1. VLERESIMI I AFTESIVE TE LOJES
ANIDA AGO nidaago@yahoo.it

2. PLANIFIKIMI I KOHES
• Ofron nje arsyetim per vleresimin e aftesive te lojes
• Prezanton nje pershkrim te karakteristikave te lojes
• Pershkruan taksonomi te ndryshme te lojes
• Pershkruan metoda per vlersimin e lojes
• Guida specifike
• Ofron sugjerime per perdorimin e informacioneve te
vleresimit te lojes per vendosjen e qellimeve dhe objektivave
per femijet me paaftesi te zhvillimit mental
• Pershin sugjerime per perdorimin e informacionit nga
vleresimi I lojes per planifikmin e nderhyrjeve.

3. Cfare eshte loja?
• Chance 1979 ” Loja eshte si dashuria, te gjithe e
dine cfare eshte por askush smund ta perkufizoje
ate.”
• Teorite derivojne nga fusha te tilla si , Filozofia ,
Psikologjia, Sociologjia, Mjekesia, Antropologjia
dhe Edukimi.
• Nje percaktim gjitheperfshires I lojes nuk do te
ishte I mundshem per shkak te faktoreve te shumte
qe e perbejne ate dhe qe jane element esenciale te
kesaj sjelljeje komplekse.

4. Karakteristika pershkruese qe
dallojne lojen nga jo-loja
• Loja fal kenaqsi, gezim dhe eshte e
vleresuar pozitivisht nga lojtari
• Loja eshte spontane dhe vullnetare, nuk
eshte detyrim por zgjidhet me deshire nga
lojtari
• Motivimi per loje shfaqet se brendshmi, nuk
ka qellime te jashtme
• Loja perfshin angazhim aktiv nga ana e
lojtarit.

5. Pse luajne femijet?
• Femijet pershihen ne loje per shkarkimin e energjive te
teperta; (Sparces 1873)
• Per te marre energji te reja( Patrak 1916);
• ripershkojne historine e evolucionit te specieve ( Hull
1943)
• Lojerat pergatisin femijet per detyrat e tyre kur te
rriten(Groosm,1901).
• Teoria psikoanalitike sugjeron qe femijet luajne per te
reduktuar ankthin ( Frojdi 1974).
• Teoria e zhvillimit konjitiv sugjeron qe loja i ndihmon
femijet per te zgjidhur shume probleme konjitive ( Bruner
1972), ose per te konsoliduar sjellje te reja te mesuara
(Piaget 1962).

6. Loja dhe aftesite sociale
• Femijet shfaqin aftesi qe tashme I kane
zoteruar dhe mesojne aftesi te reja.
(Malone,1999)
• Aftesi komunikuese dhe sociale
• Zhvillojne aftesi konjitive
• Mesojne aftesi krijuese dhe emocionale
• Eisert dhe Lamorrey(1996) per femijet me
te vegjel se 20 muajsh,aftesite e lojes ishin
te lidhura vetem me aftesite pershtatese dhe
linguistike; mbi 20 muajsh vetem me
aftesite gjuhesore

7. Asnje paaftesi nuk eshte
diagnostikuar per shkak te
deficiteve ne loje, por femijet me
paaftesi specifike mund te kene
deficite ne aftesite e lojes,
prandaj dhe eshte I rendesishem
vleresimi I aftesive te lojes …

8. Femijet me paaftesi dhe
Loja
• Femijet me vonesa zhvillimi perparojne permes
te njejtit rend zhvillimi por:
– Me nje repertor te reduktuar te aftesive te
lojes
– Me nje gjuhe te reduktuar gjate lojes
– Loje me pak te sofistikuar
– Perzgjedhje te limituar te materialeve te lojes
Transdisciplinary Play Based Assessment (Linder, 1993)

9. Femijet me paaftesi dhe loja
• Femijet me paaftesi fizike mund te kene probleme ne pjesmarrjen ne loje
per shkak te levizjes dhe manipulimeve.
• Femijet me probleme te shikimit mund te shfaqin me pak nderveprime
sociale ne loje dhe me shume kohe ne lojra vetmie sesa
bashkemoshataret e tyre.
• Femijet me probleme gjuhesore perfshihen me pak ne lojra simbolike,
krijojne me pak kontakte sociale dhe luajne lojera me pak te organizuara
sesa bashkmoshataret e tyre.
• Femijet me crregullime te vemendjes/ hiperaktiv
(ADHD) duket se perfshihen me pak ne lojra
simbolike dhe lojra sociale dhe perfshihen me
shume ne levizje perseritese krahasuar me
bashkemoshataret e tyre.
• Femijet me autizem besohet te kene deficite
ne lojen simbolike dhe ne lojen pretenduese.

10. Pse duhet bere vleresimi I lojes
 Kerkuesit qe studiojne femijet nga nje prespektive zhvillimi sugjerojne qe
loja e femijeve me paaftesi duhet te vlersohet per arsyet e meposhtme :
• 1.loja lehteson te mesuarin ne fusha te tjera zhvillimi te rendesishme,
• 2. loja eshte nje aktivitet ne te cilin femijet mesojne vet-respektin
• 3. loja eshte nje aktivitet qe jep kenaqesi
 Kerkuesit qe I drejtohen studimit te femijeve nga nje prespektive eko/
bihejviorale sugjerojne arsyet e meposhtme per vlersimin e lojes se femijeve :
• 1.loja eshte konteksti per implementimin e nderhyrjeve
• 2.loja rrit mundesite per aktivitete normative,
• 3. loja ka nje vlere praktike,
• 4. loja eshte nje aftesi funksionale.
 vleresimi i lojes nga shoqeria dhe mundesia qe
femijet me paaftesi do te kene deficite ose vonesa ne
aftesite e lojes( te krahasuara me bashkemoshataret e tyre) jane 2 arsye te
rendesishme per vleresimin e lojes.

11. Loja rrit mundesine per aktivitete
normative
• Prinderit besojne qe pjese e punes se tyre eshte te luajne me
femijet e tyre. Kjo loje mund te jete sociale ose perfshin objekte
(rrotullimi I nje topi). Keshtu ne menyre qe prinderit te ndihen
qe po prinderojne femijet e tyre, ata kane nevoje te shpenzojne
kohe ne lojra dhe nderveprime te bazuara ne loje.Gjithashtu
femijet nderveprojne me njeri tjetrin permes lojes. Me fjale te
tjera loja eshte ambjenti ne te cilin shfaqen nderveprimet
moshatare.
• Keto nderveprime formojne bazen per marredheniet sociale. Pra
loja eshte nje aftesi thelbesore per formimin e marredhenieve
sociale. Nderveprimet sociale jane shume te vlefshme per
femijet me paaftesi. ( Schwartz, Garfinkle,& Davis,2002).

12. Loja ka vlere praktike
• Te dy praktikat e rekomanduara per edukimin ne femijerine e
hershme dhe ne edukimin special te femijerise se hershme e
konsiderojne lojen thelbesore.
• Nderhyrjet gjithnje e me shume, per femijet me paaftesi jane
vendosur ne kontekstin e lojes ose aktiviteteve bazuar ne loje.
Pra Nqse femijet me paaftesi do te marrin pjese ne keto
programe, aftesite e lojes jane te rendesishme.
• Ne menyre te ngjashme, sepse femijet mendohet te perfshihen ne
menyre te natyrshme ne loje, Loja eshte shpesh perdorur si nje
kontekst per te vleresuar performancen e zhvillimit. ( Linder
1993).
• Pra loja eshte ambjenti ne te cilin shfaqen aktivitete te
rendesishme te femijerise.

13. Loja eshte nje aftesi funxionale
• Ka shume kerkesa per kohen e prinderve, sidomos tek prinderit me infante
dhe femije me paaftesi.
• Ne qofte se femijet kane aftesi loje te kufizuara, prinderit duhet te shpenzojne
me shume kohe duke u kujdesur per ta.
• Gjithsesi , nese femija mund te luaje I
pavarur, prinderit mund te marrin pjese ne
detyra te tjera te perditshme si larja , te
pastruarit , ose pregatitja e ushqimit etj,
• Se dyti loja eshte nje aftesi jetegjate.
Nderkohe qe femija rritet , aktivitetet e
lojes zhvillohen ne aftesi qe praktikohen
gjate kohes se lire. Kjo eshte e rendesishme
kur dikush e kupton qe mungesa e kohes se
lire eshte problematike te nxenesit dhe te rriturit me paaftesi.

14. Karakteristikat e lojes
• Loja eshte shume faktoreshe dhe ndryshon ne menyre konstante, nuk
perdor nje forme specifike, nuk planifikohet
• Loja nuk eshte unike ne nje moshe specifike ose nivel aftesie specifik,
mund te jete nje eksperience sociale ose e vetmuar
• Fromberg(2002) karakterizon lojen si vullnetare ,kuptimplote,
simbolike, me rregulla, te kenaqshme dhe episodike.
• Hughes(1991) karakterizon lojen si thelbesisht motivuese, nje
zgjedhje te lire, te kenaqshme , jo te drejtperdrejte ,dhe nje angazhim
aktiv.
• Smith dhe Vollstedt ( 1985) gjithashtu karakterizojne lojen si vet-
gjeneruese, fleksible dhe gjitheperfshirese, dhe perfshirja eshte ajo qe
ka rendesi me teper sesa perfundimi dmth fokusimi ne ate cfare ben ,
dhe jo ne arritjen e nje qellimi te vecante.

15. A eshte loja aftesi e lindur apo e
fituar?
• Variablat mjedisore ndikojne ne lojen e femijes.
• Malone ,Stoleman&Langone(1994) raportojne ndryshime te sjelljes se
lojes se femijeve me paaftesi kur vleresohen ne shtepi dhe ne shkolle.
• Prezenca e moshatareve te njohur, gjinia
• Nuk ka evidenca empirike
• Eshte e qarte se femijet mesojne aftesite e lojes,psh femijet mesojne te
luajne me lojra te reja, mesojne te perdorin lodra te njohura ne menyra
te pazakonta, mesojne lojra dhe me kalimin e kohes behen lojtare te
mire.pra Pyetja nese aftesia e lojes eshte e lindur apo jo , pergjigja
eshte ende nje pyetje e hapur. Pyetja nese loja duhet ose jo te mesohet
e ka nje pergjigje: loja duhet mesuar.

16. Taxonomia e lojes
• Zhvillimi dhe perdorimi I taksonomise eshte nje menyre efektive per te
ndihmuar ne vleresimin e lojes.
• nje Taksonomi eshte nje sistem
• klasifikimi.
• Cdo kategori ne taksonomi mund te
percaktohet nga specifikimi i sjelljeve
qe jane diskrete dhe te vezhgueshme.
Ky specifikim I sjelljeve eshte celesi
qe ben te mundur matjet dhe vleresimin.

17. Taxonomia e lojes
• Piazhe (1962) ofroi nje taksonomi te pare me tre kategori te medha te lojes
dhe nentipe per secilen kategori.
• Ai pershkroi lojen pratike ( lojen simbolike, dhe lojrat me rregulla.
• Loja praktike pershin veprime motorike perseritese mbi objektet.
• Loja simbolike perfshin perdorimin e objekteve, real ose te imagjinuar, per te
kuptuar ndryshimin e objektit.
• Loja me rregulla eshte loja ne te cilen pjesmarresit veprojne ne menyra
specifike te paracaktuara.
• Femijet ne periudhen sensoromotore te zhvillimit perfshihen ne lojen
praktike. Femijet ne stadin paraoperacional mund te marrin pjese ne lojen
simbolike.
• Femijet ne periudhen operacionale mund te marrin pjese ne lojen me rregulla.
Femijet ne stadin operacional konkret mund te marrin pjese ne lojen praktike,
simbolike dhe ne lojra me rregulla ne nje periudhe te shkurter kohore.
Gjithsesi ,Eshte e papelqyeshme, qe nje femije ne stadin sensoromotor te
shihet duke marre pjese edhe ne lojra simbolike ose lojra me rregulla.

18. Taksonomite tradicionale te lojes
Autori Tipet e lojes
Smilansky (1968) Loja funxionale
Loja konstruktive
Loja dramatike
Loja me rregulla
Chance (1979) Loja fizike
Loja manipulative
Loja simbolike
Wehman (1977) Eksplorimi
Loja me lodra
Kombinimi ilodrave
Sutton –smith (1970) Imitimi
Eksplorimi
Parashikimi

19. Taksonomi Bashkekohore te lojes
Autori Kategoria e lojes
Taksonomia bashkekohore e lojes e
Sherrat & Peter
Loja sensoromotore
Loja lidhese
Loja funxionale
Loja simbolike
Fantazia e motivuar
Taksonomia e lojes sociale e Parten Loje e lire
Loje e vetmuar
Loje vezhguese
Aktivitet paralel
Loje bashkepunuese

20. Metodat e vleresimit te lojes
• Per te bere nje vleresim te mire te aftesive per loje,duhet ta kuptojme ate si
nje konstrukt dhe karakteristikat zhvilluese e formuese te lojes se femijeve qe
do te vleresohen.
• Pershkrimet dhe taksonomite e lojes japin nje strukture te saj ,por ato mund
te mos jene te mjaftueshme per te ndihmuar konceptualizimin e saj si nje
konstrukt I unifikuar.
• Metoda kryesore per vleresimin e lojes perfshin vezhgimin direkt te saj.
• Zakonisht shkallet e hartuara per vleresimin e lojes duhet te specifikojne se
cilat materiale duhet te perdoren,duhet te pershkruajne kontekstin e
vleresimit,cila duhet te jete sjellja e te rriturit gjate vleresimit,
Kur vleresojme aftesite per loje per qellime nderhyrjeje mund te jete e
rendesishme per te vleresuar dimensionet e meposhtme :
• Kontaktet e pergjithshme me lodrat
• Preferencat e lodrave
• Niveli I lojes se femijeve

21. Metodat e vleresimit te lojes
• Matja me e pergjithshme e ketyre shkalleve eshte niveli I lojes,
por dimensione te tjera sic eshte kohezgjatja jane gjithashtu
interes per matje.
• Shkalla e vleresimit te lojes (Fewell,1986) ) paraqet nje moshe
loje
• Matje referuar normes –shkalla e sjelljeve simbolike dhe
komunikuese (CSBS) qe kodon sjelljet e lojrave, me gjeste dhe
shprehje faciale per te arritur nje nivel pikesh ne zhvillimin
simbolik
• Kerkuesit kane gjetur metodat e njejta per te regjistuar te dhena
te vezhgueshme te aftesive te fushave te tjera , te cilat jane te
dobishme per te matur aftesite e lojes.(Regjistrimi I
frekuencave,Regjistrimi I intervaleve,Regjistrimi I
ngjarjeve,Regjistrimet e kohezgjatjes etj)

22. Udhezime per vleresimin e
lojes.
 Te njejtat udhezime qe ekzistojne per vleresimin e aftesive ne fusha te
tjera, gjithashtu vlejne edhe per vleresimin e lojes
• Duhet te drejtohet ne dite te shumefishta ,ne mjedise te shumta ku
eshte e mundur nderhyrja,te perfshije informatore te shumte
 Kur behet vleresimi dhe analiza e te dhenave duhet te merren ne
konsiderate :
• Kohezgjatja e vleresimit
• Lodrat e perdorura
• Kontexti dhe formati I lojes
• Prezenca e moshatereve
• Dhe sjellja e te rriturve

23. Perdorimi I informacionit te vleresimit per
vendosjen e qellimeve dhe objektivave
 Informacioni I marre nga vleresimi I lojes se femijeve mund dhe duhet te
perdoret per te vendosur qellime dhe objectiva per pershtatjen.
 Ne pergjithesi, qellimet e lojes per femijet me paaftesi duhet ti ndihmojne
femijet te levizin nga loja me pak e sofistikuar drejt asaj me shume e
sofistikuar.
 Loja me e sofistikuar eshte me sociale,me simbolike dhe me me shume
fantazi se ajo me pak e sofistikuar. Loja e sofistikuar perfshin perdorimin e
lodrave te shumta per periudha gjithnje e me shume te gjata kohore.
 Jane dy strategji per te siguruar qe qellimet jane te pershtatshme per femijen
• Konsiderimi i “zones se zhvillimit proximal” vygotsky1987(diferenca
midis asaj qe femija mund te beje ne menyre te pavarur dhe asaj se cfare
femija mund te beje me mbeshtetjen e te rriturve. )
• Sigurohu qe qellimet e lojes jane funxionale, Qellimet funksionale te lojes
jane ato qe pelqehen te perdoren nga femija. Dmth targeti I nderhyrjes ka
per qellim te pershtase kontekstin e nderhyrjes dhe te jete me interes per
femijen.

24. Perdorimi I informacionit te vleresimit per
planifikimin e nderhyrjes
• Pasi jane mbledhur dhe analizuar te dhenat,pasi jane vendosur qellime dhe
objektiva, atehere mund te planifikohen nderhyrje specifike.
• Konsiderimi I faktorit mjedis. Ashtu si lodrat, konteksti dhe prezenca e te
tjereve , ( te rriturit dhe femijet) ndikon ne vlefshmerine dhe besueshmerine e te
dhenave te vleresimit, keto variabla duhet te merren parasysh gjate percaktimit te
strategjitve te nderhyrjes. Nderhyrja duhet te perfshije lodra qe jane te sigurta te
pershtatshme per moshen, dhe qe te jene me interes per femijen. Mjedisi I
nderhyrjes duhet te jete I percaktuar mire. Rolet qe te rriturit dhe femijet luajne
ne nderhyrje duhet te mendohen mire.
• Konsiderimi i natyres se lojes. nuk ka ndonje evidence empirike, qe sugjeron
ose qe femija fillimisht duhet te mesoje te luaje me shume lodra ne shume
menyra, ose te mesoje te luaje me me pak lodra , ne menyra me sociale. Deri sa
te kete rrefyes empirike per keto vendime udhezuese, mesuesit e femijeve te
vegjel me paaftesi, duhet te kene njohuri shume te mira te lojes dhe strategji
nderhyrjeje qe mesojne aftesite e lojes. Sherrat dhe Peter (2002) kane zhvilluar
sugjerime strategji nderhyrjeje.

25. Modeli I strategjive te nderhyrjes se Sherrat dhe Peter
RUTINA TE
MODELUARA
NARRACION
FLEKSIBEL
SPONTANE
LIDHESE
SIMBOLIKE
FANTAZI E
MOTIVUAR
ZGJERIM
NARRACION INTERAKTIVE
SENSOROMOTORE
FUNXIONALE
SOCIODRAMATIKE

26. Permbledhje
• Loja eshte nje sfere e rendesishme e zhvillimit sepse eshte e vleresuar nga
shoqeria per shkak te rolit te saj ne lehtesimin e te nxenit ne shume sfera .
• Loja eshte me e lehte per tu pershkruar sesa per tu perkufizuar , por perdorimi
I taksonimive te lojes ndihmon per te artikuluar sjelljet e lojes ne nje menyre
qe I ben ato me te matshme. Gjithsesi mesuesit te cilet do te masin lojen ,
duhet te kuptojne kontruktin e lojes si nje kornize per zhvillimin e aftesive te
saj dhe si ato jane te shpehura ne sjelljet e lojes.
• Asnje taksonimi nuk eshte me e preferuar se tjetra , por shume variabla
kontekstuale duhet te merren parasysh kur vlersohet loja dhe panifikohen
nderhyrjet per aftesite e saj.
• Matjet globale te lojes, matjet e niveleve te lojes, dhe matjet e aftesive ne
nivelet e lojes duhet te vlersohen te gjitha dhe duhet te udheheqin vendosjen
e qellimeve dhe objektivave paasindihmojne ne moniterimin e te nxenit te
aftesive te lojes se femijeve me kalimin e kohes.

27. Pyetje ?

28. Website
• Let’s Play Project
– Toy adaptations, communication and play
– cosmos.buffalo.edu/letsplay/AT/at.html
• Simplified Technology
– Assistive technology and early childhood
– www.lburkhart.com
• Lekotek
– Great resource for accessible play ideas
– www.lekotek.org
• Patty King-Debaun
– Alternative communication strategies and resources
– www.creative-comm.com

29. FALEMINDERIT!