Prezentacja ucznia VLO z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Kanclerza Jana Zamoyskiego

1. Antyk
Źródło kultury europejskiej

3. ANTYK
Nazwą „Starożytność” (lub „Antyk”) określa
się epokę, która obejmuje ponad
4 tysiące lat, zarówno przed, jak i po
narodzeniu Chrystusa.
Epoka ta obejmuje zarówno czasy
najstarszych cywilizacji (egipskiej,
greckiej, rzymskiej, babilońskiej, arabskiej,
mezopotamskiej i innych), jak też czasy
tzw. starożytności chrześcijańskiej,
trwające od I do V wieku n.e.

4. Starożytna literatura, historia i kultura są
fundamentami Europy współczesnej
Od
Greków
Od
Rzymian
Kultura judajska
system
demokracji,
filozofię i teatr,
poetykę,
podział na
epikę, lirykę i
dramat itp.
prawodawstwo
i osiągnięcia
techniczne
dała początek głównej religii
Europy, chrześcijaństwu, które
ukształtowało kontynent zarówno
w dziedzinie myślenia o człowieku
i wszechświecie, jak też w sferze
np. granic politycznych czy
rodzaju alfabetu

5. W basenie Morza Śródziemnego narodziły się:
 Nauki matematyczne
 Fizyczne
 Przyrodnicze
 Idee filozofii i polityki
 Antropologia
 Filologia
 Sztuki artystyczne

6. Filozofia grecka
W starożytności powstało pojęcie
filozofii – jako umiłowania mądrości
(od greckich słów philein – lubić, kochać,
sophis – mądrość). Twórcą terminu był
Pitagoras. Grecy uważali, że filozofia
przybliża człowieka do tego, co boskie,
bowiem jest boską wiedzą.

7. Tales z Miletu (gr. Θαλ ς Μιλήσιοςῆ ὁ
Thales ho Milesios)
(ur. ok. 625 p.n.e.,
zm. ok. 545 p.n.e.),
półlegendarny, archaiczny
grecki filozof,
matematyk, astronom,
inżynier, polityk,
podróżnik i kupiec,
zaliczany do siedmiu
mędrców starożytnej
Grecji, uznawany za
twórcę podstaw nauki
i filozofii europejskiej.

8. Poglądy Talesa
 "Wszystko jest z wody, z wody powstało i z
wody się składa".
 Natura rzeczy - woda jest wieczna, a
wszystkie ciała są jej postaciami, wynikają
z jej przemian. Z kolei przemiany te
wynikają z zawartej w niej siły i zdolności
do ruchu.
 Ziemia wg Talesa, podobnie jak wszystko,
co istnieje, unosi się na wodzie i jest tylko
chwilową postacią wody.

9. Sokrates (gr. Σωκράτης)
 4 czerwca 469-7 maja
399 p.n.e. - jeden z
największych filozofów
greckich. Urodził się i
zmarł w Atenach.
 Jest postacią
historyczną, ale nie
pozostawił po sobie
żadnych pism. Jedyne,
co o nim wiemy, to
relacje jego ucznia
Platona (w postaci
spisanych dialogów)
oraz Ksenofonta, a także
przekazy Arystotelesa,
Arystofanesa i
historyków greckich.

10. Poglądy
Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty.
Sokrates głosił, że cnota (gr. arete,
starożytne pojęcie oznaczające tężyznę
życiową, szlachetność, dzielność) jest
dobrem bezwzględnym, czym
przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów.
Jest też dobrem najwyższym, o które
człowiek winien zabiegać, nie licząc się z
niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie
wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę,
zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by
dusza stała się najlepsza?").

11. Cytaty
 Ateny są jak ospały koń, a ja jak giez,
który próbuje go ożywić.
 Błąd jest przywilejem filozofów, tylko
głupcy nie mylą się nigdy.
 Najmądrzejszy jest, który wie czego
nie wie.
 Natura dała nam dwoje oczu, dwoje
uszu, ale tylko jeden język po to,
abyśmy więcej patrzyli i słuchali, niż
mówili.

12. Cytaty
Wiem, że nic nie wiem.
Oida ouden eidos.(gr.)
Scio me nihil scire. (łac.)

13. Platon (gr. Πλάτων, Plátōn)
ur. 427 prawdopodobnie
w Atenach, zm. 347
p.n.e. w Atenach;
powszechnie uznawany za
jednego z
najwybitniejszych
filozofów
starożytności.
Był twórcą systemu
filozoficznego zwanego
obecnie idealizmem
platońskim.

14. IDEALIZM
 Był czołowym przedstawicielem
idealizmu w starożytności.
Jego zdaniem jedynym realnym
światem jest świat idei, świat
materialny zaś jest jedynie jego
odbiciem.

15. Idealne państwo polega na
podziale zadań
 i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty,
tak samo powinny odpowiadać im trzy stany
społeczeństwa:
 stan uczonych (władców-filozofów) dbających o
rozumne kierowanie państwem i umożliwiających
prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i
cnotliwego życia;
 stan strażników (wojskowych) dbających o
wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz
 stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty
w potrzebne dobra materialne. Platon kładł ogromny
nacisk na hierarchię społeczeństwa. Utożsamiał losy
państwa z losem klasy rządzącej. Aby państwo było
trwałe, potrzebna jest mu silna pozycja arystokracji.

16.  Platon był
zagorzałym
kibicem
sportowym. Potrafił
przez wiele dni
mieszkać z obcymi
ludźmi w małym
namiocie,
oczekując na
występ swoich
ulubionych
zawodników na
igrzyskach w
Olimpii.

17. Arystoteles
(gr. ριστοτέλης, Aristotelēs)Ἀ
 ur. 384 p.n.e., zm. 322
p.n.e.) – jeden z
największych filozofów
greckich.
 Stworzył opozycyjny do
platonizmu i równie
spójny system
filozoficzny, który bardzo
silnie działał na filozofię i
naukę europejską, a jego
chrześcijańska odmiana
zwana tomizmem była
od XIII w. i jest po dziś
dzień oficjalną filozofią
Kościoła Katolickiego.

18.  Arystoteles w Atenach
założył własną,
konkurencyjną do
Akademii szkołę
filozoficzną zwaną
Liceum (gr. Λύκειον
Lykeion, łac. Lyceum),
która była wspierana
przez Aleksandra
Macedońskiego i
wkrótce przyćmiła
Akademię.

19. Rozumiał on dobro i cnotę
 jako dążenie do
doskonalenia swojej
formy, czyli duszy.
Gdy dusza osiągnie
optymalną,
przeznaczoną dla
danej jednostki postać,
to wtedy jednostka ta
osiągnie trwałe
szczęście i cnotę.

20. Stoicyzm
Szkoła stoicka została
założona w Atenach
przez Zenona z Kition.
Upada około II wieku n.e.
„Nie można panować
nad światem, należy
więc panować nad
sobą.”

21. Epikureizm
Epikurejczycy to tzw. filozofowie ogrodów
(ponieważ szkoła założona została poza
Atenami, w ogrodzie). Szkoła została
założona przez Epikura (stąd nazwa)
w III w. p.n.e., dotrwała do II w. n.e.
Drogami do szczęścia są: brak
cierpienia, radość z życia (słynne:
carpe diem – chwytaj dzień, żyj
chwilą), spokój ducha i dobra
zewnętrzne.

22. Mit
 pochodzi od greckiego słowa mythos, czyli
opowiadanie, legenda, podanie. Oznacza
historię opowiadaną od pokoleń, która zawiera
zarówno element prawdy historycznej, jak i
pierwiastki fantastyczne. Dzięki temu mitologie
(czyli zbiory mitów) są ważne dla historyków i
archeologów, a także humanistów, znawców
literatur i kultur. Mit charakteryzuje
zbiorową mentalność danego narodu.
Dzięki zachowanym od Antyku mitom możemy
poznać światopogląd, wierzenia, rytuały,
zwyczaje ludów takich, jak starożytni Grecy.

23. Podział mitów
teogoniczne kosmogoniczne antropogeniczne genealogiczne
o
pochodzeniu
bogów
o pochodzeniu
świata
o tym, skąd się
wziął człowiek i
jak kształtowała
się jego historia
opowiadające
historie rodów
i wielkich
familii greckich

24. Mitologia jest koniecznym warunkiem i
pierwszym tworzywem sztuki

25. Archetypy mitologiczne
ARCHETYPY- Są to obrazy
symboliczne, przenośnie językowe,
wypełniające naszą nieświadomość,
określająca odziedziczony sposób
zachowania psychicznego.
Archetypy stanowią skarbiec typowych
przeżyć i doświadczeń ludzi. We
wszystkich kulturach, mitologiach,
bajkach motywy archetypów są
niezmienne i zawsze należały do
treści i najcenniejszych dóbr
wszystkich religii świata.
Typowymi przykładami archetypów są:
matka, budynek, droga, itd.

26. Przykłady archetypów:
Niobe - matka cierpiąca
Prometeusz – buntowik, wyzwoliciel
Penelopa – wierna żona
Dedal – realista
Ikar – marzyciel
Edyp – przewrotność losu, tragiczna ironia
Herakles – symbol odwiecznego snu o potędze
Kasandra – zła wieszczka, zwiastująca katastrofy
nieszczęścia.
Orfeusz – boski muzyk i wierny mąż
Prometeusz – buntownik, dobroczyńca, altruista.
Narcyz - człowiek zakochany, egoista,
Pigmalion - artysta stwarzający rzeczy niezwykłe,
zakochany w swym dziele

27. Toposy antyczne
Topos (greckie = miejsce),
miejsce wspólne; pole
znaczeniowe toposu
obejmuje motyw, obraz,
symbol, metaforę,
alegorię, także
stereotyp, schemat
powszechnie
funkcjonujący w kręgu
kulturowym,
powtarzalny
odwiecznie.

28. Mitologiczne toposy:
Chaos - nieporządek, zamieszanie,
olbrzymi nieład
Olimp - miejsce dla wybranych, elita.
Parnas - w mitologii siedziba muz,
oznacza siedzibę artystów.
Labirynt - w mitologii budowla Dedala,
siedziba Minotaura; współcześnie:
miejsce, z którego nie da się wyjść.
Hades - zaświaty (kraina zmarłych)
Tartar - piekło, miejsce potępieńców.
Pola Elizejskie, Wyspy Szczęśliwe –
raj, kraina szczęśliwości
Arkadia - kraina starożytnej Grecji w
środkowej części Peloponezu, górzysta i
pokryta lasami, zamieszkała przez
ubogich i prymitywnych pasterzy. W
Antyku uchodziła za pasterską krainę
prostoty i szczęśliwości, rodzaj raju,
kraina wiecznego dzieciństwa, w której
panuje dobro i miłość.

29. Nawiązania mitologiczne w
literaturze i sztuce

30. Wenus…
wg Tycjana, Maneta
i Kozyry…

31. Ikar…
 Upadek Ikara – Peter Bruegel,
 Wciąż o Ikarach głoszą – Ernest Bryll,
 Ikar – Stanisław Grochowiak
 Prawa i obowiązki– Tadeusz Różewicz
 Ikar – Jarosław Iwaszkiewicz.

32. Pieter Bruegel Starszy (ok.1525-1569) –
Pejzaż z upadkiem Ikara, 1558.

33. Ernest Bryll
Wciąż o Ikarach głoszą...
Wciąż o Ikarach głoszą - choć doleciał Dedal,
jakby to nikłe pierze skrzydłem uronione
chuda chłopięca noga zadarta do nieba
- znaczyła wszystko. Jakby na obronę
dano nam tyle męstwa, co je ćmy gromadą
skwiercząc u lampy objawiają...
Jeśli poznawszy miękkość wosku umiemy dopadać
wybranych brzegów - mijają nas w pieśni.
Tak jak mijają chłopa albo mu się dziwią,
że nie patrzy w Ikary...
Breughel, co osiwiał
pojmując ludzi, oczy im odwracał
od podniebnych dramatów. Wiedział, że nie gapić
trzeba się nam w Ikary, nie upadkiem smucić
- choćby najwyższy... A swoje ucapić.
- Czy Dedal, by ratować Ikara, powrócił?

34. Dedal i Ikar

35. Rozwój literatury greckiej
 Epika – Homer – Iliada, Odyseja,
VIII w. p.n.e.
 Liryka – Tyrtajos, Safona,
Anakreont, VII-VI w. p.n.e.
 Dramat – Tespis, Ajschylos,
Sofokles, Eurypides – V w. p.n.e.
 Epigramat – Anakreont – V – IV w.
p.n.e.

36. Homer (gr. μηρος HomerosὍ
znaczy "ślepy")
(VIII wiek p.n.e.) – grecki aojda
(rapsodas) czyli bard. Był on
śpiewakiem wędrownym. Uważany
jest za ojca poezji epickiej.
Najstarszy znany z imienia europejski
poeta, który zapewne przejął
dziedzictwo długiej i bogatej tradycji
poezji heroicznej (której istnienie
jest wszakże czystym domysłem).
Homer jest autorem poematów Iliady i
Odysei.

37. Epos, epopeja
 dłuższy utwór, zwykle wierszowany, przedstawiający
dzieje bohaterów na tle ważnych wydarzeń
historycznych. Najstarszy gatunek epiki, znany już na
starożytnym Wschodzie.
 Epos antyczny to przede wszystkim twórczość Homera
(Iliada, Odyseja) oraz Wergiliusza (Eneida).
 Ten wzorzec gatunkowy charakteryzował się:
 równoległością akcji w świecie boskim i akcji w
świecie ludzkim,
 mityczną motywacją zdarzeń,
 podniosłym stylem (inwokacje, stałe epitety,
porównania tzw. homeryckie, heksametry).

38. Wojna
Trojańska
Sąd Parysa
Porwanie Heleny
Wypowiedzenie wojny
Udział Achillesa
10 lat oblężenia
Gniew Achillesa (spór z
Agamemnonem)
Śmierć Patroklosa
Pojedynek Achillesa z
Hektorem
Podstęp Odyseusza (koń
trojański)
Zagłada Troi
Ucieczka Eneasza
(założyciela Rzymu)

39. Bohaterowie
Grecy/Achajowie
Menelaos (mąż
Heleny), król Sparty;
Agamemnon (brat
Menelaosa, dowódca
wojsk greckich);
Odyseusz (Ulisses)
Achilles
Patroklos (przyjaciel
Achillesa)
Nestor (najstarszy
walczący Grek)
Trojańczycy
Priam (król Troi);
Hekabe (żona Priama);
Hektor (obrońca Troi,
syn Priama);
Parys (syn Priama,
porwał Helenę, zabił
Achillesa);
Kassandra (córka
Priama, wieszczka)

40. Tyrtajos, Tyrteusz (VII w. p.n.e.)
Poeta grecki o nie
ustalonym pochodzeniu.
Działał w Sparcie w czasie
II wojny meseńskiej jako
wódz i poeta, zagrzewał
żołnierzy do walki i
wytrwałości.
Odegrał dużą rolę w
stłumieniu groźnego dla
Sparty powstania.
Poezja tyrtejska, nurt
poezji patriotycznej,
żywotny w polskim
romantyzmie;
“Rzecz to piękna
zaprawdę, gdy krocząc w
pierwszym szeregu / Ginie
człowiek odważny,
walcząc w obronie
ojczyzny… / Walczmy
mężnie w obronie naszej
ziemi i dzieci, choć byśmy
zginąć musieli…”

41. Safona, Safo, Sapfo (gr. Σαπφώ,
łac. Sappho)
najsławniejsza poetka starożytnej
Grecji z przełomu VII i VI wieku
p.n.e., wybitna przedstawicielka
poezji lirycznej (liryka eolska).
Pochodziła z Mityleny na wyspie
Lesbos. Wyszła za mąż za
bogatego kupca. W czasie
rozruchów na wyspie musiała z
niej uchodzić. Schroniła się na
Sycylii, później jednak powróciła
na Lesbos.
Według legendy zakochała się
nieszczęśliwie w Faonie i skoczyła
ze skały na wyspie Leukas.

42. Zazdrość
Podobny do boga wydaje mi się
ten mężczyzna, który siadł naprzeciwko
i uważnie słucha ciebie z zachwytem,
w oczarowaniu.
Gdy słodko się uśmiechasz, moje serce
w piersi drży niespokojnie, zalęknione,
a gdy na ciebie patrzę, głosu z krtani
dobyć nie mogę.
Plącze mi się język, zamiera słowo,
powolny płomień przenika me ciało,
oczy tracą blask, to znów słyszę w uszach
przejmujący szum.
Oblana potem, drżąca, zalękniona,
bardziej zielona od zielonej trawy.
I czuję, że za chwilę stracę życie,
padnę zemdlona.
Biedna, ze wszystkim muszę się
pogodzić.
Przeł. Nikos Chadzinikolau

43. Teatr

46. Sofokles Król Edyp
 Król Edyp to jedna z
niewielu zachowanych
tragedii Sofoklesa, a
jednocześnie dzieło jego
chyba najsłynniejsze.
 Została napisana ok. roku
427 p.n.e. Inspiracją do jej
powstania był mit
tebański, którego tematem
są tragiczne dzieje rodu
Labdakidów.

47. Antoni Brodowski, "Edyp i Antygona" ,
olej na płótnie, 1828,
Muzeum Narodowe, Warszawa J.A.D. Ingres (1780-1867) - Edyp i Sfinks

48.  Króla Edypa nazywa się powszechnie
„tragedią przeznaczenia” bądź
„tragedią losu”, gdyż tematem utworu
jest nieuniknione spełnianie się
straszliwej przepowiedni Apollina o
losie tytułowego bohatera, mimo iż
ten robi wszystko, by uniknąć hańby.
Życie Edypa obrazuje tezę, mówiącą
o tym, że nie można ani lekceważyć
wyroków boskich, ani ich uniknąć.

49. Król Edyp
1. Lud Teb nawiedzany chorobami, prosi o pomoc swojego
króla.
2. Kreon, powróciwszy z wyroczni, oznajmia, że Teby uratuje
śmierć zbrodniarza, który zamordował przez laty Lajosa
3. Edyp rzuca klątwę na zabójcę i zarządza poszukiwania.
4. Wróżbita Tyrezjasz przybywa do pałacu i rzuca oskarżenie na
Edypa.
5. Edyp oskarża Kreona o spisek i wypędza go z miasta.
6. Jokasta poznaje prawdę o przeszłości męża.
7. Do Edypa przybywa posłaniec z Koryntu z wieściami o
śmierci Polybosa.
8. Edyp dowiaduje się, że nie jest synem władców Koryntu.
9. Dawny sługa Lajosa upewnia Edypa, że to on jest synem i
mordercą Lajosa
10. Zrozpaczona Jokasta popełnia samobóstwo.
11. Zdruzgotany Edyp oślepia się, żegna z córkami, po czym
zostaje wypędzony z miasta.

50. Tragizm
(< gr. tragikós = tragiczny)
– jedna z modelowych sytuacji ludzkich
przedstawianych przez literaturę:
nierozwiązywalny konflikt między
wartościami i koniecznościami
określającymi życie bohatera
pozbawionego możliwości dokonania
wśród nich jakiegokolwiek pomyślnego
dla siebie wyboru. Wszystkie bowiem
działania prowadzą go do nieuchronnej
katastrofy: śmierci lub ostatecznej klęski
życiowej.

51. Daremność działań bohatera tragicznego
zdeterminowana jest przez rządzące
światem ludzkim siły wyższe:
przeznaczenie, fatum, los, wyroki boskie,
ślepe prawa natury (np. dziedziczność),
bądź też przez równie odeń niezależne
sprzeczności między racjami
moralnymi, uczuciowymi, społecznymi,
historycznymi, takimi jak np. konflikt
między uczuciem a rozumem, honorem a
miłością, obowiązkiem rodzinnym a
narodowym, ideałem a życiem, jednostką a
społecznością itp.

52. Anakreont z Teos (gr. νακρέωνἈ
Anakreon)
 ur. ok. 570 p.n.e., zm.
ok. 485 p.n.e.) – poeta
grecki pochodzący z
jońskiego miasta Teos.
 Anakreont był autorem
poezji jambicznej, pieśni
lirycznych i elegii
opiewających wino,
śpiew i miłość.
 Jego wiersze zostały
zebrane w bibliotece
aleksandryjskiej w pięć
ksiąg. Duża część jego
twórczości zachowała się
tylko we fragmentach.

53. Anakreontyk, utwór literacki opisujący
uroki życia, o tematyce zazwyczaj
biesiadnej lub miłosnej.
Przynieś nam tu czarę, chłopcze,
Chcę popijać jednym duszkiem!
Do dziesięciu kubków wody
Pięć zaledwie dolej wina,
Bym w bakchicznym uniesieniu
Mógł zachować jakąś miarę.
Dalej – pora już porzucić
Zwyczaj uczt na modłę Scytów
Wśród okrzyków, dzikiej wrzawy;
Gdy sączymy wino z wolna
Piękny hymn niech ktoś zanuci!
Słodki bój
Przynieś wodę, przynieś wino,
przynieś, chłopcze, nam tu wieńce
Kwiatów pełne, bym z Erosem
stoczył bój na pięści.
Piosenka
Na śniadanie tylko trochę
ułamałem sobie placka,
Za to wina dzban wypiłem;
teraz lekko trącam struny
Wdzięcznej liry i piosenkę
śpiewam miłej mej ślicznotce.

54. Antyk jest koniecznym warunkiem
i pierwszym tworzywem sztuki