Biznesi Ndërkombëtar - Dr. Petrit Gashi (Sllajdet e ligjëratave)

1. Biznesi ndërkombëtar dhe
globalizimi
Fakulteti Ekonomik, UP
Biznes Ndërkombëtar

2. Përmbajtja e prezentimit
} Biznesi ndërkombëtar:
} Cili është objekti i studimit të biznesit ndërkombëtar?
} Pse angazhohen firmat në biznesin ndërkombëtar?
} Cilët janë faktorët e rritjes së biznesit ndërkombëtar sot?
} Cilat janë mënyrat e angazhimit në biznesin ndërkombëtar?
} Globalizimi:
} Koncepte kyçe;
} Institucionet globale;
} Faktorët nxitës të globalizimit;
} Argumentet për dhe kundër globalizimit.
2

3. Objekti i biznesit ndërkombëtar
} Krijimi i tregut global apo globalizimi;
} Rrethina (politike, ekonomike, sociale, kultura);
} Mënyrat e depërtimit në treg;
} Çështjet tjera brenda firmës;
3

4. Përse në biznesin ndërkombëtar?
} Të zgjerojnë shitjet apo tregun;
} Të gjejnë burime (kapital dhe teknologji);
} Të diversifikojnë burimet për shitje dhe
furnizime;
4

5. Faktorët dhe mënyrat e angazhimit në BN
} Faktorët:
} Zhvillimi teknologjik;
} Liberalizimi i tregut botëror;
} Zhvillimi i institucioneve për të mbështetur dhe lehtësuar
tregtinë ndërkombëtare;
} Rritja e konkurencës globale.
} Mënyrat:
} Eksporti, nën-kontraktuesit, investimet, licencimi,
franshiza, aleancat strategjike, etj.
5

6. Globalizimi
} Globalizimi i referohet tendencave drejt
një ekonomie globale më të integruar dhe
të ndërvarur;
§ …ekonomitë botërore po lëvizin nga sistemet
relativisht të izoluara nga kufizimiet/barrierat në tregti
dhe investime, pastaj nga distanca, zonat kohore,
gjuha, si dhe dallimet në sistemin ligjor e kulturat …
në ekonomi të hapura ku barrierat në tregti dhe
investime po zvoglohen; distanca po zvoglohet si
rezultat i zhvillimeve në teknologji; kultura po
njësohet; dhe ekonomitë nacionale janë duke u
shkrirë në ekonomi të ndërvarura dhe integruara,
duke krijuar kështu një sistem unik global.
6

7. Globalizimi (vazh.)
} Globalizimi i tregjeve → bashkimi dhe unifikimi i tregjeve
nacionale historikisht të ndryshme në një treg të madh
global;
§ Dallimet prezente, edhe pse tendencat drejt unifikimit janë evidente,
si në shije të konsumatorëve, kanaleve të distribuimit, sistemin e
vlerave (kulturat e ndryshme), sistemet në të cilat operojnë bizneset, e
veçanërisht sistemin ligjor.
} Globalizimi i prodhimit → zhvendosja e prodhimit në
lokacione me kosto më të ulët dhe kualitet më të lartë të
faktorëve të prodhimit;
§ Synim gjithashtu edhe zgjerimi i tregut.
§ (Shih ilustrimin në vijim)
7

8. 8

9. Institucionet globale
§ Marëveshja e Përgjithshme mbi Tarifat dhe
Tregtinë (GATT); nga 1994 Organizata Botërore e
Tregtisë (WTO)
§ Funksioni: mbikqyrja e sistemit botëror të tregtisë;
} Objektivë: ulja e barrierave për tregti dhe investime.
§ Fondi Monetar Ndërkombëtar (IMF)
§ Funksioni: mbajtja në vijë e sitemit monetar
ndërkombëtar.
} Huadhënës i fundit për qeveritë në telashe (lender of
last resort).
9

10. Institucionet globale (vazh.)
§ Banka Botërore (WB)
§ Funksioni: zhvillimi ekonomik
} Huadhënie për projektet në infrastrukturë.
§ Kombet e Bashkuara (UN)
§ Sigurimi i paqës përmes bashkëpunimit ndërkombëtar si
dhe sigurisë kolektive.
10

11. Faktorët nxitës të globalizimit
1. Zvoglimi i barrierave në qarkullimin e lirë
të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit;
§ GATT/WTO: 8 runde negociatash
2. Ndryshimet teknologjike, sidomos në teknologji
komunikimi, përpunim informatash, dhe
teknologji transporti;
11

12. Debati mbi globalizimin
} Globalizimi dhe vendet e punës:
§ Kundër: ↓ i barrierave në tregti/investime shkakton ↓ e
vendeve të punës në sektorin prodhues në vendet e avancuara;
§ ↓ i barrierave në tregti/investime u mundëson kompanive të
zhvendosin aktivitetet në vende me kosto më të ulët);
¨ Këto kompani ‘eksportojnë vende pune’, duke rritur
papunësinë dhe ulur standardin jetësor.
§ Për: Tregtia e lirë (liberalizimi i tregtisë) do t’u mundësojë
shteteve të specializohen në prodhimin produkteve dhe
shërbimeve në të cilat kanë përparësi krahasuese;
§ Kjo do të ndikoj në zhvillim ekonomik, dhe si rrjedhojë edhe në
rritjen e punësimit.
12

13. Debati mbi globalizimin (vazh.)
} Globalizimi – politikat e punës – ambienti;
§ Kundër: Zhvendosja e aktivitetit bëhet me qëllim të
shfrytëzimit të zbrazëtive në legjislacionin e punës dhe
ambientin;
§ Aplikimi i standardeve strikte të punës dhe ruajtja a ambientit rrit koston
e firmës.
§ Për: mbrojtja e punëtorëve dhe ambientit është në raport të
drejtë me zhvillimin ekonomik të një vendi
→ Meqenëse tregtia e lirë ndikon pozitivisht në rritjen ekonomike të një
vendi
→ Zhvillimi ekonomik i një vendi do të ndikonte në zbatimin e rregullave
më strikte në vendin e punës dhe mbrojtjen e ambientit
→ Andaj, përfundimisht, tregtia e lirë ndikon në mbrojtje më të madhe të
punëtorëve si dhe ndotje më të vogël të ambientit.
13

14. Debati mbi globalizimin (vazh.)
} Humbja e sovranitetit të vendit:
§ Kundër: fuqia e qeverive nacionale po bie vazhdimisht dhe një
pjesë të kompetencave të tyre po transferohen të organizatat
supranacionale.
§ Për: këto institucione janë të krijuara për realizimin e interesave
kolektive (pra, të anëtarëve të tyre);
§ Fuqia e tyre është e limituar nga ajo çfarë pajtohen vet qeveritë
nacionale të vendeve.
→ si rezultat, fuqia qëndrore mbetet me qeveritë nacionale e jo me
organizatat supranacionale.
14

16. Hyrje
™ Teoritë e tregtisë ndërkombëtare:
™ Adam Smith: Teoria e Përparësive Absolute;
™ David Ricardo: Teoria e Përparësive Krahasuese;
™ Teoria Heckscher-Ohlin;
™ Teoria e bazuar në Ciklin Jetësor të Produktit;
™ Teoria e Re e Tregtisë;
™ Michael Porter: Teoria e Përparësive Konkuruese
Nacionale
™ Teoritë e investimeve direkte

17. Teoria e Përparësive Absolute [1]
™ Adam Smith (Wealth of Nations, 1776):
™ Një vend ka përparësi absolute në prodhimin e një
produkti kur është më efiçient se çdo vend tjetër i cili e
prodhon të njëjtin produkt;
™ Vendi duhet të eksportojë ato produkte në të cilat ka
përparësi absolute e të importojë ato produkte në
prodhimin e të cilave është më pak efiçient se vendet tjera
Shembull:
SHBA UK
Gruri (thasë/orë) 6 1
Pëlhura (metra/orë) 4 5

18. Teoria e Përparësive Absolute [1]
™ SHBA-të përparësi absolute dhe specializohen në
prodhimin e grurit;
™ UK përparësi absolute dhe specializohet në prodhimin
e pëlhurës;
™ E para teori e bazuar në tregtinë e lirë;
™ ‘Dora e fshehur’, e jo qeveria, përcakton atë se çfarë importohet dhe
eksportohet;
™ Kjo teori nuk tregon se çfarë do të ndodhë me vendin i
cili ka përparësi absolute në prodhimin e të gjitha
produkteve;
™ Ky vend nuk do të përfitonte nga tregtia e jashtme;
™ Teoria e Përparësive Komparative e Rikardos dhe ajo Heckscher-Ohlin janë
në të njëjtën vijë me Smithin dhe sqarojnë dilemen e shtruar më parë;

19. Teoria e Përparësive Krahasuese
[TPK]
™ Rikardo (Principles of Political Economy, 1817):
™ …një vend duhet të specializohet në prodhimin e atyre
produkteve të cilat i prodhon me efiçiencën më të
madhe dhe të importojë ato produkte në prodhimin e të
cilave është më pak efiçient edhe nëse kjo do të thotë të
blejë të mira nga vendet tjera të cilat do të mund t’i
prodhonte vet në mënyrë me efiçente në krahasim me
to.
™ … përparësitë krahasuese arrihen bazuar në differencat
në nivelin e produktivitetit;
™ Bazohet në logjikën e tregut të lirë;

20. • Shembull:
• Bazuar në tabelë, Kina ka përparësi absolute në të dyja
produktet;
– Kina mund të prodhojnë në mënyrë më efiçiente të dyja
produktet se Japonia;
• Në këtë rast, a ka ndonjë arsye që këto vende të këmbejnë me
njëra tjetrën?
Smithi: NUK KA DHËNË PËRGJIGJJE
Rikardo: PO
Kina Japonia
Thasë orizi 50 14
DVD 10 7
TPK 1

21. ™ Logjikimi i Rikardos:
™ Së pari, secili vend duhet të vendosë se si do t’i alokoj
burimet e veta të kufizuara;
™ Nëse Kina i zhvendos në tërësi burimet në prodhimin
e DVD-ve, ajo do të jetë në gjendje të prodhojë 10
DVD mirëpo do t’i duhet të heq dorë nga prodhimi i
grurit;
™ Një mënyrë për t’ia lehtësuar Kinës vendimin e alokimit
të burimeve, është nëse llogarisim shpenzimet për një
DVD;
™ Krahasimisht, nga çfarë sasie e grurit Kina duhet të
heq dorë për të prodhuar një DVD?
TPK 2

22. ™ Shpenzimet për njësi të prodhimit të DVD-ve në Kinë:
Thasë orizi
DVD
=
50
10
= 5
• Pra, për çdo DVD që e prodhon Kina, ajo mund t’i ketë
prodhuar 5 thasë oriz;
– Çdo DVD e prodhuar i kushton Kinës 5 thasë oriz;
• Shpenzimet për njësi të DVD-ve në Japoni:
Thasë orizi
DVD
=
14
7
= 2
• Për çdo DVD të prodhuar, Japonia heq dorë nga 2 thasë
oriz.
TPK 3

23. ™ DVD-të kushtojnë më tepër në Kinë, bazuar
në atë se sa duhet të sakrifikojnë oriz, se sa që
kushton në Japoni;
™ Me fjalë të tjera, është më pak e
kushtueshme për të prodhuar DVD-të në
Japoni, andaj Kina duhet të prodhoj oriz.
TPK 4

24. Heckscher-Ohlin (1919 & 1933)
™ … përparësitë krahasuese të një vendi varen
nga ajo se sa ai vend është i pasur me faktorë të
prodhimit (veçanërisht me burime natyrore);
™ Bazohet në logjikën e tregut të lirë;
™ Vendi do të eksportoje produkte intenzive
në ato pasuri të cilat i posedon dhe
importojë ato produkte që janë intensive në
faktorët të cilët nuk i posedon.

25. Teoritë e tjera të tregtisë
ndërkombëtare [1]
™ Raymond Vernon – Cikli Jetësor i Produktit
(1966):
™ … heret në fillim produkti prodhohet dhe
eksportohet nga vendi i cili e ka shpikur, dhe kur
produkti pranohet ndërkombëtarisht, prodhimi i tij
fillon edhe në vende tjera. Përfundimisht, sikur
sygjerohet nga teoria, i njëjti produkt mund të
importohet nga vendi ku është shpikur.

27. Teoritë e tjera të tregtisë
ndërkombëtare [2]
™ Paul Krugman – Teoria e Re e Tregtisë (1970-
tat dhe 80-tat):
™ Bazohet në arritjen e ekonomive të shkallës nga
firmat;
™ Përmes ndikimit të ekonomive të shkallës, tregtia mund të
rrisë llojllojshmërinë e produkteve në treg dhe uljen e
shpenzimeve mesatare të këtyre produkteve;
™ Modelimi i ekonomive jo-konstante të shkallës dhe
konkurencës monopolistike nga Stiglitz & Dixit në
1979;

28. Diamanti i Porter-it si sistem
STRATEGJIA
E
FIRMËS,
STRUKTURA
&
KONKURENCA
KUSHTET
E
KËRKESËS
PASURITË
NË
KAPITAL
DHE
FAKTORIN
NJERI
INDUSTRITË
E
LIDHURA
DHE
ATO
PËRKRAHËSE
Nodhitë
e
rastit
Qeveria

29. Teoritë e investimeve direkte 1
™ Teoria e investimeve të është në natyrë eklektike;
™ Paradigma e Dunning;
™ Paradigma eklektike e Dunningut sheh zgjerimin e firmave
jashtë përmes investimeve në funksion të:
1. Gjetjes së burimeve të reja të fitimit dhe të mundësive të reja;
™ Gjetjes së burimeve natyrore;
™ Gjetjes së përparësive specifike që i ofrojnë lokacionet e
caktuara (psh. kosto e ulët e fuqisë punëtore);
™ Gjetjes së dijeve të reja (psh. vendosjes afër distrikteve
industriale apo kllasterëve)
™ Gjetjes së sigurisë (psh. në vende me stabilitet politik);
™ Gjetjes së tregjeve të reja.

30. Teoritë e investimeve direkte 2
™ Paradigma eklektike e Dunningut sheh zgjerimin e
firmave jashtë përmes investimeve në funksion të:
2. Shfrytësimit të mangësive në tregun e tregjet e
produkteve dhe faktorëve të prodhimit të krijuara nga
qeveritë nacionale:
™ Kufizimet në qasje në treg (si rrjedhojë e kufizimeve
tarifore dhe jo-tarifore);
™ Kufizimeve në mobilitetin e faktorëve të prodhimit (psh.
lëvizja e punëtorëve dhe kapitalit);

31. Teoritë e investimeve direkte 3
™ Paradigma eklektike e Dunningut sheh zgjerimin e
firmave jashtë përmes investimeve në funksion të:
3. Internalizimit të informatave/kompetencave
fundamentale të firmës;
™ Internalizimi ndodh atëherë kur firma vendos të investoj
në vendin përkatës me qëllim të mbajtjes nën kontroll të
informatave/kompetencave bazike brenda firmës, që
realisht janë burimi kryesor i konkurueshmërisë së firmës.

32. Dallimet në Kulturë dhe
Biznesi Ndërkombëtar
Fakulteti Ekonomik, UP
Biznes Ndërkombëtar

33. Përmbajtja
™ Kultura: nocione
™ Kultura dhe dimensionet e saj
™ Biznesi ndërkombëtar dhe kultura

34. Kultura: nocione
™ Mbi 164 definime të kulturës në literaturë;
™ Të gjitha definimet i kanë elementet e përbashkëta: kultura
mësohet, ndahet, the përqohet nga një gjenerate në tjetrën
™ Definicionet:
1. Një sistem i sjelljeve të përbashkëta të një grupi, që është
karakteristike për secilin anëtarë të atij grupi. Kjo përfshin
mënyrën se si grupi mendon, thotë, bën – pra zakonet,
gjuhën, elementet materiale, dhe sistemin e përbashkët të
qëndrimeve dhe ndjësive.
2. Sistem i vlerave dhe normave të përbashkëta për një grup
njerëzish që kur të trajtohen së bashku paraqesin një stil/
mënyrë të caktuar të jetës (Hofstede & Namenwirth; Weber);

35. Kultura: nocione[1]
™ Vlerat – ide abstrakte mbi atë se çfarë grupi (shoqëria)
mendon se është e mirë, e drejtë, dhe e dëshirueshme;
™ Përfshijnë pikëpamjet e shoqërisë mbi liritë, demoracinë, të
vërtetën, sinqeritetin, lojalitetin, përgjegjësitë kolektive, gratë,
seksin, martesën, etj.
™ Normat – rregulla shoqërore të cilat përcaktojnë një
udhëzues të sjelljes së mirë në shoqëri. Normat përcaktojnë
rregullat sociale mbi të cilat bazohen raportet midis
njerëzve.
™ Mbi bazën e vlerave përcaktohen dhe justifikohen normat.
™ Shoqëri – grup individësh të cilët ndajnë vlera dhe norma të
përbashkëta.

36. Kultura në kontekst të biznesit
ndërkombëtar
™ Për dy arsye është i rëndësishëm studimi i kulturave në
kontekst të BN:
1. Njohja e diferencave në kulturë dhe mënyra se si
manifestohen;
2. Të përcaktohen ngjajshmeritë në mes të kulturave me qëllim
të ndërtimit të strategjive;
™ Suksesi në tregjet jashtë është funksion i adaptibilitetit kulturor;
™ Risku kulturor është po aq me rëndësi sa risku komercial dhe
politik;
™ Bizneset ndërkombëtare akuzohen për imperializëm kulturor;

37. Kultura dhe dimensionet e saj
™ Universialiteti i kulturës – ngjajshmëritë në mënyrën e
përgjithshme të jetesës të çfarëdo grupi të njerëzve.
™ Elementet e kulturës:
Gjuha: Sjellja dhe zakonet
Verbale Elementet materiale
Jo-e folur Estetika
Religjioni Edukimi
Vlerat dhe qëndrimet Institucionet sociale

38. Gjuha
™ Gjuha njihet si pasqyrë e kulturës.
™ Gjuha si koncept është multidimensionale:
™ Gjuha e folur: mesazhet përcillen përmes fjalëve të folura dhe
mënyrës si flitet;
™ Gjuha jo-e folur: mesazhet përcillen edhe përmes
gjestikulimeve, pozicionit të trupit, kontaktit me sy, etj.
™ Gjuha në biznesin ndërkombëtar:
1. Gjuha ndihmon në mbledhjen e informatave dhe për vlerësim
(psh. të punëtorëve);
2. Gjuha ofron qasje në komunitetin lokal;
3. Gjuha është faktor kyç në komunikimet e kompanisë;

39. Gjuha [1]
™ Fakte mbi gjuhët botërore (nga National Geographic):
™ Në vitin 2007 janë folur 6,912 gjuhë të ndryshme;
™ 83 gjuhë (përfshirë këtu gjuhën mandarine, spanjishtën, anglishtën,
dhe gjuhën hindu) dominojnë në tërë botën me 80% të pupullsisë;
™ Më tepër se gjysma e gjuhëve të botës flitet nga më pak se 1% e
popullsisë së botës;
™ Më pak se 3000 vetë e flasin gjuhën Urarina në Amazon;
Halkomelem flitet nga 200 banorë në Kanadë; Tofa flitet vetëm nga
25 njerëz në Siberi;
™ Linguistët parashohin se deri në fund të shek. 21 vetëm gjysma e
gjuhëve që sot fliten mund të fliten edhe atëherë;
™ Shkencëtarët vlerësojnë se që nga viti 1600, nga planeti janë zhdukur
rreth 1,200 bimë dhe shtazë të njohura (që përbënë 7% të totalit).
™ Sot llogatiten 40% të gjuhëve në rrezik të zhduken si rezultat i
globalizimit.

41. Religjioni
™ Religjioni ka ndikim në biznesin ndërkombëtar përmes
reflektimit në vlerat dhe qëndrimet e një grupi karshi
ndërmarrësisë, konsumit, dhe organizimit social;
™ Menaxherët në bizneset ndërkombëtare duhet të kenë
parasysh jo vetëm diferencat ne mes të religjioneve, mirëpo
edhe atyre brenda religjioneve;
™ (shih Barro & McCleary, 2003)

44. Vlerat dhe qëndrimet
™ Vlerat – ide abstrakte mbi atë se çfarë grupi (shoqëria)
mendon se është e mirë, e drejtë, dhe e dëshirueshme;
™ Përfshijnë pikëpamjet e shoqërisë mbi liritë, demoracinë, të
vërtetën, sinqeritetin, lojalitetin, përgjegjësitë kolektive, gratë,
seksin, martesën, etj.
™ Qëndrimet janë vlerësime të bazuara mbi një set të vlerave
kulturore;
™ Diferencat në vlerat kulturore ndikojnë mënyrën se si
planifikimi ekzekutohet, vendimet mirren, strategjitë
implementohen, dhe vlerësohet personeli.

45. Sjellja dhe zakonet
™ Kuptimi i sjelljeve dhe zakoneve është në veçanti i
rëndësishëm në negociata;
™ Një pikë ku kërkohet pregaditje dhe sensitivitet është
dhënja e dhuratave.

46. Elementet materiale
™ Kultura materiale lidhet drejtëpërdrejtë me mënyrën se si
shoqëria e organizon jetën e saj ekonomike;
™ Kultura materiale manifestohet me qasshmërinë dhe
përshtatshmërinë të infrastrukturës bazike ekonomike,
sociale, financiare, dhe atë të marketingut;
™ Ekonomike: transporti, energjia, telekomunikimet;
™ Sociale: banimi, shëndetësia, sistemi i edukimit;
™ Financiare dhe të marketingut ofrojnë mekanizmat lehtësues
për operacionet e bizneseve ndërkombëtare;
™ Psh. bankat, kompanitë hulumtuese, etj.

47. Estetika
™ Ajo çfarë është e pranueshme në aspektin estetik në një
kulturë, mund të jetë në tërësi e papranueshme në një
kulturë tjetër.
™ Ngjyra shpesh përdoret për të identifikuar brendin,
identifikimin e një karakteristike të veçantë të produktit, apo
edhe diferencimin e produktit.

48. Edukimi
™ Edukimi, formal apo jo-formal, luan rol qenësor në
transmetimin dhe këmbimin e kulturave;
™ Bizneset ndërkombëtare duhet të kenë informacione mbi
kualitetin e edukimit;
™ Lidhja në mes të edukimit dhe kulturës mund të identifikohet
përmes normave të analfabetizmit, regjistrimeve në edukimin
sekondar, apo edhe regjistrimin në shkollimin universitar.

49. Institucionet sociale
™ Institucionet sociale përfshijnë mënyrat se si njerëzit lidhen
me njeri-tjetrin;
™ Institucionet sociale ndikojnë në sjelljen konsumuese;
™ Stratifikimi i shoqërisë: ndarja e pupullsisë në klasa të
veçanta;
™ Këto shtresa përcaktohen në bazë të të ardhurave, të kaluarës
së familjes, dhe profesionit.

50. Kultura dhe biznesi ndërkombëtar
™ Bizneset ndërkombëtare duhet ta analizojnë kulturën
në vendet ku operojnë, dhe ta kthejnë në përparësi të
tyre, duke:
™ Përqafuar kulturën lokale;
™ Ndërtuar relacione/raporte;
™ Punësuar staf lokal për të mësuar kulturën lokale;
™ Ndihmuar punëtorëve për të të kuptuar vet biznesin/
kompaninë në të cilën punojnë, dhe specifikat e saj;
™ Përshtatjen e produkteve dhe proceseve nevojave të
tregjeve lokale.

52. Hyrje
™ Dallimet në biznesin ndërkombëtar nga ai vendor;
™ Sistemet politike dhe ekonomike, dhe legale;
™ Dallimet në zhvillimin ekonomik;
™ Politika dhe legjislacioni;
™ Dallimet dhe implikimet e tyre në BN: përfitimet,
kostot, dhe risku.

53. Biznesi vendor vs. ndërkombëtar
™ Dallimet në sistemin politik, ekonomik, legal, edhe në nivelin e
zhvillimit ekonomik;
™ Kompleksitet më i madh në zhvillimin e biznesit ndërkombëtar
nënkupton marrjen e disa vendimeve të rëndësishme:
™ Gjetjen e lokacionit të prodhimit që siguron minimizimin e
kostove dhe maksimizimin e vlerës së shtuar;
™ Cilat tregje të hyjnë e cilat t’i evitojnë;
™ Të konsiderojnë aspektete etike për shfrytëzimin e zbraztirave në
ligj (ambient dhe kushtet e punës – diskutuar më parë);
™ Të vendosin mbi formën e depërtimit në treg (tregti apo
prodhim); etj.

54. Biznesi vendor vs. ndërkombëtar [1]
™ Është kritike që menaxhmenti i BN-vë të njoh zhvillimet politike
në vendin amë si dhe në vendin e destinacionit;
™ T’i njohin rregullat me të cilat udhëhiqen tregtia e jashtme dhe
investimet;
™ Të konsiderohet edhe mundësia e intervenimit të qeverisë edhe pse kjo e
fundit mund të jetë e përkushtuar për liberalizim;
™ Biznesi realizohet në vende me valuta të ndryshme;
™ Të konsiderohen ndryshimet konstante në normat e këmbimit.

55. Sistemet politike
™ Sistemet politike definohen sipas dy dimensioneve :
1. Kolektivizmi vs. individualizmi;
™ Kolektivizmi: nevojat kolektive janë mbi lirinë individuale
(Platoni → Marksi);
™ Format: Komunistët & social demokratët.
™ Individualizmi: orientim sipas së cilit individi duhet të jetë
i lirë në synimet e tij ekonomike dhe politike (Aristoteli,
Mill, Smith);
™ Indvidualizmi është i ndërtuar mbi 2 premisa:
™ Sigurimi i lirive individuale dhe lirisë së shprehurit;
™ Niveli më i lartë i mirëqenies sociale arrihet përmes
përmbushjes së synimeve individuale nga vetë individi e jo
nga ndonjë organ kolektiv (psh. qeveria) e cila do të
diktonte se çfarë është në interesin e përgjithshëm.

56. Sistemet politike [1]
™ Sistemet politike:
2. Demokracia vs. totalitatizmit;
™ Demokracia: qytetarët janë të përfshirë drejtëpërdrejtë në
vendimmarrje;
™ Demokracia ↔ individualizmi;
™ Totalitarizmi
™ Totalitarizmi: të drejtat e garanuara në demokraci janë
inekzistente;
™ Format: totalitarizmi komunist; totalitarizmi teokratik (Irani
& Arabia Saudite); totalitarizmi fisnor (Zimbabve, Tanzania,
Uganda); dhe, totalitarizmi djathtist (Gjermania dhe Italia e
viteve 30-të dhe 40-të).

57. Sistemet ekonomike
™ Ekonomia e tregut;
™ Ekonomia e komanduar;
™ Ekonomitë mikse;

58. Zhvillimi ekonomik
™ Sistemi politik, ekonomik, dhe ai legal → zhvillimi ekonomik i
një vendi;
™ BN analizojnë indikatorët (shih: World Development Indicators në
www):
™ GNI (Gross National Income) – të ardhurat totale të marra nga
banorët e një vendi;
™ GNI nuk llogaritë koston e jetësës;
™ Andaj indikatorët llogariten sipas PPP (Purchasing Power Parity);
™ GDP (Gross Domestic Product);
™ Rritja e indikatorëve tregon nivelin e zhvillimit potencial të vendit
apo rajonit.
™ Indeksi i Zhvillimit Njerëzor (Human Development Index)

59. Zhvillimet politike
™ Në vendin amë, BN-të i kushtojnë vemendje veçanërisht:
™ Embargove dhe sanksioneve;
™ Rastet kur qeveria kufizon qarkullimin e mallërave dhe shërbimeve
kryesisht për të arritur objektiva politike;
™ Kontrolleve të eksportit;
™ Kontrollet e eksportit mund të jenë të lidhura me çështjet e sigurisë
kombëtare, arritjen e qëllimeve të politikës së jashtme, kur ka pak
prodhim, etj.
™ Legjislacionit që përcakton sjelljen në biznesin ndërkombëtar;
™ Qeveritë aplikojnë legjislaion përmes së cilit sigurohet që BN
operojnë sipas regullave të cktuara morale e etike;
™ Psh. bojkoti i tregjeve që kanë histori të errët të të drejtave të njeriut;
™ Parandalimiikorrupsionit(psh.neSHBA,ForeignCorruptPracticesAct).

60. Zhvillimet politike [1]
™ Në vendin e destinacionit, BN i kushtojnë vëmendje:
™ Riskut politik – kualitetit, politikave, dhe stabilitetit institucional
në një vend;
™ Risku politik reflektohet në formë të:
™ Riskut mbi pronën – që kanos/rrezikon pronën mbi asete, apo
edhe mund të rrezikoj fitimin, apo edhe kontrollin;
™ Risku operues – që i referohet përzierjes në punët operative të
firmës;
™ Risku i transferit – kur firma tenton të zhvendosë fonde nga
njeri vend në tjetrin.

61. Zhvillimet politike [2]
™ Risku ekonomik ndërlidhet me:
™ Kontrollet e lëvizjes së kapitalit brenda dhe jashtë vendit;
™ Psh. aplikohen kur vendi ka mungesë të valutës së huaj;
™ Politikat e tatimeve për të kontrolluar BN si dhe kapitalin e
tyre;
™ Rritja e tatimeve me qëllim të mbledhjes të të hyrave
buxhetore;
™ Kontrollet e çmimeve;
™ Psh. kontrollet e çmimeve të produkteve të importuara në
sektorë sensitiv, si ushqimi dhe shëndetësia.

62. Sistemi ligjor
™ Sistemi ligjor: korniza ligjore dhe zbatimi i ligjit;
™ Sistemet/praktikat ligjore:
→ Zakonor (Common Law) (Britani e Madhe dhe ish kolonitë e saj);
™ Bazohet në traditë (apo në historinë ligjore të vendit), praktikat e
mëparshme (rastet të cilat janë paraqitur në gjykata), dhe zakon
(çfarë vendimi është marrë në rastet të cilat janë paraqitur para
gjykatave);
™ Krijon fleksibilitet të madh në vendimmarrje.
→ Civil (Civil Law) (mbi 80 vende në botë: Franca, Gjermania, Japonia)
™ Bazohet në një numër të madh të ligjeve të detajizuara;
→ Teokratik (Theocratic Law) (ligji i bazuar në mësimet Islame; gjatë shekullit 20 edhe ai
Hindu dhe Judaik)
™ Bazohet në mësimet fetare.

63. Implikimet e sis. të ndryshme
ligjore në BN
™ Ligji mbi kontratat: varet nga sistemi ligjor i aplikuar në vend;
™ Në sistemin zakonor: shumë i specifikuar;
™ Në sistemin civil: i shkurtë dhe më pak i specifikuar;
™ Në nivel ndërkombëtar, kur sistemet ligjore janë të ndryshme,
operon CIGS (UN Convention on Contracts for the International Sale
of Goods).

64. Implikimet e sis. të ndryshme
ligjore në BN [1]
™ Të drejtat pronësore (Property rights): edhe pse ligjet ekzistojnë,
ato nuk mbrohen;
™ … u referohen të drejtave ligjore mbi shfrytëzimin dhe përfitimet
e caktuara si rezultat i pronësisë mbi faktorët e prodhimit;
™ Të drejtat pronësore mund të cenohen nga:
™ Aksionet private: hajnitë, piratimi, kërcënimet, dhe të ngjajshme
nga individët apo grupet e caktuara;
™ Aksionet publike dhe korrupsioni (shih Global Corruption Report);
™ …kur zyrtarët (psh. qeveritarët) përfitojnë të ardhura, resurse,
apo pronë nga pronarët;
™ …duke vendosur tatime më të larta, kërkuar licenca të
shtrenjta, nacionalizimi (apo redistribuimi) i aseteve pa
kompenzim;
™ Kjo arrihet përmes mjeteve jo-ligjore, korrupsionit, mitos, etj.

65. Implikimet e sis. të ndryshme
ligjore në BN [2]
™ Mbrojta e pronës intelektuale (softuerët kompjuterik, skenari i
filmit, këngët, formula kimike për një barnishtë, etj.)
™ Këto ligje janë stimul për inovacione dhe punë kreative;
™ Patentët, të drejtat autoriale (copyrights), dhe marka e produktit
(brand) vendosin të drejtat pronësore mbi pronën intelektuale.
™ BN: nga 1995 TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual Property
Rights) brenda WTO-së.

66. Implikimet e sis. të ndryshme
ligjore në BN [2]
™ Siguria e produktit & detyrimet tjera;
™ Ligjet mbi sigurinë e produktit dhe detyrimet kur produkti
shkakton lëndime, dëmtime apo vdekje;
™ Ekzistojnë ligji civil (që kërkon kompenzim monetar për
dëmtimin) dhe ai kriminalistik (parasheh pagesë apo edhe
burgim për dëmtuesit).

67. Dallimet në sisteme dhe
implikimet e tyre në BN
™ Sistemi politik, ekonomik, & ligjor kanë ndikim:
™ Në fitimet, koston, dhe riskun me të cilin ballafaqohen BN;
™ Në mënyrën se si bizneset në vende të ndryshme duhet
menaxhuar; dhe,
™ Në strategjinë të cilën duhet ndjekur BN-e.
™ Sistemi politik, ekonomik, & ligjor përcakton edhe nivelin e
përgjithshëm të atraktivitetit të një vendi për të operuar apo
investuar (shih World Bank Doing Business in 2014).

68. Integrimet ekonomike dhe
efektet në BN
Biznes Ndërkombëtar
Fakulteti Ekonomik, UP

69. Hyrje
™ Klasikët dhe roli i qeverisë në tregtinë ndërkombëtare;
™ Intervenimet e qeverisë në tregtinë ndërkombëtare;
™ Integrimi ekonomik rajonal.
™ Integrimi dhe menaxhimi i BN-ve;

70. Smith, Rikardo, dhe Heckscher-Ohlin:
LIBERALIZIMI I TREGTISË

71. Argumentet pro integrimit
™ Argumentet pro integrimit:
™ Argumentet ekonomike bazohen në faktin se tregtia e
lirë u mundëson vendeve të specializohen në prodhimin
e produkteve dhe shërbimeve në të cilat kanë përparësi
komparative;
™ Argumentet politike janë të lidhura me zbutjen e
animoziteteve në mes të vendeve;

72. Argumentet pro intervenimit
™ Faktorët politik:
™ Mbrojtja e vendeve të punës dhe e industrive;
™ Siguria nacionale;
™ Kundërveprimi;
™ Mbrojtja e konsumatorëve;
™ Realizimi i qëllimeve të politikës së jashtme;
™ Mbrojtja e drejtave të njeriut
™ Faktorët ekonomik:
™ Mbrojtja e industrive që janë në fazën iniciale të
zhvillimit;
™ E arsyeshme edhe sipas GATT/WTO
™ Politika Tregtare Strategjike;

73. Instrumentet e politikës tregtare [1]
™ Instrumentet tarifore:
™ Tatimet në importe;
™ Llojet: specifike (ngarkesë fikse për produktin e
importuar) & bazuar në vlerë;
™ Përfituesit: qeveria & prodhuesit;
™ Humbësit: konsumatorët;

74. Instrumentet e politikës tregtare [2]
™ Instrumentet jo-tarifore:
™ Definimi (Deardorff dhe Stern, 1997, f. 4):
Vështirësia elementare në përkufizimin e BJT është se ato janë të
definuara me atë çfarë nuk janë. BJT janë pengesa të natyrës jo-tarifore.
Madje definimi i tyre është edhe më i përgjithshëm se aq, sepse ky term
përdoret për të përfshirë edhe intervenimet në politikën tregtare siç janë
subvencionet që shërbejnë për të stimuluar dhe jo për të zbrapsur
tregtinë, andaj edhe logjikisht nuk mund të konsiderohen si 'barriera' në
tregti. BJT përfshijnë edhe ato politika dëmtuese të tregtisë siç janë
kuotat e importit dhe kufizimet vullnetare të eksportit. Ato përfshijnë
gjithashtu një gamë të gjerë politikash potenciale, ndoshta edhe ato që
nuk janë aplikuar ende e që ndikojnë në mënyrë indirekte në çmimet
dhe/apo sasinë e këmbimit.

75. Instrumentet jo-tarifore në pol.
tregtare [1]
™ Subvencionet;
™ Format: huazime në kesh, kredi me kushte të volitshme;
lirim nga tatimet, pjesëmarrja e qeverisë në kapitalin e
firmës.
™ Qëllimet: (1) kompanitë e vendit të jenë konkurentë me
kompanitë importuese; dhe, (2) depërtimi në tregjet e
eksportit.
™ Politika Tregtare Strategjike;
™ Subvencionet kanal për të përfituar nga first-mover
advantage;

76. Instrumentet jo-tarifore në pol.
tregtare [2]
™ Kuotat e importit dhe kufizimet voluntere të eksportit;
™ Përzierja në mes të kuotave dhe tatimeve për importe;
™ Komponenta vendore në përmbajtjen e produktit dhe
kushtëzimet për miks të produkteve;
™ Politikat administrative;
™ Politikat anti-damping.

77. Integrimi rajonal dhe nivelet e
integrimit [1]
™ Integrimi ekonomik rajonal: marrëveshje mes vendeve në
një rajon gjeografik me qëllim të zvoglimit apo eliminimit
të barierave tarifore dhe jo-tarifore në qarkullimin e
produkteve, shërbimeve, dhe faktorëve të prodhimit;
™ Nivelet e integrimit rajonal:
1. Marveshjet e tregtisë së lirë (FTA) – eliminon barierat tregtare në
mes të vendeve;
™ CEFTA – marrëveshje rajonale;
™ Marrëveshja me Turqinë dhe me BE-në;
2. Union doganor – vendet heqin barierat tregtare dhe aplikojnë
politikë tregtare të përbashkët karshi vendeve jashtë unionit;
™ Pakti i Andeve (Bolivia, Ekuadori, Peru, dhe Kolumbia)

78. Integrimi rajonal dhe nivelet e
integrimit [2]
4. Tregu i përbashkët - vendet heqin barierat tregtare,
aplikojnë politikë tregtare të përbashkët, dhe lejojnë
lëvizjen e lirë të faktorëve të prodhimit;
™ Për shumë vite BE, ndërsa tani ka lëvizur në drejtim të
integrimit edhe më të thellë;
5. Unioni ekonomik – përfshinë lëvizjen e lirë të faktorëve të
prodhimit, politikë tregtare të përbashkët, valutë të
përbashkët, harmonizimin e sistemit tatimor, shpenzimet
qeveritare, dhe politikë të përbashkët monetare;
™ BE edhe pse shume vende nuk kanë aplikuar valutën e
përbashkët, si dhe sistemi tatimor mbetet i ndryshëm në
vendet anëtare;
6. Unioni politik – BE-ja pjesërisht.

79. Integrimi dhe menaxhimi i BN-ve
™ Integrimi ekonomik krijon mundësi të reja dhe sfida për
menaxhmentin e BN-ve;
™ Menaxhmenti duhet ta analizoj procesin e integrimit
ekonomik mbi bazën e faktorëve në vijim:
™ Shtrirja dhe ndikimi i ndryshimeve si rezultat i procesit të
integrimit;
™ Përshtatja e strategjive konform këtyre ndryshimeve;
™ Përshtatja e arkitekturës organizative për të përfituar nga këto
ndryshime;
™ Aplikimi i strategjive për të ndikuar në atë që ndryshimet si
rrjedhojë e procesit të integrimit të marrin kahjen e duhur për
BN-në.

80. Operacionet e bizneseve
ndërkombëtare
Biznes Ndërkombëtar
Fakulteti Ekonomik, UP

81. Hyrje
™ Strategjitë e depërtimit në tregjet;
™ Vendimet rreth hyrjes në tregjet e huaja;
™ Format e depërtimit në tregjet e huaja;
™ Aleancat strategjike.

82. Vendimet kryesore rreth hyrjes
në tregjet e huaja [1]
1. Në cilat tregje të depërtohet;
n Varet nga potenciali afatgjatë i atij tregu për të gjeneruar
fitim;
™ Fitimi është funksion i [a] madhësisë të tregut; [b] pasurisë (fuqisë
blerëse) së konsumatorëve; [c] potenciali i rritjes së kësaj pasurie të
konsumatorëve (që varet nga rritja ekonomike);
2. Momenti i hyrjes në tregun e huaj;
n Firma që depërton si e para në treg gjeneron përfitimet në
kuadër të konceptit first-mover advantage;
n Depërtimi i hershëm në treg i ka rreziqet e veta;
™ Shpenzimet fillestare (pioneering costs); kostot për të mësuar ‘rregullat
e lojës’, edukimi i konsumatorëve, etj.

83. Vendimet kryesore rreth hyrjes
në tregjet e huaja [2]
3. Në çfarë shkalle të depërtohet në treg;
n Depërtim rapid apo i fuqishëm; tregon për
përkushtim strategjik afatgjatë të firmës në atë treg;
™ Firma duhet t’i konsirderojë rreziqet dhe inercionin
(mungesën e fleksibilitetit) që është e lidhur me
depërtimin rapid të tregje të huaja;
n Depërtim në shakallë të ultë;
™ Kjo shërben si fazë para depërtimit rapid/masiv në tregun
e huaj;
™ Kjo qasje i mundëson kompanisë t’i mësojë ‘teket’ e tregut dhe të
informohet mbi të para se të marrë vendime për zgjerim të
mëtutjeshëm;

84. Format e depërtimit në tregjet
e huaja [1]
1. Eksporti;
n Përparsitë: [a] kosto e ultë për depërtim në
tregun e huaj; [b] rreziku më i ultë për t’u
ndikuar firma në rast të dështimit;
n Mangësitë: [a] barrierat e ndryshme tarifore dhe
jo-tarifore prezente; [b] shpenzimet e transportit;

85. Format e depërtimit në tregjet
e huaja [2]
2. Projektet “çelsi n’dorë” (turnkey projects) – kontraktori
obligohet t’i kryej të gjitha aspektet e projektit për klientin,
përfshirë këtu edhe trajnimin e personelit operues;
™ Mënyrë për të eksportuar teknologjinë e procesit në vendet e huaja;
™ Aplikohet në vendet ku depërtimi i IJD-ve është i kufizuar;
™ Prezente në industritë e rafinimit kimik, naftës, metalike, farmaceutike,
industri ku investimet janë të mëdha;
™ Përparsitë: [a] mënyrë për të përfituar nga teknologjia e
procesit; [b] rreziku më i ultë se për IJD-të;
™ Mangësitë: [a] mundësia që firma e cila e realizon projektit
t’ia krijojë vetes konkurencën; [b] nëse ajo çfarë ofron firma në
formë të ‘turnkey project’ është përparësi kompetitive e firmës
atëherë kjo do të thotë se është duke ia shitur të njëjtën
konkurencës.

86. Format e depërtimit në tregjet
e huaja [3]
3. Licencimi – i jepen të drejtat një kompanie për
shfrytëzimin e patentit, invencionit, procesit, dizajnit,
të drejtave autoriale, trademarks, etj.;
™ Përparsitë: [a] shpenzimet dhe kostot e ulta;
™ Mangësitë: [a] kompania qe e jep licencën nuk ka
kontroll të fuqishëm mbi atë që e merr; [b] mund të
krijojë konkurencë;

87. Format e depërtimit në
tregjet e huaja [4]
4. Franshiza – e ngjashme me licencimin mirëpo
aplikohet në projekte më afatgjata;
™ Në këtë rast franshizori përveç që ofron atë çfarë
ofron përmes licencës ajo përcakton edhe mënyrën e
bërjes së biznesit;
™ Licencimi në prodhim; franshiza në shërbime;
™ Përparsitë dhe mangësitë të ngjashme me licencimin,
por jo edhe aq te shprehura sa në rastin e licencimit;

88. Format e depërtimit në tregjet
e huaja (vazh.)
5. Investimet e përbashkëta;
n Përparsitë: [a] firma investuese përfiton nga njohuritë që ka
firma vendore për atë treg; [b] shpenzimet ndahen në mes të
partnerëve;
n Mangësitë: [a] firma që investon rrezikon dhënien e teknologjisë
të vet; [b] mungësë e kontrollit të mjaftueshëm; [c] konfliktet e
mundshme në mes të partnerëve rreth qëllimeve dhe prioriteteve
të firmës;
6. Investimi 100%;
™ Kjo mund të realizohet përmes: [a] greenfield investment, apo [b] duke
e blerë një kompani ekzistuese;
n Përparsitë janë të lidhura me kontrollin dhe fitimin, ndërsa
mangësitë janë të lidhura me rreziku e madh që në këtë rast
bartet dhe kostot;

89. Alenacat strategjike
™ Alenacat strategjike kanë të bëjnë me marrveshjet që lidhen
në mes të konkurentëve ekzistues apo atyre potencial;
™ Suksesi i alencave strategjike varet nga faktorët në vijim:
™ Zgjedhja e partnerit me të cilin duhet ndarë vizionin, të synojnë
qëllime të njëjta strategjike, dhe të mos jetë oportunist;
™ Struktura e aleancës – do të duhej të evitonte oportunizmin,
marrjen e teknologjisë dhe know-how, etj.
™ Menaxhimit i aleancës – do duhej krijuar raporte interpersonale
midis menaxhmentit të firmave që hyjnë në raporte të tilla;
™ Përparsitë: [a] aleancat e tilla mund të lehtësojnë depërtimin në
treg; [b] ndarjen e kostove fikse në krijimin e produkteve të reja;
[c] aleancat mundësojnë komplementaritet në njohuri;
™ Mangësitë: [a] mundësi për konkurencën të përvetësojë
teknologjinë dhe tregjet;

90. Fakulteti Ekonomik, UP
Biznes Ndërkombëtar

91.  IJD ‐të: koncepte bazë;
 Trendet, drejtimi, burimet, dhe forma e IJD ‐ve në
ekonomitë botërore;
 IJD ‐të horizontale dhe vertikale;
 Përfitimet dhe kostot e IJD ‐ve;
 Përfitimet dhe kostot për vendet në të cilat investohet
drejtpërdrejtë;
 Përfitimet dhe kostot për vendet nga të cilat realizohen
IJD ‐të.

92.  IJD: kur kompania investon drejtëpërdrejtë në objekte dhe
paisje në një vend tjetër për të realizuar prodhim apo për të
tregtuar produktet/shërbimet në atë vend;
◦ Konvencionalisht IJD konsiderohen ato firma në të cilat përqindja e
pronësisë mbi firmë nga të huajt është mbi 10%;
 Këto kompani njihen si kompani multinacionale;
 Format në të cilat realizohen IJD‐të:
◦ Investime që kanë qëllim themelimin e një biznesi të ri në një vend
(greenfield investmen);
 Blerja (acquisition) apo bashkimi (merging) me një firmë ekzistuese;
 Trajta e dytë e IJD‐ve mund të jetë e formave të ndryshme varësisht nga
përqindja e aksioneve që i blen firma, gjë e cila i siguron kësaj të fundit
edhe të drejtën e votës.

93.  IJD ‐të horizontale janë ato investime që bëhen në të
njëjtën industri në të cilën firma operon në vendine vet;
 IJD ‐të vertikale janë të formës;
◦ Backward vertical FDI IJD vertikale siguron inputet për
kompaninë;
◦ Forward vertical FDI IJD vertikale realizohet me qëllim të
realizimit të shitjeve së produkteve të kompanisë që ka
realizuar investimin.

94.  UN World Investment Report;
 CBAK, Bilanci i Pagesave në Kosovë;
 EBRD Transition Report.

95.  Firmat investojnë jashtë vendit edhe përkundër
argumenteve në vijim:
◦ IJD ‐të kushtojnë më tepër se sa format tjera të përfshirjes në tregjet
e huaja;
 Kostot e themelimit apo të blerjes së një biznesi janë të larta;
 Biznesi realizohet në një kulturë tjetër, mund të jenë shumë
të ndryshme;
 Arsyet për IJD horizontale dhe ato vertikale janë si në vijim:
◦ Shpenzimet e transportit;
◦ Dështimet e tregut - protekcionizmi;
◦ Sjellja strategjike dhe konkurenca
◦ Cikli jetësor i produktit;
◦ Shfrytëzimi i përparësive të lokacioneve të caktuara.

96. 1. Shpenzimet e transportit:
◦ Disa produkte kushtojnë në rast të transportit në distanca të mëdha;
 Produktet raporti: vlerë/peshë apo sasi i së cilave është i ulët (psh. qimento,
pijet jo ‐alkoolike, etj.) dhe mund të prodhohen gati kudo;
2. Dështimet e tregut në rastin e IJD‐ve horizontale janë rezultat:
◦ Barrierave në qarkullimin e lirë të mallrave dhe shërbimeve në mes
shteteve;
 Limitimi i importeve përmes tarifave apo përmes kuotave;
◦ Barrierave në qarkullimin e lirë të know-how‐it (licencimi është
mekanizmi kryesor për shitjen e know-how‐it: teknologjik, menaxherial,
dhe në fushën e marketingut);
 Barrierat paraqiten kur tregu dështon në transferimin e know-how‐it, dhe atë
si rezultat i arsyeve në vijim: (1) kur kompania ka know how me vlerë të madhe
dhe konsideron se nuk mund të mbrohet drejtë përmes licencimit; (2) kur
firma ka nevojë të ketë kontroll të fortë mbi operacionet e firmës së cilës ia jep
licencën me qëllim të rritjes të pjesëmarrjes në treg apo fitimeve në atë vend;
dhe, (3) kur know‐how ‐i i firmës nuk është i aplikueshëm në atë firmë.

97. 3. Sjellja strategjike dhe konkurenca:
◦ Koncentruar në tregun oligopolistik;
 Ndërvarshmëria në këtë treg imponon aksione imitative nga rivalët në
treg kur njëra firmë vendos të rrisë çmimet, tjetri rival do ta përcjell; kur
njëri rrit kapacitetin edhe tjetri do të bëjë të njëjtën.
4. Cikli jetësor i produktit:
◦ Kompanitë ndërmarrin IJD në faza të caktuara të zhvillimit të
produktit të cilin vet e kan zbuluar;
5. Përparësitë e caktuara të lokacionit;
◦ Pasuritë në resurse natyrore dhe në ato të kapitalit njeri (fuqi
punëtore e avancuar dhe meçmim të lirë) të cilat pastaj mund të
kombinohen me asetet specifike të vet firmës (psh. teknologjinë,
menaxhmentin, etj.);

98. 1. Efektet në transferimin të resurseve;
◦ Kapital:
 Mundësitë për çasje në burimet e jashtme të financimit;
◦ Teknologji:
 Teknologjia nga IJD‐të burim kryesor i rritjes ekonomike në
shumë vende;
◦ Menaxhmenti:
 Ekspertiza menaxheriale siguron rritje të efiçencës brenda
kompanisë në të cilën është investuar;

99. 2. Efektet në gjenerimin e punësimit;
◦ Efektet direkte që shfaqen me punësimin e një numri
punëtorësh;
◦ Efektet indirekte rezultojnë nga (1) krijimi i vendeve të punës
në industritë furnizuese si rezultat i investimit; (2) si dhe
vendet e punës të krijuaara nga shpenzimet e të punësuarve në
kompanitë ku është investuar.

100. 3. Efektet në bilancin e pagesave rezultojnë në 3 forma;
◦ Kur realizohen IJD ‐të gjendja në llogarinë kapitale përmirësohet;
◦ Kur IJD‐të zëvendësojnë importet atëherë kjo reflektohet pozitivisht
në llogarinë rrjedhëse të bilancit të pagesave;
◦ Kur kompania ku është investuar realizon eksport;
4. Efektet në rritjen e konkurencës dhe zhvillimin
ekonomik;
◦ IJD‐të në themelimin e një firme të re (Greenfield investment ) → ↑
numrin e firmave në treg dhe zgjedhjet e konsumatorëve → ↑
konkurencën në tregun e vendit → ↓ nivelin e çmimeve dhe → ↑
mirëqenien e konsumatorëve.
◦ Konkurenca e lartë stimulon investimet kapitale në objekte, paisje
dhe R&D me qëllim të tejkalimit të konkurencës. Rezultatet
afatgjata mund të jenë rritjen e produktivitetit, inovacione në
produkte dhe procesin e punës, dhe përfundimisht rritjen ekonomike.

101. 1. Efektet negative në konkurencë;
◦ Në shumë raste kompanitë multinacionale janë më të fuqishme se
kunkurenca e tyre vendore dhe ato mund të hyjnë në treg me çmime
nën nivelin e kostot së prodhimit sepse humbjet i mbulojnë me
kompanite rivale atëherë ato vetë i imponojnë kushtet;
◦ Blerja e kompanisë (acquisition) apo bashkimi (merging ) me një tjetër
jo gjithherë rrisin konkurencën;
2. Efektet negative në bilancin e pagesave;
◦ Kur një pjesë e fitimit të kompanisë e vendin ku është investuar do të shkojë
kapitale;
◦ Kur një pjesë e inputeve importohen për realizimin e prodhimit që
do të ndikojë negativisht në llogarinë rrjedhëse.
3. Humbja e sovranitetit të vendit;

102.  Përfitimet:
1. Ndikimi pozitiv në llogarinë kapitale të vendit amë si rezultat i
fitimeve nga kompanitë e saj;
 IJD mund të ketë ndikim pozitiv në llogarinë kapitale nëse ai investim krijon
kërkesë për eksportin e produkteve kapitale të vendit amë, teknologjinë,
pdoduktet e ndërmjeme, produktet komplementare, etj.
2. Efektet në punësim si rezultat i rritjes së eksportit për produktet e
vendit amë;
3. Benefitet paraqiten edhe në formë të eksperiencës së marrë gjatë
operimit në vende tjera, e cila përvojë mund të transferohet në vendin
amë.
 Kostot:
1. Implikimet në bilancine pagesave (e kundërta me argumentet e
ofruara më parë);
2. Implikimet në punësim;
 IJD si zevendësues i prodhimit vendor.

104. Përmbajtja
™ Segmentimi i tregut
™ 4 P-të:
™ Atributet e produktit;
™ Strategjia e distribuimi;
™ Strategjia e komunikimit - promocioni;
™ Strategjia e çmimeve.
™ Konfigurimi i marketingut miks;
™ Marketingu dhe R&D-ja.

105. Marketingu
™ The Globalization of Markets (1983) nga
Theodore Levitt;
™ Theodore Levitt's 'The Globalization of
Markets‘: An Evaluation after Two
Decades;

106. Segmentimi i tregut [1]
™ Segmentimi: identifikimit i grupeve
specifike të konsumatorëve sjellja e të cilëve
ndryshon nga njëri-tjetrin;
™ Kriteret e segmentimit: sipas aspektit
gjeografik; aspektit demografik (gjinia, mosha,
të ardhurat, raca, niveli i edukimit, etj.);
faktorëve kulturo-social (klasa, vlerat, religjioni,
stili i jetës, etj.); dhe, faktorëve psikologjik (psh.
personaliteti);

107. Segmentimi i tregut [2]
™ Ekzistenca e segmenteve të ndryshme të tregut
pamundëson standardizimin e strategjisë së
marketingut;
™ Në këtë kontekst, biznesi ndërkombëtar duhet
të ketë parasysh dy aspekte:
™ Ekzistencën e diferencave në mes të vendeve në
kuptim të strukturës së segmenteve të tregut;
™ Ekzistencën e segmenteve që tejkalojnë kufijtë
nacional.

108. Marketingu miks: 4P në biznesin
ndërkombëtar - Produkti
™ Atributet e produktit;
™ Përse nuk mund të ofrohet një produkt
standard në tregun global? Arsyet:
™ Ndryshimet në kulturë (strukturën sociale, gjuhë,
religjion, edukim);
™ Niveli i zhvillimit ekonomik;
™ Standardet e produktit dhe ato teknike.

109. Strategjia e distribuimit [1]
Prodhuesi
jashtë vendit
Prodhuesi
brenda vendit
Distributori
me shumicë
Distributori
me pakicë
Konsumatori i
fundit
Agjenti
importues

110. Strategjia e distribuimit [2]
™ Strategjia e distribuimit;
™ Varet nga mënyra e depërtimit të firmës në treg (shih 6
format e diskutuar më parë);
™ Të tjera karakteristika që e përcaktojnë sistemin e
distribuimit në vende të ndryshme janë si në vijim:
™ Koncentrimi i shitësve me pakicë (i koncentruar apo i
fragmentuar);
™ Gjatësia e kanalit të distribuimit – numri i ndërmjetësuesve nga
prodhuesi deri te konsumatori;
™ Eksklusiviteti i kanalit të distribuimit – është ai kanal që është
veshtirë i qasshëm për firmat që nuk kanë qenë pjesë e tij më
heret;
™ Kualiteti i kanalit – ka të bejë me ekpertizën dhe aftësitë e
shitësve;

111. Strategjia e komunikimit [1]
™ Strategjia e komunikimit ka të bëjë me
mënyrën e komunikimit të atributeve të
produktit/shërbimit;
™ Kanalet: shitja e drejtëpërdrejtë, promovimi i
shitjeve, marketingu direkt, dhe reklama;
™ Në operacionet ndërkombëtare duhet
konsideruar ndryshimet në kulturë;

112. Strategjia e komunikimit [2]

113. Strategjia e komunikimit [3]

114. Çmimi
™ Strategjia e çmimeve;
™ Diskriminimi në çmime;
™ Qasja strategjike në çmime me qëllim të
eliminimit të konkurencës në tregun e jashtëm;
™ Kompania ulë çmimin nën kostot e produktit duke i
mbuluar këto me fitimet në tregjet tjera;
™ Kjo e fundit mund të atakohet me politikat
antidumping apo ligjin mbi konkurencën;

115. Konfigurimi i marketingut miks
Kompania mund të manovrojë me elemente të
marketingut miks nga vendi në vend me qëllim
të përshtatjes specifikave të caktuara, si
ndryshimeve në kulturë, zhvillim ekonomik,
konkurencës, standardeve teknike dhe të
produktit, sistemeve të distribuimit,
regullativave qeveritare, etj.

116. Marketingu dhe R&D
™ Marketingu ↔ R&D;
™ Marketinkgu identifikon hapsirat në treg dhe si
rezultat produktet mund të krijohen në sektorë të
R&D-së për të mbuluar këto hapsira.
™ Idetë për produkte/shërbime të reja vijnë nga
hulumtimet shkencore, kërkesa në treg, dhe
kushtet e konkurencës;
™ Qenësore është integrimi i sektorëve të
prodhimit, marketingut, dhe R&D-së;
™ Formimi i ekipeve ndër-funksionale.

118. Përmbajtja
™ Roli strategjik i HRM-së ndërkombëtare;
™ Aktivitetet në kuadër të HRM internacional:
™ Format e përzgjedhjes së personelit;
™ Vlerësimi i performancës;
™ Trajnimi dhe zhvillimi i menaxhmentit;
™ Mënyrat e kompenzimit;

119. Roli strategjik i HRM-së [1]
™ Strategjia e fimës ↔ arkitektura organizative;
™ Performanca superiore e firmës: strategjia e fimës ↔
arkitektura organizative;
™ Strategjia e fimës implementohet përmes arkitekturës
organizative;
™ Faktori njeri është në qendër të arkitekturës organizative;
™ Funksioni i HRM-së përmes përzgjedhjes së personelit,
trajnimit, formave të kompensimit, dhe formave të tjera
të matjes së performancës ndikon në mënyrë kritike në
arkitekturën organizative të firmës, e veçanërisht në
faktorin njeri, kulturën, insentivat, dhe në elementet e
sistemit të kontrollit (shih fig.)
™ HRM, si faktor i produktivitetit ndikon në rritjen e përparësive
konkuruese të firmës në tregun global.
™ HRM-së duhet adaptuar në raport me strategjinë e
aplikuar.

120. Roli strategjik i HRM-së [2]
Struktura
organizative
Faktori
njeri/
Personeli
Kultura
Proceset
Kontrolli &
insentivat
HRM është përgjegjëse
për këto aspekte të
arkitekturës
organizative

121. Politika e përzgjedhjes së
personelit [1]
™ Kjo politikë shërben për:
™ Zgjedhjen apo selektimin e punëtorëve për punë të
caktuara;
™ Si mekanizëm për zhvillimin dhe promovimin e kulturës
korporative;

122. Politika e përzgjedhjes së
personelit [2]
™ Format e përzgjedhjes së personelit:
1. Qasja etnocentrike - personeli i përzgjedhur menaxherial është i
nacionalitetit prej nga vjen kompania;
™ Arsyet e aplikimit të kësaj forme:
1. Firma konsideron se vendi ku ka investuar nuk posedon
personelin e kualifikuar të cilin ajo e kërkon ;
2. Forma e vetme që siguron kulturë korporative të unifikuar;
3. Për transferim më të lehtë të njohurive/dijes specifike të saj
(atë dije që i krijon përparësi konkuruese në treg);

123. Politika e përzgjedhjes së
personelit [3]
™ Formës etnocentrike kohëve të fundit i ka rënë
popullariteti:
1. Krijimi i pakënaqësive të personeli i njësisë për shklak të
mundësive të limituara të promovimit;
2. Selektimi etnocentrik krijon ‘miopi kulturore’
™ U përshtatet firmave që aplikojnë strategji të
internacionalizimit.

124. Politika e përzgjedhjes së
personelit [4]
2. Qasja policentrike – menaxhimi i njësisë u besohet
shtetasve ku është e themeluar njësia;
™ Përparësitë:
™ Zvoglon mundësinë e paraqitjes së miopisë kulturore;
™ Nuk kushton shumë;
™ Problemet e mundshme;
™ Pakënaqësitë që mund të rezultojnë nga mundësitë e limituara të
menaxhmentit për të fituar eksperiencë në vendet tjera;
™ Problemi më i madh është mundësia e izolimit të HQ-së nga njësitë
e saj;
™ U përshtatet firmave që ndjekin strategji të lokalizimit;

125. Politika e përzgjedhjes së
personelit [5]
3. Qasja gjeocentrike - firma selekton punëtorët më të
mirë për pozitat kyçe në firmë duke mos marrë në
konsideratë nacionalitetin e tyre;
™ Përparësitë:
™ I mundëson firmës të shfrytëzojë personelin e saj në mënyrën
ma efektive;
™ (Aspekt shumë i rëndësishëm.) I mundëson firmës krijimin e
një kuadri të specializuar menaxherial i cili është i gatshëm të
kryejë detyra në rrethina të ndryshme;
™ Ndihmon në ndërtimin e kulturës së fuqishme dhe rrjetit joformal
menaxherial;

126. Politika e përzgjedhjes së
personelit [6]
™ Pengesat e aplikimit të qasjes gjeocentrike:
™ Politikat nacionale të emigracionit mund të limitojnë
implementimin;
™ E kushtueshme.
™ E aplikueshme në rastet kur firma aplikon strategji të
standardizimit global dhe atë transnacionale

127. Trajnimi dhe zhvillimi i
menaxhmentit [1]
™ Përzgjedhja e personelit përcillet me trajnimin
dhe zhvillimin e menaxhmentit;
™ Trajnimi dhe zhvillimi nuk janë koncepte të
njëjta:
™ Trajnimi bëhet me qëllim që menaxheri të përfitojë
njohuritë e nevojshme për të realizuar një detyrë
specifike;

128. Trajnimi dhe zhvillimi i
menaxhmentit [2]
™ Zhvillimi i menaxhmentit ka të bëjë me zhvillimin e
përgjithshëm të aftësive të menaxherëve përgjatë
karierës së tyre në firmë;
™ Menaxherët dërgohen në vende të ndryshme dhe në
pozita të ndryshme në kompani me qëllim që të
zhvillojnë sensin ndërkulturor si dhe të marrin përvojë.
™ Zhvillimi i menaxhmentit është vital në kompanitë që
aplikojnë stratregji transnacionale sepse këtyre
kompanive u duhet të kenë kulturë të fuqishme
korporative dhe rrjet joformal të menaxhmentit

129. Vlerësimi i performancës
™ Shfrytëzohen për të vlerësuar performancën e
menaxherëve bazuar në kritere të cilat firma i vlerëson
si të rëndësishme për implementimin e strategjisë të
cilën e ndjek apo të krijimit të përparësive konkuruese
në treg.
™ Sistemet e vlerësimit të performancës janë elemente të
rëndësishme të sistemit të kontrollit (shih figurën në
fillim)

130. Kompenzimi
™ Dy aspekte të rëndësishme në këtë kontekst:
1. Si të përfshihen diferencat në zhvillimin ekonomik
dhe specifikat tjera të kompenzimit në vendin ku
investohet?
™ Problematike për firmat të cilat kanë aplikuar qasjen
gjeocentrike të përzgjedhje së personelit.
2. Si të kompensohen e menaxherët e huaj ?
™ Kompenzimi bazohet mbi premisën e barazimit të fuqisë
blerëse ndërmjet vendeve.

131. Menaxhmenti financiar
në biznesin ndërkombëtar
Fakulteti Ekonomik, UP
Biznes Ndërkombëtar

132. Hyrje
™ Rëndësia e menaxhmentit financiar në biznesin
ndërkombëtar;
™ Vendimet kryesore të menaxhmentit financiar:
™ Vendimet mbi investimet;
™ Vendimet financiare;
™ Menaxhimi global i parasë.

133. Rëndësia e menaxhmentit
financiar [1]
™ Në BN janë tri çështje të cilat studiohen (të
diskutuara në vijim):
™ Vendimet mbi investimet – vendimet mbi atë se
cilat aktivitete duhet financuar;
™ Vendimet financiare – vendimet se si duhet
financuar këto aktivitete investuese; dhe,
™ Menaxhimi global i parasë – vendimet se si duhet
menaxhuar resurset firnanciare në mënyrën më
efiçiente.

134. Rëndësia e menaxhmentit
financiar [2]
™ Këto vendime në BN si rezultat i:
™ Valutat e ndryshme; sistemet e ndryshme të
tatimeve; regullativat mbi lëvizjen e kapitalit përtej
kufijve; normat mbi financimin e aktiviteteve të
biznesit; niveli i riskut ekonomik dhe politik.
™ Nëse këta faktorë menaxhohen nga menaxhmenti
financiar i BN-së atëherë ky funksion është
përparësi konkuruse e firmës

135. Vendimet mbi investimet
™ Para se të investojë firma duhet të konsideroj faktorët
që janë diskutuar në leksionet e mëparshme;
™ Determinantat politike, ekonomike, kulturore e
strategjike;
™ Teknika e buxhetimit kapital – teknikë për
kuantifikimin e kostove, benefiteve, dhe rrezikut që
është i lidhur me investimin e caktuar në vendin e
caktuar;
™ Në bazë të saj përcaktohen projektet që firma duhet
ndjekur;
™ Teknika është larg perfektes;
™ Problem: risku politik dhe ekonomik.

136. Vendimet financiare
™ Tregu global dhe nacional i kapitalit;
™ Përparësia në anën e tregut global si rezultat i
volumit dhe likuiditetit.
™ Firma duhet të përcaktohet për mënyrën e
financimit:
™ Të financojë projektet përmes shitjes së akisoneve;
™ Të merr kredi.
™ Për firmën e rëndësishme është struktura e
financimit (miksi ndërmjet dy formave të
lartpërmendura të financimit);

137. Menaxhimi global i parasë
™ Menaxhmenti global i parasë -
menaxhimi i parasë së gatshme –
veçanërisht kapitalit punues – në mënyrën
ma efiçiente.
™ Minimizimin e balanceve të parasë së gatshme;
™ Zvoglimi i kostove të këmbimit/transakcioneve
™ Zvoglimi i efektit negativ të regjimeve të ndryshme
tatimore që ekzistojnë në vende të ndryshme.

138. Fakulteti Ekonomik, UP
Biznes Ndërkombëtar
Strategjitë e bizneseve
ndërkombëtare

139. Hyrje
™ Strategjitë e firmave në biznesin ndërkombëtar;
™ Depërtimi në tregje të huaja: ndikimi në profitabilitetin
e firmës dhe normën e profitit;
™ Zgjedhja e strategjisë specifike:
™ Presionet për ulje të shpenzimeve;
™ Presionet për përshtatje kërkesave të konsumatorëve.

140. Strategjitë e firmave në
biznesin ndërkombëtar [1]
™ Koncepte:
™ Strategji: aksionet që menaxherët ndërmarrin për të
realizuar qëllimet e firmës;
™ Qëllimi primar: maksimizimi i vlerës së firmës
™ Vlera e firmës përcaktohet nga treguesit e profitabilitetit
dhe rritjes së fitimit;
™ Profitabilitet: norma e kthimit nga kapitali i investuar
(fitimi neto/totali i kapitalit të investuar);
™ Rritje e fitimit: rritja në % e fitimit neto në periudha të
caktuara;

141. Strategjitë e firmave në
biznesin ndërkombëtar [2]
™ Në përgjithsi vlera e firmës rritet përmes (matja dhe
hapat):
Vlera e firmës
Profitabiliteti
Rritja e
fitimit
Të shitet më tepër në tregjet
ekzistuese
Të depërtohet në tregje të reja
Të rritet vlera dhe rriten çmimet
Të zvoglohen shpenzimeve

142. Zgjerimi në tregun global: ndikimi në
profitabilitetin dhe fitimin e firmës [1]
1. Zgjerimi i tregut duke plasuar produkte/shërbime në
tregun e huaj të zhvilluara në tregun e vendit;
™ Shumica e kompanive multinacionale kanë filluar me
një strategji të tillë;
™ Nuk duhet harruar të ashtuquajturat international/
global start-ups.

143. Zgjerimi në tregun global: ndikimi në
profitabilitetin dhe fitimin e firmës [2]
2. Duke përfituar nga zhvendosja e aktiviteteve të
caktuara në vende ku mund të prodhohen në mënyrë
më efiçente dhe efikase (efektet e lokacionit);
™ Lokacioni me fuqi punëtore të aftë/arsimuar dhe të lirë
do t’i mundësonte firmës (nën kushtin se shpenzimet e
transportit nuk janë shumë të rëndësishme dhe nuk
ekzistojnë bariera të tjera):
™ Reduktimin e shpenzimeve;
™ Diferencimin e produkteve.

144. Zgjerimi në tregun global: ndikimi në
profitabilitetin dhe fitimin e firmës [3]
3. Realizimi i ekonomive të shkallës bazuar në efektet e
eksperiencës;
™ Efekti learning-by-doing apo learning-by-exporting.
4. Transferimi i aftësive/dijës specifike të fituar në tregun
e huaj në njësitë e tjera të firmës;
™ Aftësi të reja mund të krijohen kudo brenda kompanisë
multinacionale, pra kudo ku ekzistojnë mundësitë dhe
insentivat për të provuar për të bërë gjërat ndryshe.

145. Zgjedhja e strategjisë specifike [1]
™ Se sa firmat në tregun global do të përfitojnë nga zgjerimi i tregut,
efektet e lokacionit, eksperienca, apo transferimi i njohurive nga
njësitë e caktuara brenda kompanisë multinacionale do të varet
nga niveli i konkurencës që i bën presion kompanisë të zvoglojë
shpenzimet apo të diferencojë produktin (t’u përgjigjet kërkesave
të konsumatorëve në vendin ku plasohet);
™ Këto presione kanë efekte të kundërta në kompani;
™ Ulja e shpenzimeve dmth. ulje e shpenzimeve për njësi të produktit;
™ Përshtatja e produktit kërkesave specifike të konsumatoreve kërkon
krijimin e një strategje marketingu (pra të 4P-ve) specifike për
vendin ku operohet, e cila do të merr parasysh të gjitha specifikat e
vendit;
™ Diferencimi do të rezultojë në rritjen e shpenzimeve si rezultat i
duplifikimit dhe mos-standardizimit të produktit.

146. Zgjedhja e strategjisë specifike [1]
™ Çfarë strategjie do të zgjedhë kompania varet nga
kombinimi i faktorëve të shpenzimeve dhe diferencimit;
Presioni
për
zvoglim
të
shpenzimeve
I
madh
I
vogël
Strategjia
e
standardizimit
global
Strategjia
transnacionale
Strategjia
e
lokalizimit
Strategjia
e
internacionalizimit
I
vogël I
madhPërshtatja
e
produktit
kërkesave
specifike
të
konsumatoreve

147. Zgjedhja e strategjisë specifike [2]
1. Strategjia e standardizimit global;
™ Bazohet në uljen e shpenzimeve përmes ofrimit të
produktit standard në të gjitha tregjet;
™ Karakteristike në tregun e produkteve/shërbimeve që
plotësojnë nevoja universale (kryesisht produkte
industriale).
™ Ulja e shpenzimeve bazohet në ekonomitë e shkallës, ato
të lokacionit, dhe në eksperiencën e firmës;

148. Zgjedhja e strategjisë specifike [3]
1. Strategjia e lokalizimit;
™ Aplikohet në ato raste kur ekzistojnë diferenca
substanciale në shije dhe preferenca të konsumatorëve
në tregjet në të cilat operon firma;

149. Zgjedhja e strategjisë specifike [4]
3. Strategjia transnacionale;
™ Aplikohet kur kërkesat për zvoglim të shpenzimeve janë të
mëdha sikur edhe kërkesat për diferencim të produktit;
™ Problem të aplikohet kjo strategji sepse kërkesat janë
konfliktuoze;
™ Problem sepse implementimi i kësaj strategjie kërkon
strukture komplekse organizimi dhe sistem të sofistikuar
kontrolli;

150. Zgjedhja e strategjisë specifike [5]
4. Strategjia e internacionalizimit;
™ Në këtë rast kërkesat për zvoglim të shpenzimeve dhe ato
për diferencim të produktit janë të vogla;
™ Produktet/shërbimet plotësojnë nevoja universale;
™ Firmat nuk ballafaqohen me konkurencë të fuqishme.

151. Adaptimi i strategjisë
Presioni
për
zvoglim
të
shpenzimeve
I
madh
I
vogël
Strategjia
e
standardizimit
global
Strategjia
transnacionale
Strategjia
e
lokalizimit
Strategjia
e
internacionalizimit
I
vogël I
madhPërshtatja
e
produktit
kërkesave
specifike
të
konsumatoreve
Me
rritjen
e
konkurencës,
këto
strategji
bëhen
më
pak
të
aplikueshme

153. Hyrje
™ Parimet e organizimit të bizneseve
ndërkombëtare;
™ Arkitektura organizative;
™ Struktura formale organizative;
™ Sistemi i kontrollit dhe insentivat;
™ Proceset;
™ Kultura organizative;
™ Faktori njeri;
™ Fleksibiliteti/adaptibiliteti në organizim.

154. Premisat e organizimit të
bizneseve ndërkombëtare
™ Premisat:
1. Elementet në kuadër të arkitekturës organizative
(shih në sllajdin në vijim) duhet të jenë konsistente;
2. Arkitektura organizative duhet të jetë në koordinim
me strategjinë e firmës;
™ Arkitektura organizative + strategjia e firmës konsistente;
3. Arkitektura + strategjia e firmës duhet të jenë
konsistente me kushtet konkuruese prezente në
tregun ku operon firma.

155. Arkitektura organizative e
bizneseve ndërkombëtare
Struktura
Personeli
Kultura
Proceset
Kontrolli
&
insentivat

156. Arkitektura organizative [1]
1. Struktura formale organizative:
™ Ndarja formale e firmës në nënnjësi (diferencimi
horizontal);
™ Ndarjet sipas funksioneve (prodhimi, R&D, marketingu,
etj.);
™ Ndarja sipas llojit të aktivitetit/biznesit (për kompanitë
multinacionale me game të gjerë të produkteve);
™ Ndarja gjeografike (ato që synojnë strategjinë e
lokalizimit).

157. Arkitektura organizative [2]
™ Përcaktimi i vendit ku mirren vendimet
(diferencimi vertikal);
™ E centralizuar;
™ E decentralizuar;
™ Shumica e kompanive kombinojnë qasjen
centraliste me atë të decentralizuar;
™ Të centralizuara vendimet mbi: strategjinë e përgjithshme
të firmës; aspektet kryesore financiare; qëllimet financiare;
dhe, aspektet ligjore.
™ Të decentralizuara: vendimet operative, si ato që kanë të
bejnë me prodhimin, marketingun, resurset njerzore, etj.

158. Arkitektura organizative [3]
™ Struktura…:
™ Krijimi i mekanizmave integrues në mes të
nënnjësive;
™ Mekanizmat formal: kontaktet direkte në mes të
udhëheqesve të njësive; personat për ndërlidhje; ekipet
e përkohshme/përhershme për koordinim; dhe,
formimi i strukturave matricore;
™ Strukturat komplekse të organizimit janë të rrezikuara
nga byrokracia e tepërt.

159. Arkitektura organizative [4]
2. Sistemet e kontrollit dhe insentivat;
™ Kontrolli realizohet për të matur performansën
e menaxherëve dhe nënnjësive;
™ Psh. përmes nivelit të profitabilitetit;
™ Insentivat/nxitesit/shtytësit/motivuesit janë
mekanizma për të shpërblyer ata të cilët arrijnë
rezultate;
™ Ngushtë e lidhur me sistemin e kontrollit;

160. Arkitektura organizative [5]
3. Proceset kanë të bëjnë me mënyrën e
marrjes së vendimeve dhe realizimit të
punës brenda firmës;
™ Psh. procesi i formulimit të strategjisë; procesi
i alokimit të resurseve të firmës; procesi i
vlerësimit të produkteve të reja; procesi për
përmirsimin e kualitetit të produkteve; etj.

161. Arkitektura organizative [6]
3. Kultura organizative – ka të bejë me
sistemin e vlerave dhe normave të cilat janë
pjesë e individit apo e grupit;
™ Burimet:
™ Themeluesi apo udhëheqësit e kompanisë;
™ Kultura e vendit ku kompania është themeluar;
™ Historia e kompanisë;
™ Vendimet e rëndësishme të kompanisë mund të
shkrihen në kulturë

162. Arkitektura organizative [7]
5. Personeli/kapitali human ka të bejë me
politikat dhe strategjinë e rekrutimit, të
kompensimit, dhe të sigurimit të
shërbimeve të tyre, si dhe karakteristikat
e kapitalit njeri në kuptim të aftësive,
vlerave, dhe orientimeve të tyre.

163. Fleksibiliteti/adaptibiliteti në
organizim [1]
™ Firmat në të shumtën e rasteve janë inerte, dhe kjo
si rezultat i:
™ Distribuimit të forcës dhe ndikimit në vendimmarrjen e
firmës;
™ Disa nga menaxhmenti mund edhe të humbasin pozitat;
™ Kulturës ekzistuese brenda firmës;
™ Përceptimet nga menaxhmenti për ndonjë model
biznesi;
™ Një model ka qenë funksional një kohë mirëpo tani është i
vjetruar;
™ Pengesat institucionale (rregullativat);
™ Psh. kërkesat për % të caktuar vendore të produktit apo
kufizimit në largimin e punëtorëve.

164. Fleksibiliteti/adaptibiliteti në
organizim [2]
™ Firmat duhet të adaptojnë arkitekturën
organizative për tu përshtatur me ndryshimet
në rrethinën konkuruese;
™ Kjo është si rezultat i procesit të globalizimit: uljes
së barierave për këmbim tregtar dhe rritjes së nivelit
të investimeve;
™ Presionet për uljen e shpenzimeve janë rritur;
™ Dhe kërkesat për diferencim të produkteve janë rritur gjithashtu
me qëllim të përshtatjes së produktit kërkesave të
konsumatoreve.