Vertaling van NTID "Class Act" website informatie over principes van Universal Design toegepast in onderwijs ten bate van toegankelijk studeren. Vertaling door Ernst D. Thoutenhoofd ten behoeve van het Doof studeren netwerk, 29 januari 2011.

1. Universeel ontwerpen
Volgens de NTID ‘Class-Act’ web-pagina (www.rit.edu/ntid/classact)
vertaling: Ernst D. Thoutenhoofd | 28 januari 2011
Wat is universeel ontwerpen?
Toegankelijkheid voor iedereen is het doel van Universeel Ontwerpen.
Dit onderliggende principe maakt de toepassing van ‘toegankelijkheid’ relevant voor onder andere het
ontwerpen van gebouwen, openbare ruimtes, klaslokalen, curriculum en websites. Hoewel het bekend is
dat specifieke aanpassingen de participatie van vele mensen helpt verbeteren, blijken ze uiteindelijk
altijd goed voor iedereen.
Een definitie van Universeel Ontwerpen zoals dat van toepassing is op het onderwijs gaat als volgt:
Universeel Ontwerpen is een aanpak voor het ontwerpen van didactiek, materialen, en leerinhoud (in
het kort: onderwijs) zodat zij onderwijsdeelname door mensen via alle mogelijke leerstijlen mogelijk
maken, en niet alleen meer gelijkwaardige toegang geven tot al bestaande informatie. Universeel
Ontwerpen staat de lerende toe om controle uit te oefenen over de methode van leren, terwijl de
leerkracht voornamelijk toezicht houdt op het leerproces en het aanbod van leermiddelen.
Hoewel dit ontwerp de lerende toestaat onafhankelijk te zijn, is de leerkracht verantwoordelijk voor het
delen van kennis en het begeleiden van het leerproces. Hierbij moet worden opgemerkt dat Universeel
Ontwerpen geen leeruitdagingen verwijdert; het verwijdert uitsluitend barrières tot deelname aan het
leerproces. Eenvoudig gesteld, Universeel Ontwerpen is gewoon goed lesgeven.1
Hoe kunnen principes van Universeel Ontwerpen worden toegepast?
Vele leersystemen zijn al ontworpen met inachtneming van deze principes. Voor illustratie doeleinden
richten we ons hier op instructie. In dit geval is instructie gebaseerd op principes van Universeel
Instructie Ontwerpen ofwel UIO.2
Om tegemoet te komen aan principes van Universeel Ontwerpen, moet instructie:
• toegankelijk en eerlijk zijn
• flexibel in aanbod en deelname
• eenvoudig en betrouwbaar
• duidelijk gepresenteerd worden met makkelijk te verkrijgen informatie
• een ondersteunende leeromgeving bieden
• onnodige fysieke inzet minimaliseren
• voor een studieruimte zorgen waarin lerenden, lesgeven en materialen kunnen samenkomen.
Drempels weghalen in de klas
Universeel Ontwerpen is ontstaan uit het ontwerpen van schoolgebouwen. Maar onderwijskundigen
zagen al snel in dat dezelfde principes die werden gebruikt door architecten net zo goed konden worden
ingezet voor het ontwerpen van het curriculum en de bijbehorende pedagogiek (Waksler 1996). Een
1 Bron: Ohio State University, The Partnership Grant, improving the quality of educaiton for students
with disabilities.
2 Bron: University of Guelph, Teacher Support Services.

2. recente uitgave (Johnson & Fox 2003) verwijst naar deze overstap in termen van “drempels weghalen in
de klas”.
Universeel Ontwerpen voor onderwijs betrekt daarom op institutionele praktijken, de layout van
schoolgemeenschappen, HBO’s en universiteiten, en alle andere structuren die het leren, hoe dan ook en
waar dan ook, mogelijk maken. Degenen die baat hebben bij Universeel Ontwerpen zijn onder andere:
• lerenden met ondersteuningsbehoeftes
• lerenden met Nederlands als tweede taal
• de gehele populatie van lerenden, die allemaal baat hebben bij toepassing van Universeel
Ontwerpen.
We zien dat Universeel Ontwerpen zich met name richt op het maximaliseren van toegankelijkheid voor
idereen, niet alleen studenten met behoefte aan ondersteuning. Middels Universeel Ontwerpen worden
aanpassingen structureel ingebed in het curriculum, niet zomaar later toegevoegd wanneer behoeftes
zichtbaar worden. Dat wil zeggen dat het vooraf plannen van toegankelijkheid voor alle lerenden het
centrale vertrekpunt is van Universeel Ontwerpen.
Omdat ideeën in relatie tot Universeel Ontwerpen in doorgaande ontwikkeling zijn, is een aantal
aanverwante termen ontstaan die hieraan direct zijn ontleed, waaronder ‘Universeel Instructie
Ontwerpen’, Universeel Ontwerpen voor Leren’ en ‘Universeel Ontwerpen voor Onderwijs’. Al deze
termen hebben meer overeenkomsten dan verschillen met elkaar gemeen.
Hoe heeft Universeel Ontwerpen zich ontwikkeld?
In 1995 bracht het Center for Universal Design van North Carolina State University architecten,
ontwerpers, ingenieurs en andere experts bijeen om zeven centrale principes of concepten voor
Universeel Ontwerpen te formuleren (Bowe 2000). Deze zeven principes—het voorbeeld boven betreft
ook zeven principes!—zijn sindsdien toegepast in het ontwerpen van gebouwen, openbare ruimtes en
andere structuren waar toegankelijkheid een punt van aandacht is, waaronder ook juist met name het
onderwijs.
Historich bezien werd het concept van Universeel Ontwerpen echter het eerst geformuleerd in de jaren
’70 door architecten die antwoord zochten bij een steeds vaker gehoorde noodzaak om aandacht voor
functiebeperkte personen mee te nemen in het ontwerpen van gebouwen en andere publieke ruimtes.
Zulke gebouwen bleken uiteindelijk zonder uitzondering te beantwoorden aan een klein aantal
principes, waarmee daarom de kwaliteit van het ontwerp al bij voorbaat kon worden vastgesteld.
Zodoende werden nieuwe gebouwen via aandacht voor rolstoelen ontworpen met bredere gangen, liften
en deuren. Toiletten, wasbakken en stoepen werden ook ontworpen conform standaarden voor
toegankelijkheid.
Een interesante zij-ontwikkeling werd al snel zichtbaar. Kort nadat deze principes algemeen werden
ingezet voor architectuur bleek dat niet alleen sommige mensen, maar iedereen wel baat had bij de
verbeterde ontwerpen. Zo werden verlaagde stoepranden niet alleen door rolstoelers gebruikt maar ook
door moeders met kinderwagens, fietsers, skateboarders, oudere mensen, en vele anderen.
De term Universeel Ontwerpen omvat daarom principes die structuren—materieel of anderszijds—meer
toegankelijk maken voor iedereen. Nog beter, de zeven principes anticiperen op verschillende vormen
van toegankelijkheid, zodat latere dure aanpassingen en ingrepen vaak overbodig zijn. Aanpassingen
zijn al aanwezig voordat een persoon, beperkt of niet, er behoefte aan heeft. ‘Voorpassen’ en niet
‘aanpassen’ is het doel van de zeven principes.
De originele zeven principes
De zeven principes, algemeen gesteld (zie ook ‘Universal Design’ op wikipedia), zijn
1. Gelijkwaardigheid voor gebruikers
2. Flexibel voor gebruikers
3. Eenvoudig en intuitief voor gebruikers
4. Voor de hand liggend informatief voor gebruikers

3. 5. Tolerant voor fouten door gebruikers
6. Minimale fysieke inzet door gebruikers
7. Volume en ruimte voor toegankelijkheid en gebruik
Bronnen
Bowe, F. G. (2000). Universal design in education: teaching non-traditional students. Westport, CT:
Bergen & Garvey.
Johnson, J. M. & Fox, J. A. (2003). Creating curb cuts in the classroom. In Higbee, J. L., (Ed.),
Curriculum transformation and disability: Implementing universal design in higher education
(pp.7-17). Minneapolis, MN: General College, University of Minnesota, Center for Research on
Developmental Education and Urban Literacy.
Waksler, R. (1996). Teaching strategies for a barrier free classroom. Journal on Excellence in College
Teaching, 7(2), 99-111.