1. Tema: PARAJA DHE SISTEMI FINANCIAR
Punim seminarik
Prof. Dr. Ibish Punuar nga:
Mazreku 1.Ramë Hajraj
Ass. Shkendie Ukaj

2. PARAJA DHE SISTEMI FINANCIAR
PARATHËNJE
 PARAJA
 KUPTIMI I PARASË
 FUNKSIONET E PARASË
 EVULUCIONI DHE FORMAT E PARASË
 OFERTA E PARASË DHE AGREGATET
MONETAR

3. PARAJA
Paraja është përmbledhje e një paradoksi.
Ajo është njëkohësisht malli më i rëndsishëm dhe më i
parëndsishëm i ekonomisë.
Paraja nuk mund të përdoret si ushqim, veshje ose
drejtpërdrejt për të prodhuar mallra të tjera ekonomike.
Por nga ana tjetër zotrimi i sajë jep mundësin të sigurohet
një shumëllojshmëri mallrash të tjera të dobishëm apo të
lluksit.
Në kohë të ndryshme dhe vende të ndryshme funksionin e
paras e kanë luajtur sende të ndryshme.
Studimin e bere në këtë drejtim tregojm se rrethë 170 sende
të ndryshme e kanë luajtur rrolin e parasë.
Për të kuptuar rolin e parasë në ekonomi ne duhet të
kuptojm se që është paraja.
Perkufizimi i parasë varet nga perdorimi ose qellimi të cilit
ajo i shërben.
Studimi i parasë fillon duke analizuar më parë funksionet e
saj dhe duke analizuar ndikimin në efektivitetin
ekonomik.
Gjitëashtu do të trajtohen format e evuluimit të parasë dhe

4. KUPTIMI I PARASË
Në bisedat e përditshëme paraja ka kuptimin e shumë
gjërave, por për ekonomistët ajo ka një kuptim shumë të
veqantë.
Për të shmangur keqkuptimin trajtojm se në qfar kuptimi e
perdorin ekonomistet fjalën para në dallim nga përdorimi i
zakonshëm.
Ekonimistet e përcaktojn paranë si qëdo gjë që përgjithsisht
pranohet në blerjen e mallrave, kryerjen e shërbimeve
ose në shlyrjen e borgjeve.
Paraja shpeshë në jetën e përdishme përdoret edhe si
sinonim i pasurisë.
Ekonomistët bëjn një dallim midis parasë që perdoret
drejtëperdrejt për blerjen e mallrave dhe sherbimeve ( në
formën e kartmonedhave, monedhave, qeqeve etj ) dhe
pasurisë që perfshinë qdo gjë që zotron njeriu dhe që
shërben si rezervë vlerë.
Pasurija përveq parasë përfshin edhe elemente të tilla siqë

5. FUNKSIONET E PARASË
Qfarëdo forme e paraqitjes së parasë si guaskë, gurë i
qmuar, ar, apo lerër, në qëdo ekonomi ajo i kryen
katër funksione kryesore siqë janë:
1. Funkaionin si mjetë këmbimi
2. Funksionin si njësi llogaritëse
3. Funksionin e rezervës së vlerës
4. Funksionin e standardit të llogarive të ardhshme
PARAJA SI MJET KËMBIMI
Në të gjitha transaksionet e tregut në ekonomi paraja në
formën e kartëmonedhës, monedhës ose të qekut
është mjetë këmbimi, domethën ajo perdoret për të
paguar për mallrat dhe shërbimet.
Përdorimi i parasë si mjetë këmbimi ndikonë në
efektivitetin ekonomik, duke kursyer kohën dhe duke
ulur shpenzimet për blerjen e mallrave dhe
shërbimeve.
Paraja e rritë efikasitetin ekonomik duke i lejuar njerzit te
specializohen në atë punë që e bëjnë më mirë,shihet
që paraja është një mjet i rëndsishëm.

6. PARAJA NJËSI LLOGARITËSE
Ky funksion i parasë shërben si njësi llogaritëse,
dëmethënë ajo perdoret për të matur vlerën e mallrave
në ekonomi.
Elementi bazë për të gjita sistemet monetare është njësija
e llogaritëjes ose njësija kryesore e mases me anen e
së cilës: llogariten vlerat, mbahet kontabiliteti dhe
nënshkruhen kontratat.
Në këtë funksion paraja shërben si emrues i vetëm i
vlerave të të gjitha mallrave të shërbimeve duke i bërë
ato të bashkëmatshëme.
Perdorimi i parajës si njësi llogaritëse zvoglonë koston e
tranaksioneve nëpërmjet zvoglimit të numrit të qmimeve
që nevoitën.
Funksioni i parasë si njësi llogarije lejon vënjen e qmimit
të mallrave dhe shërbimeve në kushtet e standardeve
me të njëjten vlerë.
Për të kuptuar më mirë këtë funksion të parasë le të

7. PARAJA REZERVË ME VLERË
Paraja shërben gjithëashtu si rezervë e vlerës, domethënë
si rezervë e fuqisë blerëse me kalimin e kohës.
Rezerva vlerë përdoret për të ndarë kohen e marrjes së të
ardhurave me ato të kryerjes së shërbimeve.
Ky funksion i parasë është i dobishëm sepse shumica nga
ne nuk duam t’i shpenzojm parat sapo ti marrim ato, por
të presim qastin dhe kohen e përshtatshme në të
ardhmen.
Paraja nuk është i vetmi mjetë si rezerv e vleres sepse qdo
aktiv qfardoqoft ai si, para, obligacion, tokë bujqsore,
truall, shtëpi ose gur i qmuar është një mjet i ruajtjes së
pasuris.
Shumë nga këto aktive kanë përparsi ndaj parasë si një
rezerv e vlerës, duke pasur parasyshë edhe rritjen e
vazhdueshme të qmimeve.
Shkalla me të cilen një mjetë sjellë parame lehtsi
thyeshmeri dhe të lirë nga rreziku i humbjes së kapitalit
mund të quhet shkallë e likuiditetit.

8. EVULUCIONI DHE FORMAT E PARASË
Nevoja për para është shumë e madhe saqë qëdo ekonomi e
shpikë atë.
Që një mall të luaj rrolin e parasë ai duhet ti plotsoj disa
kushte:
 Duhet të jetë i standarizuar
 Duhet të i matë vlerat
 Duhet të pranohet gjërsisht
 Duhet të jetë i ndashëm
 Duhet të jetë lehtësisht i transportueshëm
 Duhet të jetë i qëndrushëm
Format e parasë që kanë këto kritere kan qenë të ndryshme
gjatë historis njerzore duke filluar nga lekura e kafshëve,
gjëja e gjallë, kripa, cigaret etj.
Në evulucionin e materialit të parasë ka qenë një prirje e
lëvizjes nga lëndet më të dobishme tek ato më pak të
dobishme.
Evulucioni i formave të parasë ka qenë kalimi nga paraja mall
tek paraja kredi.
Vetem paraja mall ka perjetuar dy ndryshime dhe ka kaluar në
dy etapa.

9. Paraja mall, këtu përfshihen si mallrat e perdorura ne rolin e
parasë si: drithrat, kripa, gjëja e gjallë, duhani etj.
Paraja kredi është para plotsisht e këmbyeshme me paran
mall, si materiali ajo është e bërë nga letra.
Përdorim të gjërë sotë kanë marrë kartat e kreditit dhe të
debitit si instrumente që kanë lehtsuar mjaft kryerjen e
transaksioneve të pagesave pa perdorimin e
kartmonedhave dhe monedhave.
Sipas formes fizike, paraja në kuptimin e ngushtë egziston
në tri forma:
 Monedha metalike
 Paraja prej letre
 Paraja llogari
Dy gruper e para quhen grupet e paras të prekshme ose para
të gatshme.
Kartëmonedhat dhe monedhat janë para fizike që qarkulloj
në nje ekonomi.

10. Monedha ose paraja metalike është form e perpunuar e
parasë, format e sotme të paras metalike mund të quhen
si para mall me ndryshime ndermjet vlere emrore dhe
vleres së mbrendshme.
OFERTA E PARASË DHE AGREGATËT MONETAR
Aji qfar e bënë aktiv paranë është fakti se njerzit besojn në
të dhe a jan të gatshëm ta pranojn ata si mjet pagese.
Siqë e pamë histprikisht rolin e paras e kanë luajtur shume
aktive duke filluar nga ari, kartëmonedhat, llogarit e
qeqeve etj.
Oferta e paras është rezerva e mjeteve likuide e cila mund
te shkëmbehet lirishem me mallra dhe shërbime si dhe
të shlyej borgjet.
Oferta e paras shpreh shumen e parave në dispozicion për
transaksione dhe investime në ekonomi.
Për të percaktuar oferten e parasë (M) perdoren dy kritere
bazë.
 Kriteri i transaksionit
 Kriteri i likuiditetit

11. M1 – elementet e këtij agregati janë:
a) Monedha metalike në qarkullim
b) Kartëmonedhat në qarkullim
c) Depozita në para dhe llogarit likuiduse bankare
d) Qeqet e udhëtarit
M2 - elementet e këtij agregati janë: Components of M1
currency
traveler's checks
23%
a) Depozitat e kursimit dhe ato me fatë demand deposits
other checkable
Llogarit e depozitave të tregut të parasë
48%
b)
28%
1%
c) Marrveshjet e riblerjes me afat 24 ore
d) Marrveshjet në euro, dollarë money
market
19%
Components of M2 M1
22%
M3 - elementet e këtij agregati janë:
Depozitat afatëgjate në shuma të mëdha
small CDs
a) savings
20%
39%
b) Marrëveshjet e riblera me afat 1-14 ditë
c) Fondet e përbashkëta instutucionale te tregut te
parasë
L – mates i likuiditetit që perfshin keto elemente
a) Obligacionet e kursimit; b) bonat e thesatit; c) letrat
tregtare

12. Përfundimi.
1. Paraja është përmbledhje e një paradoksi.
Ajo është njëkohësisht malli më i rëndsishëm dhe më i parëndsishëm i
ekonomisë
Në bisedat e përditshëme paraja ka kuptimin e shumë gjërave, por për
ekonomistët ajo ka një kuptim shumë të veqantë.
Për të shmangur keqkuptimin trajtojm se në qfar kuptimi e perdorin
ekonomistet fjalën para në dallim nga përdorimi i zakonshëm.
1. Në të gjitha transaksionet e tregut në ekonomi paraja në formën e
kartëmonedhës, monedhës ose të qekut është mjetë këmbimi, domethën
ajo perdoret për të paguar për mallrat dhe shërbimet
Paraja shërben gjithëashtu si rezervë e vlerës, domethënë si rezervë e
fuqis ë blerëse me kalimin e kohës.
Rezerva vlerë përdoret për të ndarë kohen e marrjes së të ardhurave me
ato të kryerjes së shërbimeve.