΄μαθ

1. Ο ΡΑΣ΢Ι΢ΜΟ΢
Ζ ξαγδαία αλάπηπμε ηεο επηζηήκεο, νη ζπνπδαίεο ηερλνινγηθέο
εμειίμεηο ζηα κέζα επηθνηλσλίαο θαη ζπγθνηλσλίαο, ε δηάδνζε
ηεο γλώζεο θαη ε νξζνινγηζηηθή νξγάλσζε ηεο ζύγρξνλεο δσήο
είλαη γεγνλόηα πνπ πξνσζνύλ ην ζύγρξνλν πνιηηηζκό.
Παξάιιεια, νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηα έζλε πνπ έγηλαλ πην ζηελέο
θαη ε ζπγθξόηεζε ππεξεζληθώλ θνηλνηήησλ, ηεο Δπξσπατθήο
Έλσζεο, ιόγνπ ράξε, δειώλνπλ ηε ζπκθηιίσζε ησλ ιαώλ ή
ηνπιάρηζηνλ, ηε ζπλεξγαζία ηνπο. Μέζα ζε απηέο ηηο ζπλζήθεο
είλαη θάπσο παξάδνμν λα παξνπζηάδεηαη θαη λα εληείλεηαη ην
θαηλόκελν ηνπ ξαηζηζκνύ, πνπ όρη κόλν δελ πξνσζεί ην
πνιηηηζκό, αιιά αληίζεηα ηνλ γπξίδεη πνιιά ρξόληα πίζσ.
Γεληθά ν ξαηζηζκόο ζεσξείηαη θάηη πεξηζζόηεξν από ηε
θπιεηηθή πξνθαηάιεςε.Ζ ηππηθή ζεσξία ηνπ ζε ζύγρξνλεο
αλαδεηήζεηο θαη ζρεηηθέο έξεπλεο, έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζην
πνιπζξύιεην έξγν ηνπ Ενδέθ Αξηύξ ληε Γθνκπηλώ (Joseph
Arthur De Gobineau): "Essai sur l' inégalité des races humaines"
(Γνθίκην επί ηεο αληζόηεηαο ησλ αλζξσπίλσλ θπιώλ), πνπ
δεκνζηεύηεθε ην 1853θαη θπξηνιεθηηθά απνηέιεζε ηελ
ζεσξεηηθή θάιπςε θαη "επινγία" ησλ απνηθηνθξαηώλ. Ο πιένλ
εμέρσλ ζύγρξνλνο ππνζηεξηθηήο ηνπ δόγκαηνο απηνύ, θαηά
ηνλ 20ν αηώλα ζεσξείηαη ν Βξεηαλόο δεκνζηνιόγνο
(πνιηηνγξαθήζεθε Γεξκαλόο ην 1916) Χηνύζηνλ ΢ηηνύαξη
Σζάκπεξιελ(Houston Stewart Chamberlain)
1

2. Ραηζηζκόο είλαη ε αληίιεςε πνπ ππνζηεξίδεη ηελ αλσηεξόηεηα
κηαο θπιήο θαη απνβιέπεη ζηε δηαηήξεζε ηεο «θαζαξόηεηάο»
ηεο θαη ζηε θπξηαξρία ηεο έλαληη ησλ ππνινίπσλ. Γειαδή
παηζιζμόρ είναι να θεωπούμε κάποια άλλη ομάδα
ανθπώπων ωρ καηώηεπη ή ακόμη και άξια πεπιθπόνηζηρ,
λόγω ηηρ θςλεηικήρ ή εθνικήρ ηηρ καηαγωγήρ.
Ο ςφγχρονοσ ρατςιςμόσ όμωσ δεν περιορίηεται μόνο ςτισ
φυλετικζσ διακρίςεισ. Ζτςι εκτόσ από το φυλετικό ρατςιςμό
υπάρχει:
• Ο κοινωνικόσ ρατςιςμόσ, δθλαδι θ εχκρικι ςυμπεριφορά
απζναντι ςε οριςμζνεσ κοινωνικζσ ομάδεσ, όπωσ είναι οι
μετανάςτεσ, τα άτομα με ειδικζσ ανάγκεσ, οι πρϊθν
φυλακιςμζνοι, οι φορείσ τουσ AIDS, οι ομοφυλόφιλοι, οι
ναρκομανείσ, και άλλεσ κοινωνικζσ ομάδεσ.
Ο εκνικόσ ρατςιςμόσ, δθλαδι θ αντίλθψθ ότι ζνα ζκνοσ
είναι ανϊτερο από τα άλλα.
• Ο κρθςκευτικόσ ρατςιςμόσ, δθλαδι θ αντίλθψθ ότι μία
κρθςκεία είναι θ μόνθ αλθκινι και πρζπει να
επικρατιςει ζναντι των υπολοίπων.
2

3. • Ο ρατςιςμόσ των αναπτυγμζνων κρατϊν ςε βάροσ
υπανάπτυκτων, όπωσ ο ρατςιςμόσ ςε βάροσ των χωρϊν
του τρίτου κόςμου.
• Ο ρατςιςμόσ κατά του γυναικείου φφλου, δθλαδι οι
εμφανείσ ι άτυπεσ διακρίςεισ κατά των γυναικϊν, που
είναι γνωςτόσ ωσ ςεξιςμόσ.
ΑΙΣΙΑ ΣΟΤ ΡΑΣ΢Ι΢ΜΟΤ
Σα αίτια του ρατςιςμοφ είναι ποικίλα και λίγο πολφ γνωςτά
από το παρελκόν κακϊσ θ ανκρωπότθτα δεν
παραδειγματίςτθκε από εμπειρίεσ τουσ παρελκόντοσ και ο
ρατςιςμόσ αναβιϊνει. Η ζλλειψθ ανκρωπιςτικισ
3

4. παιδείασ και θ πνευματικι φτϊχεια είναι ζνα από τα
ςθμαντικότερα αίτια του φαινομζνου αυτοφ. Από τθ ςτιγμι
που τα άτομα δεν διδάςκονται τθν αξία τθσ ιςότθτασ, τθσ
δικαιοςφνθσ, τθσ ειρινθσ, του ςεβαςμοφ είναι εφκολο να
παραςυρκοφν από ρατςιςτικζσ αντιλιψεισ. Παράλλθλα το
χαμθλό μορφωτικό επίπεδο περιορίηει τουσ ορίηοντεσ των
ανκρϊπων και αδρανοποιεί τθ ςκζψθ τουσ με αποτζλεςμα να
χειραγωγοφνται εφκολα και να υιοκετοφν άκριτα κάκε είδουσ
ςτερεότυπα. Η κρίςθ των αξιϊν, όπωσ θ ανθκικότθτα, ο
ανταγωνιςμόσ, θ γενικότερθ αμφιςβιτθςθ των ανκρωπιςτικϊν
ιδανικϊν καλλιεργοφν το μίςοσ ςτισ ψυχζσ των ανκρϊπων που
πυροδοτεί τισ μεταξφ τουσ ςχζςεισ. Σα ςυμπλζγματα
ανωτερότθτασ ι κατωτερότθτασ που φζρουν τα άτομα ι και
ολόκλθροι λαοί καλλιεργοφν επίςθσ το φκόνο και το μίςοσ.
Επιπλζον δθμιουργοφν τθν αίςκθςθ τθσ υπεροχισ και τθν
επικυμία τθσ κυριαρχίασ ζναντι των άλλων. Σα οικονομικά
ςυμφζροντα είναι άλλθ μία ςθμαντικι αιτία, όπωσ για
παράδειγμα ο φυλετικόσ ρατςιςμόσ κατά των μαφρων είναι
ζνα ιδεολόγθμα που δθμιουργικθκε για να δικαιολογιςει τθν
εκμετάλλευςθ των λαϊν τθσ Αφρικισ από τουσ λευκοφσ. Οι
κάκε είδουσ πολιτικζσ ςκοπιμότθτεσ όπωσ οι επεκτατικζσ
βλζψεισ μιασ χϊρασ ςε βάροσ άλλθσ ι θ ζντεχνθ μετάκεςθ των
ευκυνϊν για τθν φπαρξθ ςοβαρϊν οικονομικϊν και
κοινωνικϊν προβλθμάτων ςε ςυγκεκριμζνεσ ομάδεσ. Για
παράδειγμα οι μετανάςτεσ κατθγοροφνται ςυνικωσ ςε μια
χϊρα για τθν όξυνςθ τθσ ανεργίασ ι τθν ζξαρςθ τθσ βίασ, ενϊ
αποκρφπτεται θ ανικανότθτα τθσ πολιτικισ θγεςίασ να δϊςει
λφςεισ. Ο φανατιςμόσ, κρθςκευτικόσ ι εκνικόσ, που
υποκινείται επίςθσ από ποικίλεσ ςκοπιμότθτεσ, οικονομικζσ ι
πολιτικζσ. Σζλοσ οι τραυματικζσ εμπειρίεσ του παρελκόντοσ
που ςτθρίηονται ςτισ μακραίωνεσ διαμάχεσ ανάμεςα ςε
κάποιουσ λαοφσ.
4

5. 5

6. 6

7. 7

8. ΕΠΙΠΣΩ΢ΕΙ΢ ΣΟΤ ΡΑΣ΢Ι΢ΜΟΤ
Ο ρατςιςμόσ ςιμερα εκδθλϊνεται ποικιλοτρόπωσ και
προςβάλει ανεπανόρκωτα ςχεδόν ςχζςεισ ατόμων, ομάδων,
λαϊν. Προκαλοφνται φαινόμενα περικωριοποίθςθσ, άγονεσ
αντιπαρακζςεισ, και καταργοφνται τα κεμελιϊδθ ανκρϊπινα
δικαιϊματα. Ευδοκιμοφν ο πόλεμοσ αντί τθσ ειρθνικισ
ςυνφπαρξθσ, θ βία αντί τθσ γαλινθσ, θ ξενοφοβία αντί τθσ
γόνιμθσ αλλθλεπίδραςθσ των λαϊν. Ο ρατςιςμόσ εγκυμονεί
απρόβλεπτουσ κινδφνουσ για μια κοινωνία, για ζνα ζκνοσ,
επειδι οι ζντονεσ διακρίςεισ μπορεί να οδθγιςουν ςε
εκμετάλλευςθ κοινωνικϊν ομάδων, ςε διχαςμό
8

9. και αναταραχζσ. Κατά αυτόν τον τρόπο ο ρατςιςμόσ μετακζτει
τισ ευκφνεσ για τθν εκμετάλλευςθ και τισ γνωςτζσ ςυνζπειζσ
τθσ, τθ φτϊχεια, τθν ανεργία, το βιολογικό αφανιςμό, τισ
ανταγωνιςτικζσ ανκρϊπινεσ ςχζςεισ, τθν ανιςότθτα, τθ
καταπάτθςθ των φυςικϊν δικαιωμάτων του ανκρϊπου, από
τουσ κφριουσ υπεφκυνουσ δθλαδι τισ λίγεσ ιςχυρζσ χϊρεσ ι τισ
ολιγάρικμεσ ιςχυρζσ κοινωνικζσ ομάδεσ, ςτα πιο ανίςχυρα
κφματά τουσ, τισ χϊρεσ του τρίτου κόςμου, τισ φυλετικζσ και
εκνικζσ μειονότθτεσ, τισ οικονομικά και κοινωνικά
περικωριοποιθμζνεσ ομάδεσ. Δεν είναι, μάλιςτα ςπάνιο το
φαινόμενο άνκρωποι που υφίςτανται το ρατςιςμό να γίνονται
εξιλαςτιρια κφματα, όταν «προκφπτει θ ανάγκθ» να
αποπροςανατολιςτεί θ κοινι γνϊμθ και να εκτονωκεί θ
δυςαρζςκεια τθσ για άλλα ουςιϊδθ, υπαρκτά κοινωνικά
προβλιματα. Χειρότερθ βζβαια απ’ όλα αυτά είναι θ
προοπτικι να ηιςουν οι άνκρωποι ςε ζναν κόςμο όπου
κάποιοι από αυτοφσ κα νιϊςουν το κοινωνικό ρατςιςμό να
ςτρζφεται εναντίον τουσ. Σο πρόβλθμα, ςυνεπϊσ, τουσ αφορά
όλουσ άμεςα και πρζπει να ςυνειδθτοποιιςουν τθ
ςοβαρότθτά του και να εναντιωκοφν ςκεναρά.
9

10. Ο ρατςιςμόσ είναι ζνα φαινόμενο που υπάρχει και εντείνεται
ςτισ μζρεσ μασ, ακόμα και ςτισ πιο ςφγχρονεσ κοινωνίεσ.
Παρόλο που υπάρχουν
10

11. άνκρωποι που εκδθλϊνουν ζντονεσ τάςεισ ρατςιςμοφ,
υπάρχουν και κάποιεσ χαρακτθριςτικζσ φυςιογνωμίεσ του
παρελκόντοσ που αγωνίςτθκαν για τθν εξάλειψι του και
αποτελοφν παράδειγμα προσ μίμθςθ για όλουσ τουσ
ανκρϊπουσ. Δφο από αυτζσ τισ φυςιογνωμίεσ είναι ο Νζλςον
Μαντζλα και ο Μάρτιν Λοφκερ Κίνγκ που αξίηει να τουσ
αναφζρουμε για το ςθμαντικό αγϊνα τουσ ςτθ καταπολζμθςθ
του ρατςιςμοφ.
Ο Νζλςον Μαντζλα ιταν ζνασ μεγάλοσ πολιτικόσ θγζτθσ που
πολζμθςε κατά του ρατςιςμοφ ςτθ χϊρα του τθ Νότια Αφρικι.
Γεννικθκε το 1918 ςτθν Untata τθσ Νοτίου Αφρικισ και
ςποφδαςε ςτο πανεπιςτιμιο του Fort Hare. Εκεί άρχιςε να
ςυμμετζχει ςτον πολιτικό αγϊνα κατά του ρατςιςμοφ και ςε
μία μακρά πορεία, ςτθν οποία ςυμπεριλαμβάνεται και
πολυετισ φυλάκιςθ, ςυνζχιςε τουσ αγϊνεσ του για τθν
εξάλειψι του μζχρι το 1993 όπου τιμικθκε με το Νόμπελ
ειρινθσ για το ςφνολο των πράξεϊν του.
Ο Μάρτιν Λοφκερ Κίνγκ ιταν ςπουδαίοσ άνκρωποσ και
γενναίοσ αγωνιςτισ που πρόςφερε τον εαυτό του πριν από
πολλά χρόνια ςτον αγϊνα για τθν ιςότθτα και τθ δικαιοςφνθ
11

12. ανάμεςα ςτουσ ανκρϊπουσ. Γεννικθκε ςτθν Ατλάντα των ΗΠΑ
ςτισ 15 Ιανουαρίου του 1929. Ο ίδιοσ ιταν μαφροσ και ζνιωκε
βακιά μζςα του τθν αδικία και τισ διακρίςεισ εναντίον όςων
είχαν
12

13. άλλο χρϊμα, όπωσ αυτόσ. Ο αγϊνασ του ιταν τόςο ςκλθρόσ
ϊςτε τελικά κυςιάςτθκε για τισ ιδζεσ του και δολοφονικθκε
ςτισ 4 Απριλίου του 1968. Ωςτόςο το κιρυγμά του ζμεινε
ηωντανό, και τελικά ζγινε πραγματικότθτα! Αυτό που κράτθςε
το κιρυγμά του ηωντανό ιταν θ φλόγα τθσ αγάπθσ για το
ςυνάνκρωπο, όςο διαφορετικόσ και αν είναι. Ο ίδιοσ το 1963
εκφωνϊντασ το περίφθμο λόγο του “I have a dream” ζλεγε:
«Ζχω ζνα όνειρο ότι κάποια μζρα τα τζςςερα μικρά παιδιά μου
κα ηιςουν ςε μία χϊρα όπου δεν κα κρίνονται από τθν
απόχρωςθ του δζρματόσ τουσ, αλλά από το περιεχόμενο του
χαρακτιρα τουσ….. Ότι μια μζρα μικρά μαφρα αγόρια και
κορίτςια κα μποροφν να ενϊςουν τα χζρια τουσ μαηί με τα
λευκά παιδιά ςαν αδζρφια….. Εκείνο για το οποίο θ δικιά μασ
γενιά κα μετανιϊςει πικρά δεν κα είναι τόςο θ ςκλθρότθτα και
οι αδικίεσ των κακϊν ανκρϊπων, όςο θ απαράδεκτθ ςιωπι
των καλϊν…..»
13

14. ΠΡΟΣΑ΢ΕΙ΢ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΣΙΜΕΣΩΠΙ΢Η ΣΟΤ ΡΑΣ΢Ι΢ΜΟΤ
Με τθ κεωρθτικι και ζμπρακτθ απόκρουςθ των ρατςιςτικϊν
αντιλιψεων, απ’ όπου κι αν προζρχονται, όποιον κι αν
αφοροφν, μπορεί να περιοριςτεί θ ζκταςθ του φαινομζνου.
Ρατςιςμόσ μπορεί να εκδθλωκεί οπουδιποτε, ακόμα και ςε
χϊρουσ όπου θ εκδιλωςι του είναι απαράδεκτθ, ςτθν
οικογζνεια ι ςτο ςχολείο, για παράδειγμα. Για να μποροφν,
όμωσ οι άνκρωποι να κατανοοφν πότε υπονομεφονται τα
δικαιϊματα των ςυνανκρϊπων τουσ, τισ διακρίςεισ ςε βάροσ
τουσ και τισ ςκοπιμότθτεσ που κρφβονται, για να είναι ςε κζςθ
να κρίνουν τι είναι ρατςιςτικό και τι όχι, πρζπει να ζχουν
γνϊςεισ. Με τθν παιδεία, με τθ μελζτθ τθσ ιςτορίασ, τθσ
κοινωνιολογίασ, αλλά και τθσ βιολογίασ, όχι μόνο δε κα
πζφτουν κφματα τθσ προπαγάνδασ, αλλά και κα είναι ςε κζςθ
με επιχειριματα να αποδεικνφουν πωσ οι ρατςιςτικζσ
αντιλιψεισ είναι επιςτθμονικά αβάςιμεσ και πωσ θ ιςότθτα
ανάμεςα ςτουσ ανκρϊπουσ είναι αδιαμφιςβιτθτθ. Με τθν
απόκτθςθ γνϊςεων οι άνκρωποι κα διαπιςτϊςουν, ακόμα,
πωσ κάκε λαόσ ζχει τθ δικι του ςυνειςφορά ςτθν ανάπτυξθ
του πολιτιςμοφ. Θα αποκτιςουν ευαιςκθςία ςε κζματα
ελευκερίασ, δθμοκρατίασ και δικαιοςφνθσ. Και οι άνκρωποι
που πιςτεφουν πραγματικά ς’ αυτζσ τισ αξίεσ, δεν πρόκειται να
γίνουν ποτζ ρατςιςτζσ. Σζλοσ, οφείλουν να παραμερίςουν τον
εγωιςμό και να κατανοιςουν πωσ κάκε άνκρωποσ, κάκε φυλι,
κάκε ζκνοσ είναι κάτι ξεχωριςτό και κανείσ δεν ζχει το
δικαίωμα να παραβιάηει τθν ιδιαιτερότθτα αυτι. Μπορεί για
τθν ιςότθτα των ανκρϊπων να ζγιναν πολλοί αγϊνεσ και να
κερδικθκαν αναμφιςβιτθτεσ νίκεσ. Σα φαινόμενα, όμωσ,
αναβίωςθσ ρατςιςμοφ ςτισ μζρεσ μασ δείχνουν πωσ το αίτθμα
για ιςότιμεσ ςχζςεισ ανκρϊπων και λαϊν, για ςχζςεισ
απαλλαγμζνεσ από διακρίςεισ και αδικίεσ παραμζνει πάντα
ανοιχτό και επίκαιρο. Γι’ αυτό είναι καιρόσ να
ευαιςκθτοποιθκοφμε και να δράςουμε γριγορα όλοι, ϊςτε να
ςυμβάλλουμε ςτθν αντιμετϊπιςι του και κατά ςυνζπεια ςτθν
εξάλειψι του. Ιδιαίτερα θ νζα γενιά κα πρζπει να βοθκιςει
14

15. όςο μπορεί και όχι να ςωπάςει ϊςτε να γίνει παράδειγμα και
για τουσ
15

16. άλλουσ. Να είναι θ φωνι μζςω τθσ οποίασ ο λαόσ κα
“ξεςθκωκεί” ενάντια ςτισ ρατςιςτικζσ αντιλιψεισ κάποιων.
Γιατί είναι υποχρζωςι μασ να βοθκιςουμε ϊςτε κάκε
άνκρωποσ να ηει ελεφκεροσ ςε μια κοινωνία που δεν κα
υφίςτανται τισ διακρίςεισ και το ρατςιςμό χωρίσ λόγο. Γιατί
όλοι οι άνκρωποι ζχουν δικαιϊματα, γιατί όλοι είναι ΙΣΟΙ.
ΠΗΓΕ΢
• Σπυρίδων Κ. Κοφτρασ «Πειςτικόσ Λόγοσ» Τεφχοσ Ά Εκδόςεισ Σαββάλασ
• Διμθτρα Καλαβρουηιώτου «Εκκζςεισ» Γ΄ Γυμναςίου Εκδόςεισ Σαββάλασ
• Κοινωνικι και Πολιτικι Αγωγι Γ΄ Γυμναςίου
• Θρθςκευτικά Ε΄ Δθμοτικοφ
• www.help‐net.gr
• www.hyperhistory.net
ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΑ Π.
ΣΜΗΜΑ:Γ’3
ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ ΢ΣΤΛΙΔΑ΢ 2012-2013
16