3. Ing dhalem filosofi nyinauni
hakikate sekabehane saka
logika akal lan rasa. Ing
dhalem nyinauni filsafat
dibutuhaken logika sing apik
yaiku kabisan penalaran lan
penggalih ingkang lurus,
cocok lan teratur
Pengertian
Tembang Macapat yaiku salah
suwijine kelompok tembang sing
nganti sakniki diuri-uri karo wong
Jawa. Ana suwelas tembang ing
macapat, saben-saben nduwe
watak lan figur bahasa sing beda
beda, nduweni watak dewe, lan
nduwe aturan-aturan penulisan
ing sing gawe
Hakikat
filosofi
1
4. Filosofi
Tembung
Macapat
1. Maskumambang
lelampahan manungsa diwiwiti
nyiakake kahanan manungsa
nalika ana ing roh languwa
garbane ibu.
•Mijil
proses lair manungsa
kang tegese lair saka
bayi sing jenenge
manungsa
4. Kinanthi
ngandarake babangsa masa
mbentuk watak manungsa lan
lulampah ing margi ingkang dipun
tuju, asalipun tembung tuntun
kanthi tegesipun mbetahaken
tuntunan
3. Sinom
yaiku tembung sing ngambarake
kahanan manungsa wiwit cilik
nganti remaja kang kebak
pangarep-arep
2
5. Filosofi
Tembang
Macapat
5. Asmaradhana
asmara tegese katrenan,
nyitakake jaman asmara
asmara(tresno) dinamika
urip sing saya nyata lan
kompleks
6. Gambuh
manungsa kalih ingkang mbudidaya
ngatur egoipun piyambak dipun wastani
gambuh. Tegesi pun tembung gambuh
menika jomblo utawi menunggal. Fase
menika ngandharaken babangan
prasetya ing gesang kangge
manunggalaken katresnan ing
satunggal gesang bebrayan
3
6. Filosofi
Tembang
Macapat
7. Dhandanggula
kalih tiyang sepuh enggal lajeng
enggal rawuh wonten ing alam
dunya ingkang lair saking palak
roma. 8. Durma
nduweni teges manungsa kang
kudu wani ngadepi maneka
warna pacoban urip.
4
7. Filosofi
Tembung
Macapat
9. Pangkur
nalika umure wong tuo, kekuatane
awak utawa pikiran tambah titik,
nanging kekuatane ati wiwit
dibentuk, ing tahap iki manungsa
kudu bisa ngendhalike hawa nafsu,
tegese bisa nyingkiri lan nebihi
samubarang kang ala
10. Megatruh
fase manungsa kang paling
endah ing endi ngendi
manungsa ketemu karo gusti
kang maha kuwasa.
Gumantung saka, omah lan
tumindak
5
8. Filosofi
Tembang
Macapat
11. Pucung
sak sampune perpisahan roh, lajeng menungsa di
lebokake ing alam semesta, roh mbalek menyang
ngarsa ning gusti kang maha kuwasa lan raga
kabungkus 5 lembar utawa 7 lembar lan ditaleni
saben perangan awak kang diarani pocong.
6
9. Ancase tembang
Macapat
Tembung Macapat isine pitutur
kang diandharake wicaksana.
Tembung macapat ngandung
piweling supaya ing jaman biyen
wong tuo ngunakake tembung
macapat marang anak
7
10. Ancase tembang
Macapat
Tembung Macapat wiwit wiwitan
ana ing abad XlV masehi nganthi
saiki digunakake ing panguripan
sosial, kelebu minangka hiburan,
estetika lan lan pendidikan
8
11. Ancase tembang
Macapat
Ngunakake pegelaran, tradisional,
piranti korespondasi,mantra kanggo
ngusir bala, kumpul kumpul adat jawa
kanca, upacara kegiatan pangestu lan
filosofi siklus urip
9
12. Pangerten guru gatra, guru
wilangan, lan guru lagu
■Guru gatra yaitu akehe gatra(garis)
saben sapada(bait) tembang.
■Guru lagu yaiku dhong dhinge utawa
tibane suwara ing saben pungkasane gatra
■Guru wilangan yaiku akehe
wanda(suku kata) ing saben gatra(baris)
tembang.
10
13. Tabel guru gatra, guru
wilangan lan guru lagu saka
tembung macapat :
Paugeran
tembang
macapat
11
14. Unsur
Kebahasaan
Tembang
macapat
1. Tembung Kawi
Tembung kawi yaiku
tetembungan kang cak-
cakane winates ana ing
basa endah,umpamane
kanggo ing kesenian
wayang,kethoprak,lan acara
liyane kang gegayutan karo
adat kejawen.
Tuladha :
• aku = amba/ingsun
• marga = dalan
2. Dasanama
Dasanama yaiku wong siji
duwe jeneng nganti sepuluh,
malah kadhang luwih, kang
padha tegese utawa meh
padha tegese.
Tuladha:
• nanging = anging/mapan
• pujangga = kawireja
3. Tembung Garba
Tembung garba yaiku tembung loro
sing digandheng dadi siji sarana
kanggo nyuda cacahe wanda,
kanggo nyocogake cacahe wanda
ing sajroning tembang, lan kanggo
ngringkes tembung ing sajroning
ukara.
Tuladha:
• sing = saka + ing 12
15. Unsur
Kebahasaan
Tembang
macapat
4. Sandi Asma lan sandi
karsa
Sandi Asma
>> Sandi asma yaiku jeneng kang
sinamun ana ing tembang macapat,
lumrahe wujud jeneng asli
pengarage utawa panciptane
tembang.
Sandi Asma : Nur Aini
Aku iki dudu ahli laN pujangga
Nanging tUkang ndongeng gawe
crita
ing pangajab bisa melu memetRi
basa Jawa
Awit iku basa tetilarane leluhur kita
sIng pangtes diuri-uri
Marga moNcere bangsa ora pisah
lan basa
AmIla wajib kita paperti
13
16. Unsur
Kebahasaan
Tembang
macapat
5. Sandi Karsa
Sandi Karsa yaiku tujuan, ancas,
utawa karep kang sinamun utawa
sinamar ana ing tembang. Ana uga
wong kang ngarani sandi karsa kuwi
sandi ukara yaiku ukara (ukarane
kanggo medharake cipta, gagasan,
rasa - pangrasa, utawa kekarepan).
13
TULADHA
Dimen lebdeng kawruh
Ing pakaryan mrih trengginas
Nalar mulur rinengga ambeg berbudi
Anjrah mring para siswa
Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina dina kepungkur
Iku dadi landhasaneki
Dina kang bakal teka
Ing pangangkah tumus
Kita bangsa Indonesia Anemahi jaman
Nyrambahi Nuwsantara
