In 1913 vond in Gent de Wereldtentoonstelling plaats. Honderd jaar later (12 november 2013) organiseert de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) de Werelddag van de Stedenbouw in Gent (in de prachtige Bijloke). Wat waren de ruimtelijke issues in 1913 en zijn ze nog relevant nu? Met als thema 'Waar ligt de grens?' bogen experts uit binnen- en buitenland zich over prangende vraagstukken: verdichting, duurzaamheid, betaalbaar en energiezuinig wonen, mobiliteit, ruimtelijk-economische vernieuwing...

1. Het dorp van de 21e eeuw
Frans Thissen
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM
Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

2. Nisse, een dorp in verandering
1979
1955
2012
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

3. Verandering en Onzekerheid
Geert Mak (1996): “hoe
langer ik in het dorp
verbleef, des te meer
besefte ik dat het eigenlijk
allemaal nog moest
beginnen.
Alleen: niemand wist wát
moest beginnen, en
waarheen het ging”
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

4. Opzet
• Begrippen: leefbaarheid, sociale vitaliteit,
sociale infrastructuur
• Territoriale binding en schaalveranderingen
• Van autonome dorpen naar woondorpen
– Ontwikkeling van dorpen in de Westhoek
– Sociale cohesie in Vlaamse Ardennen
– De betekenis van grenzen in de Westhoek
• Het dorp van de toekomst
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

5. Leefbaarheid en Sociale Vitaliteit
Bewoners
Leefbaarheid: oordeel van
bewoners over hun omgeving
(wordt de omgeving door
bewoners als passend ervaren)
Sociale vitaliteit: inspanningen en
initiatieven van bewoners
gericht op hun omgeving
Omgeving
Traditionele sociale vitaliteit:
meedoen en/of trekker zijn
Vernieuwende sociale vitaliteit:
Openstaan voor en een
bijdrage leveren aan
verandering
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

6. Sociale infrastructuur
van dorpen
Voorzieningen
Verenigingen
Activiteiten
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

7. De veranderende relatie met de
omgeving
Territoriale binding:
Schaalveranderingen:
• Economische binding
(werk)
• Functionele binding
(voorzieningen)
• Sociale binding (familie
en vrienden)
• Schaalvergroting
• Culturele binding
(identiteit)
• Politieke binding
(zeggenschap)
– Lokaal ‘verlies’ van werk en
voorzieningen
– Toename van ruimtelijke keuzevrijheid
door automobiliteit
– Lokale winst in dorpen (recreatie, zorg)
• Schaalverkleining
– Toenemend belang van woning(en) en
recreatie
• Van Dorpsbinding naar Lokaal
bewustzijn
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

8. Dorpen (en hun bewoners) in verandering
Autochtone of autonome dorp
• Je bent er geboren of opgegroeid, je
komt ‘van het dorp’ (leefpaden)
• Je werkt er en je doet er je
boodschappen: je woont ‘op het dorp’
(dagpaden)
• Traditioneel referentiekader: machtig
beeld
Woondorp
• Je bent er gaan wonen om
de mooie woning en
aangename
woonomgeving
• Voor je sociale contacten
en voorzieningen ben je
niet afhankelijk van het
dorp
• Opkomend referentiekader
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

9. Leefbaarheid in het autonome dorp
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

10. Leefbaarheid in het woondorp
Het dorp van de 21ste eeuw
10
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

11. Visie autonome dorp: verlies
•
•
•
•
Ontwikkeling inwonertal:
Absolute afname (44)
Relatieve afname (20)
Relatieve toename (28)
• Ontwikkeling aantal
voorzieningen:
• Afname (42)
• Gelijk gebleven (13)
• Toename (4)
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

12. Visie woondorp: verandering
• Woonkwaliteit:
• Stagnerend (32)
• Dynamisch (27)
• Gemeenschapsinitiatieven:
• Afgenomen (1)
• Gelijk gebleven (38)
• Toename (20)
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

13. Sociale cohesie in de Vlaamse Ardennen
Oordeel over sociale cohesie
in de buurt / dorp
negatief
positief
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

14. Sociale cohesie in de Vlaamse Ardennen
Aandeel
arbeiders
Inkomen
Zonder
job
Oriëntatie
Bewoners Ronse,
geboren en
getogen in de
streek
Modaal
Modaal
Laag
Lokale familie en
voorzieningen in
centra elders
(gescheiden naar
taal)
Dorpsbewoners
geboren en
getogen in de
streek
Modaal
Hoog
Laag
Zeer lokaal,
regionale
identiteit
Bewoners buiten de
streek geboren
(niet 4)
Laag
Hoog
Laag
Regionale
oriëntatie, sterke
politieke invloed
Bewoners afkomstig
uit niet-westerse
landen
Hoog
Laag
Hoog
Lokale familie en
lokale
voorzieningen
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

15. Grensdorpen Westhoek
• Stagnatie in kleine kernen en oude
centra langs de taal- en staatsgrens:
– Combinatie van lokaal functieverlies en
gebrekkige woonkwaliteit
– Streekbewoners met een traditionele
dorpsbinding
• Positief oordeel is vooral gebaseerd
op de woonfunctie:
– De woning komt eerst: regionale
woningmarkt
– Woonomgeving: dorpse rust, veiligheid,
kwaliteit woonomgeving (natuur,
landschap)
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

16. Grensdorpen Westhoek
Platteland met open grenzen
Grensgebied met poort naar
Frankrijk
Grenzen zijn voor veel
bewoners sociaal en
cultureel een belangrijke
scheidslijn
Twee “Grensmilieus”:
1. Traditionele grensmilieu
2. Moderne grensmilieu
–
–
Het dorp van de 21ste eeuw
Kosmopolitisch: regionale
stedelijke oriëntatie (met
open grenzen)
Lokaal bewust: oriëntatie
op het dorp als
woonmilieu
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

17. Dorp van de
e
21
eeuw
• Ruimte: Ruime regionale handelingsruimte in
combinatie met lokale oriëntatie op ‘dorps’
woonmilieu (‘Stadt und Land, Hand in Hand’)
• Tijd/Ruimte:
– Levensfase
– Deeltijdwonen
• Emotionele binding: van dorpsbinding naar
lokaal bewustzijn
• Verbrede wonen: Wonen – Zorg – Welzijn
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

18. Dorp van de 21e eeuw
1. Kwaliteit van de woonfunctie
(woning en directe
woonomgeving)
2. Ontmoetingsplekken die zich
kenmerken door ‘openheid’ naar
alle bewoners
3. Sociaal kapitaal: bewoners met
grote sociale netwerken die
kunnen binden maar ook bruggen
kunnen en willen bouwen
4. Actieve oriëntatie van bewoners
op de veranderende identiteit van
hun dorp: “vertellen van verhalen”
Het dorp van de 21ste eeuw
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM

19. Het dorp van de 21e eeuw
Frans Thissen
UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM
Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies