2. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, επίσης γνωστός ως ο Μεγάλος Πόλεμος όπως
λεγόταν πριν το ξέσπασμα του Δεύτερου Πολέμου, ήταν μια γενικευμένη
σύγκρουση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων που διήρκεσε από τον Αύγουστο
του 1914 ως τις 11 Νοεμβρίου 1918.
Οι Ενωμένες Δυνάμεις, καλούμενες και Δυνάμεις της Αντάντ (κυρίως οι
Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, από το 1915 η Ιταλία και ως τις αρχές του 1918
η Ρωσία και, από το 1917, οι ΗΠΑ) νίκησαν τις Κεντρικές Δυνάμεις
καλούμενες και Τριπλή Συμμαχία, (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική
Αυτοκρατορία και Βουλγαρία) και οδήγησαν αφενός στην κατάρρευση
τεσσάρων αυτοκρατοριών και σε ριζικές αλλαγές στον χάρτη της Ευρώπης,
εκ του κατακερματισμού αυτών, αφετέρου στη μεγάλη Ρωσική
Επανάσταση και σε τελική φάση την δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών.
Τα θύματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανήλθαν σε 9 εκατομμύρια
στρατευμένους και σε άλλους τόσους αμάχους ξεπερνώντας συνολικά τα
18,5 εκατομμύρια ψυχών.
3. ΤΑ ΑΙΤΙΑ, Η ΕΚΡΞΗ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΤΩΠΑ
ΤΟΥ Α΄ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Η έκρηξη του Α‘ Παγκόσμιου πολέμου ήταν
αποτέλεσμα της ταυτόχρονης δράσης τριών κυρίως
παραγόντων:
• του ιμπεριαλισμού
• του εθνικισμού
• του μιλιταρισμού
Τα αίτια
4. ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ
Το βιομηχανικό δυναμικό κάθε έθνους αναγκάζεται να παράγει, να υπερπαράγει. Αυτή την
υπερπαραγωγή πρέπει να τη διαθέσουμε. Κι έτσι ριχνόμαστε στις παγκόσμιες αγορές ενώ
κλείνουμε τη δική μας αγορά με προστατευτικά μέτρα. Έτσι με φυσική νομοτέλεια, η μία
χώρα βαδίζει εναντίον της άλλης, συγκρούεται μαζί της. Ποια θα εξασφαλίσει την
οριστική υπεροχή των εθνικών βιομηχανικών της προϊόντων και με ποιο τρόπο; Μήπως
με πόλεμο; Η Αγγλία και η Γερμανία αλληλοϋποβλέπονται ο πόλεμος είναι η μόνη τους
λύση.
ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ
Ο θρίαμβος των εθνών συνεπήρε ολόκληρη την Ευρώπη με μια μεταδοτική κίνηση που
κάνει ολόκληρη την ήπειρο να ενδιαφέρεται για οποιαδήποτε αλλαγή επέρχεται σε μια
από τις χώρες που την απαρτίζουν. Συγχρόνως το εθνικό συναίσθημα μετατράπηκε σιγά
σιγά σε ένα αλαζονικό και απόλυτο πάθος, που δεν ικανοποιείται παρά μόνο με την
εξύψωση ενός κράτους σε βάρος των άλλων. (S. Berstein & P. Milza, Ιστορία της Ευρώπης, μτφρ. Α.Κ.
Δημητρακόπουλος, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, τόμ. 2, σ. 266.)
ΜΙΛΙΤΑΡΙΣΜΟΣ
Μας εκπαίδευσαν δέκα εβδομάδες σ’ ένα στρατόπεδο κι αυτό το διάστημα μας επηρέασε
πιο βαθιά από τα δέκα χρόνια του σχολείου. Μάθαμε πως ένα γυαλιστερό κουμπί βαραίνει
περισσότερο από τέσσερις τόμους του Σοπενάουερ [Γερμανός φιλόσοφος]. Ξαφνιασμένοι
στην αρχή, ύστερα πικραμένοι και στο τέλος αδιάφοροι παραδεχτήκαμε πως, σημασία δεν
έχει ο νους μα η βούρτσα των παπουτσιών, το πνεύμα μα το σύστημα, η ελευθερία μα τα
γυμνάσια. (Ε.Μ. Ρεμάρκ, Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο, μτφρ. Σ. Βουρδουμπά.)
5. ΤΑ ΑΝΤΙΠΑΛΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ
Σε αυτές τις συνθήκες σχηματίστηκαν στην
Ευρώπη δύο στρατόπεδα: από τη μία, οι
Κεντρικές Δυνάμεις ή Τριπλή Συμμαχία
(Γερμανία , Αυστροουγγαρία, Ιταλία) και, από
την άλλη, η Εγκάρδια ή Τριπλή Συνεννόηση
( Entente Cordiale , Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία).
Η δεύτερη έγινε γνωστή ως Αντάντ
(συνεννόηση στα γαλλικά).
Η αφορμή για την κήρυξη του πολέμου δόθηκε
όταν στο Σεράγεβο της Βοσνίας δολοφονήθηκε
ο διάδοχος του αυστριακού θρόνου Φραγκίσκος
Φερδινάνδος από ένα νεαρό Σέρβο εθνικιστή
(Ιούνιος 1914). Σχεδόν αμέσως η
Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο στη
Σερβία (Ιούλιος 1914). Η Ρωσία και η Γαλλία
εκδήλωσαν τη συμπαράστασή τους στη Σερβία,
ενώ η Γερμανία τάχθηκε στο πλευρό της
Αυστροουγγαρίας. Στα επόμενα τέσσερα χρόνια
έγιναν συνολικά εξήντα κηρύξεις πολέμων.
Αυτός ήταν ο Μεγάλος Πόλεμος ή Α’
Παγκόσμιος πόλεμος, όπως ονομάστηκε
αργότερα.
6. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ
Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στις οικονομικές συνθήκες της εποχής και στις
επεκτατικές βλέψεις των διαφόρων κρατών, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία
ανταγωνισμού μεταξύ τους.
Ειδικότερα η οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας, που προήλθε από τη ραγδαία
εξέλιξη της βιομηχανίας της, οδήγησε στην όξυνση του ανταγωνισμού της με την
Αγγλίας σχετικά με την εξασφάλιση του μονοπωλίου των διεθνών αγορών.
Ταυτόχρονα, η γαλλική πολιτική της «ρεβάνς», δηλαδή η επιθυμία της Γαλλίας να
αποκαταστήσει το γόητρό της και να ανακτήσει την Αλσατία και τη Λωρραίνη, (που
είχε χάσει στο Γαλλογερμανικό πόλεμο του 1870 - 1871) είχε δημιουργήσει ένταση στις
σχέσεις της με τη Γερμανία, χαρακτηριστική επ´αυτού ήταν και η υπόθεση Ντρέιφους.
Την ίδια εποχή, η βρισκόταν σε ανταγωνισμό με τη Ρωσία σχετικά με την κυριαρχία
στα Βαλκάνια. Τα νέα εθνικά βαλκανικά κράτη, που είχαν δημιουργηθεί μετά την
παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κρατούσαν ευνοϊκή στάση απέναντι στις
διεκδικήσεις των εθνικών μειονοτήτων της Αυστροουγγαρίας και απειλούσαν την
ενότητά της. Έτσι, η Αυστροουγγαρία επιθυμούσε να διατηρηθεί το στάτους κβο των
Βαλκανίων.
Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, επιθυμούσε να βρει διέξοδο στη Μεσόγειο, υποστήριζε
την κίνηση του πανσλαβισμού και θεωρούσε τον εαυτό της φυσικό προστάτη των
ορθόδοξων λαών των Βαλκανίων, πράγματα που έβρισκαν αντίθετες τη Γερμανία και
την Αυστροουγγαρία.
7. Ο ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
ΑΠΩΛΙΕΣ
Απώλειες κατά τον Α΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο
Απώλειες στρατιωτών της Τριπλής
Συνεννόησης : 5,17 εκατομμύρια
Απώλειες στρατιωτών της Τριπλής
Συμμαχίας: 3,4 εκατομμύρια
Απώλειες αμάχων:
13,5 εκατομμύρια
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Η Ευρώπη εξέρχεται
κατεστραμμένη από τον πόλεμο. Η
καπιταλιστική Ευρώπη του 19ου
αιώνα, δανειστής ολόκληρου του
κόσμου, είναι χρεωμένη
στις ΗΠΑ και τα δημόσια
οικονομικά των κρατών της είναι
κλονισμένα. Οι υλικές καταστροφές
επηρεάζουν ουσιαστικά την
παραγωγή, η οποία μειώνεται
σχεδόν στο μισό, σε σχέση με την
προπολεμική περίοδο. Ευνοούνται,
έτσι, οι νέες εξω ευρωπαϊκές
δυνάμεις, η Ιαπωνία και, κυρίως,
οι ΗΠΑ.