De 17de editie van de Werelddag van de Stedenbouw (7 november 2014, Vlaams parlement Brussel) focust op gebiedsontwikkeling. Bij deze aanpak gaan actoren en sectoren in een bepaald gebied samenwerken om een gedeelde ruimtelijke visie en een nieuwe dynamiek te realiseren. Philip Moyersoen heeft het over een innovatielab voor gebiedsontwikkeling.

1. INNOVATION-LAB voor gebiedsontwikkeling
Philip Moyersoen, ir-architect en urban designer,
zaakvoerder MOPurbandesign
07/11/2014

2. TENDENSEN BINNEN DE RUIMTELIJKE CONTEXT
• Maatschappelijke condities veranderen constant, soms traag, maar in andere
periodes veel sneller. Momenteel zijn we in een periode van snelle verandering.
• Steden en metropolitane gebieden zijn levende organismen die permanent nood
hebben aan revisie, verbetering, afwerking, uitbreiding, aanpassing en wijziging
van hun infrastructuren en uitrustingen.
• Dit is vooral belangrijk op het gebied van milieu, energie, mobiliteit, openbaar
vervoer, communicatie, en het hergebruik van grote en verouderde stedelijke
ruimtes.
• We moeten onze processen en strategieën aanpassen aan de tendensen en
uitdagingen die onze veranderende omgeving bepalen.

3. HISTORISCHE EVOLUTIE – België - Jaren ‘50-’73
België is erg veranderd sinds de jaren ‘50-’70 toen alles mogelijk was en een
constant groei de maatschappij vooruit stuwde. Toen was er een sterk geloof in
de economie en technologie.
• De Expo van ’58 had een grote invloed om België op de wereldkaart te zetten,
en zorgde zo voor een groot zelfvertrouwen in de maatschappij.
• Expo 58 drukte een optimistisch geloof in de toekomst uit, door middel van
een fantastische collectie spectaculaire architectuur, grote
infrastructuurwerken, aanleg van snelwegen, luchthaven,...
Ingangspaviljoen Philips paviljoen

4. HISTORISCHE EVOLUTIE – België – wereldexpo ‘58
Het Atomium werd
het symbool bij uitstek
van vernieuwing, geloof
in technologie,
en vooruitgang.

5. HISTORISCHE EVOLUTIE – België – grote infrastructuurwerken
Lange tijd konden we bouwen op een positieve golf van hoge werkgelegenheid,
een sterke sociale zekerheid, betaalbaar wonen en goed en goedkoop onderwijs.
Maar via kleine schokken is aan dit positivisme een einde gekomen; de oliecrisis
van 1973 wordt vaak als eerste schok gezien.
Wat zo evident leek is niet meer: pensioenen, grootschalige infrastructuren,
scholen, gevangenissen, … kunnen niet meer gefinancierd worden op de
klassieke manier.
Oliecrisis 1973

6. HISTORISCHE EVOLUTIE – Barcelona – Jaren ’80 - 2008
Een vergelijkbare evolutie trad op in Catalonië, Spanje, maar dan 30 jaar later.
Franco riep een sterke wil tot verandering op in het hele land, dat erg verarmd
was. Catalonië en Barcelona moesten de onderdrukking vanuit Madrid verdragen
gedurende decennia.
Een sterke impuls tot verandering leidde tot een transformatie van Barcelona, en
de hele regio. Van een grijze en bijna onbekende stad, veranderde Barcelona in
een metropolis van wereldniveau, die zonder probleem de vergelijking met steden
als Londen, New York en Parijs kan doorstaan.
Meer dan 30 jaar lang is de stad met enorme energie getransformeerd, onder
andere met de Olympische spelen van ‘92 en het Forum 2004. Deze grootschalige
events, en de stedenbouwkundige en infrastructurele projecten die ermee gepaard
gingen, zorgden voor een zeer belangrijke stedelijke metamorphose.
oppervlakte inwoners densiteit
Barcelona 98 km2 1,6 M. 15.800 p/km2
Metropolitaan gebied 628 km2 2,9 M. 4.650 p/km2
Metropolitane regio 3.200 km2 4,6 M. 1.400 p/km2
Catalonië 32.000 km2 6,7 M. 210 p/km2

7. HISTORISCHE EVOLUTIE – Barcelona – Jaren ’80 - 2008
1980 - 1986. schaal van de wijk: pleinen, straten en parken.
1986 - 1992. Stedelijke schaal: kustlijn, wonen en residentiële gebieden
1992 - 2004. Metropolitane schaal: Infrastructuur & strategische zones

8. HISTORISCHE EVOLUTIE – Barcelona – stedelijke acupunctuur

9. HISTORISCHE EVOLUTIE - Barcelona – stedelijke schaal

10. HISTORISCHE EVOLUTIE - Barcelona – metropolitane schaal

11. HISTORISCHE EVOLUTIE – Barcelona - crisis
Maar Spanje bevindt zich nu in een zeer diepe crisis:
- Hoge werkloosheidscijfers
- Vastgoedcrisis
- …
De maatschappelijke condities voor stedelijke ontwikkeling
zijn dus enorm veranderd.

12. HISTORISCHE EVOLUTIE - SPANJE – ghost towns
Valdeluz, ghost town in Spanje

13. HISTORISCHE EVOLUTIE – Europa: kaarten herverdeeld
Twee voorbeelden om aan te geven dat de kaarten in Europa herverdeeld zijn.
Allebei tonen ze aan dat het realiseren van complexe stedelijke projecten
fundamenteel anders is dan 5, 10 tot 30 jaar geleden, afhankelijk van de regio.
Niet alleen zijn de projecten financieel onhaalbaar, de man in de straat gelooft ook
niet meer in de toegevoegde waarde van deze investeringen. Het geloof in grote
maatschappelijke en infrastructurele projecten is drastisch veranderd.
• België is volledig verstedelijkt, heeft een dens infrastructuurnetwerk en men
gelooft niet meer dat megalomane projecten zouden leiden tot een betere
leefomgeving. Mensen willen een afweging waarbij niet alleen infrastructurele
aspecten worden bekeken, maar ook hun impact op de omgeving. Ze willen
dat alle aspecten in rekening worden genomen voordat een project
gerealiseerd wordt en zware investeringen onze portefeuille zullen raken.
• Barcelona’s opmars is ook gestopt, niet geleidelijk zoals in België, maar zeer
abrupt, door de globale financiële crisis die Spanje door elkaar heeft geschud.
Vandaag zitten we in Europa, maar ook bijna op wereldschaal
in een periode van totaal veranderde wetmatigheden.

14. HISTORISCHE EVOLUTIE - STEDELIJKE TRANSFORMATIE
België en Barcelona
Er zijn vele redenen waarom projecten vandaag een langere en/of moeizame pre-ontwikkelingsfase
kennen, of waarom grootschalige projecten zoals Oosterweel,
Uplace vast komen te zitten.
Deze voorbeelden bewijzen dat als infrastructuurprojecten op de klassieke
manieren – zoals 30 jaar geleden in België - worden aangepakt, met de ambitie
om alles op te lossen en een te groot geloof in technologie, ze terecht komen in
ellenlange procedures, de bevolking reageert, en de projecten financieel
onhaalbaar worden.
Cartoon Oosterweel (Gazet van Antwerpen) Cartoon Uplace (Gazet van Antwerpen)

15. KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?
Communicatiestoornis
In allerlei nieuwe projecten merken we een bijzonder grote communicatiestoornis:
- tussen overheid en privé-sector,
- tussen bevolking en overheid,
- tussen actie-groepen en privé-sector,
- …

16. KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?
Communicatiestoornis
Oosterweel – communicatie op verschillende frequenties
“fijn stof”
“groen landschap
tussen twee
zijden van de
singel”
“Antwerpse
mobiliteit
aanpakken”
BAM‐tracé

17. KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?
Communicatiestoornis
Project U-place

18. KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?
Financiële aspecten
Aberrante voorstellen

19. KLASSIEKE AANPAK – wat loopt er mis?
Barcelona Ronda de Dalt –
geïntegreerd in het stedelijk weefsel /
beperken voor stedelijke integratie,
voor betaalbaarheid, voor leefbaarheid.
Doorsnede Oosterweel – zwevend boven de stad /
16 rijstroken afrittencomplex / blind voor de
stedelijke ontwikkeling

20. NOOD aan een U-turn
Een fundamenteel andere aanpak:
Niet alleen de procedures
Niet alleen de fiscale constructies
MAAR:
het hele proces
Het aandeelhouderschap
de inhoudelijke aanpak
de marktconformiteit
de draagvlakvorming
en zelfs intuïtie…

21. NOOD aan een U-turn
innoveren is troef
We moeten proberen maatschappelijke tendensen
te begrijpen en te interpreteren
- niet afwijzend toezien -
of ons vastklampen aan wat we kennen
maar in ecosystemische teams
oplossend zoeken naar een nieuwe werkvormen,
processen, en consensus, binnen een steeds
veranderende realiteit:
ambitieus, kwalitatief,
beheersbaar, duurzaam, financierbaar,
geïntegreerd, gedragen, geco-creëerd,
impactgedreven, actiegericht

22. INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling
1. ECOSYSTEEM – MULTIDISCIPLINAIR TEAM

23. INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling
2. ONTWERPEND ONDERZOEK
Op niveau van systeem – integratie - detail
Een visie is gebaseerd op
meerdere punten: vertrekkend
van sociale trends, rekening
houdend met de thema’s van
een projectgebied en binnen een
algemeen conceptueel
framework, zodat het project in
contact blijft met de realiteit.
SYSTEEM
INTEGRATIE DETAIL

24. INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling
2. ONTWERPEND ONDERZOEK
Op niveau van systeem – integratie - detail
SYSTEEM
Verkaveling 250 woningen
INTEGRATIE DETAIL
Weinig parken
kerkhofpad

25. INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling
3. PROCES STRATEGIE – STAP VOOR STAP GECONTROLEERD
Vanuit het ecosysteem

26. INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling
3. PROCES STRATEGIE – STAP VOOR STAP GECONTROLEERD
Vanuit het ecosysteem
Klassieke aanpak
Gecontroleerde stap-voor stap aanpak

27. INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling
4. TECHNOLOGIE
Nieuwe media, nieuwe technologie, de taal van de techniekers
Nieuwe media
Google maps en streetview
GPS-applicaties
GIS-informatie
…
Nieuwe technologie
i-phone
Electrische auto
Google driverless car
Plooifiets
…
De taal van de techniekers
Inleven in technische kennis om te komen tot
een inhoudelijk diepgaand, realistisch en
technisch haalbaar project: financieel,
operationeel, programmatorisch, technisch

28. INNOVATIE in stedelijke ontwikkeling
Parallelle sporen in constante wisselwerking
RUIMTE JURIDISCH
Voorbeeld aanpak project
Werken in parallelle sporen
die permanent in interactie
zijn
Om de complexiteit van het
project te vatten en een
gelaagd project te bekomen
BEHEER DRAAGVLAK

29. AANDACHTSPUNTEN
Communicatie
Constant intermediëren
Constant oplossingsgericht zoeken

30. AANDACHTSPUNTEN
Programma: vertrekken vanuit schaarste <-> aberrante projecten
Zoeken naar de juiste schaal – toekomst-bestendig / crisisbestendig
De aangepaste schaal: 2 rijstroken is eenvoudiger/betaalbaar te overdekken, 3 niet.
Vertrekken van schaarste: werken met een beperkt budget doet creatief denken:
- Niet veiligheid + comfort + breedte + … = overdimensie = monosectoraal
- Maar veiligheid = onderhoud = exploitatie = communicatie => is niet enkel beton
Ronda de Dalt

31. AANDACHTSPUNTEN
Opsplitsbaarheid van het project
Het maken van een masterplan/project, rekening houdend met het feit dat
delen van het project zullen falen tijdens het proces
=> van een succesvol project ‘faalt’ ongeveer 20-30%
Door dit in rekening te brengen, ontwerp je een ander plan/project

32. AANDACHTSPUNTEN
Opsplitsbaarheid van het project
Aanpak project Citadel van Diest
1. Stedelijk front
2. Paradeplein en courtines
3. Stadsbastion
4. Tenailles, bastion en droge gracht
5. Intra muros
6. Bebost glacis
7. Stadswal en toegangsdreef

33. AANDACHTSPUNTEN
Opsplitsbaarheid van het project
Voorstel aanpak project Oost-Duinkerke

34. Forum van de Culturen rond 3 thema’s: culturele diversiteit, duurzame
ontwikkeling, voorwaarden voor vrede
geheugenboom, Els Comediants
Mikhail Gorbachov
AANDACHTSPUNTEN
Deadlines creëren: alle actoren achter 1 verhaal
FORUM de les cultures 2004 - Barcelona

35. AANDACHTSPUNTEN
Deadlines creëren: alle actoren achter 1 verhaal: communiceerbaar
IBA parkstad Limburg
bottom-up – mensen betrekken – co-creatie –
creëren van dynamiek
maak het eens concreet
Groot evenement voor
rampzalige krimp?

36. AANDACHTSPUNTEN
Impactgedreven en actie-gerichte projecten
IBA parkstad Limburg
Strategische plannen, groot en complex –
toch van bij dag 1 mogelijk om het
via kleinere acties in gang te zetten – quick wins
- Rekenen met politieke timing van projecten
- het project onomkeerbaar maken,
- zorgen dat er geen weg terug meer is
- Zorgen dat mensen, ondernemers, jongeren
zich achter het project kunnen schragen en het
mee helpen groeien.

37. PANELGESPREK - STELLINGEN
(1) Waarom is het noodzakelijk om de civiele maatschappij en
private actoren meer te betrekken?
(2) Wat moet de overheid doen om dit mogelijk te maken?
(3) Welke zijn de succesfactoren?