2.  Ka te beje me ekonomine tredimensionale e cila
perfshine:
◦ Konkurrenca- dimensioni horizontal
◦ Komanden- dimensioni vertikal dhe
◦ Ndryshimin – dimensioni kohor
◦ Konkurrenca a te beje me aspekte ekonomike ku
 Kembimi dhe zgjedhja e lire kane rol dominues ne reformat
e tregut
◦ Komanda ka te beje me marrdheniet ekonomike ku forca
luan rol vendimtar
 Ky dimension orienton nga individet apo grupe te cilet jane
jo te barabarte
 Pra dikush eshte me I larte se te te tjeret te cileve u besohen
vendimet

3. ◦ Ky dimenzion ka te beje me evolucionin historik te
sistemeve ekonomike
◦ Faktor kyq I ndryshimeve eshte sistemi I
investimeve me qellim fitimin
◦ Kjo percillet me ndryshimet dhe zhvillimin e
shkences dhe teknologjise
◦ Dimensioni kohor mund te verehet edhe ne kete
kontekst:
 Depertonprocesi I nderlidhjes dhe ndervaresise se
individeve , rajoneve dhe kombeve
 Verehet pavaresi me e theksuar e individeve/ me
kreativ

4. ◦ Paraqet menyren e organizimit te punes se njeriut
 Menyre per te rujtur vazhdimesine e prodhimit te te
mirave materiale dhe sherbimeve si dhe
 Caktimin e menyres se shfrytezimit te ketyre te mirave
◦ Sistemi ekonomik paraqet marrdheniet ne mes
njerezve
◦ Sipas teorise ekzstojne tri vlera themelore
 Efikasiteti
 Drejtesia dhe
 demokracia

5. ◦ Efikasiteti matet
 Me raportin ne mes sasise se dhene dhe te inputeve te
perdorura per prodhimin e sasise se caktuar te te mirave
materiale dhe sherbimeve
◦ Drejtesia do te thote se
 Njerezit ne ndonje sistem ekonomik ne menyre te barabarte
mbajne barre dhe gezojne leverdi nga ky sistem ekonomik
 Drejtesia perfhsine dy nocione:
 Veprimet e drejta dhe rezultatet e drejta
 Veprim I drejte eshte-menyra e kryerjes se ndonje pune
(angazhimi I drejte I njerezve ne pune) –rregullat e lojes
 Rezultati I drejte- rezultat jo diskriminues igrupit apo
individeve (brendesia e rregullave te lojes)
 Sa fitojne individet dhe cka ndohe me ata te cilet humbin

6. ◦ Demokracia ka dy drejtime te ndyshme:
 Eshte vullnet I njerezve qe vet ti orgnaizojne punet/ se paku
te vendos se kush ti drejtoje ato
 Eshte libelarizim I definuar si bashkesi
 Shoqerore dhe politike
 Bashkesi e qendrimeve dhe vlerave
 Te cilat ekzistojne ne zbatimin e ligjeve dhe ekzistimin e te
drejtave
 Demokracia ka te beje me vendosje individuale si:
 Kerkesa per liri
 Kerkese per pavaresi
 Zhvillimi i shpejt i demokracise
 Njerezit kane te drejta demokratike
 Levizja demokratike shpie drejt qellimit te pergjithsehm
 Demokracia e tepruar mund te shipe ne cungimin e te
drejatve te njeriut

7.  Sistemet ekonomike ku
◦ Produkti final nga puna e punetoreve kontrollohet nga grup
I vogel njerezish
◦ Kjo ndryshe quhet kapitalizem, i pare si I suksesshem per
keto arsye:
 Per shkak te ekzistimit te prones private dhe menyres se
organizimit te ndermarrjeve
 Shtimi dhe zhvillimi I kapitalizmit kundrejt socializmit
 Model I investimeve I quajtur Trfurk-
 Esenca e ketij modeli qendron ne ndertimin intenziv te repartve
prodhuese, zhvillimi I marketingut, distribuimi, furnizimi dhe
udheheqja
 Ekonomia e tregut dhe demokracia krijojne hapsire
 Poashtu kapitalizmi demokratik lidhet ngusht me
 Ndermarresine
 Kreativiteti dhe
 Forma e vecante e perbashkesise

8. ◦ Ne zhvillimin bashkekohor resurset ekonomike ndahen
ne keto kategori:
 Toka, puna dhe teknologjia
 Ndermarresia dhe teknologjia
◦ Ndermarresia- nenkupton arsimim dhe shkathtesi
kombinimi
◦ Organizim dhe qeverisje te resurseve ekonomike ne
menyre efikase
◦ Gatishmeri per respektimin e autonomise se
ndermarrjeve dhe bartjen e rrezikut
◦ Eshte shprehje e kreativitetit ne aktivitetit per
 Prodhimin e produkteve te reja
 Krijimin e metodave te reja
 Gjer te tregu dhe realizimi I fitimit
 Merr persiper rrezikun

9. ◦ Ndermarresi paraqitet si inovator
◦ Ndermarresi eshte individ I cili specializohet per aprovimin
e vendimeve rreth koordinimit te resurseve ekonomike
◦ Ai eshte agjent I ndryshimeve
◦ Ne zhvillimin e Ndermarresise ndikojne keto procese:
 Zhvillimi I sektorit privat permes NVM
 Analiza e pervojave histroike tregon se:
 NVM rrisin konkurrencen reale dhe potenciale- ndikojne ne
stabilitetin e cmimeve
 NVM paraqesin mbeshtetje per zhvillimin teknologjik
 NVM jane fleksibile dhe leht pershtaten ndaj ndryshimeve ne treg
 NVM jane burimi kryesor I punesimeve te reja
 Permiresimi I kushteve te sektorit shteteror/shoqeror
 Ekonomia e ndermarresise nenkupton ekonomi ne levizje te
vazhdueshme

10. ◦ Ndertimi I ekonomise se ndermarresise ne tranzicion arrihet
permes:
 Lirise se ndermarrjeve gjate realizmit te reformave ekonomike
dhe
 Lirise se individit
 Procesi I pare shkakton derregullim ekonomik (zvogelim I rolit te
shtetit ne organizimin e ekonomise), ndersa
 Procesi I dyte shkakton privatizimin
◦ Kerkesat e ndermarresise paraqiten ne te gjitha nivelet e
organizimit
 Ne nivelin e individit-
 problem eshte niveli I arsimit, e cila eshte pjese integrale e aktivitetit
ekonomik dhe shoqeror
 Ndermarrjes
 Arrihet cilesi e produktit dhe plotesim I nevojave te konsumatoreve
 Politika makroekonomike

11. ◦ Ilustrohet permes ketyre indikatoreve:
 Pozita e ndermarrjes ne tregun e caktuar
 Gjenerimit te inovacioneve ne procesin e prodhimit
 Rritja e produktivitetit te punes ne krahasim
konkurrentet tjere
 Permes likuiditetit dhe ecurive te kapitalit
 Permes profitabilitetit ne afarizmin ekonomik, I cili
realizohet permes:
 Cmimeve te kappitalit
 Prodhimit te produkteve dhe sherbimeve te reja
 Testimit te profitabilitetit ne aspektin cilesor dhe

12. ◦ Nenkupton marrjen e masave per shtytjen e programeve
edukative
 Ne sektorin privat dhe
 Ne administraten shteterore ne keto nivele
 Ndertimi I nje rrjeti institucional
◦ Ne zhvillimin dhe ngecjen e ndermarresise ndikojne keta
faktor:
 Individualizmi kulturor
 Individet ballafaqohen me me rrezikun dhe pergjegjesite e vendimeve
te aprovuara
 Kultura e kolektivizmit
 Nxit nenshtrimin e interesave individuale ndaj interesave kolektive ku
 Rreziku dhe pergjegjesia bie mbi bashkesine
 Ndikimi negative:
 Ne drejtimin institucional- aplikim I sistemit te korruptuar te
tatimeve mbi te ardhurat
 Zvogelimi I diferencave dhe kushteve te jetes ne mes antareve te
shoqerise

13. ◦ Drejtimet zhvillimore ne boten bashkohore shpien drejt
decentralizimit dhe flaksibilitetit ne strukturen
ekonomike
 E njohur si koncept I ri I ndermarresise
 Kjo percillet me ndryshimet ne planin ekonomik
 Menaxhimin
 Teknologji te reja ne procesin e punes
 Kjo dukuri e re eliminon ndermarresine hierarkike
 Kalimi ni procesin e decentralizimit
 Vecori tjeter eshte globalizimi I kapitalit
 Subjektet prodhuese varen nga njeri tjetri dhe bashkohen ne
tregun global
 Keshtu prodhimi, kembimi, konsumi kane karakter global
 Me globalizimin e kapitalit dhe prodhimit krijohen ndryshime
ne procesin epunes dhe poziten e tyre
 E cila prodhon cilesi ne dhe jo sasi

14. ◦ Realizohet permes unioneve strategjike siq jane:
 Partenriteti
 Investimet e perbashketa dhe
 Pjesemarrja e aksioneve te vegjel ne qeverisje permes
 Aktivizimit ose investimeve ne zhvillimin e prodhimit
primar
 Vecori tjeter e ndermarresise si koncept I ri eshte
edhe:
 Eliminimi I qeverisjes ne cilesin totale te menaxhimit
 Poashtu kalimi nga organizimi ne baze te forces ne ate me
pergjegjesi
 Pra organizim I mbeshtetur ne dituri

15. ◦ Teoria e ndermarresise bazohet ne keto elemente:
 Te jesh I pari dhe njekohesisht me I miri
 Pervetesimi I pozites prijese dhe dominimi ne treg
 Ti godasesh aty ku nuk presin
 Imitim kreativ, me pikenisje nga tregu jo nga rpodukti, si dhe
nga konsumatori jo nga prodhuesi
 Te zbuluarit dhe pushtuarit e ndarjes ekologjike
 Ka per qellim arritjen e monopoliste ne nje segment te
ngusht te tregut apo prodhimit
 Ndryshimi I karakteristikave te tregut ose deges ekonomike
 Paraqet ndryshimet ekonomike si
 Ndryshimi I tregut
 Kalimi nga tregu hapsinor ne ate rrjetor dhe degeve ekonomike
 Kalimi nga deget tradicionale ne dege te zhviluara teknologjike

16. ◦ Karakteristike e perbashket e strategjise se
ndermarresise eshte se ato:
 Krijojne dhe gjejne konsumatoret (si qellim I cdo
politike afariste
◦ Keto qellimi arrihen permes
 Krijimit te fitimit
 Percaktimit te cmimeve perkatese
 Adaptimit ne realitetin shoqeror –ekonomik
 Permes lansimit ne treg te produkteve dhe sherbumeve
si vlere per konsumatoret

17. ◦ Ekonomia nen kapitalizmin bashkekohor eshte
kapitaliste
◦ Sistemi I pushtetit eshte demokratik
◦ Disharmonia ne mes kapitalizmit dhe demokracise
shprehet ne keto drejtime:
 Sot te mirat materiale nuk jane ne duart e nje pjese te
vogel
 Eshte shtuar roli ekonomik I shtetit
 Keto paraqesin konflikt ne mes rregullave te lojes se
ekonomise kapitaliste dhe
 Pushtetit demokratik

18. ◦ Per zgjidhjen e kesaj disharmonie ekzistojne keto
mundesi:
 Ekonomia dhe shteti vazhdojne te shkaktojne
probleme
 Evolucioni I ardhshem I ekonomise dhe shtetit duhet
bazuar ne Regonomika
 Ekonomia konservative- sipas se ciles fitimi duhet te
udheheqne ekonomi ndersa
 Votat duhet te udheheqin ne politike
 Rol I kufizuar I shtetit ne jeten ekonomike
 Evolucioni ne mes ekonomise dhe perkufizimi I kontrollit
demokratik ndaj pushtetit shteteror
 Evolucioni ne sistemin e arsimit
 Evolucioni I demokracise ekonomike

19. ◦ Qe te eliminohet recesioni ekonomik duhet te
 Aplikohet kontrolli demokratik ndaj
 Proceseve te punes dhe
 Vendimeve per investime
 Sistemi I rezervave per investime publike
 Shembulli I Norvegjise-
 Drejtimi I ndryshimeve teknologjike percaktohet permes
marrveshjeve ne mes:
 Punetoreve
 Punedhenesve dhe
 Shtetit
 Pra pjesa me e madhe e investimeve behet nga shteti jo korporatat
 Ne Suedi ne lidhje me nielin e pagave ndikim me te madhe ka
marreveshja kolektive dhe udheheqja demokratike e politikes
shteterore se sa tregu