheÇw} keâes efj}erpe efkeâÙee peeSiee~
'efyeie yee@me' Kelce nesves kesâ yeeo meYeer Ùen peeveves kesâ
Fblepeej cesb nwb efkeâ leveer<ee cegKepeer& Deewj Dejceeve keâesn}er
keâe efj}sMeve efkeâlevee }byee Ûe}lee nw~ Ssmee lees venerb nw
efkeâ Gvnesves Skeâ otmejs keâe meeLe Úes[ efoÙee nes! ne}
b
Ì
ner cesb ken vÙet FÙej heešer& cesb Yeer meeLe vepej DeeS
Les~ Deye ÛeÛe&e nw efkeâ oesveesb kew}šeFbme [s Yeer meeLe
b
ceveeves kee}s nwb~ Gvekeâe heêeve keânerb yeenj peeves
keâe nw~ met$eesb keâer ceevesb, lees Fve efoveesb leveer<ee
Dejceeve kesâ Iej Yeer cemleer mes meeLe cesb
meceÙe efyelee jner nwb~ ne}ebefkeâ, ken
kew}bšeFbme [s keâneb mesef}yeÇsš keâjsbies,
Fme yeejs cesb DeYeer lekeâ kegâÚ Yeer leÙe
venerb ngDee nw~ Fmemes hen}s leveer<ee ves
keâne Lee efkeâ Fme efove kesâ ef}S
Gvekeâe keâesF& heêeve venerb nw~ }sekeâve
f
Deye efHeâj mes ken Dejceeve kesâ
meeLe cemleer keâjves keâe heêeve
yevee jner nw~ peye Fme yeejs
b
cesb leveer<ee mes yeele ngF,
&
lees Gvnesves kegâÚ pekeeye
b
venerb efoÙee~ ne}ebekeâ,
f
Dejceeve ves efjheêeF& efkeâÙee
efkeâ ken efyepeer nw~ ceerešie
b f b
cesb nwb Deewj Fmekeâe pekeeye
yeeo cesb osies~
b
keâe
eâve Gve
re nwb }sefk fkeâmeer Yeer
jn
eâ e
sš keâj
& keâes [ âj ceeveleer nwb efk e nesves kesâ
mceeš
ej
}i
fveHe
veesb keâwmh
egkeâer pese
ekeâe
er mes De
e Fve efo j le}ekeâ }s Û cesb ceekeâ& SbLeve cesb hetÚe lees Gv e
eshesp
eerv
js
eâj } w~ leerve yee
âe keâe l
2011
er kesâ yee
e pesefveH
}eshespe eye Gvemes Meeo es~' Fme ieeefÙeke Meeoer kesâ
-Skeäš^sm & Fjeoe venerb n
ej
âer
mee} ke
hee@he mš er keâe keâesF
ves p
efkeâ
keâjsbi
nw~ 44 Skeâ kesyemeeFš eo cesb Ùen leÙe Gvnesbves keâne
eeo
jer
}M
ye
nwb~
efHeâ}ne hÙeej yesno pe™ keâj jner nwb~
ee
e osleer
eer..nce
es efveYeev
erb peevel eeoer keâes cenlk
[sš
se cesb
ven
& keâes
e nw~ Fm e hÙeej
efjMl
Ú
jn
ner mceeš
ne} kegâ
eer Yeer M
sefkeâv
s Ùekeâerve
yeeo mes efkeâ, 'cewb efHeâ} }sefkeâve kes DeY
cesMee me Ùeeb nesleer nwb,}
esje n egveewefle
ee
r cesb c
pekeeye L eâ nes Ûegkeâe nw, jer nw~
ner Û
eâ Meeoe
ek
ner nwb efk mekeâer De}ie jer nw~'
e™
j le} keâe nesvee p
eveles
yee
F
es pe
esmee nw~
Deehe le
esno pe™
eej
ef}S hÙ e kesâ Devegmeej,' me hej hetje Yej Mles cesb hÙeej y
}eshesp sefkeâve cegPes F efkeâmeer Yeer efj
nw,}
eef}S
cegefMkeâ} e }slee nw, Fm
ke
meye keâj
hÙeej keâes cenlke
osleer nwb pesefveHeâj hej
Meeoer keâe..