1. SIGURIA
NACIONALE
Prof.Dr. Mirsad D. Abazoviq
PRISHTINË 2006
FSK/S – 05/06

2. Hyrje
Ky tekst i dedikohet edukimit nga fusha e sigurisë kombëtare. E
përbëjnë dy pjesë kompatibile, të pandara. Këto pjesë mund të
konsultohen edhe veç e veç, por vetëm përmes percepcionit interaktiv
mund të arrihet njohuri adekuate për sigurinë kombëtare. Pjesët për të
cilat bëhet fjalë janë: Siguria kombëtare dhe Glosari (Fjalori). Ekziston
nevoja që pak më shumë, pikërisht në këtë hyrje të thuhet më shumë
si mund të përdoret Glosari.
Në Glosar janë paraqitur nocionet themelore (kategoritë) të cilat janë
të pashmangshme për studimin dhe të kuptuarit e fenomenit të
mbrojtjes së shtetit, dhe që pasqyrohen përmes punës dhe aktivitetit
të shërbimeve të zbulimit dhe kundërzbulimit, si dhe të formave të
tjera të organizimit dhe të institucioneve të sigurisë, që në mënyrë
sintetizuese quhen – siguria kombëtare. Me këtë rast nuk do të
ndalem në shpjegimin e këtyre koncepteve nga aspekti i kuptimit të
tyre për akceptimin e sigurisë kombëtare, respektivisht mbrojtjes së
rendit kushtetues të një shteti sovran. Në të vërtetë, secili nga
konceptet e përmendura (kategoritë) është në lidhje të drejtpërdrejt
me çdo organizim shtetëror të kohës moderne dhe pa njohjen e tyre
nuk do të jetë e mundur të kuptohet esenca dhe logjika e brendshme
e veprimtarisë të cilën e emërtojmë si – siguri kombëtare.
Bie fjala, nëse marrim termin – censura, ashtu siç është paraqitur në
këtë Glosar, nëse nuk e akceptojmë në mënyrë specifike, do të ishte
vetëm një konstatim i zhveshur i etimologjisë dhe shprehjes materiale
të këtij nocioni. Por, nëse zhvillohet ndonjë aktivitet informativ
kundrejt ndonjë shteti në të cilin për çfarëdo arsye censura është
gjendje “normale” e gjërave, atëherë ky fakt i shpie ekspertët dhe
specialistët që kundrejt saj të orientojnë veprimtarinë e tyre;
respektivisht nuk dot ndërmerren masat e njëjta ndaj atij “objekti”
(shteti) si ndaj atij që nuk i nënshtrohet censurës, qoftë në kuptim të
ngushtë apo të gjerë. Për shembull ndaj një shteti në cilin ekziston
censura, nuk mund të aplikohen parimet e pasimit të informatave dhe
dezinformata pa vështirësi të mëdha e kjo ndër të tjera do të thotë se
duhet të gjenden modalitetet për të ndikuar në opinionin e atjeshëm
publik (por edhe në shërbimet e tij të informimit), gjithsesi do të jenë
të ndryshme nga ato që mund të aplikohen po me këtë qëllim ndaj
vendit në të cilin nuk ka censurë.

3. 1
Shembull tjetër karakteristik janë marrëdhëniet të të drejtave të njeriu
dhe lirive, nga njëra anë dhe punës së shërbimit të sigurimit nga ana
tjetër. Sipas kushtetutave të pothuajse të të gjitha shteteve, të drejtat
dhe liritë e gjithëpranushme të njeriut janë të garantuara, që
përfshijnë edhe të drejtën në fshehtësinë e komunikimit (telefoni,
faksi, interneti, letrat, bisedat e drejtpërdrejta etj). Ndërkaq, po më
këto kushtetuta (të përpunuara përmes ligjeve dhe akteve nënligjore)
legalizohet ekzistimi edhe veprimtaria e organeve të specializuara të
sigurisë kombëtare (zbulimi dhe kundërzbulimi) që kanë të drejtë p.sh.
përgjimin e fshehtë (të mjeteve të komunikimit, në hapësira të hapura
dhe të mbyllura), “kapjen” e fshehtë të fakseve, hakerimin e
kompjuterëve, kontrollin e fshehtë të letrave, ndjekjen e fshehtë të
dokumentimit fonologjik dhe fotografik etj. Në dukje të parë kjo është
inkompatibilitet elementar me dispozitat kushtetuese. Kjo vërtetë do
të ishte kështu (që do të thotë se ekziston inkompatibiliteti), sikur ky
fenomen të shikohej nga aspekti formal. Mirëpo, esenca është krejt
ndryshe. Të drejtat e njeriut dhe liritë janë kategori universale. Por,
këto të drejta të ndonjë individi ose grupi, apo të ndonjë organizate,
mund të “sulmohen”, madje edhe të pezullohen nëse veprimtaria e
tyre është e drejtuar pikërisht tek rrezikimi i të drejtave themelore të
njeriut dhe të lirive të shumicës së qytetarëve.
Kjo në mënyrë shembullore është e dukshme në rastet e terrorizmit,
shpërndarjes së drogës, proliferimit (tregtimi ilegal me armët atomike
dhe biokimike ose me elementet e tyre), tregtia jolegale me armë
konvencionale etj. Të gjitha këto janë dukuri që në vazhdimësi
kërcënojnë mbarë njerëzimin dhe jetën e tyre të qetë dhe të
shëndoshë. Pra ato janë të drejtuara faktikisht kundër lirive dhe të
drejtave të qytetarëve në kuptimin më të gjerë të fjalës. Gjithsesi
është më mirë të suspendohet (pra jo t’i merret) ndonjë e drejtë
individit, sesa që e drejta e tij formale të jetë fatale për një numër të
pakufizuar njerëzish. Do ta shpjegoj këtë në rastin e terrorizmit.
Ndonjë terrorist ose grup terroristësh e ka si qëllim të ngushtë të bëjë
atentat ndaj një personi ose disa personave kundërshtar politik –
përdorin mjete me fuqi të madhe shkatërruese (mina, bomba,
eksplozive me efekte të mëdha shkatërruese) në mënyrë që të jenë të
sigurt se aksioni i tyre do ketë efekt të plotë. Por në këtë aksion, që
sipas rregullës është ilegal dhe jolegal, madje jocivilizues, është krejt e
mundur ta pësojnë shumë njerëz krejt të pafajshëm. Karakteristik
është rasti i aktivizimit i të ashtuquajturave autobomba, në lagjet me
dendësi të madhe të popullsisë ose në objekte ku janë të pranishëm
shumë njerëz, siç janë shtëpitë e mallrave, stadiumet, metrotë etj. Në
raste të këtilla duhet suspenduar madje edhe mohuar liritë dhe të

4. 2
drejtat e individit apo të grupit në mënyrë që eventualisht të
parandalohet aktiviteti i tyre i cili rrezikon të drejtat faktike të
qytetarëve të pafajshëm, veçmas civilëve. Është e qartë se në këtë
rast nuk ekziston ndonjë inkompatibilitet kushtetues apo ligjor.
Nga ana tjetër, shtetet shpesh ndërmarrin kufizime të disa të lirive dhe
të drejtave për arsye të sigurisë kombëtare (shtetërore), si njëra nga
bazat e klauzolave restriktive me të cilat mundësohen kufizimet
fakultative. Ta zëmë, në Austri, ligjet me të cilat ndalohet çfarëdo
veprimtarie për riafirmimin e nacionalsocializmit (nacizmit), nga fusha
e të drejtës për grupim, mund të konsiderohen kufizime të lejueshme
nga aspekti i sigurisë kombëtare (shtetërore).
Edhe mbrojtja sigurisë publike (public safety) është shumë e afërt me
mbrojtjen e sigurisë kombëtare (shtetërore) dhe është vështirë të
ndahet konceptualisht. Klauzolat restriktive në këtë fushë më së
shpeshti definohen si kufizime “për interes të sigurisë kombëtare dhe
publike”.
Në parim, edhe siguria kombëtare dhe ajo publike kanë të bëjnë me
masat e lejueshme të cilat pushtetet legale mund të ndërmarrin
kundrejt lirive dhe të drejtave me qëllim të mbrojtjes së sigurisë
shtetërore. Kështu, bie fjala, liria e të shprehurit në Konventën
Evropiane, ndër të tjera, mund të kufizohet në interes të “integritetit
territorial ose të sigurisë publike”, me çka është vërë e ditur qartë se
sa janë të ndërthurura konceptet e sigurisë kombëtare (shtetërore)
dhe publike.
Disa liri dhe të drejta (publik orden), në kontekst të kësaj që u tha,
mund të kufizohen me qëllim të ruajtjes së rendit kushtetues, me
qëllim të funksionimit të çdo shteti bashkëkohor demokratik.
Shpesh do të ndeshemi me konceptet siç janë burokracia, ligji,
ligjshmëria, pushteti, ushtrimi i pushtetit, kontrolli shoqëror i pushtetit
etj. Të shikohen në mënyrë formale, do të thotë të mos kuptohet
esenca e tyre nga aspekti i ndërveprimit dhe kontekstualitetit. Çdo
shtet demokratik, ndër të tjera, funksionon mbi parimet e sundimit të
së drejtës. Ndërsa sundimi i së drejtës nuk është asgjë tjetër, pos
respektimit strikt dhe pa asnjë kushtëzim si dhe zbatimit në praktikë
të ligjeve të miratuara në kushte demokratike dhe në kushtet
shoqërore të kontrollueshme. Mirëpo, edhe në të ashtuquajturat shtete
më demokratike, ekziston tendenca e majorizimit, apo prirja për
përvetësimin e privilegjeve të disave ndaj të tjerëve. Me këtë rast le të

5. 3
shërbehemi me kundrim të thjeshtë të ligjit. Sipas këtij vështrimi, ligji
është “rrjetë e merimangës, me të cilën kapen mizat e vogla, kurse
brumbulli kalon nëpër të pa asnjë vështirësi”. Ose edhe një,
“burokratët janë ata që u përkulen pushteteve, kurse “përpushin”
popullin”.
Pra, mund të ketë ligje të cilët janë miratuar në kushtet e demokracisë
së plotë, por zbatimi i tyre mund të rrënohet dukshëm në kuptim të
diferencimit të qytetarëve në ata që i zbatojnë ligjet në mënyrë strikte
dhe në ata që (në kushtet e të qenit të barabartë para ligjit), janë “më
të barabartë” se të tjerët. Kjo situatë, që zakonisht është pasojë e
demokracisë së vetëshpallur dhe të preferencës së voluntarizmit dhe
elitizmit, mund të sjellë pasoja të paparashikueshme në një shoqëri
ose në një shtet, që, në fund të fundit, si konsekuencë përfundimtare,
mund të sjellë parakushtet për destabilizim të brendshëm, të ndasive
të ndryshme, mosbesimin tek institucionet etj., kurse si pasojë
përfundimtare është e mundur të shfaqet padëgjueshmëria qytetare,
rezistenca pasive, turbullirat sociale të përmasave të mëdha, deri te
përnbysja eventuale. Shteti, në të cilin janë të pranishme tendencat
dhe fenomenet e këtilla nuk është stabil as si subjekt ndërkombëtar.
Për ata që janë më pak të informuar, mund të paraqitet si dilemë
përse këtu trajtohen çështje nga fusha e ekologjisë dhe të mbrojtjes
së ambientit. Por, nëse nisemi nga ajo se siguria shtetërore
respektivisht politika e sigurisë së çdo shteti pa asnjë mëdyshje
involvon edhe një faktor të rëndësishëm, e kjo është cilësia jetës së
qytetarëve, atëherë përgjigjen e kemi dhënë.
Në të vërtetë, cilësia e jetës së qytetarëve të një shteti është kategori
shumështresore, për të cilën do të bëhet fjalë më vonë. Pikë qendrore
e vështrimit të cilësisë së jetës së qytetarëve është standardi personal,
shoqëror dhe i përgjithshëm. Thënë më thjeshtë, shëndeti i popullsisë
është parakusht themelor për jetë të lumtur dhe të qetë të njerëzve.
Mirëpo, shëndeti nuk është vetëm mungesa e sëmundjeve dhe nuk
mund të trajtohet si fenomen vetëm medicinal. Një ambient i
shëndoshë në kuptimin ekologjik është parakusht themelor për
zhvillimin e drejtpeshuar psikofizik të njeriut, kurse njësitë e
drejtpeshuara psikofizike, në kuptim të ndikimit të jashtëm objektivë,
nënkuptojnë shëndetin e krejt popullsisë. Dhe, nëse shteti përmes
mekanizmave të tij nuk i kushton kujdes për këta faktorë të jashtëm
që ndikojnë në cilësinë e jetës (në këtë rast ambienti i shëndoshë dhe
ekosistemi sa më pak i rrënuar), po aq më pak i mbron “vartësit” e vet
dhe për ta paraqet një barrë plotësuese dhe rreth armiqësor. E kjo

6. 4
është e mundur të evitohet përmes shfrytëzimit racional të resurseve
natyrore, duke pamundësuar importin e prodhimeve dobiprurëse apo
të transferit të të ashtuquajturave teknologji të vjetruara, pengimit
efikas të degradimit të pyjeve, të tokës bujqësore, të ajrit, të
lumenjve, të burimeve dhe të rezervave të ujit të pushëm, dhe të
ngjashme.
Fshehtësia
Çdo gjë është fshehtësi dhe asgjë nuk është fshehtësi. Në të vërtetë,
çka është fshehtësi në marrëdhëniet shoqërore? Vetë nocioni i
fshehtësisë ka kuptim të ngushtë dhe të gjerë. Në kuptim të gjerë,
fshehtësi quhet çdo gjë që nuk është e njohur (fshehtësia e gjithësisë,
të thellësive të detit, të natyrës etj.). Në kuptim të ngushtë, fshehtësia
paraqitet në marrëdhëniet ndërnjerëzore dhe e përbëjnë faktet (të
dhënat) të cilat individët, grupet e mëdha ose të vogla apo edhe
shtetet i mbajnë për vete, “i fshehin” nga të tjertë, nga opinioni. Ky
është edhe kuptimi etimologjik i nocionit – vjen nga fjala fshehje.
Fshehja e fakteve dhe të dhënave të caktuara bëhet me qëllim të
mbrojtjes së ndonjë interesi dhe me qëllim që të arrihen qëllimet e
caktuara. Duhet ruajtur në këtë mënyrë vetëm interesat e veçanta, të
kundërta, veçmas ato antagoniste, që domethënë se fshehtësia si
fenomen shoqëror është edhe kategori historike. Ajo është instrument
i marrëdhënieve ndërnjerëzore vetëm në shoqëritë e diferencuara, të
shtresëzuara dhe të ndara. Fshetësia mund të jetë më shumë ose më
pak e rëndësishme, varësisht nga rëndësia e fakteve që fshihen,
respektivisht nga interesi që mbrohet përmes saj. Prandaj, varësisht
nga ajo se interesat e kujt mbrohen, fshehtësitë ndahen në fshehtësi
të individit, të grupit, të organizatës, të institucionit, të bashkësisë dhe
të shtetit. Sipas natyrës së fakteve që fshihen, fshehtësia mund të jetë
personale, private, e punës, ekonomike, ushtarake, zyrtare, shtetërore
etj. Ligjësia penale në shtetin e së drejtës mbron ato fshehtësi që kanë
rëndësi të veçantë për të, gjë që varet nga sistemi ekonomik dhe
shoqëror i çdo vendi. Prandaj në disa shtete fshehtësia e fakteve është
më e gjerë, kurse në disa të tjera më e ngushtë. Fshehtësinë ose
sekretin shtetëror e përbëjnë ato dokumente ose të dhëna ruajtja e të
cilave është me interes politik ose ekonomik të një shteti, ose për
sigurinë dhe mbrojtjen e tij. Sekretin ushtarak e përbëjnë të dhënat të
cilat me ligj, me urdhër të eprorit ose institucionit ushtarak, ose me
ndonjë rregullativë tjetër janë shpallur fshehtësi ushtarake, sikundër
edhe të gjitha të dhënat që kanë rëndësi për forcat ushtarake të vendit

7. 5
tonë. Sekret zyrtar konsiderohen ato të dhëna që kanë rëndësi më të
madhe për ndonjë shërbim, për funksionimin e tij. Fshehtësinë e
punës e përbëjnë të gjitha të dhënat ekonomike, zbulimi i të cilave do
të shkaktonte pasoja të rënda për ekonominë. Fshehtësinë
profesionale e përbëjnë të dhënat të cilat personat e caktuar
(avokatët, mjekët, dadot etj.) i marrin në dijeni nga qytetarët gjatë
kryerjes së punëve të tyre, nëse këto të dhëna për qytetarët paraqesin
fshehtësi personale dhe nëse ata janë të interesuar që të dhënat e tyre
të fshehta të mos zbulohen. Këto të drejta janë mbrojtje nga rreziku
që në SHBA i ka përcaktuar sociologu Pakard, në mënyrë që shoqëria
moderne industriale dhe konsumit mos të kthehet në “shoqëri të
zhveshur”, që domethënë në një ambient të tjetërsuar.
Sentencat
Para se të thuhet çfarë do qoftë rreth çështjeve të sigurisë, dhe
veçmas të sigurisë kombëtare, është e domosdoshme të theksojmë
disa pika rreth asaj që qëndron jashtë trajtimeve teorike, por që
përbën në brendi të sigurisë së veprimtari konkrete. Ndoshta lidhur me
këtë më indikative është thënia e Hegelit se “Qëllimi i arsyeton
mjetet”. Në këtë kuptim mund të kundrojmë edhe mësimin qendror të
Makiavelit, i cili konsiston në sa vijon: “Kur vetë siguria e shtetit varet
nga vendimi që duhet marrë, nuk guxon të të lejohet që t’ia marrin
anën shqyrtimet për të drejtën ose të padrejtën, njerëzores ose
jonjerëzores, famës ose turpit. T’i lëmë me një anë të gjitha këto
shqyrtime; vetëm një ka rëndësi: Si të shpëtohet jeta dhe liria e
vendit?
Këto qëndrime janë bazë për atë veprimtari të padukshme, e cila është
ana praktike e aktivitetit të subjekteve që janë të ngarkuara me punën
e sigurisë në të gjitha nivelet. Merret vesh, bëhet fjalë për punët e
zbulimit dhe të kundërzbulimit në luftë dhe në paqe.
Kështu Winston S.Churchill vëren: “Në sferat e larta të punës zbuluese
faktet kanë qenë të barabarta me fiksionet më fantastike të romaneve
dhe melodramave. Ngatërresë mbi ngatërresë, tradhti mbi tradhtinë,
mashtrim dhe mashtrim i dyfishtë, agjent i vërtetë, agjent i rrejshëm,
ari dhe çeliku, bombë, thikë dhe skuadër pushkatimi – të gjitha këto
kanë qenë të ngatërruara në mënyrë të pabesueshme, por që kanë
ekzistuar me të vërtetë. Shefi dhe oficerët e lartë të shërbimit sekret
kanë lëvizur nëpër këto labirinte të nëndheshme dhe e kanë bërë
punën e tyre me pasion të heshtur dhe pa asnjë fjalë.”

8. 6
Pothuajse të njëjtën gjë e thotë edhe një historian për Osterin, shefin
e Sektorit Z. që domethënë vetë shtabit kryesor të Abvehrit dhe të
arkivit kryesor të Abvherit në Gjermaninë naziste. Do të sjell vetëm
një insert nga ky rrëfim. “Ka qenë krejt e zakonshme që atje të
shohësh gjërat më të çuditshme, rrobat më të larme dhe pamjet më të
llojllojshme. Ai që është marrë me punë të tilla, është dashur të ketë
shumë fytyra, ose vetëm njërën, por të pakapshme. E djathta kurrë
nuk ka guxuar të dijë se çfarë synon e majta. Esenca ka qëndruar në
lojën e rrezikshme, rolet kanë qenë jeta dhe vdekja, ndërsa detyrë e
përditshme: të kapësh dhe të mos jesh i kapur. Osteri, i cili shpesh
është sjellë nëpër cep të humnerës, me vite të tëra ka vepruar në një
atmosferë të këtillë joreale. Ai që ka mundur ta shohë, doemos që
është dridhur nga kjo shkathtësi, aq më tepër nëse e ka ditur se Osteri
punon për të dy anët në të njëjtën kohë – për regjimin dhe opozitën.
Ka pasur në dispozicion katër linja të fshehta telefonike, kështu që ka
qenë një përjetim fantastik kur e shihje tek fliste me katër agjentë të
padukshëm, duke iu dhënë udhëzime krejt të kundërta – pa i lëvizur
syri. Dhe të gjitha këto në një atmosferë ku nuk mund të dallohej
tradhtia nga spiunimi”.
Siguria kombëtare
Bota bashkëkohore, në rrafsh të përgjithshëm ose konkret, sot
funksionon mbi parimet e integrimit dhe dezintegrimit, të bashkimit
dhe të ndarjes, të lidhjeve të interesit por edhe të përplasjeve sipas
interesit. Asgjë nuk është fikse dhe pothuajse asgjë nuk mund të
kundrohet në kuptim statik, por është e domosdoshme të pranohet
realiteti i dinamizmit në të gjitha marrëdhëniet në botën
bashkëkohore. Kuptohet, edhe integrimet dhe dezintegrimet kalojnë
nëpër faza të rëndësishme dhe shkaktojnë ndonjëherë rrethana
radikalisht të reja në rregullimin e marrëdhënieve ndërmjet shteteve
në nivelin rajonal, kontinental ose botëror. Këto procese janë normale
për shkallën e tashme të zhvillimit të civilizimit, duke marrë para sysh
shkallën e zhvillimit teknologjik dhe të ekspansionit të kapitalit, i cili
nuk duron asnjë shtrëngesë apo inhibicion brenda një rrethi të
mbyllur. Sot as që mund të merret me mend që shtetet të sillen sipas
parimit të vetëmjaftueshmërisë, robinsonizmit ose të vetëizolimit
klasik pothuajse në asnjë sferë të veprimtarive shoqërore. Në kushtet
e zhvillimit të nduarduarshmërisë informative, çdo vetëmjaftueshmëri
eventuale e ndonjë shteti do ta çonte atë në atrofizim të plotë ose në
prapambetje të pakthyeshme, që do të ishte parashenjë e

9. 7
mjaftueshme ose e zhdukjes së tij, ose e rënies në varësi të
subjekteve të tjera ndërkombëtare, respektivisht do të humbiste
mundësinë që të jetë subjekt i marrëdhënieve ndërkombëtare dhe
përkundër kësaj, do të bëhej objekt manipulimi dhe si i tillë nuk do të
ishte kuadër adekuat për interesat e qytetarëve nga aspekti i
kërkesave dhe arritjeve të nivelit të tanishëm të civilizimit.
Në këtë kontekst diferencohen disa drejtime të veprimeve të
mundshme të çdo shteti veç e veç, që gjithsesi është i kushtëzuar me
nivelin e zhvillimit të përgjithshëm, të pozicionimit në në kuptimin
gjeopolitik dhe gjeostrategjik, si dhe të tendencave në kuadër të
politikës së brendshme dhe të jashtme. Pra, diferencohen strategjia
dhe taktika, integrimi ose dezintegrimi, globalizmi ose izolacionizmi si
kontrapunkt, ekzistenca dhe koekzistenca, vetëmbajtja, anticpimi i
caqeve, sovraniteti i plotë dhe “bashkimi” i disa segmenteve të
sovranitetit me subjekte të tjera, predestinimi eventual i caqeve etj.
Në të gjitha këto procese, siguria respektivisht siguria e çdo shteti
është faktor i patejkalueshëm i qëndrueshmërisë së tij, funksionimit,
ekzistimit dhe koekzistimit me shtete të tjera, me institucionet
ndërkombëtare, përfshirë edhe lidhjet bilaterale, trilaterale ose të tjera
më shtetet përkatëse në nivelin rajonal, kontinental ose global.
Para se të nis përpunimin struktural të elementeve më kryesorë të
sigurisë kombëtare, është e nevojshme të theksohen disa standarde
dhe pika të njohura rreth sigurisë së një shteti në përgjithësi
Shteti dhe niveli më i lartë rrezikimit
Që të mund të flitet për sigurinë kombëtare, është e nevojshme të
dimë se çka është shteti dhe cilat janë rreziqet e sigurisë që asaj i
kërcënohen. Në këtë kuptim, kur është puna te rreziqet e sigurisë, do
të bëhet fjalë për kërcënimin më të madh, e ky është agresioni. Në
kapituj të tjerë do të flitet për modalitete të tjera të rrezikut dhe të
kërcënimit.
Shteti është forma bazë dhe më e rëndësishme e organizimit të çdo
shoqëria klasore. Në gjuhët sllave fjala shtet (država) vjen nga
sllavishtja e vjetër “držati”, që domethënë të mbash diçka, që bën të
ditur kuptimin patrimoniak të origjinës së vetë kuptimit: shteti është ai
territor me banorët e saj, të cilën sundimtari e mban nën sundimin e
vet si një pronë të tij. Në shumicën e gjuhëve të tjera (edhe në shqip)
emërtimi për shtetin vjen nga latinishtja status (nga konteksti status
rei Romanae). E tillë është rrënja e fjalës frënge etat, italiane stato,

10. 8
angleze state, spanjolle estado, gjermane Staat etj. Është
karaktersitike se këto terma që shprehin dallimin e qartë të
organizimit shtetëror nga prona feudale apo të shoqërisë në kuptim
më të gjerë të fjalës paraqiten relativisht vonë: vetëm nga fillimi i
shekullit XVI. Ndarja e qartë e kuptimit të shtetit kohësisht përputhet
me periudhën e formimit të organizimeve shtetërore moderne në
formën e monarkive absolute. Përgjatë një historie të gjatë të
zhvillimit teorik dhe të mendimi filozofik-shkencor për shoqërinë dhe
politikën, janë bërë shumë përpjekje të shpjegohet dhe të kuptohet
origjina dhe natyra e shtetit. Kanë ekzistuar dhe ekzistojnë shumë
teori, të cilat shtetin e shikojnë si shtrirje kuantitative të organizimit
fillestar të familjes dhe të fisit; teoritë për origjinën qiellore të
pushtetit shtetëror, të cilat veçmas kanë qenë të përhapura në
mesjetë; teoritë objektive-idealiste të cilat te shteti shohin sendërtimin
e frymës dhe idesë absolute, të shpirtit të popullit dhe njerëzimit,
vlerat më të larta morale etj.; teoritë biologjiko-organike e shohin dhe
e shpjegojnë shtetin si organizëm të rendit më të lartë, organet e të
cilit kanë funksionin dhe marrëdhëniet të ngjashme me organet e
njeriut dhe të qenieve të tjera të gjalla; teoritë e marrëveshjes
shoqërore, të cilat kanë lulëzuar në shekujt XVII dhe XVIII si kritikë
teorisë feudale për origjinën qiellore të shtetit. Teoritë e forcës në
variantet e shumta moderne shpjegojnë origjinën dhe natyrën e shtetit
me vetë aktet e organizimit të dhunës, pushtimit dhe nënshtrimit:
grupet shoqërore të aftësuara më mirë për luftë (të armatosura me
cilësi organizative ose luftarake) korrin fitore mbi grupet më të dobëta
dhe organizojnë sundimin mbi ata, duke formuar kështu shtetin. Sot
teoritë më të përhapura e trajtojnë shtetin si organizim që kryen një
funksion të caktuar në kuadër të sistemit social, i cili edhe vetë
paraqet një sistem të funksioneve komplementare dhe me varshmëri
reciproke. Njërën nga teoritë shkencore për shtetin e ka dhënë edhe
teoria marksiste (materializmi historik). Baza prej nga niset marksizmi
në këtë fushë qëndron në atë se shteti zë fill dhe zhvillohet si rezultat i
kundërthënieve antagoniste shoqërore, të cilat nuk mund të zgjidhen
në kuadër të rendit të këtillë shoqëror pa një organizim të veçantë të
dhunës në kuadër të shtetit. Shteti është forma themelore e
konstituimit të shoqërisë klasore, një organizim i veçantë i pushtetit
publik, funksioni kryesor i të cilit është ruajtja dhe zhvillimi i rendit
klasor, që domethënë të atyre marrëdhënieve prodhuese në të cilat
mbështetet dominimi i klasës sunduese, ndërsa mjet themelor ka
përdorimin ose kërcënimin me përdorim të mjeteve legjitime të
dhunës fizike.

11. 9
Termi shtet përdoret me kuptime të ndryshme. Në kuptimin e ngushtë,
me nocionin shtet nënkuptohet vetë aparati shtetëror – organizmi
hierarkik i përbërë prej bartësve individualë dhe kolektivë të pushtetit
shtetëror dhe nga të gjithë nëpunësit dhe zyrtarët që hyjnë në
përbërje të organeve të ndryshme të tij. Në këtë kuptim, shteti është
kundërvënie drejtpërdrejtë shoqërisë mbi të cilën ushtrohet ky
pushtet. Por shteti është edhe subjekti themelor i marrëdhënieve
ndërkombëtare. Me gjithë që vepron si forcë e jashtme e shoqërisë
dhe qëndron mbi të, ai në fund të fundit është vetëm formë e
konstituimit të një shoqërie klasore, i pandarë prej saj. Duke marrë
parasysh këtë, për shtetin mund të flitet edhe në kuptim më të gjerë.
Në një rast të këtillë, me shtet nënkuptojmë shoqërinë e tërë të
përfshirë në një organizim shtetëror, pra jo vetëm aparatin shtetëror,
por edhe territorin dhe banorët që janë nën pushtetin e shtetit. Shteti
është edhe fenomen historik. Ai lind kur zhvillimi i forcave prodhuese
të shoqërisë rrënon përfundimisht strukturën homogjene shoqërore të
bashkësive të para primitive. Zhvillimi i forcave prodhuese është
mbështetur mbi ndarjen e punës e cila gjithashtu, nga ana e saj, ka
pasur rëndësi të madhe për zhvillimin e forcave prodhuese dhe për
ndryshime afatgjata në strukturën e shoqërisë dhe të organizimit të
saj të përgjithshëm. Nga këmbimi sporadik zhvillohen format e
përhershme të lidhjeve ndërmjet punëve të ndryshme te fiset e
ndryshme, kurse më vonë gjithnjë e më shumë edhe ndërmjet
familjeve me lidhje të gjakut. Pikë e nisjes së çdo këmbimi ka qenë,
merret vesh, ajo shkallë e punës prodhuese e cila ka mundësuar që
disa prodhues të prodhojnë me punën e vet më shumë se ç’ kanë
nevojë për t’u mbajtur. Dhe, sapo këmbimi i tepricës së prodhimit
është bërë dukuri e përhershme, ka marrë fund edhe regullimi fisnor, i
cili ende nuk e ka njohur rregullimin shtetëror. Me tepricën e prodhimit
dhe këmbimin nisin fenomenet paraqiten edhe fenomenet dhe
marrëdhëniet të papajtueshme me rregullimin e bashkësisë së par
fisnore – e këto janë pabarazia në posedimin e të mirave materiale
dhe eksploatimi i fuqisë së huaj punëtore, që domethënë përvetësim i
tepricës së krijuar me punën e tjetërkujt. Në luftë, pjesëtarët e zënë
rob të fiseve të tjera nuk vriten më, sepse shkalla e zhvillimit të
prodhimit mundëson që fuqia e tyre punëtore të shfrytëzohet. Nga
robërit e luftës bëhen robër të punës, të cilët me tepricën e punës së
tyre rrisin pasurinë materiale të atyre që i kanë zënë rob. Eksploatimi i
robërve do të ndikojë në mënyrë shkatërruese në marrëdhëniet e
bashkësisë fisnore. Në kushtet e pabarazisë materiale dhe të pasionit
për pasuri personale, robëria nuk ka mundur të mbetet e kufizuar
vetëm në kapjen e personave të fiseve të tjera. Fat i njëjtë i gjen edhe
ata përfaqësues të bashkësisë fisnore ngadhënjimtare, të cilët në

12. 10
garën ekonomike janë vënë në pozitë varshmërie materiale. Rreth
këtij shndërrimit të barazisë së dikurshme fisnore në diçka krejt të
kundërt me të, më së miri flet institucioni i robërisë për shkak të
huamarrjes, të cilin e njohin të gjithë shtetet e mesjetës, që nga
mbretëria e Kinës e deri te Perandoria romake. Kështu, zhvillimi i
forcave prodhuese në kuadër të bashkësisë së parë ka shkaktuar
ndryshime radikale të marrëdhënieve prodhuese dhe bashkë me këtë
edhe të marrëdhënieve dhe institucioneve të tjera. Pronësia e
përbashkët fisnore mbi mjetet e punës u zëvendësua me pronën
private, barazia e pjesëtarëve të bashkësive fisnore u zëvendësua me
pabarazinë ndërmjet të pasurve dhe të varfërve, solidariteti i njerëzve
nga i njëjti fis u zëvendësua me interesat e kundërta ndërmjet zotëriut
dhe robërve. Shoqëria u nda në klasa antagoniste të shfrytëzuesve
dhe të shfrytëzuarve. Ky është ai momenti kur në zhvillimin e
shoqërisë në skenën e historisë, si nevojë objektive, paraqitet shteti.
Për nga gjeneza e vet historike dhe për nga funksionet e veta
themelore shteti tashmë paraqet sendërtimin e një kundërthënieje të
përhershme: ai, nga njëra anë, është përfaqësues formal i unitetit
shoqëror, organizim që kryen një numër funksionesh të domosdoshme
për jetën shoqërore si një tërësi të organizuar. Nga ana tjetër, ai është
organizim i cili me mjetet e detyrimit dhe me instrumente të tjera që
ka në dispozicion siguron kushtet e përgjithshme për funksionimin dhe
mbajtjen e një rendi të caktuar. Në këtë kuptim, ai është përfaqësues
dhe reprezentues i interesave të një pjese të shoqërisë kundër pjesës
tjetër, instrument i strukturës udhëheqëse, me të cilin ajo shërbehet
për t’i mbrojtur interesat e veta vitale. Këto dy anë kundërshtuese në
natyrën e çdo shteti kushtëzojnë njëra-tjetrën dhe gjenden në një
tërësi dialektike të pashkëputshme. Ndarja e organizimit të drejtimit
me punët e përgjithshme shoqërore në kuptim të një aparati të
pushtetit publik – krijimin e shtetit – ka qenë e nevojshme para së
gjithash për shkak se ndasitë klasore kanë bërë të pamundur që disa
funksione vitale për shoqërinë t’i kryejnë organet e drejtpërdrejta të
shoqërisë të pandarë nga struktura e saj unike (siç ishte në
bashkësinë e parë). Përveç kësaj, volumi i kërkesave të përgjithshme
shoqërore dhe të punëve të përgjithshme është rritur vazhdimisht,
sikundër edhe natyra e tyre gjithnjë e më e komplikuar, gjë që ka
shtruar para organeve kërkesën për gjithnjë e më shumë kohë dhe
dije profesionale. Ndarja shoqërore e punës në fushën e prodhimtarisë
materiale sjellë dhe vazhdon të sjellë si pasojë nevojën që udhëheqja
me punët e përgjithshme shoqërore të bëhet një degë e veçantë në
këtë ndarje. Që këndej vjen edhe tendenca që kryerja e punëve të
bëhet profesion i veçantë dhe i përhershëm për një grup njerëzish – të
nëpunësve shtetërorë. Bashkë me zhvillimin e shtetit, forcohet edhe

13. 11
burokracia shtetërore. Burokracia si substrat social themelor i shtetit,
me pozitën e vet shoqërore dhe me aspiratat e veta politike shpreh
kundërthëniet karakteristike për vetë organizimin shtetëror. Ajo synon
të ruajë interesat e veçanta të klasës sunduese e kamufluar nën
përkujdesjen për të mirën e përgjithshme dhe interesat e larta, si dhe
duke e vënë shtetin në shërbim të disa kërkesave të veçanta
shoqërore, e shfrytëzon atë që shoqëria t’i nënshtrohet shtetit në
tërësi. Në çdo shtet ekziston tendenca që nga instrumentet e krijuara
për plotësimin e disa kërkesave të veçanta shoqërore, pra nga
shërbëtorë të shtetit të kthehen në zotërinj që qëndrojnë mbi shoqëri
dhe mbi çdo klasë sunduese. Se sa do të realizohet kjo praktikë
gjithnjë e pranishme në praktikën shoqërore – historike, kjo do të
varet nga raporti i fuqive klasore brenda shoqërisë, si dhe nga shkalla
në të cilën gjendet një rend i caktuar klasor, i cili rreth çështjeve vitale
të saj duhet të mbështetet në forcën dhe autoritetin e dhunës
shtetërore. Këto kundërthënie në natyrën e shtetit përcaktojnë edhe
pozitën e burokracisë shtetërore: marrëdhëniet e saj më bartësit e
drejtpërdrejt të pushtetit politik dhe me klasën sunduese ekonomike,
si dhe rolin e saj në jetën politike. Si aparat i veçantë profesional për
kryerjen e punëve të përgjithshme shoqërore, organizimi shtetëror
paraqet një degë të veçantë dhe të qëndrueshme të veprimtarisë
shoqërore me synim që të ndahet dhe të bëhet profesion i përhershëm
për një grup njerëzish, sapo të krijohen organet e specializuara për
kryerjen e atyre veprimtarive – organizimi i lindur në këtë mënyrë
shpalos interesat e veta të ngushta dhe bën interpretimin e vet të
interesave dhe nevojave të përgjithshme. Ajo shpalos synimin që
kryerjen e disa funksioneve në shërbim të shoqërisë ose të një grupi
shoqëror ta kthejë në bazë për forcimin e pozicioneve të veta
shoqërore. Të gjitha organizimet e zhvilluara shtetërore manifestojnë
këtë tendencë, e veçmas shteti si organizimi më i madh dhe më i
fuqishëm mes tyre. Të shërbyerit të shtetit në interes të popullit për
nga forma është indirekte dhe jodirekte. Që të mund të mbrojë dhe
përforcojë rendin ekzistues, shteti duhet të jetë në gjendje të vendosë
rreth asaj se çka është dhe çka nuk është në interes të atij rendi. Me
këtë krijohet mundësia që të krijohet papajtueshmëria madje edhe
kundërthëniet ndërmjet interpretimit shtetëror dhe interesave të
përgjithshme shtetërore (respektivisht të interesave të rendit
ekzistues) dhe interesave të ngushta dhe të drejtpërdrejta të klasës
sunduese. Me në fund mbarë aktiviteti shtetëror dh vet organizimi
shtetëror kanë formë dhe kornizë ligjore. E drejta është instrument i
përhershëm dhe i domosdoshëm i politikës shtetërore. Normat ligjore
paraqesin rregulla të gjithëpranueshme të sjelljes të cilat shtrihen mbi
të gjithë pjesëtarët e një shteti. Me normimin ligjor të marrëdhënieve

14. 12
shoqërore dhe të aktivitetit të vet, shteti vendos kufijtë e
keqpërdorimit të forcës shoqërore. Këto norma paraqesin mbështetje
të rëndësishme për pavarësinë e organeve të pushtetit shtetëror. Në
formën e vet konkrete historike shtetet dallojnë mes veti si për nga
rendi institucional, si dhe për nga natyra dhe sasia e funksioneve që
kryejnë. Duke marrë parasysh që funksioni themelor i çdo shteti është
mbrojtja e kushteve të përgjithshme të një rendi të caktuar, natyra e
atij rendi ka një ndikim të caktuar në karakteristikat themelor të
organizimit shtetëror. Me fjalë të tjera, kjo do të thotë se lloji i
organizimit shtetëror – politik gjithmonë përcaktohet nga lloji klasor i
shoqërisë. Mbi këtë bazë dallojmë llojet kryesore të shteteve –
skllavopronarë, feudal, kapitalist dhe proletar (socialist). Secili prej
tyre i mundëson klasës së caktuar pjesëmarrjen dominuese në
kryerjen e punëve të përgjithshme shoqërore dhe në orientimin e
vetëdijshëm të zhvillimeve shoqërore. Një klasë është udhëheqëse jo
vetëm politikisht por edhe ekonomikisht, kur organizimi shtetëror
është i rregulluar në atë formë që asaj t’i sigurojë rol vendimtar në
udhëheqjen e punëve të përgjithshme shoqërore përmes shtetit. E
para, kjo do të thotë që ekzistojnë kanale të dukshme ose të
padukshme të ndikimit të forcave shoqërore mbi shtetin dhe politikën
shtetërore, dhe e dyta, se këto kanale janë nën kontroll real të klasës
sunduese, kështu që interesat e tjera klasore ose janë përjashtuar ose
janë mënjanuar ose kanë hapësirë të kufizuar. Rregullimi politik i çdo
shteti ka dy forma. E para ka të bëjë me mënyrën se si organizimi i
mekanizmave shtetërore përcakton marrëdhëniet e pushtetit publik
dhe shtetit. E dyta ka të bëjë me mënyrën se si pushteti shtetëror
është i organizuar institucionalisht ndërmjet organeve të shtetit –
bartësve të pushtetit. Mund të konsiderohet demokratik ai rregullim
shtetëror në të cilin prerogativat themelore të pushtetit shtetëror i
kanë organet të cilat për nga përbërja e vet dhe për nga mënyra e
funksionimit shprehin lidhjen e vazhdueshme të shoqërisë dhe
organeve të shtetit publik. Të tillë janë organet e ndryshme
përfaqësuese në kuadër të organizmit shtetëror, para së gjithash
kuvendet apo parlamentet. Me faktin që këto organe qoftë edhe
formalisht, janë vendosur mbi organet dhe institucionet e tjera të
aparatit shtetëror, theksohet ideja se shteti në esencën e tij është
vetëm instrument për realizimin e interesave të caktuara shtetërore
dhe për këtë arsye duhet të jenë nën kontrollin e vazhdueshëm dhe
demokratik të shoqërisë. Përkundër kësaj në rendet shtetërore
autokratike, organet që janë bartëse të pushtetit shtetëror nuk e
bazojnë pushtetin e vet mbi mandatin e fituar prej shoqërisë. Ato nuk
janë të zgjedhura dhe as i nënshtrohen kontrollit shoqëror. Në formën
e monarkisë absolute dhe të sundimeve të tjera despotike, ky tip i

15. 13
rregullimit shtetëror ka dominuar gjatë tërë historisë, gjithnjë deri te
revolucionet e mëdha borgjeze, kurse në disa pjesë të botës edhe
shumë kohë më vonë. Në çdo sistem të organizmit shtetëror ekziston
dallimi ndërmjet organeve politike dhe atyre shtetërore tekniko-
profesionale. Organet politike janë bartës të pavarur të disa
prerogativave të pushtetit shtetëror. Ato marrin vendime politike,
dmth. përcaktojnë orientimet dhe përmbajtjet e politikave shtetërore.
Organet profesionale dhe ndihmëse administrative ushtrojnë pushtetin
shtetëror vetëm në bazë të autorizimeve që tek ato i bartin organet
politike. Ato janë instrumente të zbatimit të një politike të caktuar.
Dallimi ndërmjet organeve politike dhe profesionale-administrative,
ndërmjet organeve që vendosin politikisht dhe aparatit administrativ
që zbaton vendimet e marra, merr kuptim të veçantë në organizimin
demokratik të sistemit shtetëror, me ç’rast organet politike janë në
përputhje me organet e zgjedhura përfaqësuese. Nga marrëdhëniet e
vendosura në praktikë ndërmjet organeve politike dhe aparatit
shtetëror, nga pavarësia më e madhe ose me e vogël e burokracisë
shtetërore varet së tepërmi shkalla e demokratizimit të rregullimit
shoqëror.
Territori shtetëror
Territori shtetëror është hapësira në të cilën shtrihet pushteti i një
shteti të caktuar dhe i cili është i shënjuar me kufirin shtetëror.
Hapësira mbi dhe nën territorin shtetëror gjithashtu i takon po atij
shteti, që dmth se territori shtetëror nuk është vetëm sipërfaqe e
tokës, por është tredimensionale. Territori i shtetit përfshin edhe një
brez të sipërfaqes detare nga kufiri në drejtim të detit të hapur, e ky
brez quhet ujëra territoriale. Gjerësia e ujërave territoriale sot nuk
është e përcaktuar në mënyrë unike dhe shtrihet nga tri deri në
dymbëdhjetë milja detare. Sovranitet bregdetar i shtetit shtrihet edhe
në ujërat territoriale, me përjashtim se ky sovranitet ka disa kufizime,
siç janë detyrimi për të lejuar kalimin e lirë të anijeve etj. Territori
mandatar është nën pushtetin, “mandatin” e ndonjë shteti tjetër.
Territoret mandatare kanë ekzistuar deri në Luftën e Dytë Botërore në
kuadër të sistemit të Shoqërisë së Popujve. Territoret nën përkujdesje
janë themeluar pas Luftës së Dytë Botërore dhe janë nën përkujdesjen
e Organizatës së Kombeve të Bashkuara, apo të shteteve të veçanta.
Territoret nën përkujdesje janë vendosur me kartën e OKB-së, me çka
në të vërtetë është bërë mënjanimi i sistemit të territoreve mandatare
dhe është vendosur sistemi i territoreve nën përkujdesje, që është një
përparim i dukshëm sepse territoret nën përkujdesje në parim janë më
të pavarura se sa ato mandatare. Territori nuk është vetëm hapësirë

16. 14
dhe kufi i sovranitetit, apo nën përgjegjësinë e shtetit. Ai është
ambient shoqërorë-ekonomik që ushtron ndikim në histori dhe
politikën e një vendi. Njëkohësisht ai ka qenë me rëndësi vendimtare
për fatin dhe zhvillimin e popujve të ndryshëm. Në këtë drejtim ai
ndikon jo vetëm si vend gjeografik dhe si formë (p.sh. ujdhesa), por
edhe në marrëdhëniet politiko-gjeografike. Ai është pjesë përbërëse e
historisë dhe qenies kombëtare të popujve të veçantë, por ka qenë
edhe shkak dhe arsye për ekspansion dhe pësime të shumta. Ai i ka
ndarë dhe i ka bashkuar në politike. Roli i tij nuk është determinues,
por është një prej kushteve dhe elementeve përcaktuese të politikës
shtetërore.
Kufiri shtetëror
Me territorit shtetëror si objekt sigurie në mënyrë organike është i
lidhur edhe kufiri shtetëror. Kufiri shtetëror është i rëndësishëm edhe
për sigurinë e brendshme dhe të jashtme (pacenueshmëria e kufijve,
incidentet kufitare, kontrabanda dhe trafikimi kufitar, migracioni ilegal,
futja e bandave etj). Kufiri shtetëror është vija që shënjon se ku
përfundon territori i një shteti dhe ku fillon territori i një shteti tjetër.
Nëse bëhet fjalë për shtet me kufi detar, kufirin shtetëror në raport me
detin e hapur e përbën vija e jashtme e ujërave territoriale. Hapësira e
kufizuar në botë dhe teknologjia e shfrytëzimit të saj ka bërë që kufirin
shtetëror ta përbëjnë edhe gjërat që bien drejt në tokë apo në
sipërfaqen e ujit dhe shkojnë në thellësi të tokës, kështu që kufiri
shtetëror ka përkufizuar jo vetëm sipërfaqet tokësore por edhe ato
ujore, hapësirën ajrore dhe thellësinë nëntokësore. Në marrëdhëniet
ndërkombëtare nocioni kufi lidhet me shtetin dhe ka kuptimin e vijës
që ndan territorin e një shteti nga territori i një shteti tjetër. Nga
aspekti i të drejtës ndërkombëtare kufijtë paraqesin vijën deri te e cila
shtrihet pushteti, respektivisht sovraniteti i një shteti. Nocionin e
kufirit shtetëror nuk duhet ngatërruar me nocione të tjera të
ngjashme, të cilët nuk është e domosdoshme të përputhen me këtë
por mund të jenë të afërta – p.sh. kufiri etnik, kufiri ekonomik, kufiri
doganor etj. Që të ketë mbështetje në të drejtën, kufiri shtetëror
duhet të ketë njohje ndërkombëtare. Është rregull që për një njohje të
tillë mjafton pajtueshmëria e shtetit fqinj në drejtim të të cilit shtrihet
kufiri, e është bërë zakon që kufijtë të përcaktohen me marrëveshjen
ndërmjet shteteve fqinje. Me rastin e përcaktimit të kufijve me
marrëveshje ekzistojnë dy faza: e para është nënshkrimi i vet
marrëveshjes, qe përfshin përshkrimin e kufirit bashkangjitur me
hartën ku është shënuar vija kufitare, kurse e dyta shënjimi i kufirit
përmes komisionit në terren dhe përkufizimi me shenja kufitare. Me

17. 15
qëllim që të mirëmbahet kufiri ngriten të ashtuquajturat komisionet e
përziera kufitare të shteteve fqinje. Shënjimi i kufirit bëhet si në tokë
ashtu edhe në ujë dhe në ajër, kështu që ekziston kufiri tokësor, ujor
dhe ajror. Shkelja e kufirit shtetëror nënkupton cenim të sovranitetit
të shtetit përkatës dhe është i ndaluar me të drejtën ndërkombëtare.
Kalimi përtej kufirit shtetëror bëhet në përputhje me regjimin kufitar,
të cilin shtetet e përcaktojnë me anë të rregullativës së tyre të
brendshme, dhe në parim është i lirë me kallëzimin e dokumenteve
përkatëse – pasaportës dhe vizës. Në raste të veçanta, shteti mund të
ndalojë qarkullimin nëpër kufijtë e vet (mbyllja e kufijve) për një kohë
më të gjatë apo më të shkurtër.
Agresioni
Shkalla më e lartë e rrezikut për një shtet është agresioni. Çka është
agresioni dhe kush mund të jenë agresorët?
Marrë në përgjithësi agresioni është sulm, shkelje, çdo formë e
dhunës. Në rastin tonë agresioni është sulm i paprovokuar i një ose
më shumë shteteve mbi sovranitetin dhe integritetit territorial të
shtetit tjetër, me qëllim të pushtimit territorial ose të ndërrimit të
dhunshëm të rregullimit të brendshëm, ose për të arritur qëllime të
tjera politike dhe plane të ngjashme, me të cilat rrezikohet pavarësia
dhe sovraniteti ose tërësia territoriale e vendit të sulmuar. Më së
shpeshti është sulm i armatosur dhe bëhet me përdorimin e forcës
ushtarake, por përfshin edhe çdo aksion të drejtuar kundër tërësisë
territoriale dhe pavarësisë së shtetit tjetër, sikundër edhe paqes në
botë. Në këtë kuptim bëhet fjalë për agresione ekonomike, politike,
subversive dhe të tjera, e shpesh edhe për të ashtuquajturin agresion
ideologjik. Për herë të parë është definuar me konventat e Londrës të
vitit 1933, nënshkruar ndërmjet dhjetë shteteve, kurse me deklaratën
e Londrës dhe marrëveshjen për dënimin kriminelëve të luftës të vitit
1945 është shpallur krim ndërkombëtar kundër paqes. Kuptimi i
nocionit është përkufizuar në mënyrë më precize me rezolutën 1134 të
Kuvendit të Përgjithshëm të OKB-së më 14 dhjetor 1974, në të cilën si
akte të agresionit konsiderohen:
a) Sulmi dhe invazioni mbi popullsinë dhe territorin e shtetit, si dhe
okupimi dhe aneksimi i pjesëve apo tërësive të territorit të tij si pasojë
e aktit paraprak;
b) Bombardimi i territorit të një shteti nga forcat e armatosura të
shtetit tjetër apo të disa shteteve, sikundër dhe përdorimi i
palejueshëm i çfarëdo arme në territorin e tij, veçmas kundër
banorëve me qëllim të nënshtrimit të tyre;

18. 16
c) Bllokimi i bregdetit dhe limaneve nga ana e shtetit tjetër ose të
shumë shteteve, apo të forcave të tyre të armatosura;
d) Sulmi i paprovokuar i forcave të armatosura të një shteti apo të
disa shteteve në forca të armatosura tokësore, detare apo ajrore të
shtetit tjetër apo të shteteve tjera;
e) Përdorimi i forcave të armatosura të një shteti apo disa shteteve në
territorin e shtetit tjetër me pajtimin e tij por në kundërshtim me
dispozitat e marrëveshjeve ndërkombëtare apo të marrëveshjeve për
angazhimin e atyre forcave, si dhe zgjatja e kohës së qëndrimit të tyre
në territorin e atij shteti pa pëlqimin e tij dhe jashtë afatit të
marrëveshjes;
f) Lejimi i përdorimit të territorit të vet të një shteti nga ana e forcave
të armatosura të shtetit tjetër apo të disa shteteve, me qëllim të
sulmit në popullsi dhe territorin e shtetit të tretë apo shteteve të treta;
g) Dërgimi i bandave të armatosura ose të forcave të tjera të
parregullta dhe mercenarëve nga ana e një shteti në shtetin tjetër me
qëllim të kryerjes së akteve të dhunshme të armatosura.
Këshilli i Sigurimit i OKB-së, përmes po asaj rezolute, përveç këtyre
rasteve, mund të shpall si agresion edhe aktet e ngjashme të një
shteti ose të disa shteteve të drejtuara kundër shteteve të tjera,
respektivisht kundër pavarësisë dhe integritetit të tyre territorial. Aktet
e agresionit, sipas kartës së OKB-së nuk mund të arsyetohen me asnjë
shkak ose motiv dhe paraqesin krim kundër lirisë dhe paqes
ndërkombëtare. Pushtimi dhe aneksimi i territorit të huaj, sikundër
edhe krijimi e çfarëdo epërsie mbi të tjerët përmes mjeteve të dhunës
vlerësohet si e palejueshme në aspektin moral dhe ligjor.
Agresori
Agresor është shteti i cili në çfarëdo mënyre rrezikon pavarësinë,
sovranitetin ose integritetin territorial të shtetit tjetër, respektivisht
forcat e armatosura të të cilit sulmojnë një vend tjetër. Karta e OKB-së
i jep të drejtë shtetit të sulmuar dhe bashkësisë ndërkombëtare që
kundër agresorit të përdorë mjetet individuale dhe kolektive të
vetëmbrojtjes dhe sipas të drejtës ndërkombëtare çdo shtet mund t’i
kundërvihet me të gjitha mjetet dhe format e luftës që ka në
dispozicion, por që nuk janë të ndaluara me të drejtën ndërkombëtare.
E drejta ndërkombëtare mbështet mbrojtjen nga agresori duke i ofruar
ndihmë edhe atyre qytetarëve të cilët në mënyrë të paorganizuar apo
në çfarëdo forme tjetër i kundërvihen, kurse pjesëtarët e forcave të

19. 17
armatosura i konsideron edhe ata qytetarë, të cilët individualisht apo
në grup i janë kundërvënë agresorit në formën e lëvizjes së
rezistencës, vetëm nëse i plotësojnë kushtet e caktuara.
Definimi i sigurisë
Sipas një definicioni të reduktuar, siguria është mënjanimi i të gjitha
aktiviteteve që synojnë të rrezikojnë personat, rendin kushtetues,
objektet apo hapësirën e caktuar. Subjekte dhe organe të ndryshme
angazhohen në punë të mbrojtjes së vlerave dhe të mirave të caktuara
dhe secili prej tyre aplikon metoda dhe masa specifike (veprimtaria
ligjvënëse, masat represive etj). Duke marrë parasysh vlerat dhe të
mirat e mbrojtura dallojmë këto lloje të sigurisë:
- Siguria personale, e garantuar me kushtetutë dhe ligje, e cila
realizohet si e drejtë personale, liri e qytetarëve dhe e sigurisë së tyre
ekonomike;
- Siguria kombëtare, me kushtetutë dhe me ligje përcaktohen vlerat
e një rendi, sikundër edhe organet qe duhet t’i kryejnë ato veprime;
- Siguria e komunikacionit në rrugë, në ajër, në lumenj dhe dete, me
ligje dhe akte të tjera definohen rregullat e komunikacionit, të cilat
përcaktojnë sjelljen e pjesëmarrësve, të organeve qe i rregullojnë dhe
kryejnë kontrollin rreth realizmit të sigurisë në këto fusha;
- Siguria e objekteve, me normat e organeve përgjegjëse
përcaktohen bazat, mjetet dhe forcat që ruajnë objektet e caktuara
(objektet ekonomike dhe të punës, institucionet, godinat, depot,
komandat) nga të gjitha format e rrezikimit apo nga disa prej tyre;
- Siguria e hapësirës, me ligj është e përcaktuar se cila pjesë e
territorit është me rëndësi të veçantë shoqërore dhe për këtë caktohen
organet që e kanë për detyrë t’i mbrojnë;
- Siguria e të dhënave, me ligje dhe akte të tjera të përgjithshme
caktohen të dhënat që janë me interes të veçantë shoqëror dhe prandaj u
kërkohet organeve përgjegjëse që t’i mbrojnë;
Në pajtim me qëllimin dhe eksplikimin e vështrimeve të përgjithshme mbi
sigurinë, duhet theksuar se nocioni i sigurisë mund të kuptohet në tri
mënyra:
- Si funksion i sigurisë shtetërore – me ligje dhe me norma të tjera
caktohen organet dhe subjektet që i kryejnë ato funksione.

20. 18
- Si gjendje e sigurisë, në mbështetje të dhënave mbi aktivitetin e
bartësve të veprimtarisë rrezikuese kundrejt shtetit të caktuar,
përcaktohet shkalla e rrezikshmërisë, respektivisht, gjendja e sigurisë,
dhe
- Si shërbim i sigurimit – organet detyrë e të cilave është që duke
zbatuar masat dhe metodat përkatëse, duke kryer punët nga
kompetencat e veta, evitojnë veprimtaritë me të cilat rrezikohet rendi
publik apo siguria e strukturave shtetërore.
Siguria në kuptimin më të gjerë politik-juridik përfshin masat dhe
aktivitetet e mbrojtjes nga rrezikimi i pavarësisë dhe integritetit të një
vendi (shteti, kombi) dhe të rendit të brendshëm kushtetues dhe ligjor.
Në rastin e parë flitet për sigurinë e jashtme, kurse në rastin e dytë për
atë të brendshme. Sipas objektit të mbrojtjes dallohen: siguria
shtetërore, pastaj siguria e përgjithshme (publike), kolektive, personale
dhe siguria e pasurisë. Më tej, nocioni i sigurisë së përgjishme përfshin
mbrojtjen e të drejtave personale, të pronës, politike dhe të tjera, si dhe
të lirive të qytetarëve nga kufizimet kriminalet përdorimit të tyre. Liritë
dhe të drejtat personale përfshijnë mbrojtjen e jetës, të integritetit dhe të
pacenueshmërisë së personit, pastaj pacënueshmërinë e banesës,
fshehtësinë e letrave dhe të mjeteve të tjera të komunikimit, lirinë e
lëvizjes dhe të banimit dhe të drejtat e tjera personale dhe politike. Me
mbrojtjen e të drejtës e pronës nënkuptohet sigurimi i marrëdhënieve
pronësore-juridike, mbrojtja e të drejtave pronësore nga vjedhjet,
vandalizmat dhe formave të tjera të përvetësimit të të drejtave pronësore
dhe çfarëdo forme tjetër të rrënimit të së drejtës pronësore të individit.
Siguria shtetërore
Kur të definohet siguria shtetërore në kuadër të sigurisë kombëtare,
nisemi nga fakti që ajo paraqet veprimtari të veçantë të organeve të
veçanta dhe të caktuara në planin e mbrojtjes së rendit të caktuar
shoqëror dhe politik. Vëllimi dhe kuadri i veprimtarisë më së shpeshti
përcaktohet me kushtetutë dhe me ligje, ndërsa objektet e mbrojtjes janë
baza mbi të cilat mbështetet rendi i caktuar shtetëror (p.sh. pronësia mbi
mjetet e prodhimit, format e qeverisjes, rendi politik dhe kushtetues,
sovraniteti kombëtar, respektivisht mbrojtja e rendit publik në tërësi).
Zakonisht bëhet dallimi i sigurisë kombëtare në kuptim të ngushtë dhe në
kuptim të gjerë. Me sigurinë kombëtare në kuptim të ngushtë zakonisht
nënkuptohet veprimtaria që ka për qëllim të garantojë sigurinë personale
dhe pronësore të përcaktuar me kushtetutë dhe ligje. Siguria në kuptim
të gjerë përfshin veprimtarinë që ka për qëllim themelor mbrojtjen e
bazave mbi të cilat mbështetet një rregullim i caktuar shtetëror. Nga kjo

21. 19
del se detyrë kryesore dhe qëllim i këtyre organeve shtetërore zbulimi
dhe pamundësimi i të gjitha aktiviteteve që janë të drejtuara në drejtim
të rrezikimit ose të rrëzimit të dhunshëm të bazave të rendit shoqëror-
politik dhe shtetëror. Një mënyrë e këtillë e dallimit të sigurisë buron nga
mënyra e realizimit të mbrojtjes edhe të objekteve që merren nën
mbrojtje, kështu që në këtë mënyrë theksohet vetëm aspekti funksional i
nocionit siguri, ndërsa lihet me një anë fakti se shumë rrezikime të
sigurisë personale-pronësore përmbajnë në vete edhe elemente të
rrezikimit të bazës përkatëse të rendit shoqëror-politik. Që këndej ndarjet
e këtilla kanë vetëm vlerë relative. Punët e sigurisë shtetërore në kuadër
të sigurisë kombëtare realizohen kryesisht përmes organeve përkatëse
dhe shërbimeve siç janë: policia, shërbimi i zbulimit dhe kundërzbulimit
dhe disa organe të tjera të drejtësisë dhe të prokurorisë.
Më tej, me sigurinë shtetërore nënkuptohet përdorimi dhe aplikimi i
metodave, masave dhe veprimeve nga organet, shërbimet dhe subjektet
politike, me të cilët parandalohet, pamundësohet ose bëhet të
parrezikshëm bartësit e veprimtarive që rrezikojnë shtetin. Fundja, me
ligje dhe normativa të tjera janë caktuar organet, shërbimet dhe
organizatat që janë të obliguara me kohë të zbulojnë, pengojnë ose të
bëjnë të parrezikshëm personat ose grupet e organizuara në territorin e
vet ose në botën e jashtme, të cilët përpiqen të rrezikojnë rendin publik,
dmth. sistemin e sigurisë nacionale. Këto aktivitete të organeve përkatëse
manifestohen në parandalimin e veprave penale të drejtuara kundër
shtetit, zbulimin e përgatitjes së këtyre veprave penale dhe parandalimin
e kryerjes së tyre, zbulimin e veprave të kryera penale të kësaj natyre,
kapja e kryerësve të tyre dhe dënimi i tyre nga organet e gjyqit. Përveç
punës së organeve dhe shërbimeve të përmendura, faktor me rëndësi i
sigurisë shtetërore janë masat dhe aktivitetet e organeve të shtetit dhe të
sistemit të zbulimit, të cilët me aktivitetin e vet (agjitacionin,
propagandën dhe informimi) ngushtojnë hapësirën për veprim bartësëve
të veprimtarive të rrezikshme dhe forcojnë rezistencën e shoqërisë duke
ngritur kulturën e sigurisë.
Në kuptimin e ngushtë organizativ, me siguri shtetërore nënkuptohen
organet të cilat në mënyrë direkte angazhohen në punën e mbrojtjes së
sigurisë shtetërore, pra janë shërbimet e sigurisë – shërbimi
kundërzbulues dhe shërbimi i sigurisë publike. Përkundër dallimeve në
organizimin e këtyre shërbimeve në shtete të caktuara, të cilat janë të
kushtëzuara prej rregullimit shtetëror, organizimin e qeverisjes
shtetërore, traditës dhe arsyeve tjera, përsëri ekzistojnë edhe

22. 20
ngjashmëri. Në shtetet socialiste, ato shërbime janë në përbërje të
organeve të punëve të brendshme ose në përbërje të ministrive të
drejtësisë. Në punët e sigurimit shtetëror angazhohen edhe drejtoritë e
sigurimit ose shërbimet kundërzbuluese, apo edhe drejtoritë e sigurimit
ushtarak në ministritë e forcave të armatosura.
Kur është fjala për shtetin si i vetmi subjekt i marrëdhënieve
ndërkombëtare, kështu edhe në fushën e sigurisë, vendet e përgjithshme
të përmendura janë të integruara Brenda vetë bërthamës së funksionit
dhe funksionimit të shtetit.
Definimi i sigurisë kombëtare
Forma, cilësia, organizimi dhe qëllimi i sigurisë së secilit shtet varet nga
një numër faktorësh. Siguria e një vendi është para së gjithash veprimtari
sistematike. Në thelb, kjo është gjendje në të cilën është siguruar
mbijetesa e baraspeshuar fizike, shpirtërore, shoqërore dhe materiale e
personit dhe bashkësisë shoqërore në raport me individët dhe bashkësitë
tjera shoqërore dhe natyrës. Që të arrihet kjo, gjegjësisht që siguria të
funksionojë si element imanent strukturor i shoqërisë, është e
domosdoshme që secili shtet të përcaktoja politikën e sigurisë, e cila
rrjedh nga gjendja e sigurisë. Gjendja e sigurisë është tërësi e
elementeve rrezikuese të cilat ndaras dhe bashkërisht kanë ndikim në
gjendjen e sigurisë dhe disponimin e njerëzve në një territor të caktuar,
mjedis ose objekt në një kohë të caktuar. Gjendja e sigurisë përbëhet
prej:
• gjendja e rendit dhe qetësisë
• rrjedhat e kriminalitetit me të cilin sulmohet siguria pronësore dhe
personale qytetarëve dhe pasuria shoqërore
• veprimtaria e shteteve të huaja dhe organeve të tyre – sistemet e
zbulimit dhe ato informative-propagandistike
• veprimtaria e organizatave ekstremiste
• gjendja ndërkombëtare.
Në paraqitjen e veprimtarisë se kërcënimit të jashtëm dhe të brendshëm,
është e nevojshme që të njihen dhe njoftohen forcat, vatrat, objektet e
sulmit, metodat dhe format e shprehjes të cilat realizohen nga
kërcënuesit, si dhe gjendjet e konfliktit dhe krizës në epokat e caktuara,
dhe rrethanat të cilat i shkojnë për shtati armiqve për realizimin e
veprimtarisë rrezikuese. Në vlerësimin e elementeve të cilët formojnë
gjendjen e sigurisë, është e domosdoshme të zbulohen tendencat e
qëllimet e bartësve të veprimtarisë kanosëse, veç e veç. Kjo arrihet me
krahasimin e shprehjes së rrezikshmërisë në periudhat e mëparshme.

23. 21
Shërbimet e sigurisë ofrojnë elemente për gjendje sigurie shteteve dhe
organeve tjera të cilat kryejnë vlerësimin e sigurisë. dhe qëllimet
Politika e sigurisë, në mënyrë të përgjithshme, duhet të ketë parasysh:
• ekzistencën e shtetit
• ekzistencën kombëtare
• vetëruajtjen fizike
• integritetin territorial
• pavarësinë politike (pavarësinë dhe sovranitetin) dhe
• cilësinë e jetës së qytetarëve
Me këtë kuptojmë:
• sigurinë e jashtme
• sigurinë e mbrojtjes
• sigurinë e jashtme dhe të brendshme ekonomike e financiare
• sigurinë e brendshme
Por, kur është fjala për definimin e sigurisë së brendshme, dallohen
siguria juridike, siguria publike si substitut i sigurisë personale ose
grupore, si dhe siguria sociale. Ndërsa fushat që i përkasin sigurisë, janë
ushtarake, politike, ekonomike pronësore, sociologjike dhe ekologjike.
Vlerat dhe faktorët e ndikimit
E gjithë kjo, në thelb, në thelb rrjedh, në këndvështrimin teorik, nga katër
grupe të përgjithshme të vlerave, e ato janë: ekzistenca, integriteti
territorial, pavarësia politike dhe cilësia e jetesës (V. Dimitrijeviq, 1973.).
Me ekzistencë, sërish në rrafshin teorik, nënkuptohet ekzistenca e shtetit,
ekzistenca kombëtare dhe vetëmbrojtja fizike. Shkurt, ekzistenca
kuptohet si qëllim logjik dhe tendencë e secilit sistem shoqëror, secilës
organizatë politike dhe çdo personi.
Kur është fjala për ekzistencën e shtetit, synohet që shteti si sistem i
pushtetit të organizuar, si subjekt i pavarur i së drejtës ndërkombëtare, si
aktor në marrëdhëniet ndërkombëtare, të mos humbë identitetin dhe mos
të bëhet pjesë e një apo më shumë shteteve ose të mos shkatërrohet në
shumë shtete të vogla, nga të cilat asnjëri s’do të ishte si ai i
deriatëhershmi.
Ndërsa kur flasim për ekzistencën kombëtare, një nga kushtet themelore
është ekzistenca e njëkohshme e shtetit dhe kombit. Mirëpo, në kornizën
e dinamizmit të marrëdhënieve shoqërore nuk mund të ekzistojë një

24. 22
absolutizëm në këtë. Me fjalë tjera, ekzistenca kombëtare nuk lidhet
gjithmonë dhe detyrimisht me mbijetesën e shtetit. Është e mundshme
(ekzistojnë shembuj konkretë në botën bashkëkohore) situata kur
gradualisht humbet identiteti kombëtar në përfitim të ndonjë identiteti
tjetër kulturor, e më së shpeshti identiteti tradicional kombëtar humb
betejën kundër identitetit ekonomik i cili zëvendëson pikëpamjen
tradicionale të kombit (disa këtë, në mënyrë të pabazuar e quajnë
nacionalizëm ekonomik). Në këtë kuptim, ekzistojnë edhe situata të
çintegrimit kombëtar (në baza fetare, gjuhësore, tradicionale e tjera), që
në fund mund të çojë në shkatërrimin apo çintegrimin e shtetit të
deriatëhershëm, gjë që dukshëm është në kundërshtim me ekzistencën e
tij (shtetit).
Dhe aspekti i tretë është vetëmbrojtja fizike. Ky vështrim i ekzistencës
nuk ka të bëjë me ekzistimin e mëtejmë të shtetit ose kombit, si
organizime, gjegjësisht bashkësisë dhe tiparit të veçantë, por në
mbijetesën fizike të grupeve të njerëzve, pa marrë parasysh a janë ata
banorë të një vendi ose pjesëtarë të një kombi. Rreziku nga kërcënimi i
mbijetesës është i pranishëm në vetëdijen njerëzore që nga koha kur
luftërat bëheshin për shfarosjen ose robërimin e të mundurve, e deri tek
planet e ndryshme që nënkuptojnë “pastrim” masiv dhe sistematik i
territoreve të okupuara me vrasje, degradim të skajshëm fizik dhe psikik
apo poshtërim të qenieve njerëzore deri në nivelin e kafshës. Në botën
bashkëkohore, kjo është e njohur si “spastrim etnik”, “shpërngulje
humane e popujve”, gjenocid (Ruanda 1994, Bosnjë e Hercegovinë 1992-
1995, e tjera). Në të vërtetë, as nuk diskutohet që mbijetesa si e
kundërta e shfarosjes mbetet e vetmja dhe më e rëndësishmja vlerë dhe
postulat për të gjithë pjesëtarët e bashkësisë së rrezikuar.
Në grupin e dytë të vlerave bën pjesë edhe integriteti territorial. Territori
është, siç kam cekur në studimet e mëparshme, element shumë i
rëndësishëm i shtetësisë dhe në lidhje më këtë, integriteti territorial
paraqitet si lufta për tërësi (integritet, shteti integral) të shtetit. Qëndresa
e suksesshme ndaj pretendimeve të huaja territoriale, është sprovë e
vazhdueshme e gatishmërisë mbrojtëse, në përgjithësi i aftësisë të
përgjithshme të sigurisë, organizimit dhe përgatitjes së një shteti. Por,
është e gabueshme që integriteti territorial të shikohet vetëm nga aspekti
i kanosjeve të mundshme nga jashtë, ose lëndimeve të cilësdo bazë. Pra,
as mbi integritetin territorial nuk mund të shikohet nga një aspekt i
vetëm. Në botën bashkëkohore, është shumë e mundshme që në një
shtet të ekzistojnë pjesë të popullatës të cilat, edhe pse nuk aspirojnë
copëtimin e tij, insistojnë që disa pjesë të tij mund ose duhet të bëhen
pjesë e ndonjë shteti tjetër. Shkaqet për këtë, mund të jenë të

25. 23
shumëfishta – nga emocionale, ekonomike dhe në përgjithësi sociale. Ky
“rrezikim” i brendshëm i integritetit territorial flet mjaft qartë mbi
rëndësinë e faktorit të sigurisë, e sidomos integritetit territorial.
Grupi i tretë i vlerave të cilat duhen mbrojtur, quhet pavarësia politike, e
cila është emërtim i përgjithshëm për sovranitet, pavarësi, subjektivitet
ndërkombëtar, mënyrë e jetesës e jetë kombëtare (shiko fjalorthin).
Dhe në fund, grupi i katërt vlerave të mbrojtura, është cilësia e jetesës.
Duke u thirrur në ruajtjen e shtetit, tërësinë territoriale, pavarësinë dhe
mbijetesën kombëtare, nuk mund të numërohen gjitha ato vlerat,
rrezikimi i të cilave shkakton pasiguri kombëtare (V. Dimitrijeviq, 1973.).
Nocionet e mëparshme nuk janë të plota në përmbajtje në qoftë se vihet
në pikëpyetje cilësia e vërtetë e qytetarëve, gjegjësisht pjesëtarëve të një
shteti (kombi). Këtu, pikësëpari nënkuptohet standardi personal dhe
shoqëror i jetës së individit, zhvillimi ekonomik dhe mundësitë e këtij
zhvillimi. Në këtë frymë, disa teoricienë të sigurisë (McNamara) madje
definojnë sigurinë duke insistuar se “siguria është standard i arsyeshëm,
por me kusht që arsyeshmëria në këtë kontekst të ridefinohet
vazhdimisht dhe sërish”.
Se çfarë do të jetë politika e përgjithshme e sigurisë së një shteti (e jashtme
dhe e brendshme), varet nga shumë faktorë, por mund të dallohen
veçanërisht disa prej tyre:
• trashëgimia historike
• pozita gjeopolitike (para së gjithash nga aspekti i mjedisit përreth)
• pozita gjeostrategjike
• zhvillimi ekonomik
• resurset kadrovike-materiale
• potencialet demografike
• rregullimi administrativ (shtet i përbërë – konfederatë, federatë, shtet i
thjeshtë apo unitar - i centralizuar apo i decentralizuar, union),
• parashikueshmëria e caqeve
• rregullimi shoqëror i shtetit (forma e qeverisjes, forma e pushtetit
shtetëror apo forma e ndarjes së pushtetit, forma e sistemit politik dhe forma
e regjimit politik).
Në lidhje më këta faktorë, ekziston një lidhshmëri e posaçme me fenomenin e
kulturës së sigurisë së popullatës së çdo shteti konkret. Kultura e sigurisë,
është pjesë e kulturës së përgjithshme të personave, mjedisit ose shtetit të
caktuar. Kjo është një tërësi e njohurive nga fusha e sigurisë, gjegjësisht
vlerat dhe arritjet të cilat janë objekt i sulmit dhe mbrojtjes, metodat dhe
format, si dhe bartësit e rrezikimit, të cilët janë persona, bashkësi dhe shoqëri

26. 24
të afta për zbulimin e metodave, formave dhe veprimeve të rrezikimit, si dhe
bartësit e këtyre veprimeve, pa marrë parasysh ku dhe si ato shprehen.
Ngritja e kulturës së sigurimit, arrihet me punë në artikulimin e vetëdijes së
çdo personi. Me “edukimin” për siguri forcohet vetëdija dhe patriotizmi, si dhe
bindja, të cilat formojnë bazën themelore për rezistencë gjegjëse ndaj
veprimit të kundërshtarëve dhe armiqve të jashtëm e të brendshëm. Begatimi
i vetëdijes së personit, bashkësisë dhe shtresave më të gjera të shoqërisë mbi
format, metodat dhe bartësit e veprimtarisë rrezikuese, bëjnë më të aftë që ti
kundërvihen konkretisht këtyre veprimtarive.
Kuptohet, politika autonome e sigurisë të shteteve të veçabta duhet të ishte
edhe në pajtim me Deklaratën e KB, mbi parimet e së drejtës ndërkombëtare
dhe marrëdhënieve miqësore dhe bashkëpunimit nga 24 Tetori 1970, në të
cilën thuhet se “të gjitha shtetet duhet të përmbahen nga organizimi, ndihma,
financimi, inkurajimi ose toleromi i aktiviteteve subversive dhe terroriste, të
cilat kanë për qëllim ndërrimin e regjimit në shtetin tjetër”

27. 25
Politika e sigurisë
Në frymën e qëndrimeve të më larta, politika e sigurisë duhet të ofrojë
përgjigje ndaj pyetjeve të mbrojtjes së interesave dhe prioriteteve të
qytetarëve, shoqërisë në fjalë dhe shtetit në përgjithësi, nga cilido lloj i
kërcënimeve të jashtme dhe të brendshme, si dhe të parashikojë masa
politike, ekonomike e ushtarake në këtë kuptim; ajo politikë duhet të jetë
gjithëpërfshirëse në qëndrimin e saj për shkuljen e rrënjëve të konfliktit
dhe jostabilitetit. Më këtë nënkuptojmë analizë të vazhdueshme të
mjedisit sigurues dhe kërkimit të mënyrës të bashkëpunimit aktiv e të
barabartë, duke shmangur konfliktet, kërcënimet dhe aspiratat në
kuptimin dyanësh (integrimi, bashkëpunim strategjik e partneritet,
tendencat drejt sigurisë kolektive, e tjera).
Në zbatimin e politikës së sigurimit, ekzistojnë disa faktorë. Më së pari,
mund të dallohet vlerësimi i kërcënimit dhe rrezikut ndaj sigurisë. Kjo
nënkupton orientim të vëmendjes kah tendencat (ose fenomenet) e
mundshme në sferat si:
• konfliktet e brendshme, të shkaktuara në cilëndo bazë,
• ndërrimi i dhunshëm i kufijve të pranuar ndërkombëtarisht,
• ekspansioni eventual i ekstremizmit etnik apo fetar,
• ndërrimet e dhunshme të rregullimit të përcaktuar me
kushtetutë,
• kriminaliteti i organizuar ,
• proliferimi,
• tregtia me njerëz,
• migrimet ilegale,
• terrorizmi,
• zhvillimi dhe bartja e armatimit për shkatërrim në masë,
• problemet sociale,
• trazirat masive shkatërrimtare,
• ndotja e ambientit, e tjera
Në lidhje me këto, grupin e veprimeve mund ta përkufizojmë si masa të
sigurisë së një shteti dhe organeve të tij, gjegjësisht institucioneve dhe
shërbimeve të sigurimit. Masat e sigurimit janë aktivitete dhe veprime që
ndërmerren nga organet shtetërore për realizimin e mbrojtjes së vlerave
të cekura shoqërore. Të gjitha masat e sigurisë mund të ndahen në të
përgjithshme dhe të veçanta, gjegjësisht speciale. Masat e përgjithshme
të sigurisë janë ato që ndërmarrin organet shtetërore, ndërsa në forcat e
armatosura komandat dhe shtabet, me të cilat krijojnë kushte të
përshtatshme për mbrojtjen efikase të pasurive dhe vlerave shoqërore,
dhe angazhimin e të gjithë subjekteve të shoqërisë ose kolektivit në

28. 26
kryerjen e obligimeve në fushën e sigurisë. Masa e sigurimit realizohet me
aprovimin e akteve ligjore dhe akteve tjera të përgjithshme, me të cilat
rregullohet kjo materie dhe ushtrimi i obligimeve dhe detyrave të cilat
përcaktohen në mënyrë normative. Kjo do të thotë, respektimi
konsekuent i veprimeve, regjimit, disiplinës dhe rendit në raport me
vlerat e mbrojtura. Masat e veçanta - speciale të sigurisë, aplikohen nga
shërbimet e sigurimit të cilat, duke u shërbyer me metodat, masat,
veprimet dhe mjetet e veta specifike zbulojnë, përcaktojnë, luftojnë,
ndërprejnë dhe përcjellin veprimtarinë e bartësve të aktiviteteve
kërcënuese, duke kontribuar kështu në mbrojtjen e vlerave dhe pasurive
të caktuara të personave, grupeve dhe shoqërisë.
Me këto mbrohen vlerat themelore të çdo shoqërie konkrete dhe me këtë
edhe më gjerë, në kuptimin e gjendjes rajonale, kontinentale dhe
botërore. Interesat themelore të sigurisë janë pandashmërisht të
ndërlidhura me vlerat themelore, ndërsa vlerat themelore janë:
• mbrojtja e jetës, të drejtave kushtetuese, lirive dhe sigurisë
personale të qytetarëve;
• mbrojtja e pavarësisë dhe integritetit territorial duke u bazuar
në barazinë e shteteve dhe popujve;
• mbrojtja e demokracisë dhe te drejtave njerëzore, mbrojtja e të
drejtave njerëzore dhe civile, mbrojtja e të drejtave të popujve, grupeve
fetare dhe pakicave kombëtare;
• mbrojtja e vlerave familjare dhe morale dhe sigurimi i
vazhdueshëm i mjedisit jetësor për krijim të mirëqenies materiale dhe
përparimit të përgjithshëm;
Mbi këto, gjithsesi bazohen interesat themelore:
• mbrojtja e sistemit kushtetues;
• zhvillimi i marrëdhënieve të sigurisë me shtete tjera, duke
udhëhequr politikë proaktive të sigurisë;
• parandalimi i konflikteve;
• krijimi i sigurisë kooperative dhe ruajtja e paqes botërore;
• pjesëmarrje strategjike në ekonominë globale;
• forcimi i pozitës ndërkombëtare dhe qasja në sistemet kolektive të
sigurimit dhe mbrojtjes;
• përfshirje dhe pjesëmarrje aktive në asociacionet rajonale dhe
organizatat ndërkombëtare, dhe
• mbrojta e ambientit, me parandalim të degradimit ekologjike dhe
shfrytëzim racional të resurseve natyrore.
Për të pasur një zbatim adekuat dhe të suksesshëm të politikës së e
sigurisë, është e domosdoshme që secili shtet të ketë një sistem të

29. 27
ndërtuar dhe efikas të sigurisë kombëtare (shtetërore). Sipas shumicës së
autorëve, strukturat e sigurisë, e kështu edhe sistemi i saj, janë specifike
për secilin shtet. Megjithatë, një strukturë më konsistente të sistemit të
sigurisë kombëtare të një shteti bashkëkohor e ka dhënë Anton Grizold
(me bashkëpunëtorë, 1999). Sipas Grizoldit, elementet themelore një
sistemi të tillë do të ishin:
a) politika e sigurisë,
b) struktura e sigurisë dhe
c) vetë-organizimi shoqëror i sigurisë.
Me politikë të sigurisë nënkuptohet:
• politika e jashtme
• politika e mbrojtjes
• politika ekonomike
• politika sociale
• politika ekologjike
• politika energjetike
• politika arsimore dhe
• politika kulturore.
Struktura e sigurisë është e përbërë nga elementet strukturore si :
a) politika e jashtme (mbrojtëse) – forcat e armatosura dhe mbrojtja
civile (mbrojtja civile, mbrojtja ekonomike, gjegjësisht përgatitja e
ekonomisë për kushtet e luftës, masat për veprimin e sistemit politik në
kushtet e jashtëzakonshme dhe të luftës, kundërshtimi i paarmatosur
ndaj agresionit, veprimtaria informative-komunikative, vëzhgimi dhe
zbulimi);
b) siguria e brendshme (policia, organet gjyqësore, shërbimet informative
dhe të sigurisë, shërbimet e inspektimit, dogana).
Por më duhet të përkujtoj që përfundimisht ky sistem varet nga shumë
faktorë, ndërsa mund të dallohen trashëgimia historike, pozita
gjeopolitike (parësisht nga aspekti i mjedisit të afërt), pozita
gjeostrategjike, zhvillimi ekonomik dhe potencialet kadrovike-materiale,
potenciali demografik, rregullimi administrativ, parashikimi i qëllimeve
dhe rregullimi shoqëror i shtetit.
Pra, prej nga vjen ky zhvillim i mendimit mbi sigurinë kombëtare në kohët
moderne?

30. 28
Siguria në marrëdhëniet ndërkombëtare
Zhvillimi i bashkësisë ndërkombëtare, e cila përbëhet nga subjektet
(shtetet), plotësohet në mënyrë interaktive me ndryshime dinamike në
fushat politike, materiale, shpirtërore, të sigurisë dhe fusha tjera, gjë që
ka fituar dimensione dhe cilësi të reja në zhvillimin e marrëdhënieve
ndërkombëtare. Pa marrë parasysh përpjekjet për ndërtimin e
marrëdhënieve më të mira mes shteteve të sotme, bota bashkëkohore
gjendet në një jostabilitet të caktuar në aspektin e sigurisë. Përkundër të
gjitha zhvillimeve pozitive, mund të thuhet se bota bashkëkohore
funksionon në kushte dhe kohë të “paqes së armatosur”. Në këtë kuptim,
studimi i të gjitha aspekteve të sfidave dhe mënyrës së eliminimit të
parakushteve të cilët kërcënojnë sigurinë e shteteve, ka fituar dimensione
të reja shkencore, profesionale dhe operative, duke përfshirë edhe
ripërcaktimin e doktrinës dhe strategjisë së veprimit të mekanizmave të
sigurisë dhe mbrojtjes në ruajtjen e vlerave themelore të shoqërisë, si
dhe bashkësisë ndërkombëtare në përgjithësi. Mirëpo, duhet theksuar se
një ndërvarshmëri e madhe mes shteteve dhe fleksibiliteti i kufijve
shtetëror, kërkon nga organet dhe institucionet e sigurisë një angazhim
shumë më të madh operativ në ballafaqimin me format e burimet e
ndryshme të kërcënimit të sigurisë kombëtare si dhe sigurisë së
bashkësisë ndërkombëtare në përgjithësi. Zhvillimi i vazhdueshëm
teknologjik njëkohësisht krijon edhe mundësi për keqpërdorime të ndryshme
që mund të shërbejnë për mbikëqyrjen e veprimtarisë njerëzore, gjë e cila
paraqet një prej formave të degradimit jodemokratik të personaliteti
njerëzor, por edhe grupeve shoqërore, e deri te shoqëritë e tëra dhe
bashkësive shtetërore.
Siguria në marrëdhëniet ndërkombëtare, dhe sipas kësaj edhe siguria
kombëtare e çdo shteti, ende interpretohet në mënyra të ndryshme.
Teoricienë të ndryshëm, edhe më tej qëndrojnë pranë asaj se siguria e
shtetit është tërësia e rrethanave dhe kushteve faktike, gjendje e
përgjithshme në të cilën gjendet shteti, gjendje e cila i ofron dhe garanton
siguri nga rreziqet e jashtme, të cilat do të mund të kërcënonin interesat e tij
jetësore, tërësinë e tij territoriale, dhe në fund vetë ekzistencën e tij. .
Për të tjerët, siguria në përgjithësi është mungesë e rrezikut për vlerat
fundamentale, ndërsa siguria kombëtare konsiston në ruajtjen e ekzistencës
së vlerave themelore të shteteve dhe kombeve – integriteti territorial,
pavarësia politike, cilësia e jetesës, si dhe të ashtuquajturit interesa jetikë
kombëtarë. Aktivitetet në kompleksin e sigurisë kombëtare zhvillohen si në
planin e brendshëm ashtu edhe atë ndërkombëtar; plani i brendshëm

31. 29
nënkupton stabilitetin shoqëror dhe politik, ndërsa në lidhje me aspektin
ndërkombëtar, theksi vihet në përforcimin e sigurisë së vet në një mjedis të
caktuar ndërkombëtar, por duke kontribuar në përforcimin e sigurisë së vetë
atij mjedisi. Nga kjo, rrjedh se është e domosdoshme të punohet në
përforcimin e sigurisë ndërkombëtare. Natyrisht, nuk është fjala për
ndërtimin vetëm të sigurisë unike kolektive (aq më tepër jo në kuptimin
institucional të sigurisë, ku institucionet do të zëvendësonin shtetet në
fushën e sigurisë kombëtare). Këtu bëhet fjalë më së pari për përpjekjet
kolektive për krijimin e sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare, gjë që do të
thotë së pari zhvillim i demokracisë, kundrejt totalitarizmit dhe çdo lloj
shpirtngurtësie.
Edhe pse edhe sot zhvillohen debate teorike mbi atë së çka është siguria
kombëtare dhe ndërkombëtare dhe cila është marrëdhënia e tyre
interaktive, është arritur një pajtueshmëri relativisht e madhe rreth
përkufizimit dhe jetësimit praktik të problemeve të sigurisë, si në nivelin
shtetëror, ashtu edhe në marrëdhëniet ndërkombëtare.
Gjatë dy dekadave të fundit të shekullit XX, e sidomos pas përfundimit të
Luftës së Ftohtë, sistemi i marrëdhënieve ndërkombëtare dhe sistemi
ndërkombëtar i sigurisë kanë pësuar ndërrime të mëdha. Në këtë periudhë
relativisht të shkurtër, bota pa përfundimin e rregullimit bipolar, një proces
të përshpejtuar të globalizimit, trend të përgjithshëm të de-territorializimit të
çështjeve të ndryshme politike, ekonomike, shoqërore dhe të sigurisë,
zhvillimin e mjeteve të transportit dhe komunikimit, një qarkullim të rritur
ndërkombëtar të financave, të mirave dhe personave. Këto janë vetëm disa
prej faktorëve të cilët në masë të madhe kanë ndikuar përgjithësisht në
sistemin ndërkombëtar, por edhe në sistemin e sigurisë. Në kushtet e reja
pa rivalitetin bipolar, parametrat e sigurisë kanë ndryshuar, kështu që
siguria e shteteve sovrane nuk paraqet më vetëm mbrojtje të territoreve
nga kërcënimet e jashtme që do të vinin nga shtete tjera sovrane, por edhe
kontrollim të kërcënimeve subnacionale dhe transnacionale të cilat vijnë nga
aktorë të ndryshëm joshtetërorë. Këto kërcënime, në të vërtetë nuk janë të
“reja”, por me humbjen e armiqve tradicionalë, kanë fituar rëndësi. Mënyra
se si qeveritë përballen me këto kërcënime do të pasqyrohet gjithsesi në
rregullimin e ri të sigurisë..
Kjo, vetëm vërteton që siguria është gjendje dinamike e historike e cila
reagon ndaj ndryshimeve në botë dhe në këtë drejtim harton edhe politikat
e shteteve. (Kadiq, 2005.).
Paralelisht me ndryshimet politike dhe të sigurisë në botë, edhe vetë fusha e
studimeve të sigurisë ka ndryshuar.

32. 30
Fusha e studimeve ndërkombëtare të sigurisë është paraqitur gjatë Luftës së
Dytë Botërore ose menjëherë pas saj dhe si e tillë është relativisht e re. Në
periudhën e hershme të viteve ‘60 dhe fillimet e ‘70-ve, studimet strategjike
(pjesërisht për shkak të rezultateve të Luftës së Vietnamit dhe invazionit
sovjetik në Afganistan) shënuan rënie, derisa studimet mbi sigurinë si
disiplinë më e gjerë zhvilloheshin. Siguria kombëtare ishte tema kryesore
gjatë kësaj periudhe, ndërsa problemet politike dhe ushtarake dominonin
mbi politikën e sigurisë. Kjo pati si rezultat që shumica e teorive të asaj
periudhe t’i përkisnin drejtimit realist. Ishin vendosur lidhje të mira mes
atyre që miratonin politikat dhe teoricienëve që i shkruanin ato, derisa
shkencëtarët konsideroheshin pjesë e elitës politike. Kjo periudhë, nga Lufta
e Dytë Botërore deri te fillimet e viteve 1980, quhet periudha e artë e
studimeve strategjike të realizmit të pasluftës.
Në periudhën e 1980-ve, realizmi humb nga rëndësia dhe lindin drejtime
tjera si sfidë ndaj realizmit. Në të 80-tat e hershme, ende ekzistonin gjurmë
të realizmit, por nevoja e shmangies së përqendrimit në shtet ishte zbuluar.
E gjithë kjo dekadë dhe pjesa më e madhe të të nëntëdhjetave u
karakterizua me debatin nëse është e nevojshme të zgjerohet fusha e
sigurisë politike. Ky debat në të vërtetë bëhej mes të ashtuquajturve
tradicionalistë në njërën anë, dhe atyre që mbështesnin zgjerimin në anën
tjetër.
Vështrimet teorike mbi sigurinë kombëtare
Çështje kryesore e konfliktit mes tradicionalistëve dhe zgjeruesve ishte
pyetja nëse duhej që kufijtë e disiplinës të liheshin brenda problemeve
strategjike apo të zgjeroheshin për të përfshirë edhe çështjet që nuk janë
vetëm ushtarake (kreu vijues është sistematizuar sipas E. Kadiq, 2005).
Tradicionalistët konsideronin që studimet mbi sigurinë nuk guxojnë të
zgjerohen në çështje që nuk janë të karakterit shtetëror, apo ushtarak.
Ata të cilët përkrahnin zgjerimin e politikës së sigurimit, zhvilluan një
koncept gati gjithëpërfshirës të sigurisë.
Kur flasim për zgjeruesit, idetë e tyre janë dy-dimensionale:
a) në njërën anë qëndronte dimensioni i zgjerimit i cili nënkuptonte
zgjerimin e sigurisë edhe në çështje që nuk ishin vetëm të natyrës
ushtarake,

33. 31
b) në anën tjetër ishte dimensioni i thellimit, ku hulumtohej nëse lëndë e
kërcënimit të sigurisë ishin edhe faktorë të tjerë, përveç shtetit.
Kthyer në praktikë, kjo do të thotë se kërcënimet dhe objekti referues i
sigurisë ndryshuan. Ky lloj koncepti i sigurisë shpreh më mirë realitetin
empirik, duke mundësuar zgjerimin e çështjeve të sigurisë jashtë kornizës
ushtarake. Përveç kësaj, një qasje e tillë është e rëndësishme, sepse
konsideron që për politikën e sigurisë dallimi mes kërcënimit të jashtëm
dhe të brendshëm nuk është gjithmonë i rëndësishëm.
Në kulmin e debateve u themelua e ashtuquajtura Shkolla e Kopenhagës,
e cila do t’i qasej kësaj çështjeje nga një pikëvështrim më i butë. Shkolla
e Kopenhagës në të vërtetë ka të bëj me punën e hulumtuesve dhe
teoricienëve pranë Institutit për studimet e paqes në Kopenhagë, i cili
ishte themeluar gjatë viteve të tetëdhjeta si reagim ndaj diskutimi të
atëhershëm mbi zgjerimin e politikës së sigurimit. Teoritë e zhvilluara nga
teoricienët e Kopenhagës paraqesin alternativën më komplete dhe më të
pranueshme ndaj realizmit, të përqendruar në shtet, por edhe në një
koncept shumë të gjerë të sigurisë.
Në kuadër të Shkollës së Kopenhagës u zhvillua një kornizë specifike
teorike, e cila bazohet në tri ide kryesore, në kuptimin e përgjithshëm:
a) sigurizim (ang. Securitisation), gjë që paraqet proces në të cilin diçka
paraqitet si kërcënim dhe kështu bëhet problem i sigurisë,
b) sektorët e sigurisë dhe
c) komplekset rajonale të sigurisë
Kjo kornizë teorike mundëson edhe zgjerimin dhe thellimin e studimeve
mbi sigurinë, që do të thotë se siguria është zgjeruar edhe në problemet
joushtarake. Njëkohësisht, ky trajtim i sigurisë vërteton faktin se nuk
është vetëm shteti ai që mund të jetë objekt i kërcënimit të sigurisë.
Sigurizimi përkufizohet si proces me të cilin një çështje merr karakter të
sigurisë dhe me këtë paraqitet si kërcënim..
Konceptet e sektorëve dhe kompleksit rajonal të sigurisë i vendosi Barry
Buzan. Në vend që të përqendrohet vetëm në çështjet ushtarake, Buzani
dallon pesë sektorë të sigurisë, të cilët mund të ndikojnë në sigurinë
kolektive:
a) ushtarak,
b) ekonomik,
c) politik,
d) shoqëror dhe

34. 32
e) sektori i mjedisit jetësor
Koncepti i komplekseve rajonale thekson rëndësinë e nivelit rajonal në
analizën e sigurisë. Kjo kornizë teorike, e cila u vendos nga teoricienët e
të ashtuquajturës Shkollë e Kopenhagës, është mjaft e pranuar edhe mes
teoricienëve dhe atyre të cilët merren praktikisht me çështjet e sigurisë.
Teoria shpreh natyrën ndër-disiplinore dhe mundëson analizën e
politikave ekzistuese në fusha të ndryshme.
Përfaqësuesit e Shkollës së Kopenhagës, për dallim nga disa teoricienë
tjerë të sigurisë, i kushtojnë kujdes të veçantë rëndësisë së sigurisë,
gjegjësisht konceptit të sigurisë. Ata pranojnë së siguria është koncept jo
edhe aq i zhvilluar dhe marrin parasysh faktin se nocioni i sigurisë ka
kuptime te ndryshme në faza të ndryshme historike të zhvillimit të saj, si
dhe ka rëndësi të ndryshme në fushat e ndryshme. Përveç qasjes historik,
ata gjithashtu vërejnë se as shoqëritë nuk janë të njëjta në kuptimin se
çka nënkuptojnë me sigurinë. Domethënë, ata i qasen sigurisë si produkt
shoqëror, i cili dallon nga një shoqëri në tjetrën. Siguria, është koncept i
cili duhet të studiohet përmes jetësimit të tij në praktikën politike, sepse
ekziston një trend unik që kuptimi dhe natyra e sigurisë të adaptohet me
dinamikën aktuale të sigurisë. Veprat tyre kryesore lindën në fund të
viteve 1980 dhe gjatë 1990-ve, kur koncepti i sigurisë u zgjerua shumë,
kështu që nga koncepti i sigurisë nacionale që dominonte në periudhën e
Luftës së Dytë Botërore dhe Luftës së Ftohtë, u zgjerua në fusha të reja
dhe u fut në jetën e përditshme. Për ketë arsye, për të zhvilluar kornizën
teorike e cila do të pasqyronte realitetin, teoricienët e Shkollës së
Kopenhagës definojnë sigurinë në kuptimin e saj më të ngushtë, sigurinë
si ekzistencë.
Në këtë kuptim, dallohen dy entitete: sovraniteti dhe identiteti shoqëror.
Sovraniteti është parakusht i ekzistencës së shtetit, ndërsa kriteri më i
lartë i sigurisë së shtetit është sovraniteti i tij. Mirëpo, kur është fjala për
sigurinë shoqërore, atëherë kriteri më i lartë i sigurisë së shoqërisë është
identiteti i saj. Pra, në të dy rastet kemi të bëjmë me ekzistencën. Nëse
shteti humb sovranitetin, nuk mund të ekzistojë si shtet. Kur është fjala
për identitetin, shoqëria definohet si grup koherent vetëm në raport me
dallueshmërinë nga të tjerët. Ajo nga e cila shoqëria frikësohet është që
këto dallime të mundin karakteristikat e asaj shoqërie dhe t’i dobësojnë
identitetin asaj.
Çështjet e sigurisë

35. 33
Sipas teorive bashkëkohore, çdo gjë në shoqëri, shtet apo mes shteteve
mund të bëhet çështje e sigurisë gjatë procesit politik dhe në praktikë. Në
shpjegimin se si një çështje mund të bëhet çështje apo problem i sigurisë,
janë përcaktuar tri mënyra të prezantimit në praktikën politike (Kadić,
2005).
1. Një çështje mund të jetë e depolitizuar, çka do të thotë që
shteti/qeveria nuk merret me atë çështje,
2. pastaj mund të jetë e politizuar, çka do të thotë se ajo çështje
është me rëndësi për publikun, si dhe kërkon nga qeveria të marrë
vendime të caktuara për këtë çështje, si dhe
3. faza e tretë është kur një çështje paraqitet si problem i sigurisë,
dmth. Kur është e paraqitur si kërcënim ekzistencial.
Definimi i një çështje si çështje e sigurisë në parim arsyeton mundësinë e
përdorimit të masave të jashtëzakonshme për t’iu përgjigjur situatës,
duke hapur njëkohësisht mundësinë që shteti të përdorë autorizimet e
posaçme në pronësinë e tij apo/edhe forcën në mënyrë të ligjshme. Pra,
ky është proces politik me të cilin vendoset a do të jetë ndonjë çështje
çështje e sigurisë dhe rrugë e cila bëhet për aktivizimin (mobilizimin) e
publikut të përgjithshëm dhe elitës politike. Ky është proces i krijimit të
kuptimit të përgjithshëm mbi atë se çka është kërcënim i cili kërkon
përgjigje kolektive në këtë kërcënim.
Me fjalë tjera, siguria nuk është gjendje objektive, por rezultat i procesit
shoqëror, kështu që sigurimi mund të hulumtohet me anë të debateve
mbi sigurinë, gjegjësisht diskurset. Të kalojë diçka nëpër procesin e
sigurizimit do të thotë se është paraqitur dhe është pranuar nga publiku si
kërcënim ekzistencial. Në këtë rast, publiku pranon argumentet e
sigurizimit dhe toleron përdorimin e masave të jashtëzakonshme, e
ndonjëherë edhe shkeljen e rregullave, të cilat në kushte të tjera do të
respektoheshin, dhe të gjitha këto për t’u tejkaluar kërcënimi..
Definimi i “një gjëje” si çështje sigurie është proces i cili karakterizohet
me ndërveprimin e katër elementeve:
• objektit të referimit
• aktorit të sigurisë
• “publikut” dhe
• sektorëve funksionalë
Objekti i referimit është ai i cili kërcënohet.
Aktori i sigurisë, është ai i cili “flet” për sigurinë, do të thotë i cili paraqet
argumentet se objekti i referimit është objekt i kërcënuar.

36. 34
“Publiku” është subjekt i cili duhet të bindet në ekzistimin e kërcënimit.
Kur flitet për sigurinë kombëtare në shoqëritë demokratike, “publiku” në
të vërtetë janë qytetarët (popullsia) ose grupet e caktuara (elita politike,
grupet e caktuara aktiviste, etj). Përveç kësaj, ekzistojnë çështje të
sigurisë, për të cilat shpallja si çështje të sigurisë duhet të arsyetohet
para shumë “publikeve”, për shembull para atij vendor dhe
ndërkombëtar. Vetëm atëherë kur “publiku” është i bindur, procesi i
sigurizimit mund të konsiderohet i suksesshëm.
Sektorët funksionalë janë aktorët kryesorë në një sektor të caktuar të
cilët nuk janë të kyçyr në sigurizim, por kanë ndikim të fuqishëm në atë
sektor. Sektorët funksionalë mund të jenë armiqësi historike ndërmjet
shteteve, armiqësi retorike, gjendja e objektit referues, e të tjerë.
Në sistemin e marrëdhënieve ndërkombëtare, shteti është njësia kryesore
e sigurisë, ku fjala është për kuptimin ideologjik, do të thotë qeveritë dhe
institucionet, ose themelet e tyre të dyfishta që përbëhen nga territori dhe
popullsia. Megjithatë, kjo nuk është edhe aq e thjeshtë, sepse shteti është
një objekt me shumë specifika në raport me të cilin siguria mund të
aplikohet në mënyra të ndryshme. Siguria shtetërore ka të bëjë me
shumë koncepte, gjë që varet nga kushtet dhe gjendja në një shtet. Për
shkak të dallimeve ekzistuese mes shteteve nuk ekziston një kuptim i
vetëm i sigurisë shtetërore. Dhe, meqenëse pjesët/elementet e ndryshme
të një shteti i nënshtrohen kërcënimeve të ndryshme, ekzistojnë shumë
objekte referuese të kërcënimeve të mundshme në të të gjitha nivelet e
shtetit, prej atyre individuale e deri tek ato ndërkombëtare. Me rritjen e
numrit të faktorëve të ndryshëm shtetëror rritet edhe numri i objekteve
referues. Por siguria e një objekti referues nuk mund të arrihet në izolim,
çka do të thotë se siguria e një objekti referues nuk mund të ndahet nga
siguria e objekteve tjera referuese, duke qenë edhe kusht për sigurinë e
tyre.
Mund të ndodh që në të vërtetë të mos ketë dallim ndërmjet objektit të
sigurisë dhe aktorit të sigurisë, sepse shteti mund të konsiderohet edhe
objekt i kërcënimit edhe si aktor i sigurisë. Por, nuk mundet gjithkush të
veprojë sipas diskursit të sigurisë, dhe jo të gjitha “fjalimet” mbi sigurinë
mund të kenë kapacitetin unik për të “sigurizuar” çështjen. Shteti,
domethënë shtetarët të cilët mishërojnë shtetin, kanë privilegjin dhe
kapacitetin më të madh për të bërë sigurizimin e një çështjeje. Më anë të
sigurizimit, shtetarët bartin çështjen në një nivel krejt të ri politik, duke
arsyetuar kështu përdorimin e mjeteve të jashtëzakonshme. Pra, suksesi i
sigurizimit varet edhe nga niveli prej të cilit veprohet me anë të diskursit