1. IRAKURGAIA BALIABIDEAK
ESKEMA INTERNET
Bizia iraunaraztea

2. Lehen irakurgaia
Van Helmont Antzinarotik gaur egun arte, bizitza nola sortzen den
enigmari erantzuteko hipotesi asko formulatu dira.
1640an, Jan Baptista van Helmont zientzialaria,
arratoiak sortzeko errezeta bat proposatzera heldu zen:
“Zorriak, kaparrak, arkakusoak eta zomorroak bezalako
izakiak gure ostalariak eta auzokideak dira, baina gure
errai eta gorotzetatik jaiotzen dira. Zeren eta izerdiz
bustiriko arropa gariarekin batera aho zabaleko ontzi
batean jartzen badugu, hogeita bat egunen buruan
usaina aldatzen da, eta legamiak, barruko arropatik
sortua eta gariaren azalak zeharkatuz, garia arratoi
bihurtzen du”. Van Helmonten arabera, giza-izerdiak
ezinbesteko indar gisa jokatzen zuen garia arratoi
bihurtzeko.
Ideia hau “berezko sorrera” kontzeptuan oinarritua sortu
zen, denbora luzez iraun zuena. Berezko sorreraren
kontrako lehenengo esperientzia zientifikoa Francisco
Redik burutu zuen 1668an, eta honek, deskonposizioan
zeuden haragi-ontzietan agertzen ziren zomorro zuriak
euli larbak zirela eta ontziak estali gabe zeudenean
bakarrik agertzen zirela erakutsi zuen. Hala ere,
zientzialari askok ez zituzten Rediren ondorioak onartu
zomorroak oxigeno ezagatik agertzen ez zirela uste
baitzuten, funtsezko “ezinbesteko printzipioa” animalia
hauen garapenerako.

3. Edukien eskema
Bizia iraunaraztea
Izaki bizidunak eta bizi-funtzioak
Izaki bizidunen konposizio kimikoa
Ezaugarriak
Elikadura zelularra
Ezaugarriak
Autotrofoa
Zelula
Heterotrofoa
Historia
Neurria eta forma
Egitura eta konposizioa Zelula- ugalketa
Motak
Ezaugarriak
Sailkapena
Gai genetikoa
HASIERA
Mitosia

4. BIZI-FUNTZIOAK
HONDAKIN-SUSTANTZIAK
INGURUNE-ALDAKETEI
IZAKI BIZIDUNON ANTOLAKETA ELIKADURAARNASKETA ASKATZEA HAZKUNTZA UGALKETA
ERANTZUTEA
Izaki bizidunen bizi-funtzioak
bizidunak
Izaki

5. BIZI-FUNTZIOAK
HONDAKIN-SUSTANTZIAK
INGURUNE-ALDAKETEI
IZAKI BIZIDUNON ANTOLAKETA ELIKADURAARNASKETA ASKATZEA HAZKUNTZA UGALKETA
ERANTZUTEA
Izaki bizidunen bizi-funtzioak
bizidunak
Izaki

6. Izaki bizidunen bizi-funtzioak
Izaki
bizidunak
ELIKADURA
GAIA ENERGIA
ITZULI

7. Izaki bizidunen bizi-funtzioak
Izaki bizidunak
ARNASKETA
Oxigenoa
Gai
organikoa
Energia
Ura Karbono dioxidoa
ITZULI

8. Izaki bizidunen bizi-funtzioak
Izaki
bizidunak
Karbono HONDAKIN-
dioxidoa SUBSTANTZIAK
ASKATZEA
Iraitz-
aparatua
Arnas-
aparatua
Ura
Amoniakoa
ITZULI

9. Izaki bizidunen bizi-funtzioak
Izaki bizidunak
INGURUNE-
ALDAKETEI
ERANTZUTEA
GAUA
EGUNA
ITZULI

10. Izaki bizidunen bizi-funtzioak
Izaki
bizidunak
HAZKUNTZA
ITZULI

11. Izaki bizidunen bizi-funtzioak
Izaki
bizidunak
UGALKETA
ITZULI

12. Izaki bizidunen konposizio kimikoa
BIOMOLEKULA
INORGANIKOAK BIOMOLEKULA
Azido ORGANIKOAK
nukleikoak
Azido nukleikoa
Ura Nukleotidoa
Gatz mineralak
Proteinak Proteina
Gluzidoak Lipidoak
Gantza
Gantz- Aminoazidoak
azidoak
Polisaka-
ridoak Glizerola
Monosaka-
ridoak

13. Zelularen ezagutza historikoa
1666 1675 1838 1855
Anthony van Leeuwenhoek Matthias J. Schleiden Rudolf Virchow
eta 3.
Theodor Schwann
printzipioa
TEORIA TEORIA
Mikroskopioa
ZELULARRA ZELULARRA
Zelula da:
Robert -Zelula oro, zatiketagatik,
- Izaki bizidunen egitura-
Hooke aurretik existitzen den beste
unitatea
zelula batetik dator.
- Izaki bizidunen funtzio-
Mikroskopioa Animaliakuloak unitatea
Kortxoa

14. Zelulen neurria eta forma
Mikroskopioa
Zelula
Zelula
Mikrometro 1 (μm)
0,001 milimetro da (mm)
Arrautza

15. Zelulen egitura eta konposizioa
Material genetikoa
5 1 2
6 Erribosomak
4
Mintz plasmatikoa
Mitokondrioa
3 1
7
3 4
2 Zitoplasma
Bakuoloak
Golgi aparatua
Animalia-zelula
5 6
Material genetikoa
8 5
2 Pareta Erretikulu
zelularra endoplasmatiko
1 3 Zentrosoma
7 leuna eta izurtsua
4 Mintz plasmatikoa 7 8
6
Zitoplasma
Landare- zelula Lisosomak Kloroplastoa

16. Zelula motak
Zelula prokariotoa Zelula eukariotoa
Material
genetikoa
Nukleoa
Material
genetikoa
Ez dute
nukleorik
Bakterioa Landare-zelula Animalia-zelula

17. Elikadura zelularraren ezaugarriak
Ameba
ANABOLISMOA
KATABOLISMOA
FAGOZITOSIA
Mantenu-gaiak
SAKATU IRUDIA
HANDITZEKO

18. Elikadura zelularraren ezaugarriak
METABOLISMOA
Katabolismoa
Substantzia
organiko Substantzia
konplexuak bakunak Energia
ITZULI

19. Elikadura zelularraren ezaugarriak
METABOLISMOA
Anabolismoa
Substantzia Substantzia
organiko organiko
bakunak Energia konplexuak
ITZULI

20. Elikadura autotrofoa
SAKATU
ZENBAKIAK HANDITZEKO
1
3
2
4

21. Elikadura autotrofoa
ITZULI
Elikagai inorganikoen sarrera
Eguzki-argia O2 CO2
Gatz
mineralak
H2O
Materia
organiko
bakuna
1
FOTOSINTESIA

22. Elikadura autotrofoa
ITZULI
Katabolismoa
O2
Materia
Energia organiko
bakuna
2
ARNASKETA
ZELULARRA

23. Elikadura autotrofoa
ITZULI
Karbono dioxidoa
kanporatzea
CO2
3

24. Elikadura autotrofoa
ITZULI
Anabolismoa
Materia
Energia organiko
bakuna
Beste
funtzio batzuk
Materia
4 organiko
konplexua

25. Elikadura heterotrofoa
SAKATU
ZENBAKIAK HANDITZEKO
1
3
2
4

26. Elikadura heterotrofoa
ITZULI
Elikagai organikoen sarrera
Materia
organiko
bakuna
1

27. Elikadura heterotrofoa
ITZULI
Katabolismoa
CO2 Materia
organiko
bakuna
H2O
O2
Energia
2
ARNASKETA
ZELULARRA

28. Elikadura heterotrofoa
ITZULI
Karbono dioxidoa
kanporatzea
CO2
3

29. Elikadura heterotrofoa
ITZULI
Anabolismoa
Materia
organiko
bakuna
Energia
Materia
organiko
Beste funtzio konplexua
batzuk
4

30. Fotosintesia
Ura Karbono dioxidoa
Eguzki-argia
H2O CO2
Karbono
dioxidoa Eguzki-argia
Ura
Gatz Oxigenoa
mineralak
Gatz
mineralak
Oxigenoa
Materia organikoa
O2
KLORO-
PLASTOA
Materia organikoa
AUTOTROFOA
ELIKADURA

31. Arnasketa zelularra
Materia organikoa Oxigenoa
O2 MITOKONDRIA
Materia organikoa Oxigenoa
Energia
Energia
Karbono
CO2 Ura dioxidoa
H2O
Karbono dioxidoa
Ura
HETEROTROFOA
AUTOTROFOA
ELIKADURA
ELIKADURA

32. Ugalketa zelularra
Biztanleriaren
tamaina handitzea
Zelula alabak
ORGANISMO
UNIZELULARRA
ORGANISMO
PLURIZELULARRAK
Zelula ama Hazkundea

33. Zatiketa zelular motak
Bipartizioa Pluripartizioa
Bakterio eta protozooetan Protozoo batzuetan
Gemazioa Esporulazioa
Esporak
Legamietan Onddo, alga, goroldio eta garoetan

34. Gai genetikoa eta kromosomak
Kariotipoa (gizakia)
Zelula eukariotoa
Nukleoa
Kromatina
Zatiketa
zelularra
baino lehen Kromosomak
46 kromosoma

35. Mitosia

36. M
I
T
O
S
I
A
R
E
N
F
A
S
E
A
K