1. Curriculumontwikkeling: 39 jaar
uitdaging
Jan Nedermeijer
Afscheidssymposium Jan Nedermeijer:
29 juni 2012
Studiesucces, gewoon doen
ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

2. Curriculumontwikkeling: 39 jaar uitdaging
Wat heeft gemaakt dat ik mij van chemicus
omschoolde naar onderwijskundige en dat bijna 39 jaar
volhield?
2 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

3. Leidraad presentatie:
Uitgaan van de resultaten van curriculum-
ontwikkeling:
o Wat heb ik, achteraf bekeken, gedaan?
o Wat werkte, wat was belangrijk, wat was
minder belangrijk?
o Kan de aanpak niet effectiever, sneller en
consequenter, en dus beter?
3 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

4. Proyek Tata Guna Air
o Mijn eerst grote curriculum-project:
Water Users Training project in
Indonesië. (start in 1984, 3 jaar aan
gewerkt)
o Scholing gericht op het goed runnen
van een technisch irrigatiesysteem.
o Voor key farmers en ambtenaren
Irrigatiedienst.
o Opzetten van een modulair
curriculum.
o 115 modules voor zo’n 2000 uur
onderwijs in het Engels en
Indonesisch plus de scholing van
docenten.
4 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

5. Uiteindelijk resultaat
Pilot uigevoerd in drie provincies, daarna
uitgebreid naar 11 provincies en naar India.
Project was dus een succes .
5 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

6. Constateringen
Verschil in opvattingen
tussen de ingenieurs Ruimte nemen voor de
en onderwijskundigen. moderne didactiek.
Belang van vaardigheden Belang analyse beroepspraktijk:
en het oefenen ervan. gebruik van taakanalyse, issue-
.
analyse
Helder kader maken voor
individuele modules.
Kwaliteiten van de docenten
cruciaal voor succes.
6 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

7. Hoe ga ik een curriculumproject in het hoger
onderwijs in Nederland aanpakken?
Kan het niet effectiever? In kortere tijd?
Radbouduniversiteit
Via projecten voor het HBO
stap voor stap toegegroeid
naar een slimmere aanpak.
 Boekhandel en uitgeverij
 Alle Agrarische Hbo-Opleidingen Verpleegkunde
SHAO (landelijke organisatie) (Hogeschool Alkmaar)
 Ruimtelijke ordening en planologie Master Land – en watermanagement
(Hogeschool Larenstein)
7 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

8. Waarom is het ontwerpen van een curriculum
zo lastig?
7. Afsluiting
Nominaal studeren
8. Voortgangsregulatie
9. Motiveren Studieonderdelen jaar 3
10. Persoonlijke ontwikkeling
11. Sociale interactie
12. Opbouw en accumulatie
Studieonderdelen jaar 2
2. Consistent
1. Aansluiting en 3. Relevant
matching 4. Effectiviteit
5. Praktische uitvoerbaarheid
6. Transparant
Studieonderdelen jaar 1
Bachelorprogramma 3 jaar
Kwaliteitscriteria voor een HO-curriculum
8 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

9. Designprincipes
Designprincipes helpen je bij het bedenken hoe je aan de slag kan
gaan om een curriculum te ontwerpen.
Ze geven je echter geen garantie op succes.
9 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

10. Definitie designprincipe (naar van den Akker)
Twee typen designprincipes
 Beschrijven van de essentiële kenmerken van het designproduct
(of: hoe ziet het eruit?) in een specifieke situatie. (= een curriculum,
beroepsbeeld, een didactisch concept, een curriculumblauwdruk, een
onderwijsleerstrategie e.d)
of
 Beschrijven van de essentiële kenmerken van de manier waarop
het designproduct is gemaakt in een specifieke situatie.
Dit alles onderbouwd vanuit empirisch onderzoek en
praktijkervaringen.
10 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

11. Context HBO “de koninklijke weg van
curriculumontwikkeling”
1. Het opstellen van een beroepsprofiel
2. Opstellen opleidingsconcept
3. Schetsen van de grote lijnen
van de opleiding (de blauwdruk)
4. Concreet uitwerken van
de studieonderdelen
5. Evaluatie
11 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

12. Procedurele designprincipes Essentiële kenmerken
1. Het opstellen van een Inventariseren en beschrijven van:
beroepsprofiel •Rollen, (kern)taken en deeltaken
•Beroepssituaties en vraagstukken
•Producten en diensten van de beroepsgroep
•Trends en ontwikkelingen (issues)
•Beroepshoudingen (attitudes)
2. Opstellen opleidingsconcept Uitwerken van de:
•Korte karakterisering van het beroep
•Competenties en beroepshoudingen
•Vakinhoud en vakgerichte vaardigheden
•Curriculumorganisatie en rooster
•Didactisch model inclusief de keuze van
onderwijsvormen en uitwerking
3. Schetsen van de grote Aangeven van:
lijnen •Plaats competenties in het curriculum
van de opleiding (de •Een overzicht van de modules
blauwdruk) •De onderwijsvormen
•De toetsing en het OER
•Inzet docenten
•Studiegidsbeschrijvingen
•……..
12 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

13. Master Fysiotherapie Semester 1
Thema Definiëring
Het expliciet maken van wat men impliciet al weet en doet en vervolgens
nagaan hoe het eigen handelen verbeterd kan worden.
Rollen Specialist
Beroepssituaties Klinisch redeneren bij chronisch zieken; ketenzorg; preventie en
voorlichting; richtlijnen; case management; voorlichting en educatie;
Vraagstukken Verhelderen zorgvraag (‘patiënt values’); onderbouwen diagnostisch
methodisch handelen
Diensten en Werkplan ‘case report’; Voordrachten; Overdracht; RPS-formulier;
producten Voorlichtingsplan en verslag; Samenvatting artikel klinisch redeneren;
Competenties 1, 3,5, 6, 8, 11, 12
Vakinhoud Modellen / richtlijn verslaglegging; Modellen zorgvraag
Gedragsverandering; Pathologie; Voorlichtingskunde leermodellen;
Ketenzorg en de rol van FT.
Wetenschapslijn Methoden & technieken; Wetenschapsfilosofie; epidemiologie;
Kennis modellen; Zoeken, interpreteren literatuur;
Klinimetrie; Interpreteren basisliteratuur;
Portfolio Invoeren tekst in portfolio.
Voortgangsgesprekken
13 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

14. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42
3w 4w Gedrag in
Vrouw, relatie tot 2w to to 4w Verlos-
et 3w et
verloskun 5w Bouw en 5w Metabole gezondheid Leer 5w Circulatie en 5w Hersenen en 4w Optimale kundige
Jaar 1 si Homeost si
de en bewegen systemen en maat- onde n volumeregulatie zintuigen zorg n beroepsorien
ase
maatsch schappij rzoek g g terede stage
appij ontwikkeling
Doorlopende verloskundige stage
2w t
3w 4w
3w Verlos o
3w Sekse en 2w Capita
Genont- kundi 5w Arbeid, e
Ontwikke 5w Start van een 5w Van baby tot Toets- seksuali- Leer- 8w Veel voorkomende pathologie selecta
Jaar 2 wikkeling ge leefstijl en t
ling en mensenleven jong volwassene prak-
ing teit en onde (alle domeinen) Of
en om- gezondheid si
ziekteleer tijk relaties rzoek kennis-
geving n
stage ikring
g
to 2w KTC,
et MOET/ 7w Verloskunde praktijk
6w Psychisch 6w Stage Monitoring 4w Kinderge- 5w Public health 5w 6w Wetenschappelijk
Jaar 3 si POET
functioneren foetus en neonaat neeskunde n Project Keuzeonderwijs stage focusonderwijs
g
10w Masterstage 1 Verloskunde in 8w Msterstage 2 in de 8w Masterstage 3 in de
Jaar 4 de klinische setting verloskundige praktijk Verloskunde klinische setting 7w Keuzestage Master 9w Wetenschappelijke stage
Wekelijkse stageterugkomdagen
5w
Jaar 4,5
Wetenschappelijk 16w Verloskundige Eindstage
e stage (vervolg)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42
Plus een korte schets van de opleiding per semester
14 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

15. Nieuwe designprincipes in de koninklijke weg van
curriculumontwikkeling
o Vakkennis en toetsing krijgen (in het hbo) weer expliciet aandacht na de
hype van de competenties.
o Concrete uitvoering curriculumontwikkeling verschilt per project.
o Voorbereidend werk in een curriculumcommissie. Bespreken resultaten.
o Gebruik maken van ervaring docenten.
o De blauwdruk breekt door. Cruciaal voor de beeldvorming: men ziet de
opleiding eindelijk concreet voor zich!
15 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

16. Tussenconclusies
o Steeds beter greep gekregen op
curriculumontwikkeling.
o Nog niet goed opgelost: het aangeven van
niveaus in de ontwikkeling van de competenties.
o Lastig punt: Wat zijn nu eigenlijk competenties
(toen nog KBV’s) en wat zijn beroepshoudingen.
o Lastig maar cruciaal: Realiseren passende
organisatie van het curriculumproject.
16 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

17. De aanpak van curriculumontwikkeling
kristalliseerde steeds verder uit
o Uitwerken competenties in niveaus is
gerealiseerd.
o Het idee Leerlijnen is o.a. concreet
uitgewerkt in de opleiding
Geneeskunde (LUMC).
o Didactisch concept is scherper en
bruikbaarder geworden.
 Dit zijn inmiddels onmisbare
designprincipes geworden.
17 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

18. Vereenvoudigd voorbeeld van een leerlijn
1. Opzetten en • Het opzetten en • Onder begeleiding • Zelfstandig
uitvoeren van uitvoeren van een opzetten en uitvoeren opzetten en
technisch eenvoudig onderzoek van een kwalitatief of uitvoeren
natuurkundig naar een praktisch kwantitatief onder- onderzoek vanuit
experimenteel probleem. zoek waarbij alle de wetenschap of
onderzoek • …. onderzoeksfasen aan vanuit de praktijk.
bod komen. • ……
• …...
18 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

19. Kunnen de designprincipes uit de
Koninklijke weg niet ook in andere
contexten gebruikt worden?
Twee voorbeelden
19 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

20. Voorbeeld 1 “Zelfstudies en aanvragen
nieuwe opleidingen (NVAO)”
o Zelfstudies en aanvragen nieuwe
opleiding: werkelijke kwaliteit
opleiding komt niet altijd tot zijn recht.
o Meegewerkt aan zelfstudies en
aanvragen nieuwe opleiding:
Geneeskunde, Master Fysiotherapie, Bachelor en
Master Verloskunde, Bachelor Stedenbouwkunde
en Bachelor Watermanagement.
o Toepassen designprincipes uit de
Koninklijke weg bleken de documenten
aanzienlijk te versterken.
Eindkwalificaties, didactisch concept,
blauwdruk, studiegidsteksten.
20 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

21. Voorbeeld 2 “Formuleren voorstellen voor
verbeteren studiesucces van een bestaande
universitaire opleiding”.
Projecten bij Technische Natuurkunde (TUDelft), Informatica (VU) en
Huisartsgeneeskunde (LUMC)
 Designprincipes uit de Koninklijke weg van curriculumontwikkeling
bleken ook in deze context goede hulpmiddelen, met name:
1. Issue-analyse, eindkwalificaties, didactisch concept, blauwdruk,
studiegidsbeschrijvingen.
2. Gebruik maken van ervaring docenten.
3. Bespreken resultaten in curriculumcommissie en met de docenten.
21 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

22. Samenvattend
 Ik heb u een schets gegeven van hoe
mijn aanpak van curriculumontwerpen
zich in de loop der jaren stap voor stap
heeft ontwikkeld.
 Al doende leren, kijken hoe anderen het
doen, bedenken van een vernieuwde
aanpak, heeft mij geholpen om mijzelf
steeds verder te professionaliseren en het
werk effectiever uit te voeren.
 De aanpak is in verschillende contexten
effectief gebleken. Hier geldt de
opmerking Studiesucces, gewoon doen.
 Het is typisch werk dat door een
onderwijskundige gedaan wordt (samen
met docenten, management en
beleidsmedewerkers).
22 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

23. Maar vragen blijven er ….
Bijvoorbeeld:
 Waarom is er niet meer onderzoek naar de designprincipes
bij curriculumontwikkeling in het HO?
(Educational design research, van den Akker cs)
 Hoe kun je een diepere verwerking van de leerstof
realiseren?
 Hoe kun je ervoor zorgen dat je op een efficiënte manier het
behalen van de leerdoelen toetst? (zie bijvoorbeeld van Vleuten)
 Het verder uitwerken van leerlijnen in concrete
leeractiviteiten. En hoe kan ICTO daarbij helpen?
Kunnen ook hiervoor designprincipes geformuleerd worden?
23 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing

24. Plannen voor de toekomst:
 Doorgaan met de website Studiesuccesho.
 Mijn ervaringen met curriculumontwikkeling
verder uitwerken in een artikel, in een tweede
boek of ‘iets’ op het internet.
24 ICLON, Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing